Metabolisme in Archaea

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Metabolisme in Archaea"

Transcriptie

1 Archaea Archaea

2 Metabolisme in Archaea Chemoorganotrofen Entner Doudoroff Glycolyse Citroenzuurcyclus Acetyl-CoA weg Electron transport: cytochroom a, b en c Electron acceptor: O 2, S Chemolithotrophy H 2 is the common e donor CO 2 incorporation - acetyl-coa - omgekeerde citroenzuurcyclus - Calvin cyclus Archaea Euryarchaeota Crenarchaeota Korarchaeota

3 Extreme halofiele Archaea 1.5 M (9%) NaCl 2 4 M (12 23%) 5.5 M (32%) SO 4 2- Ionensamenstelling van sterk zoute milieus Concentraties (g/l) Ion Great salt lake Dead Sea Typical soda lake Seawater Na K Mg < Ca < Cl Br HCO - of 3 CO ph

4 Extreme halofielen Halobacterium Halorubrum Halobaculum Haloferax Haloarcula Halococcus Gezouten vis, hypersaliene meren Dode Zee, zoutwinningspan Dode Zee Dode Zee, zoutwinningspan Death Valley, zoutwinning Gezouten vis, zoutwinning Natronobacterium Sodameren, optimale ph 9.5 Natronococcus Sodameren O 2 Dunaliella wier Ectothiorhodospira purpere S bacterie Chemoorganotrofe extreme halofiele Archaea Anaerobe CH 4 S -- SO 4 - Methano genen Anaerobe fermenters Sulfaat reduceerders

5 Extreme halofielen Gram Glycoproteine celwand - Na + Grote plasmiden Chemoorganotroof Aeroob Cytochroom a, b, c K + als compatiebel ion Pigmenten: bacterioruberins en bacteriorhodopsin Sterk zoute milieus

6 Halobacterium salinarum

7 Bacteriorhodopsin proton pomp (Halobacterium) Methanotrophs Methylotrophs Methanogens [Archaea]

8 Habitats methanogenen Anoxische sedimenten moerassen meren rijstvelden storten Dierlijke vertering rumen cecum dikke darm hindgut Geothermale bronnen Artificiele biodegradatiesystemen, slibvergisters Endosymbionten van protozoa

9 Methanogene Archaea a) Methanobrevibacter ruminantium b) Methanobacterium strain AZ c) Methanospirillum hungatii d) Methanosarcina barkeri Methanogenen I. Methanobacterium Methanobrevibacter Methanosphaera II. Methanothermus III. Methanococcus IV. Methanomicrobium Methanospirillum Methanoplanus H, C, F H, C, F H, M H, C H, C, F, Py H, C, F H, C, F H, C, F

10 Methanogenen V. Methanosarcina Methanolobus Methanoculleus Methanohalobium Methanococcoides Methanohalophilus Methanothrix VI. Methanopyrus VII. Methanocorpusculum H, C, M, A M H, C M M M A H, C, hyperthermofiel H, C, F Methanococcus jannaschii

11 Methanococcus igneus Methanothermus fervidus

12 Methanothrix thermophila Coenzymes van methanogenesis

13 Coenzymes van methanogenesis Coenzymes van methanogenesis

14 Methanogenesis van H 2 + CO 2 Methanogenesis van methanol

15 Methanogenesis van acetaat Energiebehoud in methanogenesis

16 Thermoplasmatales Picrophilus ph 0! Solfatara velden Heterotroof Thermoplasma cfr. Mycoplasma Chemoorganotroof Aerobe / Anaerobe Zelfontbrande kolenhoop Solfatara velden Tetraether lipide in CM Klein genoom Thermoplasma acidophilum

17 Thermoplasma volcanium Habitat van Thermoplasma

18 Tetraether lipoglycan van Thermoplasma adiphilum Hyperthermofielen Submariene vulkanische species Pyrodictium 110 C Pyrococcus 106 C Pyrolobus 113 C Staphylothermus Thermococcus Methanopyrus 110 C Archaeoglobus

19 Thermococcus / Pyrococcus Groeien op organische verbindingen met S als e donor Metabolisch gelijkaardig Gelijkenis qua 16S rrna sequenties Obligaat anaeroob C Thermococcus celer Pyrococcus furiosus

20 Methanopyrus kandleri Unieke fylogenetische positie 4 H 2 + CO 2 > CH H 2 O Archaeoglobus lithotrophicus Onregelmatige cellen Sulfaat reducerende hyperthermofielen Coenzymen van de methaanvormers Ferroglobus placidus

21 Crenarchaeota

22 Hyperthermofielen Terrestrische vulkanische species Sulfolobus Acidianus Thermoproteus Sulfolobus acidocaldarius In S-rijke warmwaterbronnen tot 90 C ph 1 5 Obligaat aeroob Chemoorganotroof of chemolithotroof

23 Acidianus infernus Facultatief aeroob Gebruikt S als e donor: aeroob Gebruikt S als e acceptor: anaeroob Thermoproteales Strikte anaeroben chemolithotroof op H 2 of chemoorganotroof Mengcultuur van Thermoproteus en Thermofilum

24 Desulfurococcus Obligaat anaeroob Pyrodictium Hecht zich op S kristallen Chemolithotroof op met S als e acceptor C Anaeroob Holle vezels (proteïneachtig) Glycoproteïne celwand zonder peptidoglycan

25 Pyrodictum occultum Staphylothermus Aggregaten van cellen Stricte anaeroob Oxidatie organische verbindingen niet strak gekoppeld aan S reductie Herkomstig van «Shallow Hydrothermal vents» EN «black smokers

26 Staphylothermus marinus Pyrodictium abyssi

27

Chemie. Biologie. Geologie. Organic Biogeochemie. Organische Biogeochemie. NLT presentatie Schouten 2/6/2017. De taal is organische moleculen

