Monitor CO 2 -uitstoot woningen Rotterdam 2011

Transcriptie

1 Monitor CO 2 -uitstoot woningen Rotterdam 2011

2

3 Monitor CO 2 -uitstoot woningen Rotterdam 2011 Projectnr drs PA de Graaf Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Mei 2011 In opdracht van de DCMR Milieudienst Rijnmond 2

4 Verklaring der tekens: * = voorlopig gegeven, cq jaar met nog allemaal voorlopige gegevens = (nog) ontbrekend gegeven; in de toelichting bij de figuur is aangegeven hoe dat probleem dan is opgelost, namelijk door de waarde te gebruiken die gold voor het laatst bekende jaar Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Blaak 34, 3011 TA Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) Fax: (010) infocos@sdrrotterdamnl Internet: Prijs: 10,00 Gegevens mogen worden overgenomen, mits met bronvermelding Verveelvoudiging voor eigen of intern gebruik toegestaan

5 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING 5 2 LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN SINDS ENERGIEVERBRUIK DOOR HUISHOUDENS; DOORREKENING NAAR CO 2 -UITSTOOT 9 31 Inleiding 9 32 Schatting CO 2 -emissies in 2004 en later door Rotterdamse huishoudens op basis van EVH- en Stedin-gegevens Schatting CO 2 -emissies in jaren vóór 2004 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH Totaaloverzicht van alle uitkomsten 14 BIJLAGE: VERSCHILLEN FEITELIJKE EN IPCC-EMISSIES (Bron: CBS) 17 3

6 4

7 1 INLEIDING De gemeente Rotterdam streeft ernaar, de CO 2 -emissie in 2025 in haven en stad te halveren ten opzichte van 1990 In het kader daarvan is ook een monitor opgezet waarin de trend van de CO 2 - uitstoot wordt getoond Voor deze monitoring verscheen in 2007 een nulmeting van de CO 2 - uitstoot in 1990 en 2005 Voor een onderdeel van deze monitoring heeft de DCMR Milieudienst Rijnmond namens de gemeente Rotterdam de hulp ingeroepen van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS), namelijk voor de component(en) gebouwde omgeving (woningen) en midden- en kleinbedrijf en dienstverlening Bij woningen betreft het hier met name het gas- en elektriciteitsverbruik dat aan de bewoners van het grondgebied van de gemeente Rotterdam kan worden toegerekend (waarbij elektriciteitsverbruik in termen van CO 2 -uitstoot een onderdeel vormt van de component grote industrie en elektriciteitcentrales ) In september 2007 verscheen de COS-rapportage voor de nulmeting, en in juni 2008, september 2008, juni 2009 en mei 2010 verschenen vervolgmetingen 1 De voorliggende rapportage is een nieuwe vervolgmeting, omdat inmiddels wederom recentere gegevens beschikbaar zijn Voor het werkelijke energieverbruik door Rotterdamse huishoudens betreft dit overigens niet meer gegevens uit de bestanden van het EnergieVerbruik Huishoudens (EVH) van het CBS, maar rechtstreeks de achterliggende gegevens van netbeheerder Stedin Deze verandering leidt niet tot andere of niet zuiver vergelijkbare uitkomsten; in beide gevallen zijn ongecorrigeerde brongegevens, zonder uitsluiting van schijnbaar extreme waarden, gebruikt Wél zijn om twee andere redenen uitkomsten over voorgaande jaren veranderd: 1) De emissiefactoren voor elektriciteit (de omrekeningsfactoren waarmee kilowatturen elektriciteitsverbruik omgerekend worden in grammen CO 2 -uitstoot) zijn onlangs door CBS en Agentschap NL (het voormalige SenterNovem) herzien In paragraaf 31 wordt hierop nader ingegaan 2) Sinds 18 maart 2010 behoort de voormalige gemeente Rozenburg eveneens tot Rotterdam Vanaf dat moment moet dus ook de uitstoot door Rozenburgse huishoudens meegeteld worden Voor de vergelijkbaarheid zijn daarom voor jaren vóór dat moment de Rotterdamse verbruiksgegevens opgehoogd met de additionele bijdrage van Rozenbug in het kalenderjaar 2010: 2,4666% voor het gasverbruik, en 2,9418% voor het elektriciteitsverbruik Opbouw van deze rapportage Deze rapportage is als volgt opgebouwd In hoofdstuk 2 wordt allereerst een overzicht gepresenteerd van de landelijke ontwikkeling van de hoeveelheid CO 2 -uitstoot sinds 1990 In hoofdstuk 3 wordt vervolgens het energieverbruik door huishoudens voor de jaren 2004, 2006, 2007, 2009 en 2010 gepresenteerd, en worden deze gegevens doorgerekend naar hoeveelheden CO 2 -uitstoot voor de periode Dit hoofdstuk eindigt in paragraaf 34 met een totaaloverzicht van alle schattingen van de CO 2 -emissies door Rotterdamse huishoudens in figuur 34 En tenslotte is in een bijlage nog een overzicht van het CBS overgenomen van de verschillen tussen de hoeveelheden feitelijke en IPCC-emissies 1 Zie voor de vorige versie: Centrum voor Onderzoek en Statistiek (PA de Graaf): Vervolgmeting Monitor CO 2 - uitstoot Rotterdam, Woningen Versie mei 2010; Rotterdam, mei

