Inleiding. Merel Ritskes Hoitinga Maart Jaarverslag

Transcriptie

1 Verantwoordelijk voor welzijn van mens en dier! Jaarverslag 2008 Centraal Dierenlaboratorium Centraal Dierenlaboratorium

2 Inleiding De veranderingen in 2008 hebben in het teken gestaan van de veranderingen in het kader van de UMCreorganisatie.HetCentraalDierenlaboratorium(CDL; Radboudin2008benoemdtotprimairinterneafdeling.Behalveadviseringenserviceverleningaan onderzoekersvanalleonderzoeksthema svanhetumc,behorenookonderwijsenonderzoeknutot deprimairetaken.defunctievanafdelingshoofdissinds2005gecombineerdmetdeprofileringsleer stoelproefdierkunde,hetgeeninnederlandeenuniekesituatieis.naasteenafdelingshoofdiseen bedrijfsleiderbenoemdvoorhetdagelijkseoperationelemanagement,waardoorhetafdelingshoofd zichkanrichtenopdewetenschappelijkeinvullingvanhetproefdierkundigeonderzoek.metdeop richtingvanhet3rresearchcentre( trumdatserviceensupportaanonderzoekersverleentomtekomentotverbeterdesearchenim plementatievanreplacement(vervanging),reduction(vermindering)enrefinement(verfijning)van dierproeven, wordt uiting gegeven aan het grote belang dat wordt gehecht aan de noodzakelijke zorgvuldigheidrondomdeuitvoeringvandierproeven.in2008zijnvoordiverseonderzoekerszoek opdrachtenmbthetvindenenimplementerenvande3v suitgevoerd.doorzonmwwerdentwee subsidiestoegekendaanhetcdl/3rrcvoorhetopzettenvanrichtlijnenvoorsystematicreviewsbij dierproevenenvoordeuitvoeringvanlandelijkeenquetesrondhetzoekennaarenimplementeren vande3v s.ookdoorcdlmedewerkerswordtvoortdurendgewerktaande3v s,o.a.doordeverbe teringvandeleefomstandighedenvandedieren.opdebiotechnischedagenwerdenmaarliefst6 postersvancdlmedewerkersrondhetonderwerpvanverfijninggepresenteerd,dieindevormvan eenboekjedoordecongresdeelnemerskonwordenmeegenomen. Nieuweontwikkelingen Indecember2008werd,najarenvanvoorbereiding,deoprichtingvanQM DiagnosticsalsBVeen feit.qmzalnualszelfstandigebvgaanopereren,losvandemoederafdelingencdlenmmb(medi schemicrobiologie).qmdiagnosticsrichtzichopdegezondheidsbewakingvanproefdieren,endan metnameophetvoorkomenvanhetoptredenvaninfecties.doordeafwezigheidvaninfectiesen daarmeeeenoptimaleregezondheidvandeproefdieren,treedterminderspreidingopinproefresul tatenenkaneendierproefmetminderdierenwordenuitgevoerdenwordthiermeeeengrotebijdra gegeleverdaanhetstrevennaarvermindering. In verband met het dierenrechtactivisme, was er in 2008 veel aandacht voor de maatschappelijke discussieronddierproeven.behalvedevelerondleidingendiehetcdlverzorgt,werdenookspeciale rondleidingen/discussiemiddagenverzorgdvoordepartijvoordedieren,proefdiervrij,enbiteback. Tevenswerddeelgenomenaanmaatschappelijkedebattenendiversemediaevents.Ondergetekende waslidvandewerkgroepopenheidenvoorzittervandeschrijfgroepopenheidvandeknawvsnu NFU,hetgeenresulteerdeindeCodeopenheidronddierproevenvooruniversiteiten. Verantwoordelijkvoorwelzijnvanmensendier isdeslogandiehetwerkvanhetcdlkenschetst.dierproevenwordenbijhetumcineersteinstantie uitgevoerdtenbehoevevandeverbeteringvandegezondheidenhetwelzijnbijdemens.daarnaast zijndecdlmedewerkersverantwoordelijkomervoortezorgendathetwelzijnvandeproefdierenzo goedmogelijkwordtbehartigd.ineenonderzoekspartnershipmetonzeklantenwerkenwijgezame lijkaandevoortdurendeverbeteringvanwetenschappelijkeresultatenendaarmeevangezondheid enwelzijnbijmensendier. MerelRitskesHoitinga Maart2009 Jaarverslag20081

3 2CentraalDierenlaboratorium

4 1. Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave Profiel Identificatiegegevens Organisatiestructuur Missie Personeel Samenstelling Ziekteverzuim Scholing Bestuurlijkefuncties Financiën Dierexperimentenenproefdieren Klanten Aantalexperimenten Doorlooptijden Klanttevredenheid Dieren BijdragedissertatiesUMCStRadboud Onderzoek OnderzoekplannenCDL Lopendeonderzoeksprojecten Output Onderwijs CursusProefdierkunde PraktijkonderwijsenpraktijkexamensHelicon Stage...17 Externonderwijs Alternatieven Overzichtzoekopdrachten Onderzoek Voorlichtingeninformatie QMDiagnostics OprichtingBVQMDiagnostics Openheid Mediacontact...21 Jaarverslag20083

5 4CentraalDierenlaboratorium

6 2. Profiel 2.1. Identificatiegegevens CentraalDierenlaboratorium UMCStRadboud 231CDL Postbus HBNijmegen Tel Organisatiestructuur HetCDLisbinnendenieuweorganisatiestructuurvanhetUMCStRadboudeenprimairinterngerichte afdeling Missie Hetverbeteren,ondersteunenencoördinerenvankwalitatiefhoogwaardigproefdiergerelateerdon derzoekenonderwijsopeenethisch,maatschappelijkenwetenschappelijkverantwoordewijze,ten dienstevanhetwelzijnendegezondheidvanmensendier. HetCDLisgecertificeerdvolgensdeISO9001:2000norm. Jaarverslag20085