Chemie. Biologie. Geologie. Organic Biogeochemie. Organische Biogeochemie. NLT presentatie Schouten 2/6/2017. De taal is organische moleculen rganic Biogeochemie Chemie rganische Biogeochemie De taal is organische moleculen Biologie Geologie De toepassingen zijn in (micro-)biologie, element cycli en paleoklimatologie 1 Verdeling van biomassa

Nadere informatie

APS = adenosinefosfosulfaat. PAPS = Fosfo-adenosine-5 -fosfosulfaat

APS = adenosinefosfosulfaat. PAPS = Fosfo-adenosine-5 -fosfosulfaat APS = adenosinefosfosulfaat PAPS = Fosfo-adenosine-5 -fosfosulfaat Dissimilatief Assimilatief Dissimilatief? electronen ATP-vorming 4H 2 + SO 4 2- + H + HS - + 4H 2 O Desulfovibrio desulfuricans Acetaat

Nadere informatie

Proteobacteria. welke groepen bevatten fototrofen? β Proteobacteria. chemoorganotrophs. chemolithotrophs. chemoorganotrophs γ Proteobacteria

Proteobacteria. welke groepen bevatten fototrofen? β Proteobacteria. chemoorganotrophs. chemolithotrophs. chemoorganotrophs γ Proteobacteria Plants Proteobacteria welke groepen bevatten fototrofen? β Proteobacteria chemolithotrophs chemoorganotrophs α Proteobacteria chemoorganotrophs chemolithotrophs chemoorganotrophs γ Proteobacteria chemolithotrophs

Nadere informatie

Methanobrevibacter Methanospirillum. Methanosarcina Methanocaldococcus. Methanotorris. Methanosaeta. Methanothermus

Methanobrevibacter Methanospirillum. Methanosarcina Methanocaldococcus. Methanotorris. Methanosaeta. Methanothermus Methanobrevibacter Methanospirillum Methanosarcina 13. 6 Methanocaldococcus Methanotorris Methanosaeta Methanothermus Grote % GC spreiding, = grote fylogenetische heterogeniteit Andere electronen acceptoren

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Archaea en hyperthermofielen De levende organismen op onze aarde kunnen verdeeld worden in twee groepen, de prokaryoten en de eukaryoten. Eukaryote cellen hebben een celkern, een

Nadere informatie

Micro-organismen: diversiteit en bouw van de cel

Micro-organismen: diversiteit en bouw van de cel Micro-organismen: diversiteit en bouw van de cel Micro-organismen spelen een belangrijk rollen in ons dagelijks leven: in de landbouw, energie, milieu, ziektes, voedselindustrie en de biotechnologie. Op

Nadere informatie

The ABC of ABC-transport in the hyperthermophilic archaeon Pyrococcus furiosus Koning, S

The ABC of ABC-transport in the hyperthermophilic archaeon Pyrococcus furiosus Koning, S University of Groningen The ABC of ABC-transport in the hyperthermophilic archaeon Pyrococcus furiosus Koning, S IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if

Nadere informatie

ZEEVISSEN NRC 24 01 2009

ZEEVISSEN NRC 24 01 2009 ZEEVISSEN NRC 24 01 2009 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 Zeevissen blijken zo veel kalk-korrels uit te scheiden, dat ze 3 tot 15 procent bijdragen

Nadere informatie

Microbiology & Biochemistry (MIB-10306, microbiologie deel)

Microbiology & Biochemistry (MIB-10306, microbiologie deel) Microbiology & Biochemistry (MIB-10306, microbiologie deel) 1. Morfologie (vorm, grootte, onderdelen) a. Teken schematisch de doorsnede van een bacterie en benoem 10 structuren. vacuole met reservestoffen,

Nadere informatie

Microbiologie deel II Bacteriële diversiteit

Microbiologie deel II Bacteriële diversiteit Microbiologie deel II Bacteriële diversiteit Handboek: Brock Biology of Microorganisms 9 Edition of 10 Edition Madigan-Martinko-Parker ISBN 0-13-085264-3 (9) of ISBN 0-13-049147-0 (10) Paul De Vos 8 verdieping

Nadere informatie

Les 2: Fotosynthese. Fig.15.1

Les 2: Fotosynthese. Fig.15.1 Les 2: Fotosynthese Fig.15.1 Bacteria Cyanobacteria & planten Hoe wordt licht energie gecapteerd? Licht wordt uitgezonden in quanta (fotonen) De energie van die fotonen: vgl van Planck E = h.ν = h.c/λ

Nadere informatie

Microbiële ecologie is de studie van micro-organismen in hun natuurlijke milieu.

Microbiële ecologie is de studie van micro-organismen in hun natuurlijke milieu. Karakteristieken van levende cellen/(micro-) organismen: 1. Compartmentalisatie en metabolisme: cellen nemen nutriënten op uit de omgeving, transformeren die en geven het afval weer af. Cel = open systeem.

Nadere informatie

Identificatie en karakterisatie van MIC

Identificatie en karakterisatie van MIC Identificatie en karakterisatie van MIC Harmien Verstraete Vanda Branco AVECOM NV - Bioproducts & Apps 3/11/2016 1 AVECOM 1) Onderzoeksprojecten zowel tailor-made onderzoek voor industriële partners als

Nadere informatie

Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie

Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie Prof. ir. Hans van Dijk 1 Afdeling Watermanagement Sectie Gezondheidstechniek Inhoud hydrologische kringloop kwalitatief 1. regenwater 2. afstromend/oppervlaktewater. infiltratie

Nadere informatie

Microbiologie deel II Bacteriële diversiteit

Microbiologie deel II Bacteriële diversiteit Microbiologie deel II Bacteriële diversiteit Handboek: Brock Biology of Microorganisms 9 Edition of 10 Edition Madigan-Martinko-Parker ISBN 0-13-085264-3 (9) of ISBN 0-13-049147-0 (10) Paul De Vos 8 verdieping

