VERVOLGMETING MONITOR CO 2 -UITSTOOT ROTTERDAM, WONINGEN Versie september 2008

Transcriptie

1 VERVOLGMETING MONITOR CO 2 -UITSTOOT ROTTERDAM, WONINGEN Versie september 2008 Projectnummer drs PA de Graaf Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) September 2008 In opdracht van de DCMR Milieudienst Rijnmond

2 Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Goudsesingel 78, 3011 KD Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) Fax: (010) Internet: Prijs: 10,00 Gegevens mogen worden overgenomen, mits met bronvermelding Verveelvoudiging voor eigen of intern gebruik toegestaan

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING 5 Noten 5 2 LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN SINDS Noten 8 3 ENERGIEVERBRUIK DOOR HUISHOUDENS; DOORREKENING NAAR CO 2 -UITSTOOT 9 31 Inleiding 9 32 (Verbeterde) schatting CO 2 -emissies 2004 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH Schatting CO 2 -emissies 2005 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH Schatting CO 2 -emissies jaren vóór 2004 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH Schatting CO 2 -emissies jaren ná 2005 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH Totaaloverzicht van alle uitkomsten 13 Noten 14 BIJLAGE: VERSCHILLEN FEITELIJKE EN IPCC-EMISSIES (Bron: CBS) 17 PUBLICATIEOVERZICHT COS 19 3

4 4

5 1 INLEIDING De gemeente Rotterdam streeft ernaar, de CO 2 -emissie in 2025 in haven en stad te halveren ten opzichte van 1990 In het kader daarvan is ook een monitor opgezet waarin de vorderingen worden bijgehouden Voor deze monitoring verscheen in 2007 een nulmeting van de CO 2 -uitstoot in 1990 en 2005 Voor een onderdeel van deze nulmeting had de DCMR Milieudienst Rijnmond namens de gemeente Rotterdam de hulp ingeroepen van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS), namelijk voor de component(en) gebouwde omgeving (woningen) en midden- en kleinbedrijf en dienstverlening Bij woningen betreft het hier met name het gas- en elektriciteitsverbruik dat aan de bewoners van het grondgebied van de gemeente Rotterdam kan worden toegerekend (waarbij elektriciteitsverbruik in termen van CO 2 -uitstoot een onderdeel vormt van de component grote industrie en elektriciteitcentrales ) In september 2007 verscheen de COS-rapportage voor deze nulmeting 1 De voorliggende rapportage is een vervolgmeting, omdat inmiddels recentere gegevens beschikbaar zijn, zoals met name die uit de bestanden van het EnergieVerbruik Huishoudens (EVH) Op termijn bestaat het voornemen, om gegevens uit de EVH-bestanden ook te splitsen naar latere doelgroepen die binnen het Klimaatplan apart aangepakt zullen worden zoals naar eigendomsverhouding (koop-, corporatie- en particuliere huurwoningen), woningtype en ouderdom Bij wijze van tussenversie verscheen eerder dit jaar overigens ook al een vervolgmeting ( versie april/mei 2008 ) 2, die gebruikt is voor het jaarverslag van het Rotterdam Climate Initiative De nu voorliggende versie verschilt daar slechts in die zin van, dat de extrapolaties nu op iets recentere CBS-gegevens gebaseerd zijn Opbouw van deze rapportage Deze rapportage is als volgt opgebouwd In hoofdstuk 2 wordt allereerst een overzicht gepresenteerd van de landelijke ontwikkeling van de hoeveelheid CO 2 -uitstoot sinds 1990 In hoofdstuk 3 wordt vervolgens het energieverbruik door huishoudens gepresenteerd zoals dit speciaal voor het COS door het CBS uit de bestanden van het EVH 2004 en het EVH 2005 berekend is, en worden deze gegevens doorgerekend naar hoeveelheden CO 2 -uitstoot voor de periode Dit hoofdstuk eindigt in paragraaf 36 met een totaaloverzicht van alle schattingen van de CO 2 -emissies door Rotterdamse huishoudens in figuur 33 En tenslotte is in een bijlage nog een overzicht van het CBS overgenomen van de verschillen tussen de hoeveelheden feitelijke en IPCC-emissies Noten 1 Centrum voor Onderzoek en Statistiek (PA de Graaf): Nulmeting Monitor CO 2 -uitstoot Rotterdam, Woningen Versie september 2007; Rotterdam, september Centrum voor Onderzoek en Statistiek (PA de Graaf): Vervolgmeting Monitor CO 2 -uitstoot Rotterdam, Woningen Versie april/mei 2008; Rotterdam, juni