8 6

9 2 LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN SINDS 1990 Over de landelijke CO 2 -emissie produceert het CBS energie- en productiestatistieken middels de elektronische databank Statline op de website die onder meer ook worden gepubliceerd door het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) op haar website De landelijke hoeveelheden CO 2 -uitstoot in miljoenen kilogram volgens de IPCC-richtlijnen 2 zijn opgenomen in figuur 21 Figuur 21: Landelijke hoeveelheid CO 2 -uitstoot in miljoenen kilogram conform de IPCCrichtlijnen; Consumenten (huishoudens) Energiesector a Industrie a Raffinaderijen Verkeer en vervoer b Land- en tuinbouw en visserij Handel, diensten en overheid Milieudienstverlening Overige stationaire bronnen Totaal a ): Exclusief raffinaderijen b ): Totaal Mobiele bronnen, minus Mobiele bronnen in de landbouw en Visserij Bron: Emissieregistratie CBS/MNC, bewerking COS Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op onder Natuur en Milieu > Lucht ( Emissies van broeikasgassen, berekend volgens IPCCvoorschriften ; versie 21 februari 2011) Volgens de algemene planning verschijnen de voorlopige cijfers over 2010 rond 1 september 2011, en de definitieve over 2010 in februari 2012 De emissie van CO 2 is tussen 1990 (het basisjaar van het Kyotoprotocol) en 2005 (het jaar dat de uitstoot van broeikasgassen voor het eerst onder het niveau van het basisjaar kwam) jaarlijks met gemiddeld 1% gestegen als gevolg van de groei van het energieverbruik en een toename van het personen- en goederenvervoer Na 2004 daalde de CO 2 -emissie, behalve in 2008, toen zij weer licht toenam door een hoger aardgasverbruik voor de verwarming van huizen en werkplekken in de relatief koude maanden van dat jaar Ook de tuinbouw verbruikte meer aardgas door het toegenomen aantal wkk-installaties In de industrie- en energiesector nam de CO 2 -emissie echter aanzienlijk af, omdat vooral in het vierde kwartaal van 2008 als gevolg van de recessie minder aardolie en steenkool werd verbruikt Deze afname kon de toename van de CO 2 -uitstoot in de andere sectoren echter niet volledig compenseren In 2009 nam de CO 2 -emissie met circa 3% af als gevolg van de economische crisis 3 Naast deze volgens de IPCC-voorschriften berekende totale emissies publiceert het CBS ook cijfers over de feitelijke emissies op of boven Nederlands grondgebied en continentaal plat 4 Fi De IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) verzorgt de (wetenschappelijke) begeleiding van de uitvoering van het Kyoto-protocol In de Bijlage is een overzicht van het CBS overgenomen van de verschillen tussen de hoeveelheden feitelijke en IPCC-emissies Zie over de ontwikkeling van de broeikasemissies in Nederland in 2008 en 2009 de artikelen Broeikasemissies in Nederland, respectievelijk Broeikasemissies in Nederland, op de website van het Compendium voor de Leefomgeving In de Bijlage is een overzicht van het CBS overgenomen van de verschillen tussen de hoeveelheden feitelijke en IPCC-emissies 7