Nadere informatie

Zeevissen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/58039

Zeevissen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/58039 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Dick Naafs 17 februari 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/58039 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie

a. 38 b. 38 c. 0 d. 36/38

a. 38 b. 38 c. 0 d. 36/38 Microbiologiedeel: Hieronder staan vier vragen die de stijl en diepgang hebben van de vragen van het microbiologiedeel zoals ze op het tentamen gevraagd kunnen worden. 1.a. Hoeveel ATP kan de gram negatieve

Nadere informatie

Naam: Student nummer:

Naam: Student nummer: Vraag 1. a. Vergelijk de elektronen transportketen van de ademhaling met de elektronentransport keten van de licht reactie (eventueel met tekening). Geef aan waar ze plaats vinden, wie de elektronen donors

Nadere informatie

Bacteriële ijzer reductie

Bacteriële ijzer reductie Bacteriële ijzer reductie Een aantal bacteriën zijn in staat om ferri ijzer te reduceren. Dit gebeurt bv in sedimenten van meren. Dit gereduceerde ijzer kan dan worden getransporteerd over zelfs grote

Nadere informatie

Astrobiologie. Docent: Léon Koopmans Kapteyn Instituut (RuG) astro.rug.nl. College 4: Extremofielen & Leefbare Werelden?

Astrobiologie. Docent: Léon Koopmans Kapteyn Instituut (RuG) astro.rug.nl. College 4: Extremofielen & Leefbare Werelden? Astrobiologie Docent: Léon Koopmans Kapteyn Instituut (RuG) koopmans @ astro.rug.nl College 4: Extremofielen & Leefbare Werelden? Overzicht College Inhoud 1 Overzicht + Wat is Astrobiologie? Inleiding,

Nadere informatie

Meesters in aanpassen.

Meesters in aanpassen. Meesters in aanpassen. Na een zware zomerregen, bevatten Californië Owens Lake wateren zo heet en zout, dat zij uw huid op contact zouden verbranden en uitdrogen. De zoutconcentratie kan oplopen tot zo'n

Nadere informatie

Genome-wide analysis of the regulation of sugar transport in the archaeon Sulfolobus solfataricus Lubelska, Joanna Mariola

Genome-wide analysis of the regulation of sugar transport in the archaeon Sulfolobus solfataricus Lubelska, Joanna Mariola Genome-wide analysis of the regulation of sugar transport in the archaeon Sulfolobus solfataricus Lubelska, Joanna Mariola IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's

Nadere informatie

Bemesting actueel en uitdagingen toekomst. Piet Riemersma Specialist ruwvoer

Bemesting actueel en uitdagingen toekomst. Piet Riemersma Specialist ruwvoer Bemesting actueel en uitdagingen toekomst Piet Riemersma Specialist ruwvoer 1 Stikstof in de lucht (N 2 ) Verliezen Denitrificerende bacteriën Rhizobium bacterie Assimilatie Stikstof fixatie door bacteriën

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde havo 2008-I

Eindexamen scheikunde havo 2008-I Beoordelingsmodel Uraan 1 maximumscore 2 aantal protonen: 92 aantal neutronen: 146 aantal protonen: 92 1 aantal neutronen: 238 verminderen met het aantal protonen 1 2 maximumscore 2 UO 2 + 4 HF UF 4 +

Nadere informatie

Analyse van het Z-B evenwicht Stewart methodiek

Analyse van het Z-B evenwicht Stewart methodiek Analyse van het Z-B evenwicht Stewart methodiek Fellowonderwijs Intensive Care UMC St Radboud De relatie tussen ph en [H + ] ionen 300 250 [H + ] nmol/l 200 150 100 50 0 6,4 6,6 6,8 7 7,2 7,4 7,6 7,8 ph

Nadere informatie

Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held

Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held Inkuilproces Proces bij het inkuilen: In de kuil ondergaat het gewas een biochemisch proces onder invloed van micro-organismen Een

Nadere informatie

Bacteriële aantasting van houten paalfunderingen

Bacteriële aantasting van houten paalfunderingen Bacteriële aantasting van houten paalfunderingen Literatuurstudie en inventarisatie van de Nederlandse situatie Maart 2000 (2 e druk) R.K.W.M. Klaassen 1, P.J.M. den Nijs 2, G.W. van Beusekom 3 In samenwerking

Nadere informatie

Stoffen, structuur en bindingen

Stoffen, structuur en bindingen Hoofdstuk 1: Stoffen, structuur en bindingen Scheikunde vwo 2011/2012 www.lyceo.nl Onderwerpen Scheikunde 2011 2012 Stoffen, structuur en binding Kenmerken van Reacties Zuren en base Redox Chemische technieken

Nadere informatie

Afstemming van functie in de ondergrond Afstemming van functies in de ondergrond

Afstemming van functie in de ondergrond Afstemming van functies in de ondergrond Afstemming van functie in de ondergrond Afstemming van functies in de ondergrond Johan Valstar Inhoud presentatie 1. Functies in de ondergrond 2. Ontwikkelingen in de ondergrond 3. Voorbeeld van knelpunt:

Nadere informatie

BACTERIELE DIVERSITEIT

BACTERIELE DIVERSITEIT MICROBIOLOGIE - DEEL III - Prof. Dr. ir. J. Swings «Biology of Microorganisms», 9de ed. (2000) BACTERIELE DIVERSITEIT BACTERIA & ARCHAEA < 10 000 species 99% niet kweekbaar 10% identificeerbaar 45 000

Nadere informatie

Cycling of iron and manganese in freshwater, estuarine and deep sea sediments Ferro, Imola