6 6

7 2 LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN SINDS 1990 Over de landelijke CO 2 -emissie produceert het CBS energie- en productiestatistieken middels de elektronische databank Statline op de website die onder meer ook worden gepubliceerd door het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) op haar website De landelijke hoeveelheden CO 2 -uitstoot in miljoenen kilogram volgens de IPCC-richtlijnen 1 zijn opgenomen in figuur 21 Figuur 21: Landelijke hoeveelheid CO 2 -uitstoot in miljoenen kilogram conform de IPCCrichtlijnen; Consumenten (huishoudens) Energievoorziening 1 Industrie 1 Raffinaderijen Verkeer en vervoer 2 Land- en tuinbouw en visserij Handel, diensten en overheid Milieudienstverlening Overige stationaire bronnen Totaal * ): Exclusief raffinaderijen 2 ): Totaal Mobiele bronnen, minus Mobiele bronnen in de landbouw en Visserij Bron: Emissieregistratie CBS/MNC, bewerking COS Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op (versie gedateerd 1 september 2008, gepubliceerd op 3 september 2008) Volgens de algemene planning zouden de voorlopige cijfers over 2007 rond 1 augustus 2008 zijn verschenen, en de definitieve rond 1 mei 2009 De emissie van CO 2 is tussen 1990 (het basisjaar van het Kyotoprotocol) en 2005 (het jaar dat de uitstoot van broeikasgassen voor het eerst onder het niveau van het basisjaar kwam) gestegen als gevolg van de groei van het energieverbruik Sinds 2005 is de emissie van CO 2 licht gedaald In 2007 is zij ongeveer gelijk gebleven Een toename van de uitstoot deed zich voor bij de productie van elektriciteit Terwijl het verbruik van elektriciteit met 1% steeg, daalde de import met 18% Om aan de vraag naar elektriciteit te kunnen voldoen, produceerden de centrales 5% méér elektriciteit, waardoor de CO 2 -emissie met ruim 3 miljard kilogram toenam Tegenover deze toename stond een daling van de CO 2 -uitstoot met ruim 1,5 miljard kilogram door het lagere aardgasverbruik voor de verwarming van huizen en werkplekken Deze daling is het gevolg van de zachte winter in 2007, de betere isolatie en de toename van het aantal hoogrendementsketels in woonhuizen 2 Naast deze volgens de IPCC-voorschriften berekende totale emissies publiceert het CBS ook cijfers over de feitelijke emissies op of boven Nederlands grondgebied en continentaal plat 3 Figuur 22 laat de verschillen voor het totaal en voor de sector Consumenten (huishoudens) zien Hoewel volgens beide definities landelijk de CO 2 -uitstoot tussen 1990 en 2005 met zo n 10% is toegenomen, is het aan huishoudens toe te rekenen deel daarvan volgens beide definities met 11% afgenomen Sindsdien is de CO 2 -uitstoot door huishoudens volgens beide definities in vergelijkbare mate verder afgenomen; beide met in twee jaar tijd wederom 11% 7

8 Figuur 22: Landelijke hoeveelheid CO 2 -uitstoot in miljoenen kilogram feitelijk en conform de IPCC-richtlijnen; totaal en Consumenten (huishoudens); Feitelijk: Totaal wv Consumenten (huish) * Conform de IPCC-richtlijnen: Totaal wv Consumenten (huish) Bron: Emissieregistratie CBS/MNC, bewerking COS Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op (versie gedateerd 1 september 2008, gepubliceerd op 3 september 2008) Volgens de algemene planning zouden de voorlopige cijfers over 2007 rond 1 augustus 2008 zijn verschenen, en de definitieve rond 1 mei Noten 1 De IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) verzorgt de (wetenschappelijke) begeleiding van de uitvoering van het Kyoto-protocol 2 Zie over de daling van de uitstoot van broeikasgassen het artikel Verdere daling uitstoot broeikasgassen van 3 september 2008 in het Webmagazine op de CBS-website 3 In Bijlage I is een overzicht van het CBS overgenomen van de verschillen tussen de hoeveelheden feitelijke en IPCC-emissies 8