7 3. Personeel DeformatievanhetCDLisin2008toegenomennaar49,7fte.Bijhet3RResearchCentrezijnin2008 tweeonderzoekersgestart.per31december2007stondennogvacaturesopeninmetnamededier verzorging.dezezijnnuallemaalingevuld Samenstelling fte per fte per fte per Dierverzorging 14,8 13,2 15,2 Biotechniek 13,8 12,2 13,6 Analytischpersoneel 4,1 3,9 3,9 Onderwijs/onderzoek 2,9 3,6 5,7 Management 3,0 4,7 4,5 Ondersteuning 3,7 4,5 4,8 Overig 1,4 1,8 2,0 Totaalfte 43,7 43,9 49, Ziekteverzuim Hetziekteverzuimisin2008gestegennaar6,3%.Ditis1,9%bovenhetgemiddeldevanhetUMCSt Radboud. Dezestijgingwordtveroorzaaktdooreentoenamevanhetlangdurigziekteverzuim Scholing In2008ishettrainingsprogrammavoorhetcommunicereninteamsenteambuildingvoortgezet.In juniisdittrajectafgeslotenmeteenteambuildingsdagvoorhetvoltalligepersoneel. Evenalsin2007iserbijzondereaandachtgeweest voortrainingvandemedewerkersbetrokkenbij onderzoekmetprimaten.tweemedewerkershebbeneenopleidingtotassessorgevolgdenzijnnu bevoegdommbopraktijkexamensmeeaftenemen. 6CentraalDierenlaboratorium

8 Jaarverslag20087 SamenvattingopleidingsplanCDLmedewerkers Cursus/training Aantaldeelnemers Communicereninteams 9 Teambuilding(perafdeling) 45 Teambuilding(totaleCDL) 48 Creatiefvergaderen 5 Persoonlijkecommunicatiestijlen 2 TrainingLaboratoryPrimatesusingPositiveReinforcement 3 Themadag:Primateninhetonderzoek 7 Themadag:GroteProefdieren 5 Stralingshygienedeskundigheidniveau5B 1 EHBO 2 Assessor(afnameMBOPraktijkexamens) 2 LeergangleiderschapAvicennavoorafdelingshoofdenenbedrijfsleidersUMC 2 Diverseindividuelecursussen Bestuurlijkefuncties LidmaatschappeninternecommissiesbinnendeRadboudUniversiteit MerelRitskes VoorzittermanuscriptcommissieRobdeVries(Promotiein2009) LidoppositiecommissieHarutAvsarogluUU(Promotie11september2008) MarliesLeenaars HoofdvakcommissieToxicologie HoofdvakcommissiePathobiologie OverlegcommissieGGO LidoppositiecommissieSuzanneHeemskerkRadboudUniversiteit (Promotie12november2008) BestuurlijkeactiviteitenenlidmaatschappenbuitendeRadboudUniversiteit MerelRitskes LidProgrammacommissieZonMW Dierproevenbegrensd LidRaadvanToezichtStichtingInformatieDierproeven(SID) LidTRAIN(ThreeRalternativesinitiatingnetwork) Voorzitterworkinggroup2RefinementofproceduresinCOSTactionB24LaboratoryAnimal Scienceandwelfarehttp://biomedicum.ut.ee/costb24/ LidmanagementcommitteeCOSTactionB24LaboratoryAnimalScienceandWelfare LidRedactieraadBiocahiersNFUnamensUMCStRadboud LidCentraleCommissieBiotechnologievoordieren LidExecutiveCommitteeandCouncilofManagementofLaboratoryAnimalswww.lal.org.uk MemberoftheFELASAaccreditationboardforteachingandtraining. LidwerkgroepenvoorzitterschrijfgroepopenheiddierproevenVSNUNFUKNAW LeoEnnen TweedesecretarisBiotechnischeVerenigingNederland PenningmeesterensecretarisStichtingProefdierkundigeInformatie AcquisitieadvertentiesbiotechniekenuitgeverHandboekProefdierkunde BartSavenije VoorzitterStichtingProefdierkundigeInformatie MarliesLeenaars LidvandeDierexperimentencommissieKNAW LidvandeCommissievandeBeroepsgroepvanproefdierdeskundigen DorienvandePol LidLOKUP(LandelijkOverlegKwaliteitsfunctionarissenUniversitaireProefdiercentra)

9 4. Financiën Hoeweldeinkomstenin2008gestegenzijntenopzichtevanhetvoorgaandejaar,ishetnodiggeweest voorhetcdlomextrauitgaventedoenomteblijvenvoldoenaandewettelijkeenkwaliteiteisen. Extrapersonelekostenzijngemaaktvoorinterimmanagementomhetfinanciëlebeheerendemana gementondersteuningteverbeteren.ditgoldookvoordeoverbruggingsperiodeindiensttredingbe drijfsleider(gepland1mei,gerealiseerd1november). Wezieneenduidelijkeafnamevanmetnamedebeheerslasten.Dekostprijzendiegehanteerdzijn, zijnnietkostendekkend,vandaardathetverliesgedragenzalwordendoorhetconcern. KerncijferoverzichtCentraalDierenlaboratorium Omschrijving Baten Toewijzingbudget Interneopbrengsten Overigeopbrengsten Subtotaal Lasten Personelekosten Huishoudelijkelasten Beheerslasten Laboratoriumlasten Genees/bestralingsmiddelen Overigepatiëntgebondenlasten Kleineaanschaffingen Onderhoud Afschrijvingen Subtotaal Resultaat CentraalDierenlaboratorium