Cycling of iron and manganese in freshwater, estuarine and deep sea sediments Ferro, Imola Cycling of iron and manganese in freshwater, estuarine and deep sea sediments Ferro, Imola IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from

Nadere informatie

6 VWO SK Extra (reken)opgaven Buffers.

6 VWO SK Extra (reken)opgaven Buffers. 6 VWO SK Extra (reken)opgaven Buffers. Opgave I. 1 Je wilt een buffermengsel maken met ph = 4,20. Welke stoffen kun je het beste als uitgangsstoffen nemen? Opgave II. 2 In 1,00 liter water is opgelost

Nadere informatie

BIOLOGIE Energie & Stofwisseling VWO

BIOLOGIE Energie & Stofwisseling VWO BIOLOGIE Energie & Stofwisseling VWO Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Lelydorp [HHS-SGL] ARTHUR A. HOOGENDOORN ATHENEUM - VRIJE ATHENEUM - AAHA Docent: A. Sewsahai De student moet de bouw en werking

Nadere informatie

University of Groningen. Borders of life Vossenberg, Jacobus Ludovicus Cornelis Marie van de

University of Groningen. Borders of life Vossenberg, Jacobus Ludovicus Cornelis Marie van de University of Groningen Borders of life Vossenberg, Jacobus Ludovicus Cornelis Marie van de IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from

Nadere informatie

namen formules ionogene stoffen van Als je de negatieve ionen (behalve OH - ) koppelt aan H + - ionen ontstaan verbindingen die men zuren noemt.

namen formules ionogene stoffen van Als je de negatieve ionen (behalve OH - ) koppelt aan H + - ionen ontstaan verbindingen die men zuren noemt. namen en formules van ionogene stoffen CH 3 COO - acetaat afkomstig van azijnzuur (ethaanzuur) C 2 O 4 samengestelde ionen HC 2 O 4 - oxalaat beide afkomstig van oxaalzuur (ethaandizuur) waterstofoxalaat

Nadere informatie

Summary/Samenvatting

Summary/Samenvatting Summary/Samenvatting SUMMARY Methanogens are obligate anaerobic micro-organisms which obtain there energy for growth from the conversion of a limited number of one-carbon compounds or acetate to methane.

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 15 Elektrochemie bladzijde 1

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 15 Elektrochemie bladzijde 1 Hoofdstuk 15 Elektrochemie bladzijde 1 Opgave 1 Welke halfreactie kan men verwachten in de volgende gevallen? a Br ionen bij een positieve elektrode Br kan gemakkelijk elektronen afstaan, is dan reductor:

Nadere informatie

Deel 2. Basiskennis chemie

Deel 2. Basiskennis chemie Deel 2. Basiskennis chemie Achteraan vind je een periodiek systeem van de elementen. Gebruik dit waar nodig. Vraag 21 Koolstofmonoxide (C) kan gesynthetiseerd worden door stoom met methaan (CH4 ) te laten

Nadere informatie

Nutriënten: stikstof, fosfor. Assimilatie: opbouw van levend materiaal

Nutriënten: stikstof, fosfor. Assimilatie: opbouw van levend materiaal Nutriënten: sleutelrol bij de groei van organismen en het functioneren van ecosystemen Jos Verhoeven Assimilatie: opbouw van levend materiaal In de eerste plaats: Fotosynthese! 6 CO 2 + 6 H 2 O C 6 H 12

Nadere informatie

Celmembraan (duh! dat maakt het een cel) Celwand Ribosomen (voor eiwitsynthese) Soms: uitsteeksels zoals flagel (zweepstaart)

Celmembraan (duh! dat maakt het een cel) Celwand Ribosomen (voor eiwitsynthese) Soms: uitsteeksels zoals flagel (zweepstaart) Bacterie cel: prokaryoot: geen kern, geen chromosomen zoals wij ze kennen maar cirkelvormig Chromosoom: dus wel DNA Sommige autotroof: als ze pigmenten hebben waarmee ze fotosynthese kunnen uitvoeren Meeste

Nadere informatie

Metabolisme koolhydraten RozenbergSport.nl 2012 pagina 1 / 5

Metabolisme koolhydraten RozenbergSport.nl 2012 pagina 1 / 5 RozenbergSport.nl 2012 pagina 1 / 5 Inhoud Aerobe glycolyse Glycogenolyse Cori cyclus Aerobe glycolyse aerobe glycolyse NADH, vormen voor respiratoire keten Voorwaarde NAD + moet beschikbaar zijn, NADH

Nadere informatie

Module 2 Chemische berekeningen Antwoorden

Module 2 Chemische berekeningen Antwoorden 2 Meten is weten 1 Nee, want bijvoorbeeld 0,0010 kg is net zo nauwkeurig als 1,0 gram. 2 De minst betrouwbare meting is de volumemeting. Deze variabele bepaald het aantal significante cijfers. 3 IJs: 1,5

Nadere informatie

+ 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2

+ 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2 FPMO De Kok Fotosynthese: licht energie + 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2 (suikers en zuurstof) Net primary production = carbon fixatie per m2 per jaar In praktijk is fotosynthese complexer: zie plaatje. Fotosynthese

Nadere informatie

Aan de staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer De heer drs. P.L.B.A. van Geel Postbus GX Den Haag

Aan de staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer De heer drs. P.L.B.A. van Geel Postbus GX Den Haag Aan de staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer De heer drs. P.L.B.A. van Geel Postbus 30945 2500 GX Den Haag DATUM 26 oktober 2006 KENMERK CGM/061026-01 ONDERWERP Advies

Nadere informatie

Diepzee. Blok 1 De Rijke Zee. Robbert Jak. Dag 3, 29 oktober 2013. Duurzaam werken op Zee