10 guur 22 laat de verschillen voor het totaal en voor de sector Consumenten (huishoudens) zien Hoewel volgens beide definities landelijk de CO 2 -uitstoot tussen 1990 en 2005 met zo n 10% is toegenomen, is het aan huishoudens toe te rekenen deel daarvan volgens beide definities met 7% afgenomen Sindsdien is de CO 2 -uitstoot door huishoudens volgens beide definities eerst in vergelijkbare mate verder afgenomen, maar sinds 2008 ligt het weer bijna op het niveau van 2005 Deze fluctuaties worden bijna volledig veroorzaakt door de fluctuaties in het aardgasverbruik door huishoudens Figuur 22: Landelijke hoeveelheid CO 2 -uitstoot in miljoenen kilogram feitelijk en conform de IPCC-richtlijnen; totaal en Consumenten (huishoudens); Feitelijk: Totaal wv Consumenten (huish) Conform de IPCC-richtlijnen: Totaal wv Consumenten (huish) Aardgasverbruik a 314,92 301,47 277,73 310,74 312,39 a ): Het hier ter illustratie tevens opgenomen aardgasverbruik is hier uitgedrukt in PetaJoule 1 PJ = 31,6 miljoen m 3 aardgas Bron: Emissieregistratie CBS/MNC, bewerking COS Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op onder Natuur en Milieu > Lucht ( Luchtverontreiniging, feitelijke emissies door alle bronnen respectievelijk Emissies van broeikasgassen, berekend volgens IPCC-voorschriften ; versies 15 respectievelijk 21 februari 2011) Volgens de algemene planning verschijnen de voorlopige cijfers over 2010 rond 1 september 2011, en de definitieve over 2010 in februari 2012 Aardgasverbruik Nederlandse woningen: CBS, Nederlandse Energiehuishouding (NEH) Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op onder Industrie en energie > Energie > Totaalbeeld > Energiebalans (versie 4 november 2010 / 2 mei 2011) ( Totaal finaal verbruik ) Volgens de algemene planning verschijnen voorlopige cijfers over 2010 in juni/juli 2011, en de definitieve over 2010 in oktober/november

11 3 ENERGIEVERBRUIK DOOR HUISHOUDENS; DOORREKENING NAAR CO 2 -UITSTOOT 31 Inleiding Verbruiksgegevens Het CBS heeft van de energienetbedrijven de klantenbestanden over 2004 tot en met 2007 ontvangen, met daarin voor alle aansluitingen die horen bij het desbetreffende energienet het gasen elektriciteitsverbruik Deze klantenbestanden heeft het CBS gekoppeld aan onder meer zijn bedrijvenbestand, en aan het CBS-WoningenRegister Eind maart 2009 heeft het CBS uit deze bestanden voor het eerst gegevens gepubliceerd: het gemiddeld gasverbruik, het gemiddeld elektriciteitsverbruik en het aandeel stadsverwarming per gemeente, wijk en buurt in 2004 Onlangs zijn daar ook gegevens over 2006 aan toegevoegd De gegevens over 2007 zijn tot op heden nog niet gepubliceerd Op termijn worden de bronbestanden door het CBS onder voorwaarden ook ter beschikking gesteld voor onderzoek door derden Het COS heeft daarop vooruitlopend eind december 2008, begin juni 2009 en half mei 2010 door het CBS berekeningen laten verrichten op de bestanden Energieverbruik Huishoudens 2004 (EVH 2004), Energieverbruik Huishoudens 2006 (EVH 2006) en Energieverbruik Huishoudens 2007 (EVH 2007) over het energieverbruik in Nederlandse woningen in 2004 respectievelijk 2006 respectievelijk 2007 Deze gegevens zijn in principe definitief Deze EVH-bestanden bevatten (alleen) alle voor bewoning bestemde gebouwen per 1 januari van het betreffende jaar; woningen die geen gebouw zijn, zoals woonboten of woonwagens, ontbreken dus, en het energieverbruik en de CO 2 -uitstoot door het midden- en kleinbedrijf vallen daarmee buiten het bestek van de hier te presenteren berekeningen Anderzijds zijn wel alle soorten woonruimte bij de berekeningen meegenomen : niet alleen de gewone woningen, maar ook recreatiewoningen, wooneenheden en bijzondere woongebouwen Het energieverbruik in de EVH-bestanden is gebaseerd op het verbruik volgens meterstanden, dat is omgerekend naar een verondersteld verbruik per kalenderjaar Dit zal over het algemeen niet exact overeenkomen met het gebruik van een woning, maar het gemiddelde gebruik van een aantal woningen zal erg dicht bij het daadwerkelijke gemiddelde liggen Voor jaren na 2007 zijn het COS tot op heden nog geen gegevens uit het EVH bekend, maar dat is ook niet meer nodig Sinds kort beschikt het COS namelijk rechtstreeks over de door de gemeente Rotterdam aangekochte achterliggende gegevens over het gas- en elektriciteitsverbruik in Rotterdam in 209 en 2010 van netbeheerder Stedin Daarmee zijn de verbruiksgegevens voor deze monitor nu (relatief gezien) twee jaar recenter dan voorheen, zonder dat deze verandering tot andere of niet zuiver vergelijkbare uitkomsten leidt Alleen over 2008 zijn er nu geen daadwerkelijke verbruiksgegevens Dat is echter niet erg: omdat wél de verbruiksgegevens over 2007 en over 2009 bekend zijn, kan voor 2008 een (geïnterpoleerd) verbruik geschat worden, en het verbruik in 2008 is verder in geen enkel opzicht van invloed op uitkomsten over andere jaren In figuur 31 zijn de verbruiksgegevens weergegeven zoals die door CBS dan wel Stedin aan het COS zijn geleverd en die in deze monitor worden gebruikt Voor 2009 en 2010 zijn daarbij zowel de gegevens exclusief als die inclusief Rozenburg weergegeven 9