9 3 ENERGIEVERBRUIK DOOR HUISHOUDENS; DOORREKENING NAAR CO 2 -UITSTOOT 31 Inleiding Het CBS heeft van de energienetbedrijven de klantenbestanden over 2004 en 2005 ontvangen, met daarin voor alle aansluitingen die horen bij het desbetreffende energienet het gas- en elektriciteitsverbruik Deze klantenbestanden heeft het CBS gekoppeld aan onder meer zijn bedrijvenbestand, en aan het CBS-WoningenRegister Tot op heden heeft het CBS uit deze bestanden nog niets gepubliceerd, al is men dat wel van plan Men is er echter nog niet uit, welke gegevens precies gepubliceerd zullen gaan worden, en ook is de schoning van de bestanden nog niet geheel afgerond Op termijn worden de bronbestanden door het CBS onder voorwaarden ook ter beschikking gesteld voor onderzoek door derden Het COS heeft daarop vooruitlopend eind juni 2007 in april 2008 door het CBS berekeningen laten verrichten, en heeft toestemming gekregen om op termijn ook zelf berekeningen te verrichten op de eerste twee versies van deze reeks onderzoeksbestanden: de bestanden Energieverbruik Huishoudens 2004 (EVH 2004) en Energieverbruik Huishoudens 2005 (EVH 2005) over het energieverbruik in Nederlandse woningen in 2004 respectievelijk 2005 Het betreft hier echter waarschijnlijk nog geen definitieve gegevens Later in 2008 zullen naar verwachting ook eerste resultaten uit het EVH 2006 (over 2006) beschikbaar komen De EVH-bestanden bevatten (alleen) alle voor bewoning bestemde gebouwen per 1 januari van het betreffende jaar; woningen die geen gebouw zijn, zoals woonboten of woonwagens, ontbreken dus, en het energieverbruik en de CO 2 -uitstoot door het midden- en kleinbedrijf vallen daarmee buiten het bestek van de hier te presenteren berekeningen Anderzijds zijn wel alle soorten woonruimte bij de berekeningen meegenomen : niet alleen de gewone woningen, maar ook recreatiewoningen, wooneenheden en bijzondere woongebouwen Het energieverbruik in de EVH-bestanden betreft het zogeheten standaardjaarverbruik: het verbruik van de woning, omgerekend naar een standaardjaar (met standaardtemperatuur) Dit zal over het algemeen niet exact overeenkomen met het gebruik van een woning, maar het gemiddelde gebruik van een aantal woningen zal erg dicht bij het daadswerkelijke gemiddelde liggen Overigens was 2004 wat temperatuur betreft een erg gemiddeld jaar Aldus het CBS in de gebruikerstoelichting op het bestand Voor de omrekening van gas- en elektriciteitsgebruik naar CO 2 -uitstoot wordt uitgegaan van de volgende relaties Voor 2006 en 2007 zijn vooralsnog de emissiefactoren voor 2005 gebruikt Figuur 31: Schatting CO 2 -emissie per Nm 3 gasverbruik en kwh elektriciteitsgebruik van huishoudens; Emissie gas Emissie elektriciteit ,7977 kg 1,7977 kg 1,7977 kg 1,7977 kg 1,7977 kg 1,7977 kg 1,7977 kg 1,7977 kg 1,7977 kg 1,7977 kg 670 gram 663 gram 628 gram 615 gram 616 gram 616 gram 616 gram Bron: SenterNovem (L Bosselaar en T Gerlagh): Protocol monitoring duurzame energie Update 2006; SenterNovem, december 2006 Voor 2006 en 2007 zijn hier vooralsnog de emissiefactoren voor 2005 gebruikt 9