Diepzee. Blok 1 De Rijke Zee. Robbert Jak. Dag 3, 29 oktober 2013. Duurzaam werken op Zee Diepzee Blok 1 De Rijke Zee Robbert Jak Dag 3, Duurzaam werken op Zee > 200 m diepte, tot 11 km Voorbij continentale plat Verschillende zones Verschillende ecosystemen! Duurzaam werken op zee 2 www.ngu.no

Nadere informatie

Diepzee mijnbouw Introductie

Diepzee mijnbouw Introductie Diepzee mijnbouw Introductie Blok 2 Robbert Jak Dag 24, Duurzaam werken op Zee Verschillende bronnen van mineralen Soms ook op land en dan vaak oude zeebodem In de diepe ondergrond of Oppervlaktedelfstoffen

Nadere informatie

EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 8 OPGAVEN

EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 8 OPGAVEN MAVO-4 I EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1973 MAVO-4 Woensdag 9 mei, 9.00 11.00 NATUUR-EN SCHEIKUNDE II (Scheikunde) OPEN VRAGEN Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 8 OPGAVEN

Nadere informatie

Celstofwisseling II (COO 5) Vragen bij deoefen- en zelftoets-module behorende bij hoofdstuk 9 en 10 van Biology, Campbell, 8 e druk Versie

Celstofwisseling II (COO 5) Vragen bij deoefen- en zelftoets-module behorende bij hoofdstuk 9 en 10 van Biology, Campbell, 8 e druk Versie Celstofwisseling II (COO 5) Vragen bij deoefen- en zelftoets-module behorende bij hoofdstuk 9 en 10 van Biology, Campbell, 8 e druk Versie 2010-2011 Elektronen-transportketen 1. Van enkele processen in

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Ademtest 1 maximumscore 2 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: Een ureummolecuul bevat NH 2 groepen / N-H bindingen, zodat er waterstbruggen (met watermoleculen) gevormd kunnen worden. (Dus ureum is

Nadere informatie

Vuilstort perkolaat in de ondergrond - plek van complexe en dynamische eukaryotische gemeenschappen

Vuilstort perkolaat in de ondergrond - plek van complexe en dynamische eukaryotische gemeenschappen Vuilstort perkolaat in de ondergrond - plek van complexe en dynamische eukaryotische gemeenschappen Samenvatting Onderzoek naar de natuurlijke afzwakking van vervuiling in grondwater heeft zich voornamelijk

Nadere informatie

Chemie: oefeningen zuren, hydroxiden en zouten

Chemie: oefeningen zuren, hydroxiden en zouten Chemie: oefeningen zuren, hydroxiden en zouten Teken de structuurformule van salpeterigzuur HNO 2 en van salpeterzuur HNO 3 : Doevoor jezelf telkens ook de controles! Controles HNO 2 : - 2x6 e - (2 O)

Nadere informatie

VWO 1995 Scheikunde tijdvak 1. Het antwoord 2-methyl-1,2-propadiol of methyl-1,2-propadiol mag goed worden gerekend.

VWO 1995 Scheikunde tijdvak 1. Het antwoord 2-methyl-1,2-propadiol of methyl-1,2-propadiol mag goed worden gerekend. 2 3 1 notie dat het evenwicht bij hogere ph naar rechts is verschoven/afgelopen 1 (de oplossing is dan oranjegeel) dus: Mo ionen veroorzaken de oranjegele kleur 3 4 2 bij verwarmen verschuift het evenwicht

Nadere informatie

Tentamen BIOCHEMIE. (MST-BCH-0708FWN dinsdag 29 januari 2008)

Tentamen BIOCHEMIE. (MST-BCH-0708FWN dinsdag 29 januari 2008) Tentamen BIOCHEMIE (MST-BCH-0708FWN dinsdag 29 januari 2008) Enzymkinetiek en Signaaltransductie 1a Geef twee redenen waarom de snelheid v 0 van een enzymgekatalyseerde reactie S P wordt gemeten op t =

Nadere informatie

Celademhaling & gisting

Celademhaling & gisting Celademhaling & gisting Tekst voor de leerlingen V. Rasquin - 1 - DISSIMILATIE - TEKST VOOR DE LEERLINGEN celademhaling & GISTING Wij weten dat heel wat processen endergonisch zijn (ze vergen energie).

Nadere informatie

Summary in dutch Samenvatting

Summary in dutch Samenvatting 7 Summary in dutch Samenvatting Chapter 7 De uitstoot van rookgassen waarin hoge concentraties geoxideerde zwavelverbindingen, zoals sulfaat, sulfiet en zwaveldioxide, aanwezig zijn, zorgt voor een zware

Nadere informatie

Potential coexistence of both bacterial and eukaryotic small RNA biogenesis and functional related protein homologs in Archaea

Potential coexistence of both bacterial and eukaryotic small RNA biogenesis and functional related protein homologs in Archaea J. Genet. Genomics 37 (2010) 493 503 JOURNAL OF GENETICS AND GENOMICS www.jgenetgenomics.org Potential coexistence of both bacterial and eukaryotic small RNA biogenesis and functional related protein homologs

Nadere informatie

Molariteit van zouten in water

Molariteit van zouten in water Molariteit van zouten in water Introductie Open de volgende link: Molariteit zouten in water (cmp). Je verkrijgt de volgende simulatie. Het is de bedoeling dat je onderstaande opdrachten uitvoert met de

Nadere informatie

ZIJN IJZER CORRODERENDE BACTERIËN VAN NUT IN MICROBIËLE ELECTROSYNTHESE

ZIJN IJZER CORRODERENDE BACTERIËN VAN NUT IN MICROBIËLE ELECTROSYNTHESE ZIJN IJZER CORRODERENDE BACTERIËN VAN NUT IN MICROBIËLE ELECTROSYNTHESE Aantal woorden: 21315 Niels Van den Driessche Stamnummer: 01203064 Promotor: Prof. dr. Ir. Korneel Rabaey Copromotor: Dr. Jan Arends

Nadere informatie

MIC door maagzuur ( gastric acid )?