12 Figuur 31: Beschikbare verbruiksgegevens gas en elektriciteit Rotterdam, Gas, Rotterdam excl Rozenburg m m m m m 3 Idem incl Rozenburg m m 3 Elektriciteit, Rotterdam excl Rozenburg kwh kwh kwh kwh kwh Idem incl Rozenburg kwh kwh Bron CBS, EVH CBS, EVH CBS, EVH Stedin Stedin Bron: Het CBS heeft het COS in december 2008, juni 2009 en mei 2010 de EVH-verbruiksgegevens over 2004, 2006 respectievelijk 2007 geleverd De Stedin-gegevens over 2009 en 2010 zijn het COS door Stedin in februari 2011 geleverd De daling van het gasverbruik in 2007 ten opzichte van de eerdere jaren hangt samen met het feit dat 2007 een extreem warm jaar was Dit komt overeen met het landelijke beeld volgens het CBS; zie hierover ook aan het eind van dit hoofdstuk Rozenburg Sinds 18 maart 2010 behoort de voormalige gemeente Rozenburg eveneens tot Rotterdam Vanaf dat moment moet dus ook de uitstoot door Rozenburgse huishoudens meegeteld worden Voor de vergelijkbaarheid worden daarom voor jaren vóór dat moment de Rotterdamse verbruiksgegevens opgehoogd met de additionele bijdrage van Rozenburg in het kalenderjaar 2010 zoals die te berekenen is uit de verbruiken exclusief en inclusief Rozenburg uit figuur 31: 2,4666% voor het gasverbruik, en 2,9418% voor het elektriciteitsverbruik Omrekeningsfactoren Voor de omrekening van gas- en elektriciteitsgebruik naar CO 2 -uitstoot wordt voor deze monitor uitgegaan van de volgende relaties Figuur 32: Emissie gas Emissie elektriciteit CO 2 -emissie per Nm 3 gasverbruik en kwh elektriciteitsgebruik van huishoudens; ,7946 kg 1,7946 kg 1,7946 kg 1,7946 kg 1,7946 kg 1,7946 kg 1,7946 kg 1,7946 kg 684,6 gram 680,7 gram 644,9 gram 650,2 gram 650,2 gram 643,2 gram 626,4 gram 617,0 gram Emissie gas Emissie elektriciteit ,7946 kg 1,7915 kg 1,7915 kg (1,7915 kg) (1,7915 kg) 613,8 gram 594,8 gram 607,9 gram 592,5 gram (592,5 gr) Bron: Gas: Agentschap NL (S te Buck ea): Protocol monitoring hernieuwbare energie Update 2010; Den Haag, mei 2010: blz 60 Voor 2009 en 2010 zijn nog geen cijfers bekend, en wordt hier vooralsnog de emissiefactor voor gas uit 2008 gebruikt In de toekomst zal de emissiefactor voor aardgas overigens jaarlijks worden geactualiseerd Elektriciteit: CBS: Hernieuwbare energie in Nederland 2009; Den Haag/Heerlen, 2010: tabel 212 Een recentere emissiefactor voor 2009 is op verzoek door Agentschap NL aanvullend aan het COS geleverd Voor 2010 is nog geen cijfer berekend; dit gebeurt waarschijnlijk pas in juni 2010 Daarom wordt voor 2010, mede op advies van Agentschap NL, vooralsnog de emissiefactor voor elektriciteit uit 2009 gebruikt In deze monitor gebruikte factoren voor jaren waarvoor nog geen factoren bekend zijn, zijn in deze tabel tussen haakjes weergegeven In 2008 was het elektrisch rendement iets lager dan in 2007 Centrales met een lager rendement hebben iets méér gedraaid, en centrales met hoog rendement minder Dit kan om bijvoorbeeld onderhoudsredenen geweest zijn 10