10 En tenslotte worden in deze monitor voor jaren waarvoor (nog) geen EVH-gegevens over het gebruik beschikbaar zijn extrapolaties (schattende voor- of achteruitberekeningen) verricht aan de hand van de volgende CBS-statistieken Figuur 32: Verdere CBS-statistieken voor extrapolaties; Emissie huishoudens landelijk 1 Elektrverbruik Ned woningen 2 Aantal woningen landelijk Aantal woningen Rotterdam Woningaandeel Rotterdam * ,92 78,51 79,60 82,14 83,98 84,71 87,24 87,24 87, ,71% ,50% ,30% ,29% ,27% ,24% ,20% ,17% ,16% 1 ): In miljoenen kilogram Betreft alleen gas 2 ): Het verbruik is hier uitgedrukt in PetaJoule 1 PJ = 277,8 miljoen kwh Bron: Emissies huishoudens landelijk: Emissieregistratie CBS/MNC Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op (versie gedateerd 1 september 2008, gepubliceerd op 3 september 2008) Volgens de algemene planning zouden de voorlopige cijfers over 2007 rond 1 augustus 2008 zijn verschenen, en de definitieve rond 1 mei 2009 Elektriciteitsverbruik Nederlandse woningen: CBS, Nederlandse Energiehuishouding (NEH) Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op (versie 13 juni 2008) Volgens de algemene planning verschijnen voorlopige cijfers over 2007 in juni/juli 2008, en de definitieve in oktober/november 2008 Aantallen woningen: CBS, voorraadaantallen per 1 januari Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op Hier zijn de cijfers over 2007 wél al definitief (en wel sinds 25 maart 2008) ,14% 32 (Verbeterde) schatting CO 2 -emissies 2004 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH 2004 In deze paragraaf wordt aan de hand van de uitkomsten van het oudste beschikbare EVH, het EVH 2004, aangegeven hoe uit uitkomsten van een EVH CO 2 -emissies voor Rotterdamse huishoudens kunnen worden geschat Deze aanpak is analoog aan die in paragraaf 321 van de rapportage over de nulmeting; alleen wordt wegens voortschrijdend inzicht nu gebruik gemaakt van nét iets andere waarden van het gas- en elektriciteitsverbruik uit het EVH met name ook voor een betere aansluiting met het EVH 2005 Gas Volgens nieuwe voor het COS door het CBS verrichte berekeningen op het EVH 2004 bedroeg het gasverbruik door huishoudens in heel Nederland in miljoen m 3, en hun elektriciteitsverbruik miljoen kwh 1 Aannemende dat in m 3 gasverbruik overeenkwam met 1,7977 kg CO 2 -uitstoot (zie figuur 31), zou dat een landelijke CO 2 -uitstoot ten gevolge van gasverbruik van miljoen kilogram betekenen In werkelijkheid (zie figuur 21 of 32) bedroeg de CO 2 -uitstoot landelijk in 2004 conform de IPCC-richtlijnen miljoen kilogram 2 Dit betekent dat als daarbij aangesloten zou moeten worden, een ijkingsfactor van / = 0,955 zou moeten worden toegepast (In andere woorden: de twee benaderingen verschillen 4,5%) (Indien niet zou worden uitgegaan van uitstoot conform de IPCC-richtlijnen maar van de feitelijke emissies, zou deze ijkingsfactor / = 1,004 bedragen) In Rotterdam bedroeg volgens die zelfde berekeningen het totale gasverbruik in miljoen m 3 Op de zelfde manier kan de CO 2 -uitstoot ten gevolge van gasverbruik volgens het EVH

11 voor Rotterdam dus worden geschat op 1,7977 x 320 miljoen m 3 = 575 miljoen kilogram CO 2 (exclusief een eventuele ijkingsfactor) Vermenigvuldigd met de ijkingsfactor 0,955 betekent dit een schatting van de uitstoot conform de IPCC-richtlijnen van 549 miljoen kilogram CO 2 in 2004 Elektriciteit Volgens die zelfde nieuwe voor het COS door het CBS verrichte berekeningen op het EVH 2004 bedroeg het elektriciteitsverbruik door Rotterdamse huishoudens in miljoen kwh Aannemende dat in kwh elektriciteitsverbruik overeenkwam met 615 gram CO 2 -uitstoot (zie figuur 31), zou dat een Rotterdamse CO 2 -uitstoot ten gevolge van elektriciteitsverbruik betekenen van 447 miljoen kilogram 33 Schatting CO 2 -emissies 2005 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH 2005 Analoog kunnen uit het verbruik in 2005 volgens het EVH 2005 CO 2 -emissies voor 2005 voor Rotterdam worden geschat: - gasverbruik volgens EVH 2005: 311 miljoen m 3 ; - schatting CO 2 -emissie: 559 miljoen kilogram; - elektriciteitsverbruik volgens EVH 2005: 724 miljoen kwh; - schatting CO 2 -emissie: 446 miljoen kilogram Een schatting van de CO 2 -emissie inclusief ijkingsfactor-2005 is op dit moment nog niet mogelijk, omdat nog geen landelijke gebruiksgegevens beschikbaar zijn 34 Schatting CO 2 -emissies jaren vóór 2004 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH 2004 Als wordt aangenomen dat het aandeel van Rotterdamse huishoudens in het totale energieverbruik door huishoudens relatief in de periode niet is veranderd (dat wil zeggen: alleen veranderde met het aantal woningen 3 ), kunnen ook voor eerdere jaren hoeveelheden CO 2 -uitstoot door Rotterdamse huishoudens worden geschat door de uitstoot in 2004 te corrigeren voor de veranderingen in de uitstoot door huishoudens landelijk (figuur 32), de veranderingen in de relatieve uitstoot per m 3 (figuur 31) en de veranderingen in de aantallen Rotterdamse en Nederlandse woningen (figuur 32) Zo bedraagt bijvoorbeeld de schatting voor de component gas in 1990 op basis van het EVH 2004: ofwel emissie Rotterdamse huishoudens in 2004 x (landelijke emissie in 1990 / idem in 2004) x (relatieve emissie in 1990 / idem in 2004) x (woningaandeel Rotterdam in 1990 / idem in 2004) 575 miljoen kilogram x (19700 / 19300) x (1,7977 / 1,7977) x (4,71% / 4,20%) = = 658 miljoen kilogram 11