MIC door maagzuur ( gastric acid )? MIC door maagzuur ( gastric acid )? Suggesties en overwegingen n.a.v. corrosie van flenzen van off loading hoses, in gebruik bij Bluewater Energy Services. Ir. P.C. Westen, Studiekern Corrosie 14 mei 2014

Nadere informatie

4,5. Samenvatting door L woorden 17 december keer beoordeeld. Biologie voor jou. 1. Vrije en gebonden energie.

4,5. Samenvatting door L woorden 17 december keer beoordeeld. Biologie voor jou. 1. Vrije en gebonden energie. Samenvatting door L. 1850 woorden 17 december 2012 4,5 7 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 1. Vrije en gebonden energie. Vrije energie (kinetische energie) komt voor als warmte en

Nadere informatie

4. deleted. 1. ATP kan een reactie aandrijven omdat

4. deleted. 1. ATP kan een reactie aandrijven omdat 1. ATP kan een reactie aandrijven omdat a. bij de hydrolyse van ATP warmte vrijkomt b. de hydrolyse van ATP de entropie doet toenemen c. ATP sterk bindt aan het substraat van enzymen d. ATP thermodynamisch

Nadere informatie

Grondwaterzuivering. Prof. ir. Hans van Dijk

Grondwaterzuivering. Prof. ir. Hans van Dijk Grondwaterzuivering Prof. ir. Hans van Dijk 1 Kenmerken grondwater Voordelen hygiënische betrouwbaarheid constante temperatuur biologische en chemische stabiliteit gelijkmatige goede kwaliteit ongevoelig

Nadere informatie

Het ontstaan van leven nieuw leven inblazen

Het ontstaan van leven nieuw leven inblazen Het ontstaan van leven nieuw leven inblazen Jan de Leeuw en Lutz Lohse NIBI conferentie, 11/12 januari 2019 Handout, opdrachten, en aanvullende bronnen n.a.v. de workshop 2 Inhoudsopgave Opdracht 1: Uitbeelden

Nadere informatie

Hoofdstukken 2 Hoofdstukken 5 Hoofdstuk 2

Hoofdstukken 2 Hoofdstukken 5 Hoofdstuk 2 Archaea vormen één van de drie domeinen van het leven op Aarde en vormen tezamen met de bacteriën de prokaryoten. De toepassing van moleculaire technieken zoals de analyse van ribosomaal DNA en lipiden

Nadere informatie

Tabel 1 - Waterkwaliteit voor een aantal parameters (indien geen eenheid vermeld is de eenheid in mg/l). aeroob grondwater

Tabel 1 - Waterkwaliteit voor een aantal parameters (indien geen eenheid vermeld is de eenheid in mg/l). aeroob grondwater Oefenopgaven Zuivering Vraag 1 In de onderstaande tabel staan de analyses van het ruwe water van drie zuiveringsstations gegeven. Het betreft een aeroob grondwater, een oppervlaktewater (directe zuivering)

Nadere informatie

Naar: D.O. Hall & K.K. Rao, Photosynthesis, Studies in Biology, Cambridge, 1994, blz. 106.

Naar: D.O. Hall & K.K. Rao, Photosynthesis, Studies in Biology, Cambridge, 1994, blz. 106. Examentrainer Vragen Fotosynthese Vanuit tussenproducten van de fotosynthese worden niet alleen koolhydraten gevormd, maar ook vetten, vetzuren, aminozuren en andere organische zuren. Dag- en seizoensgebonden

Nadere informatie

VALORFOOD: Behandeling van industriële effluenten, rijk aan zware metalen, met behulp van brouwersgisten (S. cerevisiae)

VALORFOOD: Behandeling van industriële effluenten, rijk aan zware metalen, met behulp van brouwersgisten (S. cerevisiae) VALORFOOD: Behandeling van industriële effluenten, rijk aan zware metalen, met behulp van brouwersgisten (S. cerevisiae) Waarom zware metalen uit industrieel afvalwater verwijderen? 1. Toxiciteit Cu, Fe,

Nadere informatie

"OVER-LEVENAANDEONDERKANTVANHETBESTAAN" Door Prof. Dr. Ir. Alfons J.M. Stams

OVER-LEVENAANDEONDERKANTVANHETBESTAAN Door Prof. Dr. Ir. Alfons J.M. Stams "OVER-LEVENAANDEONDERKANTVANHETBESTAAN" Door Prof. Dr. Ir. Alfons J.M. Stams WAGENINGEN UNIVERSITEIT Inaugurele rede uitgesproken op 14 november 2002 in de Aula van Wageningen Universiteit Over-leven aan

Nadere informatie

Elektronenoverdracht (1)

Elektronenoverdracht (1) Redoxreacties 1 Elektronenoverdracht (1) Een bekende reactie is: 2 Na(s) + Cl 2 (g) 2 NaCl(s) (oude notatie: Na + Cl - ) Hierbij is sprake van elektronenoverdracht. Dit kan als volgt worden voorgesteld:

Nadere informatie

Ontstaan van het leven nieuw leven inblazen

Ontstaan van het leven nieuw leven inblazen Ontstaan van het leven nieuw leven inblazen Jan W. de Leeuw NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, Texel Universiteit Utrecht, Utrecht Lutz Lohse Universiteit van Amsterdam, Amsterdam

Nadere informatie

Bio- organische chemie, Biochemie & Celbiologie Deeltentamen 2 26 oktober 2009

Bio- organische chemie, Biochemie & Celbiologie Deeltentamen 2 26 oktober 2009 Vraag 1. Fototrofen en chemotrofen zijn sterk van elkaar afhankelijk omdat: 1. Fototrofen energie leveren aan de chemotrofen en de chemotrofen leveren suikers aan de fototrofen. 2. Fototrofen de chemotrofen