13 De omrekeningsfactoren voor elektriciteit in figuur 32 verschillen van die die in voorgaande jaren zijn gebruikt, omdat CBS en Agentschap NL deze hebben herzien De achtergrond daarvan is het volgende In het Protocol Monitoring Hernieuwbare Energie en het Protocol Monitoring Energiebesparing werd in het verleden het elektrisch rendement op verschillende wijzen bepaald Toen beide protocollen onlangs moesten worden herzien, is besloten dit op elkaar af te stemmen en de berekening van het referentierendement gelijk te trekken Herziene uitkomsten Door de toevoeging van Rozenburg en de herziening van de CO 2 -emissiefactoren voor elektriciteit verschillen de uitkomsten in deze versie van deze monitor voor alle jaren met die uit vorige versies van deze monitor Verdere gegevens voor extrapolaties En tenslotte worden in deze monitor voor jaren waarvoor (nog) geen gegevens over het gebruik beschikbaar zijn extrapolaties (schattende voor- of achteruitberekeningen) verricht aan de hand van de volgende CBS-statistieken Figuur 33: Verdere CBS-statistieken voor extrapolaties; Emissie huishoudens landelijk a Elektrverbruik Ned woningen b Aantal woningen landelijk Aantal woningen Rotterdam Woningaandeel Rotterdam ,33 70,92 78,51 79,60 82,14 83,98 84,71 87, ,71% ,50% ,30% ,29% ,27% ,24% ,20% ,17% Emissie huishoudens landelijk a Elektrverbruik Ned woningen b Aantal woningen landelijk Aantal woningen Rotterdam Idem inclusief Rozenburg Woningaandeel Rotterdam Idem inclusief Rozenburg a ): b ): ,24 87,46 89,28 86, ,16% ,14% ,10% ,07% In miljoenen kilogram Betreft alleen gas Het verbruik is hier uitgedrukt in PetaJoule 1 PJ = 277,8 miljoen kwh ,04% 4,12% Bron: Emissieregistratie CBS/MNC, bewerking COS Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op onder Natuur en Milieu > Lucht ( Emissies van broeikasgassen, berekend volgens IPCCvoorschriften ; versie 21 februari 2011) Volgens de algemene planning verschijnen de voorlopige cijfers over 2010 rond 1 september 2011, en de definitieve over 2010 in februari 2012 Voor 2010 wordt vooralsnog de emissie uit 2009 gebruikt Elektriciteitsverbruik Nederlandse woningen: CBS, Nederlandse Energiehuishouding (NEH) Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op onder Industrie en energie > Energie > Totaalbeeld > Energiebalans (versie 4 november 2010 / 2 mei 2011) ( Totaal finaal verbruik ) Volgens de algemene planning verschijnen voorlopige cijfers over 2010 in juni/juli 2011, en de definitieve over 2010 in oktober/november 2011 Het verbruik in 1990, waarover het CBS geen gegevens heeft, betreft een extrapolatie van het COS En voor 2010 wordt vooralsnog het elektriciteitsverbruik uit 2009 gebruikt Aantallen woningen: CBS, voorraadaantallen per 1 januari Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op 11