12 Inclusief de ijkingsfactor uit het EVH 2004 zou zo n schatting overigens 628 miljoen kilogram bedragen Op een vergelijkbare wijze als bij de component gas kan ook een omvang van de Rotterdamse emissie voor de component elektriciteit in bijvoorbeeld 2000 worden geschat aan de hand van de veranderingen in de relatieve uitstoot per kwh (figuur 31), de veranderingen in het elektriciteitsverbruik van Nederlandse woningen (figuur 32) en de veranderingen in de aantallen Rotterdamse en Nederlandse woningen (figuur 32) (Voor 1990 is dit vooralsnog helaas niet mogelijk omdat over 1990 het elektriciteitsverbruik van Nederlandse woningen onbekend is) ofwel emissie Rotterdamse huishoudens in 2004 x (relatieve emissie in 2000 / idem in 2004) x (elektriciteitsverbruik Nederlandse woningen in 2000 / idem in 2004) x (woningaandeel Rotterdam in 2000 / idem in 2004) 447 miljoen kilogram x (663 / 615) x (78,51 / 84,71) x (4,30% / 4,20%) = = 457 miljoen kilogram Duurzaamheid van de uitkomsten over het verleden Dergelijke exercities zouden ook op het EVH 2005 kunnen worden verricht, en dan zullen er ongetwijfeld nét even iets andere uitkomsten uitkomen En het zelfde geldt voor dergelijke achteruitberekeningen op basis van het EVH 2006 volgend jaar, enzovoorts Het beste is dan ook, om dergelijke achteruitberekeningen altijd maar op het oudste EVH-jaar (dus: 2004) gebaseerd te laten blijven Wellicht levert dat in de nabije toekomst nog wel eens lichte aanpassingen op (zoals bij deze vervolgmeting ook verbeterde uitkomsten moesten worden gebruikt!), maar op de wat langere termijn veranderen de gegevens over met name het startjaar van de CO 2 -doelstellingen dan tenminste niet meer 35 Schatting CO 2 -emissies jaren ná 2005 door Rotterdamse huishoudens op basis van het EVH 2005 Op een analoge wijze als voor jaren vóór 2004 op basis van het EVH 2004 kunnen ook voor jaren ná 2005 op basis van het EVH 2005 CO 2 -emissies worden geschat; althans: zo lang er voldoende voor zulke extrapolaties benodigde gegevens voorhanden zijn Hoe minder dit het geval is, hoe rechtlijniger de extrapolatie wordt, oftewel: hoe minder veranderingen in bijvoorbeeld verbruik of relatieve emissie verdisconteerd kunnen worden 2006 Voor 2006 kunnen voor Rotterdam op analoge wijze als voor jaren vóór 2004 de volgende CO 2 - emissies worden geschat op basis van het EVH 2005: - schatting CO 2 -emissie gas: 536 miljoen kilogram; - schatting CO 2 -emissie elektriciteit: 445 miljoen kilogram; 12