Nadere informatie

Conductometrie 1 R. Waarin [R] = Ω en [G]= Ω -1 = S (Siemens)

Conductometrie 1 R. Waarin [R] = Ω en [G]= Ω -1 = S (Siemens) Conductometrie Conductometrie of geleidbaarheidsmeting is een van de elektrochemische analysemethoden. In de conductometrie wordt gekeken naar het gemak waarmee elektrische stroom door een oplossing geleid

Nadere informatie

Meerkeuzevragen. Fotosynthese, celademhaling en gisting. V. Rasquin

Meerkeuzevragen. Fotosynthese, celademhaling en gisting. V. Rasquin Meerkeuzevragen Fotosynthese, celademhaling en gisting V. Rasquin MEERKEUZEVRAGEN FOTOSYNTHESE 1. Een brandende kaars dooft vlug onder een glazen stolp. Plaatst men naast de kaars ook een plant onder de

Nadere informatie

1. Stofwisseling, assimilatie en dissimilatie

1. Stofwisseling, assimilatie en dissimilatie Samenvatting door A. 1427 woorden 12 april 2013 6,5 5 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie H3 - Energie 1. Stofwisseling, assimilatie en dissimilatie Stofwisseling (metabolisme):

Nadere informatie

1. Geef bij de volgende reactievergelijkingen steeds aan:

1. Geef bij de volgende reactievergelijkingen steeds aan: Antwoorden Bijlage VI Oxidatiegetallen 1. Geef bij de volgende reactievergelijkingen steeds aan: welke stof wordt er geoxideerd +II +I II +I 0 +III +I +III II II +I +I II C 2 H 5 OH + O 2 CH 3 COOH + H

Nadere informatie

Duurzaam verhogen van de waterefficiëntie bij RO. Aquarama 12/10/2016 Marjolein Vanoppen (UGent)

Duurzaam verhogen van de waterefficiëntie bij RO. Aquarama 12/10/2016 Marjolein Vanoppen (UGent) Duurzaam verhogen van de waterefficiëntie bij RO Aquarama 12/10/2016 Marjolein Vanoppen (UGent) De Blauwe Cirkel Vlaams InnovatieSamenwerkingsverband 1,80 M waarvan 1,36 M gesubsidieerd 1/7/2012 30/6/2016

Nadere informatie

http://www.kuurwater.nl/gebruik.html

http://www.kuurwater.nl/gebruik.html http://www.kuurwater.nl/gebruik.html Overgewicht, vermoeidheid, veel zitten, stress, dat zijn problemen die vaak te maken hebben met het leven van vandaag. De hydroxydase kuur kan u helpen deze problemen

Nadere informatie

Het gebruik van salpeterzuur bij druppelbevloeiing. bij de teelt van paprika's in grond. A.L. v.d. Bos. Naaldwijk 1TZ 1*60^

Het gebruik van salpeterzuur bij druppelbevloeiing. bij de teelt van paprika's in grond. A.L. v.d. Bos. Naaldwijk 1TZ 1*60^ y Het gebruik van salpeterzuur bij druppelbevloeiing bij de teelt van paprika's in grond. A.L. v.d. Bos Naaldwijk december 1984 Intern verslag no. 1TZ 1*60^ Inhoud Inieiding Bemonstering Voed ingsoplossingen

Nadere informatie

Biochemische principes Hans V. Westerhoff

Biochemische principes Hans V. Westerhoff Hans V. Westerhoff Leerstof: Voet, Voet & Pratt: Fundamentals of Biochemistry (1999 editie) Hoofdstukken 13-17, 21 (zie syllabus voor details) Syllabus: de principes van het metabolisme (III.A-E) Syllabus:

Nadere informatie

Basisscheikunde voor het hbo ISBN e druk Uitgeverij Syntax media

Basisscheikunde voor het hbo ISBN e druk Uitgeverij Syntax media Hoofdstuk 14 Chemische processen bladzijde 1 Opgave 1 Wat denk je, zijn de volgende processen continuprocessen of batch-processen? a productie van verschillende soorten medicijnen b productie van verschillende

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde 1 vwo 2001-I

Eindexamen scheikunde 1 vwo 2001-I Eindexamen scheikunde vwo -I 4 Antwoordmodel Parkeerkaartje Het juiste antwoord is: S O 8 - + I - SO4 - + I S O 8 - voor de pijl en SO4 - na de pijl I - voor de pijl en I na de pijl Indien de volgende

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 5 Argentometrie bladzijde 1

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 5 Argentometrie bladzijde 1 Hoofdstuk 5 Argentometrie bladzijde 1 Opgave 1 Bereken met behulp van het oplosbaarheidsproduct de oplosbaarheid (g/l) in zuiver water bij kamertemperatuur, van: a CuBr K s = 5,2 x 10-9 CuBr Cu + + Br

Nadere informatie

Hoe aan de loodnorm voldoen? AquaFlanders Desguinlei 250, 2018 Antwerpen Tel

Hoe aan de loodnorm voldoen? AquaFlanders Desguinlei 250, 2018 Antwerpen Tel Materialen in contact met DW: Europese lijdensweg: geen uniforme EAS Herziening van de DW-richtlijn: nog steeds geen doorbraak DW in contact met materialen: Elk water zorgt voor corrosie van het omhullende

Nadere informatie

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde 1-2 vwo 2008-I

Eindexamen scheikunde 1-2 vwo 2008-I Anammox In deze opgave staat een bacteriële omzetting van ammoniumionen met nitrietionen centraal, de zogenoemde anammoxreactie. Bij deze opgave horen twee tekstfragmenten die zijn afgedrukt in de bijlage

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Redoxreacties. Chemie 6 (2u)