14 In de volgende paragrafen worden schattingen gepresenteerd van de CO 2 -emissies door Rotterdamse huishoudens in 2004, 2006, 2007, 2009 en 2010 op basis van verbruiksgegevens van het EVH en Stedin, en schattingen voor andere jaren op basis van verbruiksgegevens uit deze jaren en de CBS-statistieken uit figuur 32 Alleen de emissie-schattingen voor 2004, 2006, 2007, 2009 en 2010 zijn dus gebaseerd op werkelijke verbruiksgegevens uit dat jaar zelf 32 Schatting CO 2 -emissies in 2004 en later door Rotterdamse huishoudens op basis van EVH- en Stedin-gegevens In deze paragraaf wordt allereerst aan de hand van de uitkomsten van de oudste beschikbare bron, het EVH 2004, aangegeven hoe uit uitkomsten van een EVH CO 2 -emissies voor Rotterdamse huishoudens kunnen worden geschat Deze aanpak is analoog aan die in paragraaf 32 van de vorige rapportage, met twee verschillen: de toevoeging van Rozenburg, en het gebruik van de aangepaste emissiefactoren voor elektriciteit Volgens de uiteindelijke voor het COS door het CBS verrichte berekeningen op het Rotterdamse deel van het EVH 2004 bedroeg het totale gasverbruik door huishoudens in Rotterdam in miljoen m 3, en hun elektriciteitsverbruik 719 miljoen kwh Aannemende dat in m 3 gasverbruik overeenkwam met 1,7946 kg CO 2 -uitstoot (zie figuur 32), zou dat een Rotterdamse CO 2 -uitstoot ten gevolge van gasverbruik van 1,7946 x 329 miljoen m 3 = 590 miljoen kilogram betekenen; inclusief bijtelling voor Rozenburg: 605 miljoen kilogram Volgens die zelfde voor het COS door het CBS verrichte berekeningen op het EVH 2004 bedroeg het elektriciteitsverbruik door Rotterdamse huishoudens in miljoen kwh Aannemende dat in kwh elektriciteitsverbruik overeenkwam met 626,4 gram CO 2 -uitstoot (zie figuur 32), zou dat een Rotterdamse CO 2 -uitstoot ten gevolge van elektriciteitsverbruik betekenen van 450 miljoen kilogram; inclusief bijtelling voor Rozenburg: 464 miljoen kilogram Analoog kunnen uit het verbruik in 2006 volgens het EVH 2006 CO 2 -emissies voor 2006 voor Rotterdam worden geschat: - gasverbruik volgens EVH 2006: 308 miljoen m 3 ; - schatting CO 2 -emissie: 567 miljoen kilogram (inclusief bijtelling voor Rozenburg); - elektriciteitsverbruik volgens EVH 2006: 734 miljoen kwh; - schatting CO 2 -emissie: 464 miljoen kilogram (inclusief bijtelling voor Rozenburg) Analoog kunnen uit het verbruik in 2007 volgens het EVH 2007 CO 2 -emissies voor 2007 voor Rotterdam worden geschat: - gasverbruik volgens EVH 2007: 271 miljoen m 3 ; - schatting CO 2 -emissie: 498 miljoen kilogram (inclusief bijtelling voor Rozenburg); - elektriciteitsverbruik volgens EVH 2007: 729 miljoen kwh; - schatting CO 2 -emissie: 446 miljoen kilogram (inclusief bijtelling voor Rozenburg) Analoog kunnen uit het verbruik in 2009 volgens Stedin CO 2 -emissies voor 2009 voor Rotterdam worden geschat: - gasverbruik volgens Stedin: 298 miljoen m 3 ; - schatting CO 2 -emissie: 547 miljoen kilogram (inclusief bijtelling voor Rozenburg); 12

15 - elektriciteitsverbruik volgens Stedin: 728 miljoen kwh; - schatting CO 2 -emissie: 444 miljoen kilogram (inclusief bijtelling voor Rozenburg) En tenslotte kunnen analoog uit het verbruik in 2010 volgens Stedin ook weer CO 2 -emissies voor 2010 voor Rotterdam worden geschat: - gasverbruik volgens Stedin: 303 miljoen m 3 (gedurende het hele jaar: inclusief Rozenburg); - schatting CO 2 -emissie: 542 miljoen kilogram; - elektriciteitsverbruik volgens Stedin: 758 miljoen kwh (eveneens: inclusief Rozenburg); - schatting CO 2 -emissie: 449 miljoen kilogram 33 Schatting CO 2 -emissies in jaren vóór 2004 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH 2004 Als wordt aangenomen dat het aandeel van Rotterdamse huishoudens in het totale energieverbruik door huishoudens relatief in de periode niet is veranderd (dat wil zeggen: alleen veranderde met het aantal woningen 5 ), kunnen ook voor eerdere jaren hoeveelheden CO 2 - uitstoot door Rotterdamse huishoudens worden geschat door de uitstoot in 2004 te corrigeren voor de veranderingen in de uitstoot door huishoudens landelijk (figuur 33), de veranderingen in de relatieve uitstoot per m 3 (figuur 32) en de veranderingen in de aantallen Rotterdamse en Nederlandse woningen (figuur 33) Zo bedraagt de schatting voor de component gas in 1990 op basis van het EVH 2004: ofwel emissie Rotterdamse huishoudens in 2004 x (landelijke emissie in 1990 / idem in 2004) x (relatieve emissie in 1990 / idem in 2004) x (woningaandeel Rotterdam in 1990 / idem in 2004) 605 miljoen kilogram x (19700 / 19300) x (1,7946 / 1,7946) x (4,71% / 4,20%) = = 692 miljoen kilogram (al inclusief bijtelling voor Rozenburg) Op een vergelijkbare wijze als bij de component gas kan ook een omvang van de Rotterdamse emissie voor de component elektriciteit in 1990 worden geschat aan de hand van de veranderingen in de relatieve uitstoot per kwh (figuur 32), de veranderingen in het elektriciteitsverbruik van Nederlandse woningen (figuur 32) en de veranderingen in de aantallen Rotterdamse en Nederlandse woningen (figuur 32): ofwel emissie Rotterdamse huishoudens in 2004 x (relatieve emissie in 1990 / idem in 2004) x (elektriciteitsverbruik Nederlandse woningen in 1990 / idem in 2004) x (woningaandeel Rotterdam in 1990 / idem in 2004) 464 miljoen kilogram x (684,6 / 626,4) x (63,33 / 84,71) x (4,71% / 4,20%) = = 424 miljoen kilogram (al inclusief bijtelling voor Rozenburg) 5 Overal waar hier over woningen wordt gesproken, worden alle woningen bedoeld Dit betekent met name ook, dat de verhouding tussen de leegstand in Rotterdam en de landelijke leegstand in een basisjaar (hier: 2004) ook voor de andere jaren geldend wordt verondersteld 13