10 5. Dierexperimentenenproefdieren 5.1. Klanten In2008maakten42afdelingenvanhetUMCStRadboud,5afdelingenvandeRadboudUniversiteit Nijmegenen19externebedrijvengebruikvandedienstenvanhetCDL. Aantalklanten UMCStRadboud RadboudUniversiteit extern Aantalexperimenten Goedgekeurdeonderzoekplannen(DECaanvragen) AantalonderzoekplannengestartbijCDL Aantalwerkprotocollengestart Aantaldieren* Aantaldierenperonderzoekplan Aantaldierenperwerkprotocol *.Zieparagraaf5.5voorspecificatie. Het revisiejaar 2007 buiten beschouwing latend, waarin veel extra amendementen op onderzoek plannenenwerkprotocollenzijnaangevraagdenbeduidendminderdierexperimenteelonderzoekis uitgevoerd,isereensignificanteafnamevanhetaantaldierenperonderzoekplan. Hetaantaldierenperonderzoekplanisin2008ruim30%minderdan2006.Ditkomtvoortuitdeten densdatsteedsmeeronderzoekplannenbestaanuitslechtséénwerkprotocol Doorlooptijden Detijdsfactoriseenvandekritischefactorengeblekenbijdeoptimaliseringvandedienstverlening vanhetcdl.desnelheidwaarmeeeencdlprojectnummerwordttoegekendendeafhandelingvan het opstellen en toetsen van werkprotocollen zijn belangrijke processtappen in het hele dierexperi menteelonderzoek.vanaf2007wordendedoorlooptijdengemeten.overhetheleprocesisgemid deldtenopzichtevan2007deafhandelingstijdmet8werkdageningekort. Jaarverslag20089

11 doorlooptijd (in werkdagen) opstellen toetsing en autorisatie werkprotocol (i.o.m. werkprotocol contactpersoon) toekennen projectnummer Klanttevredenheid In 2008 werden acht klachten via de officiële klachtenprocedure ingediend. Zeven klachten zijn naar tevredenheid afgehandeld. De laatste betreft de veiligigheidsinstructies aan onderzoekers/ gastmedewerkers. Een procedure hiervoor is in de maak. Naar aanleiding van signalen van onderzoekers bleek er onduidelijkheid te bestaan over de taken, positie en verantwoordelijkheden van het CDL ten opzichte van de overige betrokkenen bij dierexperimenteel onderzoek. Op 4 september jl. heeft de decaan prof. F. Corstens, in een bijeenkomst met alle partijen; management van het CDL, proefdierdeskundigen, de DEC, de Raad van Bestuur van het UMC St Radboud en het College van Bestuur van de Radboud universiteit, de taken, posities en verantwoordelijkheden van de verschillende betrokkenen op een rijtje gezet. Op 30 oktober is deze presentatie herhaald voor alle onderzoekers. De opmerkingen en vragen van de onderzoekers die hierbij aanwezig waren zijn geinventariseerd en gebruikt om de service van het CDL te vergroten. DEC PDD Dierexperimenten commissie Proefdierdeskundige onderzoeker Planning Opstellen DEC aanvraag Dierexperimenten commissie Proefdierdeskundige Opstellen Werkprotocol Medewerkers CDL Experts; PDD, 3V-RC, vet Uitvoering Contactpersoon Proefdierdeskundige Evalutatie en afsluiting Projectadministratie Overzicht betrokkenen bij dierexperimenteel onderzoek 10 Centraal Dierenlaboratorium

12 5.5. Dieren Diersoort Muizen Ratten Hamsters 7 14 Cavia's Konijnen Honden 4 Varkens Geiten Schapen Runderen 1 Lama 2 Kippen Rhesusapen 1 7 Totaal Primeur:inseptember2008verlietendegeitenvoorheteersthunstallenenkondengenietenvandebuitenlucht BijdragedissertatiesUMCStRadboud Aan16vande99proefschriftenvandemedischefaculteitdiein2008zijnverschenen,heefthetCDL doormiddelvanservice,supportenuitvoeringeenessentiëlebijdragegeleverd. 120 dissertatiesumcstradboud totaalumc CDL Jaarverslag200811

13 Dissertaties Boer,HansDonaldde/Sugammadex,anewreversalagentforrocuroniuminducedneuromuscular block Buijs, Jacqueline / Bacterial morphology and cytokine responses during initial treatment of Gram negativesepsis Habraken,WoutherusJohannesElisabethMaria/Developmentofbiodegradablecalciumphosphate cementforbonetissueengineering Hannink,GerardusJohannes/Boneimpactiongraftingunderreconstruction Heemskerk,Suzanne/Induciblenitricoxidesynthaseinsepticacutekidneyinjury Heide, Hubertus Joannes Ludovicus van der / The prophylactic effect of nonsteroidal anti inflammatorydrugsonheterotopicossificationaftertotalhiparthroplasty Helden,SuzanneFrancinaGertrudavan/Functionandregulationofpodosomes,importantadhesion structuresindendriticcelss Hooijmans,CarlijnRegina/ImpactofnutritionallipidsandvascularfactorsinAlzheimer'sdisease:a studyoftransgenicalzheimermice Hoven,MariaJohannaWilhelminavanden/Degradationofglomerularheparansulfatebyhepara nase Huls,Miriam/TheroleofPglycoproteinandbreastcancerresistanceproteininrenalregeneration Link,DennisPetrus/Bonecement:biologicalpropertiesofbiodegradablepolymericmicroparticles Machiels, Herwin Arian / Diaphragm function in animal models of chronic obstructive pulmonary disease Olivier,JocelienDanielleAttalie/Phenotypingtheserotonintransporterknockoutrat:abehavioural, pharmacologicalandphysiologicalapproach Philippens,MariaEmilePetronella/Radiationtoleranceoftheratspinalcord:volumeeffectsand MRimaging Plachokova,AdelinaStefanova/Biologicallyactiveadditives:relevanceforboneregeneration Thon, Rikke Westh / Phenotypic characterization of genetically modified mice: a multidisciplinary approachtoimproveimplementationofphenotypingprotocols Vidisubsidiesvooronderzoekmetfruitvliegen DeDrosophilamelanogasterwordtalsindsbeginvandevorigeeeuwomarmddoordewetenschap.Doordeze langeervaringzijndemogelijkhedenbijdezedierenverderontwikkelddanbijandereproefdieren.in2008werden vidisubsidiestoegekendaantweeonderzoeken. RonaldvanRij,verbondenalsonderzoekeraanhetNijmegenCentreforMolecularLifeSciences(NCMLS)onder zoektwelkegenenbetrokkenzijnbijhetafweermechanismevandefruitvlieg.hoewelhetimmuunsysteemvande mensveelcomplexeris,isdefruitvliegtocheengoedmodelvoorditonderzoekomdatdiensafweermechanisme tegenvirussen,inhetbijzonderhetverschijnselrnainterferentie,zichwélopeenvergelijkbaremaniergedraagt. DetweedesubsidieistoegekendaanAnnetteSchenck,verbondenaanhetCentreforneuroscience.Ditonderzoek richtzichopdefruitvliegalsmodelomgendefectenteonderzoekendie metmentaleretardatietemakenhebben. BijdeDrosophilaishetmogelijkomophetniveauvanéénenkeleneurona lecelteonderzoekenwatdegevolgenzijnvaneengendefect.erzijnzo n vierhonderd menselijke genen bekend die betrokken zijn bij verschillende vormen van mentale retardatie. Driehonderd van die genen hebben een vergelijkbare tegenhanger in fruitvliegen. Door systematisch elk van die driehonderdgenenstukvoorstukuitteschakelen,hopendeonderzoekers de moleculaire samenwerking tussen alle onderzochte genen zichtbaar te maken. Hierdoor wordt het mogelijk geschikte nieuwe diagnostische en therapeutischestrategieënteontwikkelenvoorgeestelijkeachterstand. Bron: 12CentraalDierenlaboratorium Degewonefruitvlieg,Drosophilamelanogaster