Hoofdstuk 8. Redoxreacties. Chemie 6 (2u) Hoofdstuk 8 Redoxreacties Chemie 6 (2u) Deze slides voor de lesbegeleiding worden ter beschikking gesteld, maar ze zijn te beperkt om als samenvatting van de cursus te kunnen dienen. Oxidatie / Reductie

Nadere informatie

Deze Informatie is gratis en mag op geen enkele wijze tegen betaling aangeboden worden

Deze Informatie is gratis en mag op geen enkele wijze tegen betaling aangeboden worden Vraag 1 Welke van volgende formules stemt overeen met magnesiumchloriet? MgCl Mg(ClO 2 ) 2 Mg(ClO 3 ) 2 Mg3(ClO 3 ) 2 Optie A: Hier is wat kennis over het periodiek systeem der elementen

Nadere informatie

INTRODUCTIE MICROBIOLOGIE - ONZICHTBARE WERELD - College 2 Bacteriën en Archaea

INTRODUCTIE MICROBIOLOGIE - ONZICHTBARE WERELD - College 2 Bacteriën en Archaea INTRODUCTIE MICROBIOLOGIE - ONZICHTBARE WERELD - College 2 Bacteriën en Archaea Programma 1. Inleiding, celbouw en systematiek 2. Archaea en Bacteriën 3. Amoeboïde eencelligen en overige protisten 4. Gisten,

Nadere informatie

Op zoek naar acetogene bacteriën die ijzer corroderen en hun toepassing in microbiële electrosynthese

Op zoek naar acetogene bacteriën die ijzer corroderen en hun toepassing in microbiële electrosynthese Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Academiejaar 2015 2016 Op zoek naar acetogene bacteriën die ijzer corroderen en hun toepassing in microbiële electrosynthese Eva Monballyu Promotor: Prof. dr. ir.

Nadere informatie

Tentamen Biochemie, onderdeel Abrahams, 2e jaar MST,

Tentamen Biochemie, onderdeel Abrahams, 2e jaar MST, Tentamen Biochemie, onderdeel Abrahams, 2e jaar MST, 26-09-2014 1. Tijdens fotosynthese ontstaat O 2. Uit welke grondstof(fen) wordt dit O 2 gevormd? De reactie vereist energie. Hoeveel moleculen ATP worden

Nadere informatie

Studiehandleiding Biochemie I

Studiehandleiding Biochemie I Studiehandleiding Biochemie I 2006-2007 1 Proeftentamen Biochemie I 1. Vul de juiste term uit de lijst op de open plaatsen in onderstaande tekst in. Elke term mag maar éénmaal worden gebruikt maar niet

Nadere informatie

Stoomketels. 13.0 Demineralisatie. toren

Stoomketels. 13.0 Demineralisatie. toren 13.0 Demineralisatie 13.1 Inleiding Ionenwisselaar Om het zogenaamde ruw leidingwater geschikt te maken voor ketel voedingwater, moet het water ontdaan worden van diverse hardheidvormers zoals Calcium

Nadere informatie

Vernieuwde charcuterie voor de ambachtelijke slagerij. Workshop droge worst - salami

Vernieuwde charcuterie voor de ambachtelijke slagerij. Workshop droge worst - salami Vernieuwde charcuterie voor de ambachtelijke slagerij Workshop droge worst - salami Inhoud Introductie Deel 1: Kwaliteitsaspecten van droge worst en salami, bijdrage van grondstoffen en ingrediënten =>

Nadere informatie

MILIEUCHEMIE: OEFENINGEN

MILIEUCHEMIE: OEFENINGEN MILIEUCHEMIE: OEFENINGEN OEFENZITTING 1 1. De reactie tussen calciet (vaste stof; alkalisch) en (gas; zuur) is: Waarvoor bij en totale druk; is de in de atmosfeer die in evenwicht staat met de oplossing,

Nadere informatie

Hoofdstuk 3-5. Reacties. Klas

Hoofdstuk 3-5. Reacties. Klas Hoofdstuk 3-5 Reacties Klas 3 MOLECUULFORMULES OPDRACHT 1: MOLECUULFORMULES LEVEL 1 A H 2O C 2H 6 C C 2H 6O D CO 2 E F C 4H 8O CHN OPDRACHT 2: MOLECUULFORMULES LEVEL 1 A HNO C 3H 6O C C 2H 2 D C 6H 5NO

Nadere informatie

VERTALING MINISTERIE VAN HET WAALSE GEWEST

VERTALING MINISTERIE VAN HET WAALSE GEWEST VERTALING MINISTERIE VAN HET WAALSE GEWEST N. 2003 967 [2003/200311] 16 JANUARI 2003. Besluit van de Waalse Regering houdende sectorale voorwaarden inzake watergebruik i.v.m. de vervaardiging van kleurstoffen

Nadere informatie

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 Toetsing in periode 4! 6 juni! DTM-T zuur/base t/m 6.6! Tabel 6.10,6.13,6.17 en ph-berekeningen (zoals in vragen 14,15,26 en 27)! Toetsweek einde periode! TW441 H1

Nadere informatie

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO Gesloten vragen 1. Carolien wil de zuurgraad van een oplossing onderzoeken met twee verschillende zuur-baseindicatoren en neemt hierbij het volgende waar: I de oplossing

Nadere informatie

SCHEIKUNDE KLAS 3 REACTIES SKILL TREE

SCHEIKUNDE KLAS 3 REACTIES SKILL TREE SKILL TREE MOLECUULFORMULES OPDRACHT 1: MOLECUULFORMULES LEVEL 1 A H 2 O C 2 H 6 C C 2 H 6 O D CO 2 E F C 4 H 8 O CHN OPDRACHT 2: MOLECUULFORMULES LEVEL 1 A HNO C 3 H 6 O C C 2 H 2 D C 6 H 5 NO E C 5 H

Nadere informatie