16 34 Totaaloverzicht van alle uitkomsten In figuur 34 staan de schattingen van de CO 2 -emissies door Rotterdamse huishoudens zoals hierboven bedoeld en omschreven in miljoenen kilogrammen en geïndexeerd op 1990 = 100% Figuur 34a: Schatting CO 2 -emissie door Rotterdamse huishoudens (inclusief Rozenburg) in miljoenen kilogrammen conform de IPCC-richtlijnen; Emissie huishoudens R dam: gas elektriciteit totaal * 2010* Bron: Rekenmodel COS op basis van eerdergenoemde gegevens Uitkomsten over 2004 (niet opgenomen in de tabel, maar gebruikt om 1990 te schatten), 2006 en 2007 zijn gebaseerd op de EVH s van 2004 respectievelijk 2006 respectievelijk 2007, en daarmee net zo definitief als de achterliggende EVH-uitkomsten Uitkomsten over 2009 en 2010 zijn gebaseerd op gegevens van Stedin, en daarmee net zo definitief als de achterliggende Stedin-gegevens Uitkomsten over jaren vóór 2004 zijn gebaseerd op achteruitberekeningen op basis van het EVH 2004, en daarmee net als die over 2004 in principe definitief Uitkomsten over 2009 en 2010 zijn voor wat de omrekening naar CO 2 -emissie betreft echter nog deels op voorlopige cijfers gebaseerd (zie figuur 32) De ervaring heeft inmiddels overigens geleerd, dat ook emissiefactoren nog wel eens met terugwerkende kracht kunnen worden herzien Voor 2005 en 2008 zijn hier door het COS geïnterpoleerde gegevens gebruikt, omdat het COS voor deze jaren niet over verbruiksgegevens beschikt De op schattingen van verbruiksgegevens gebaseerde uitkomsten (dus: die over de jaren vóór 2004, 2005 en 2008) zijn cursief weergegeven Figuur 34b: Schatting CO 2 -emissie door Rotterdamse huishoudens (inclusief Rozenburg) in miljoenen kilogrammen conform de IPCC-richtlijnen; ; 1990 = % 100% 80% 60% Gas Elektriciteit Totaal 40% 20% 0%