14 6. Onderzoek In 2008 heeft het onderzoek in het kader van de toegekende profileringsleerstoel Proefdierkunde meervormgekregen.tweedoorzonmwgefinancieerdeonderzoeksprojectenzijngestart. Tweepromotieswerdensuccesvolafgerond:op28oktoberpromoveerdeRikkeThon(Phenotypiccha racterizationofgeneticallymodifiedmiceamultidisciplinaryapproachtoimproveimplementationof phenotypingprotocols)enop10decembercarlijnhooijmans(gezamelijkprojectmetdeafdelingana tomieenradiotherapie:impactofnutritionallipidsandvascularfactorsinalzheimer sdisease) OnderzoekplannenCDL Het CDL beschikt over algemene onderzoekplannen waarop onderzoekers snel, zonder vertragende stappeneenkortepilotofbijvoorbeeldafnamevanbiologischmateriaal,waarineeneigenonderzoek plannietvoorziet,kunnenuitvoeren.intotaalisvandezeservice205maalgebruikgemaakt. Van de 73 uitgevoerde pilotexperimenten leverden 11 experimenten een zodanig resultaat op dat geenvervolgonderzoekmeernodigis(4)ofzalplaatsvinden(7).48experimentenhebbendusdanige informatieopgeleverd,dateengoedgefundeerdenieuwedecaanvraagingediendkonwordenofdat hetonderzoeklangsanderewegkonwordenvoortgezet.deoverige14wordennogverdergeevalu eerd. HetvolledigeoverzichtvandeonderzoekplannenvanhetCDLinclusiefgebruikdierenisweergegeven indevolgendetabel. Onderwerp Aantal werkprotocollen Aantaldieren muisratcaviakonijnoverig Microbiologischescreening Onderwijs;trainingmedewerkers Onderwijs;stagiairs Onderwijs;cursusproefdierkunde Onderwijs;Helicon Pilotexperimenten Biologischmateriaal 1* Embryotransfer+cryopreservatie Totaal *.132aanvragen 6.2. Lopendeonderzoeksprojecten Verfijningdoormiddelvansynthetischvoer In deze voerproef wordt gekeken naar het effect van standaardvoer versus synthetisch voer en be perktvoerenversusadlibitumvoeren.dehypotheseisdatsynthetischvoerenbeperktvoerenuni formereengezonderedierenoplevertenwatuiteindelijkkanbijdragenaaneenreductievanhetaan tal dieren in een proef, omdat met minder dieren dezelfde statistisch relevante resultaten worden behaald.ditprojectisgefinancierddoordeeclameslavfoundation. ProjectenZonMWprogramma DierproevenbegrensdII 1. Richtlijnenvoorliteratuuronderzoeknaar3Valternatievenenmetaanalysevandierexperimen ten HetdoelvanditdoorZonMWgesubsidieerdeprojectistweeledig.Enerzijdszullendehuidigbe schikbarebronnenvoorhetzoekennaar3vinformatiewordenonderzochtengeevalueerd.vanuit Jaarverslag200813

15 dit onderzoek kunnen richtlijnen voor het nog beter zoeken naar alternatieven worden ontwik keld. Eentweededoelstellingbetrefthetopstellenvanrichtlijnenvoorhetuitvoerenvansystematicre viewsenmetaanalysespecifiekvoordierexperimenten.per15oktober2008iseenpostdocaan gesteldopditproject.omdekwaliteitvandewetenschappelijkeliteratuurteverbeteren,aange ziendezevaakincompleetisbetreffendegegevensoveruitgevoerdedierexperimenten,isgestart metdeontwikkelingvaneenpublicatiechecklistvooronderzoekersdiemetproefdierenwerken. Doorhetvolgenvandezechecklistzullensystematicreviewsindetoekomstookvoordierproeven mogelijkworden.dezepublicatiechecklistzalwordengetoetstaandepraktijkomtebepalenwat deeventuelebelemmerendefactorenzijnenhoedieopgelostkunnenworden.tevensisgestart methetschrijvenvaneensystematicreview(sr)overomega3vetzurenindiermodellenvoorde ziektevanalzheimer.hetschrijvenvanditsrzalhelpenbijhetontwikkelenvanrichtlijnenvoor hetdoenvansr senmetaanalysesinhetdierexperimenteleonderzoeksveld. 2. Landelijkzoekennaarenvindenvande3V's Per1november2008iseenjunioronderzoekeraangestelddieinkaartgaatbrengenhoegebruik gemaaktwordtvanbestaandekennisophetgebiedvande3v s,vanuitdepraktijkvanhetdoen vandierproeven.devolgendestapishoedepraktijkgefaciliteerdkanwordenvoorhetoptimaal gebruikvandebestaandekennis.naaraanleidingvanoriënterendeinterviewsbinnenhetumcst. Radboudin2008isnueenlandelijkeenquêteverstuurdnaaronderzoekers,proefdierdeskundigen endecleden,overhetgebruikvaninformatiebronnenendetoepassingvankennisindepraktijk. Binnengehaaldefondsen ProgrammaDierproevenbegrensdII(ZonMW) Richtlijnen voor literatuur onderzoek naar 3V alternatieven en metaanalyse vandierexperimenten ProgrammaDierproevenbegrensdII(ZonMW) Landelijkzoekennaarenvindenvande3V's Totaal 6.3. Output DewetenschappelijkeoutputvanhetCDLwordtweergegevenindevolgendetabellen Publicaties Suppressionofnoxiousinducedcfosexpressionintheratlumbarspinalcordbyisofluranealoneor combinedwithfentanyl.sommersmg,nguyennk,veeningjg,visserskc,ritskeshoitingam,van EgmondJ.AnesthesiaandAnalgesia(2008)106(4), Actualtopicsonthefeedingandnutritionoflaboratoryrodentsandrabbits.MerelRitskesHoitinga, BartSavenije,BurghartJilge.VeterinaryNutritionandDietetics,p firstedition,Ed.Sandor Gy.Fekete ProScientiaVeterinariaHungarica Foundation,Budapest,2008.ISBN Injectievan tumorcellenbijdenudemuis:zijntumorgroeien locatieafhankelijkvandeinjectie techniek?ilonavandenbrink,geertpoelen,dorienvandepol.biotechniek(2008),47(1),69 Impaired isotonic contractility and structural abnormalities in the diaphragm of congestive heart failurerats.vanheeshw,vanderheijdenhf,hafmanst,ennenl,heunkslm,verheugtfw,dekhuij zenpn.intjcardiol.2008aug29;128(3): CentraalDierenlaboratorium

16 Lezingen 3R sinscience MerelRitskesHoitinga Egan/RocheWorkshop,Basel,1011januari2008 Dierproeveninhetonderwijs,debatUniversitairMilieuPlatform MarliesLeenaars,14januari2008 LaboratoryAnimalScienceandthe3R s MarliesLeenaars,PresentatievoorDeensestudenten,CDL, 29januari2008 Improvingthesearchforthe3Rs MerelRitskesHoitinga,CharlesRiverLaboratories,4 th European ShortCourse,Lyon,30januari 1februari2008 3RResearchCentre BartSavenije,CharlesRiverLaboratories,4 th EuropeanShortCourse,Lyon,30 januari 1februari2008 3VmethodeninwetenschappelijkonderzoekMarliesLeenaars 1februari2008,Dierproevenenalternatieven;acceptatieenpubliekeopinie,HogeschoolUtrecht 3RResearchCentreMerelRitskes,BartSavenije,MarliesLeenaars,BezoekvanPartijvoordeDieren aan3rresearchcentre,8februari2008 Cursusproefdierkundeen3RresearchcentreMarliesLeenaars: 15februari2008,TwenteUniversiteit OverlegSystematicReviewforLaboratoryAnimalScienceMerelRitskes,BartSavenije 19februari2008,DutchCochraneCentre,Amsterdam Luxdebat;Dierproevenindemedischewetenschappen:onvermijdelijkofoverbodig? MerelRits keshoitinga,26februari2008 Presentatie3RResearchCentreMerelRitskes,BartSavenije,MarliesLeenaars 6mei2008,NC3R s,london Dierproevenendemedia MerelRitskesHoitinga,HarlanSymposium,29mei2008 DierproeveninNijmegen/Support3RResearchCentreBartSavenije,JudithvanLuijk,19juni2008, DiscussiebijeenkomstAlternatievenvoorDierproeven,LeidsUniversitairMedischCentrum Presentatie3RResearchCentreaanmedewerkersScheringPloughBartSavenije 20juni2008,CentraalDierenlaboratorium,Nijmegen Biotopiamarathondiscussie MerelRitskesHoitinga,Lux,18oktober2008 Posters Bloedafnameviadestaartarterie GeertjevanderWielen,HenkArnts,Biotechnischedagen,Veldho ven,29en30oktober2008 Landbouwhuisdierenherstellenbeterinvertrouwdeomgeving ConradvandenBroek,Biotechni schedagen,veldhoven,29en30oktober2008 Tumorinjectietechniekverfijning BiancaLemmers,Biotechnischedagen,Veldhoven,29en30okto ber2008 Groepshuisvestingvangeïmmuniseerdekippenmogelijkdoorvallegnesten HenkArnts,Jeroende Bever,Biotechnischedagen,Veldhoven,29en30oktober2008 Kooiverrijkinginstofwisselingskooien HenkArnts,JannekeMulders,Biotechnischedagen,Veldho ven,29en30oktober2008 Stressreductiemetbehulpvanbuddyrat BiancaLemmers,Biotechnischedagen,Veldhoven,29en 30oktober2008 Jaarverslag200815