17 De emissie door gas lag in 1995 iets hoger dan in 1990, en is daarna met inmiddels in totaal zo n 20% gedaald Deze daling was redelijk gelijkmatig, en is vrijwel geheel toe te schrijven aan een daling van het verbruik; de emissie per m 3 verschilde van jaar op jaar immers nauwelijks (zie figuur 32) In 2007 waren verbruik en emissie extra laag doordat 2007 een extreem warm jaar was Ook landelijk waren verbruik en emissie in 2007 eenmalig een stuk lager; zie figuur 35 Figuur 35: Aardgasverbruik en CO 2 -emissie door aardgas landelijk, Emissie huishoudens landelijk a Aardgasverbruik Nederlandse woningen b Aardgasverbruik Rotterdam (excl Rozenb) c ,74 328, , ,47 308, ,73 271, , ,39 297,93 295,47 a ): In miljoenen kilogram Betreft alleen gas b ): Het verbruik is hier uitgedrukt in PetaJoule 1 PJ = 31,6 miljoen m 3 aardgas c ): In miljoenen m 3 Bron: Emissieregistratie CBS/MNC, bewerking COS Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op onder Natuur en Milieu > Lucht ( Emissies van broeikasgassen, berekend volgens IPCCvoorschriften ; versie 21 februari 2011) Aardgasverbruik Nederlandse woningen: CBS, Nederlandse Energiehuishouding (NEH) Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op onder Industrie en energie > Energie > Totaalbeeld > Energiebalans (versie 4 november 2010 / 2 mei 2011) ( Totaal finaal verbruik ) Aardgasverbruik Rotterdam: Stedin Doordat voor 2008 voor Rotterdam niet is uitgegaan van een werkelijk verbruik, maar van het gemiddelde van het verbruik in 2007 en 2009, zijn verbruik en emissie voor 2008 in figuur 34 overigens wellicht wat onderschat De emissie door elektriciteit fluctueert door de jaarlijkse veranderingen in het verbruik (zie figuur 31) en in de emissie per kwh (zie figuur 32) De trend van het verbruik is stijgend (ook landelijk; zie figuur 33, 2e regel), en die van de emissie per kwh is in iets minder sterke mate dalend Resultaat: per saldo in % méér emissie dan in 1990 De uitkomsten over 2004, 2006 en 2007 zijn gebaseerd op de EVH s van 2004 respectievelijk 2006 respectievelijk 2007, en daarmee net zo definitief als de achterliggende EVH-uitkomsten Uitkomsten over 2009 en 2010 zijn gebaseerd op gegevens van Stedin, en daarmee net zo definitief als de achterliggende Stedin-gegevens Uitkomsten over jaren vóór 2004 zijn gebaseerd op achteruitberekeningen op basis van het EVH 2004, en daarmee net als die over 2004 in principe definitief Uitkomsten over 2009 en 2010 zijn voor wat de omrekening naar CO 2 -emissie betreft echter nog deels op voorlopige cijfers gebaseerd (zie figuur 32) De ervaring heeft inmiddels overigens geleerd, dat ook emissiefactoren nog wel eens met terugwerkende kracht kunnen worden herzien 15

18 16

19 BIJLAGE: VERSCHILLEN FEITELIJKE EN IPCC-EMISSIES (Bron: CBS) Volgens de IPCC-voorschriften worden de CO 2 -emissies door verbranding van biomassa (hout, organisch afval, maar ook biogas) niet meegeteld De emissies hiervan worden geacht op korte termijn weer te worden opgenomen in planten, etc Door hun kort-cyclische aanwezigheid in de atmosfeer dragen ze niet bij tot een verhoging van de CO 2 -concentratie Bij de berekening van feitelijke emissies van Emissies naar lucht worden de verbrandingsemissies van biomassa wel meegenomen De overige (feitelijke) broeikasgasemissies door stationaire bronnen worden conform de IPCCmethodiek berekend Bij de mobiele bronnen bestaat een aantal verschillen, te weten: - De IPCC-emissies door wegverkeer worden berekend op basis van de afzet van motorbrandstoffen; de feitelijke emissies op basis van het aantal voertuigkilometers op Nederlands grondgebied - De IPCC-emissies door recreatievaartuigen zitten in de emissies door wegverkeer, doordat het niet mogelijk is de afzet aan de recreatievaart af te splitsen van de totale afzet van motorbrandstoffen De feitelijke emissies van de recreatievaart worden wel apart berekend - De zeevaart wordt in tegenstelling tot bij de feitelijke emissies niet meegenomen bij de berekening van de IPCC-cijfers - De IPCC-emissies door de binnenvaart omvatten alleen de emissies door schepen met een binnenlandse bestemming; de feitelijke emissies zijn berekend op basis van alle vaarbewegingen op Nederlands grondgebied - Bij de luchtvaart worden alleen de binnenlandse vluchten meegenomen bij de IPCCemissies De feitelijke emissies zijn gebaseerd op alle starts van en landingen op Nederlandse vliegvelden - De IPCC-emissies zijn inclusief defensie-activiteiten (vlieg- en vaarbewegingen) tbv internationale operaties Bij de feitelijke emissies gaat het uitsluitend om de militaire activiteiten binnen Nederland Deze worden niet apart onderscheiden, maar zijn opgenomen in de diverse categorieën mobiele bronnen, zoals zeevaart, luchtvaart en overige mobiele bronnen 17

20