17 7. Onderwijs 7.1. CursusProefdierkunde De proefdierdeskundige van de RU Dr. Marlies Leenaars verzorgt in samenwerking met het CDL de cursussenproefdierkundevoordeonderzoekersvanderuenhetumcstradboud.dezecursussen wordennuookvoorstudententechnischegeneeskundevandeuniversiteittwentegeorganiseerd. Intotaalhebben152studentenenonderzoekersdecursusProefdierkundegevolgd aantaldeelnemerscursusproefdierkunde PraktijkonderwijsenpraktijkexamensHelicon HetCDLgeeftondersteuningbijdepraktijklessenvandeopleidingentotproefdierverzorgerenbio technicusaandeheliconmboopleidingeninnijmegen. Inmei2008isinhetCDLdeProevevanBekwaamheid(PVB)afgenomen.DePVBishetafsluitende examenwaarbijalleberoepscompetentiesvandestudentenindepraktijksituatiewordenbeoordeeld. Intotaalhebben6leerlingenproefdierverzorging(BBL)en55leerlingenbiotechniek(BBLenBOL)hun PVBinhetCDLafgelegd. Alternatieveninhetproefdierkundeonderwijs 16CentraalDierenlaboratorium

18 7.3. Stage Stagecontracten aantal uren Proefdierverzorging Helicon,Nijmegen Groenhorst,Barneveld Biotechniek Helicon,Nijmegen Anders Laboratoriumtechniek,Eindhoven HASDenBosch CAHDronten totaal Stageverslagen Adviesrapport;Toegangsregelsen procedures AnneHuting,moduleKwaliteteitszorgencertifice ring,opleidingdierengezondheidszorgcahdronten StageverslagQMDiagnostics DorandaKanters,stagemicrobiologie,laboratoriumtechniek,ROC Eindhoven Externonderwijs Bijdragenexternonderwijs Collegevoeding,cursusproefdierkundeAMC MerelRitskesHoitinga,7maarten10juni2008 Collegevoeding,cursusproefdierkundePorto MerelRitskesHoitinga,Portugal,9april2008 WorkshopZoekennaarde3V sinliteratuur,cursusproefdierkundeamc BartSavenije,12maarten 17juni2008 Bioengineeringindeknie Hetkapotgaanvandemeniscusindeknieiseenrisicofactorvoorhetoptreden vankraakbeenschade.deartrosedieoptermijnhetgevolghiervankanzijnleidt totpijnklachtenenfunctieverlies.innauwesamenwerkingmetdeafdelingpoly meerchemievanderijksuniversiteitgroningenheefthetorthopedischeonder zoekslaboratoriumineendoorstwgefinancierdonderzoekinhondenonderzocht ofeenkapottemeniscuskonwordenvervangendooreenkunstmeniscusvaneen degradeerbaarpolymeer.thanswordendoorhetbedrijfdiedeontwikkeldetech nologienaardemarktbrengt(orteqbv)eenimplantaatvoorpartiëlemeniscus vervanging(actifittm),gebaseerdopkennisontwikkeldinhetstwproject,inpatiëntenuitgetest.deresulta tennatweejaarzijnveelbelovend. Meerinfo: Jaarverslag200817

19 8. Alternatieven In december 2006 is het 3R Research Centre opgericht ter on dersteuningvanonderzoekersbijhetvindenentoepassenvan 3Vmethoden(Vermindering,VerfijningenVervangingvandier proeven)inhunonderzoek.de3v sstaaninternationaalbekend alsde3r svanreduction,refinementenreplacement. Defocusinheteerstejaarvanhet3RResearchCentrelagmet nameopadviesenonderwijs.inhettweedejaarisdefocusverbreedmetmeeraandachtvoorcom municatie en PR. Dit ter inbedding van het 3R Research Centre in het Centraal Dierenlaboratorium (CDL)enhetUMCStRadboud,enhetverwervenvannaamsbekendheidopnationaaleninternationaal niveau. OmnationaleeninternationaleonderzoekersbinnenhetUMCaantekunnensprekenisbegin2008de oorspronkelijkenaam3vresearchcentreveranderdin3rresearchcentre. Deoprichtingvanhet3RResearchCentreismogelijkgemaaktdoorfinanciëlesteunvanhetCollege van Bestuur (CvB) van de Radboud Universiteit en support van de Raad van Bestuur (RvB) van het UMCStRadboud.ErvindtregelmatigoverlegplaatsmethetCvBenRvBviadedirecteurvanhetCDL. In2008heefthet3RResearchCentreonderzoekersopvrijwilligebasisondersteund Overzichtzoekopdrachten In2008zijnbijhet3RRC26zoekvragengedocumenteerd.Ditaantalisongeveergelijkaanhetaantal vragendatin2007isafgehandeld.opvallendisweldatdevragensteedsuitgebreiderencomplexer worden.inhetjaarverslagvanhet3rrcvan2008wordendevragenenverzoekenalsmededeuitge voerdezoekactiesenresultatenweergegeven. Deevaluatievandezoekopdrachtenbrachtduidelijknaarvorendathet3RRCefficiëntengrondigin formatieheeftaangeleverd,engoedehulpbiedtbijproefopzetenuitvoer,verdiepingvankennis,in zichtenmogelijkheden,enverificatievanideeën.helaasisernietopelkezoekvraageenantwoordte geven.enerzijdsbiedtdeliteratuurnietoveraleenantwoordop,anderzijdsishetsomsnietmogelijk omdepraktijkteverbeteren Onderzoek Binnen het ZonMw programma Dierproeven Begrensd II, heeft het 3RRC financiering ontvangen voor2projecten.zieparagraaf Voorlichtingeninformatie Het3RResearchCentreheeftdeafgelopentweejaareengedegenreputatieopgebouwdalsexpertop hetgebiedvande3v sinhetproefdieronderzoek. Aan het politieke debat over dierproeven is actief door het 3RRC bijgedragen door Tweede Kamer leden te informeren en te voorzien van gericht commentaar op beleidsstukken. In de Kabinetsvisie AlternatievenvoorDierproeven (juni2008),wordthet3rrcalseenvandekenniscentraopdatge bied met name genoemd. Daarnaast onderhoudt het 3RRC goede contacten en samenwerking met veleorganisatiesmetheelverschillendeoogmerkeninnederlandendaarbuiten,waaronderzonmw, KNAW,NCA,VerenigingProefdiervrij,politiekepartijen,verschillendeUMC s,organon/sheringplough enanderebedrijven. Zodoendewerdenin2008regelmatigpresentatiesgegevenoverdewerkzaamhedenendestandvan zaken,zowelinternalsbuitenhetumcopuitnodiging(o.a.aanmedewerkersvanhetumc,kamerlid EstherOuwehand,ledenvanProefdiervrij,studentenvanhogescholenenuniversiteitenenveleande regeïnteresseerdepartijen). 18CentraalDierenlaboratorium

20 HetCDLbesteedtveelaandachtaandewettelijkeverplichtingomtezoeken naar de 3V s en onderzoekt op welke manieren het dierwelzijn verbeterd kanwordenzonderdeonderzoeksdoelenuithetoogteverliezen. Gedurendede46steeditievandeBiotechnischeDageninVeldhovenheb benmedewerkersvanhetcdlenhet3rresearchcentregezamenlijkenke le posters gepresenteerd over verfijning binnen het CDL, ontwikkeld door biotechnici, proefdierverzorgers en onderzoekers, waarvan enkele ook in 3RRCnieuwsbrievenhebbengestaan. Deze onderzoeken zijn gebundeld in een promotieboekje wat beschikbaar werdgesteldopdebiotechnischedagen2008.ziebijlagei,pagina23. Daarnaastiseenfolderopgesteldmetalgemeneinformatie.Beidenzijnaf tehalenoftebestellenbijhet3rresearchcentre. Desinds2007uitgebrachtenieuwsbriefwordtomdetweemaandendigitaalverzondenaanonderzoe kers,proefdierdeskundigenenparticulieregeïnteresseerdeninheelnederlandenbinnenhetumcst Radboud en de Radboud Universiteit aan alle betrokkenen bij dierexperimenteel onderzoek. De nieuwsbriefheeftmomenteeleenoplagevanruim500stuks. De3RRCpaginabinnendewebsitevanhetCDLisuitgebreidensnellertevindendoordekorteURL: levantedocumentendownloaden(ondermeernieuwsbrieven,jaarverslagen, dekamervragen ende Kabinetsvisie:alternatievenvoordierproeven).Tevensiseenextranieuwspaginaaandesitetoege voegd.in2009zalhet3rrcmeedraaienindepilotfasevanhetnieuweintranet(bedrijfsportaal)bin nenhetumc. Jaarverslag200819

21 9. QMDiagnostics QMDiagnostics(QMD)ishetsamenwerkingsverbandtussen het controlelaboratorium van het CDL en het voormalige ICLAS (International Council for Laboratory Animal Science Associations)referencecentreforrodentvirusesvandeafde lingmedischemicrobiologie,datin2003isgestart OprichtingBVQMDiagnostics Inmaart2008heeftdeRaadvanBestuurvanhetUMCStRadboudnabeoordelingvanhetonderne mersplanvanqmdiagnostics(qmd)besloten,hetsamenwerkingsverbandtussenhetcontrolelabora toriumvanhetcdlenhetvoormaligeiclas(internationalcouncilforlaboratoryanimalscienceas sociations)referencecentreforrodentvirusesvandeafdelingmedischemicrobiologie(mmb)alszelf standigeafdelingsbvonderdeumcholdingbvteplaatsen.heel2008iserinoverlegmetdemoe derafdelingenendirectoraatvalorisatienaarzelfstandigheidtoegewerktenis18december2008qm DiagnosticsBVopgericht. VoorhetpersoneelvanQMDwas2008eendynamischjaarmetveelveranderingen.Volinzetisdoor iedereengewerktomvan2afdelingenmetverschillendeculturenenbedrijfsvoeringenéénqmdte maken.alhetpersoneeldatbijhetcdlenhetmmbwerkzaamwas,gaatmeenaarqmd.hetmeren deelwordtgedetacheerdvanuitdemoederafdelingeneneenaantalzalin2009indienstvandebv treden. HoewelerinprincipenietsveranderdisindewerkzaamhedendieQMDvoorhetCDLverricht,isde inrichting en aansturing van de gezondheidsmonitoring en procescontroles voor het CDL bijgesteld. TussenQMDenhetCDLisnueenechteklantrelatieontstaan.HiertoeisbinnenhetCDLeennieuwe microbiologische coördinator aangesteld en is ook de wijze waarop onderzoeken vanuit het CDL bij QMD kunnen worden aangemeld en de resultaten vanuit QMD aan het CDL worden gerapporteerd gewijzigd.dedienstverleningvanqmdnaarhetcdlisdaardoorverbeterd. DeisolatorenunitvanhetCDLheeftdeafgelopenjarennaarvolletevredenheiddedierendievoor gezondheidscontrolebijqmdwordenaangeboden,gehuisvestenverzorgd.inoverlegmetdezeafde lingzijnerin2008verbeteringenaangebrachtinhetlogistiekeprocesronddebinnenkomstenhuis vestingvandedieren.dezeafdelingheeftin2008opmaandagallebiotechnischehandelingenbij QMDverzorgdenzaldatookindetoekomstblijvendoen. OmdatQMDnuzelfstandigis,zalvanaf2009geenrapportagemeerinhetjaarverslagvanhetCDL plaatsvinden.qmdblijftgehuisvestinhetcdlenhooptmetdemedewerkersvanhetcdl,indetoe komstopeenprettigewijzeteblijvensamenwerkenentevredenklantenvanelkaartezullenblijven! 20CentraalDierenlaboratorium

22 10. Openheid In2008heefthetCDLopnieuwhetopenbeleidvoortgezetenvelerondleidingengeorganiseerd:637 mensenzijnoprondleidinggeweest.tevenszijnerspecialediscussiemiddagenenrondleidingenge weestmetdepartijvoordedieren(estherouwehand),vrijwilligersvanproefdiervrijendeorganisatie Biteback.Hettoenemendedierenrechtactivismeheeftertoegeleiddaterin2008meerfocusisge weest voor onderzoek met proefdieren in de media, en daarnaast vanuit de politiek en de weten schappelijkewereld.hetopenbeleidvanhetcdlblijftgehandhaafd,omdatopenheidendialoogals de meest optimale manier gezien wordt om in discussie te blijven, en de aandacht en energie aan daadwerkelijkeverbeteringentenbehoevevandeproefdierentengoedetelatenkomen. HetafdelingshoofdCDLwaslidvandewerkgroepopenheidenvoorzittervandeschrijfgroepopen heid, ingesteld door de KNAWVSNUNFU. Dit werk resulteerde in de Code openheid dierproeven, waarin voorstellen worden gedaan om tegemoet te komen aan de vraag naar openheid vanuit de maatschappij.deaangesloteninstellingenbijdegenoemdedrieorganisatieshebbenondertussende zecodeondertekend,zodatvanaf2009proefdierkundigejaarverslagenzullenverschijnenwaarinde rol van de dierproef in het wetenschappelijke onderzoek een duidelijke plaats zal krijgen. Eveneens zullendeethischeaspectenendeaandachtvoorde3v sbinnendeinstellinghierinaandeordeko men Mediacontact Kranten/tijdschriften Injectiespuitvervangtmuggensnuit,Radbode2,1februari2008 Debatoverdierproeven,Radbode4,7maart2008 Dementerendemuizenopdieet,Radbode4,7maart2008 Proefdierlijdtdooradministratievelast(artikelnavLuxdebat),Trouw,26maart2008 Successtamceltransplantatie,Radbode7,25april2008 7TeslaMRIgeplaatst,Radbode7,25april2008 Dierproevenensteedsbeterworden,Radbode16,24oktober2008 BezoekaanhetcentraaldierenlaboratoriuminNijmegen,Proefdiervrijmagazine3,september2008 Zijn dierproeven in de medische wetenschap onvermijdelijk of overbodig?, luidde de centrale vraag tijdens het drukbezochte LUX-debat op 26 februari jl. Merel Ritskes-Hoitinga, hoogleraar proefdierkunde en directeur van het Centraal Dieren Laboratorium, kruiste hierover verbaal de degens met Marja Zuidgeest, directeur van vereniging Proefdiervrij. Aansluitend bogen Erno Eskens (o.a. uitgever van Filosofie Magazine) en René ten Bosch (hoogleraar filosofie aan de Radboud Universiteit) zich over het nut van dierenrechten. Radbode4,7maart2008 Jaarverslag200821

23 Dierproevenenactivisme,Nova,1februari2008 MensofDier?,Rondom10,NCRV,22maart2008 Reportage over het onderzoek van prof. O. Boerman, Krugers Park, TV Gelderland, 28 september 2008 TV NOVA Rondom10 TVGelderland MerelRitskesoerdierproeven,OmropFryslan,17februari2008 Zenenproefdieren:ingoeiekombyfoarMerelRitskes,OmropFryslan,2maart2008 Reportageover3RResearchCentre,GoedemiddagGelderland,RadioGelderland,6juni2008 Reportageoverproefdieren,Depraktijk,AVROradio1,3oktober2008 Radio PretargetedPETimagingenradioimmuuntherapievandikkedarmkanker Deafgelopenjarenisduidelijkgewordendatbepaaldevormenvankanker,bijvoorbeeld lymfeklierkanker, effectief behandeld kunnen worden met antilichamen gelabeld met radionucliden. Voor de behandeling van dikkedarm en endeldarmkanker is deze me thodeechtermindereffectiefgebleken.opdeafdelingnucleairegeneeskundewordt daaromeennieuwevormvanradioimmunotherapievoordikkedarmkankerontwikkeld. Metdezezgn.pretargetingmethodewordenhogeredosesradioaktiviteitnaardetumor geleid,waardoordeeffectiviteitvandemethodeverhoogdwordt. Bijpretargetingwordtindeeerstefaseeenantilichaamtoegediend,datspecifiekbindt aandetumorcel.anderzijdsbindtditantilichaamaaneenradioaktiefgelabeldpeptide datindetweedefasewordttoegediendophetmomentdathetantilichaamalgelokali seerdisindetumor.hetradioaktievepeptidewordtdaardooralleenindetumorge bonden,terwijlderestsnelviadeurinewordtuitgescheiden. Inmuizenisdeoptimalebereidingvanhetradiofarmaca,debesteverhoudingtussen hetantilichaamenpeptideenhetjuisteintervaltussenbeideinjectiesbepaald.naast debeeldvorming,wordtookhettherapeutischeffectvandepretargetedradioimmuno therapieonderzocht.opbasisvandezeresultatenstartmedio2009eenonderzoeknaar de veiligheid en de effectiviteit van deze nieuwe vorm van radioimmunotherapie in patiëntenmetuitgezaaidedikkedarmkanker. EenPETscanvaneenmuismet eensubcutanetumoropdeflank. Demuisheefthetantilichaam toegediendgekregenen16uur laterhetfluor18gelabeldpeptide. Eénuurnadeinjectievanhet radioactievepeptideisdepetscan gemaakt.desubcutanetumoris duidelijkzichtbaar.omdathetpep tideviadeurinewordtuitgeschei denzijnookdenierenzichtbaar. Bron:onderzoekRafkeSchoffelen,NucleaireGeneeskunde 22CentraalDierenlaboratorium

24 BijlageI;PostersBiotechnischedagen2008 Jaarverslag200823

25

26 Verantwoordelijk voor welzijn van mens en dier! Jaarverslag 2008 Centraal Dierenlaboratorium Centraal Dierenlaboratorium