13 - schatting totale CO 2 -emissie: 981 miljoen kilogram 2007 Op de zelfde wijze is ook voor 2007 zo n exercitie mogelijk, zij het dat de meeste gegevens voor zo n extrapolatie nog voorlopige cijfers zijn (zie figuur 32) De uitkomsten: - schatting CO 2 -emissie gas: 491 miljoen kilogram; - schatting CO 2 -emissie elektriciteit: 444 miljoen kilogram; - schatting totale CO 2 -emissie: 935 miljoen kilogram Duurzaamheid van de uitkomsten over de toekomst Dergelijke exercities voor de toekomst (di: jaren ná het laatste EVH-jaar ) zouden ook op eerdere EVH s (in dit geval: het EVH 2004) kunnen worden verricht, en dan zullen er ongetwijfeld nét even iets andere uitkomsten uitkomen En het zelfde geldt voor dergelijke vooruitberekeningen op basis van het EVH 2006 volgend jaar, enzovoorts Het beste is dan ook, om dergelijke vooruitberekeningen altijd maar op het jongste jaar gebaseerd te laten worden (En daarnaast voor ieder jaar waarover inmiddels EVH-uitkomsten beschikbaar gekomen zijn natuurlijk de oude schattingen vervangen te worden door schattingen op basis van die EVH-uitkomsten; en analoog voor verbeterde EVH-uitkomsten - zoals nú voor 2004 ook is gebeurd) 36 Totaaloverzicht van alle uitkomsten In figuur 33 staan de schattingen van de CO 2 -emissies door Rotterdamse huishoudens zoals hierboven bedoeld en omschreven Zodra de gegevens uit het EVH 2006 beschikbaar zijn, zullen de schattingen voor 2006 en later zuiverder kunnen worden gemaakt, omdat dan schattingen op basis van gegevens over het verbruik over 2006 in plaats van (feitelijk: onveranderd veronderstelde of geëxtrapoleerde) gegevens over 2005 gemaakt zullen kunnen worden Voorts zal zodra de parameter uitstoot door huishoudens landelijk bekend is de nu nog tamelijk rechtlijnige schatting voor de emissie door gas in 2007 verfijnd kunnen worden Immers: op dit moment is hier door vertraging in de verschijning van een CBS-statistiek nog op geen enkele wijze een eventuele verandering in het gasverbruik per huishouden verdisconteerd, en juist daarin zit zoals eerder gezegd de beïnvloedingsmogelijkheid voor bestuurders, corporaties en bewoners 13

14 Figuur 33: Schatting CO 2 -emissie door Rotterdamse huishoudens in miljoenen kilogrammen conform de IPCC-richtlijnen; Emissie huishoudens Rdam: gas, exclusief ijkingsfactor gas, inclusief ijkingsfactor elektriciteit totaal, excl ijkingsfactor gas totaal, incl ijkingsfactor gas Bron: Rekenmodel COS op basis van eerdergenoemde gegevens Uitkomsten over 2004 en 2005 zijn gebaseerd op de EVH s van 2004 respectievelijk 2005, en daarmee net zo definitief als de betreffende achterliggende EVH-uitkomsten Uitkomsten over jaren vóór 2004 zijn gebaseerd op achteruitberekeningen op basis van het EVH 2004, en daarmee net zo definitief als de betreffende achterliggende EVH-uitkomsten Uitkomsten over jaren ná 2005 zijn gebaseerd op vooruitberekeningen op basis van het EVH 2005 ; over 2007 bovendien nog gebaseerd op voorlopige cijfers voor die vooruitberekeningen Gemiddeld verbruik Overigens suggereren de geleverde EVH-uitkomsten dat het gas- en elektriciteitsverbruik van huishoudens in Rotterdam een stuk lager liggen dan in de rest van het land: in Rotterdam bedraagt het gemiddelde gasverbruik ongeveer tweederde van het landelijke, en het gemiddelde elektriciteitsverbruik ongeveer viervijfde van het landelijke; zie figuur 34 Een voor de nabije toekomst geplande nadere analyse op de EVH-bestanden zou moeten uitwijzen wat de achtergronden van deze verschillen zijn Vooralsnog denkbare factoren zijn met name de in Rotterdam gemiddeld veel kleinere huishoudens- en woninggrootte, de slechtere inkomenspositie van Rotterdamse huishoudens en de isolerende rol die de compacte bouw van een grote stad speelt Figuur 34: Gemiddeld gas- en elektriciteitsverbruik (per woning) in Nederland en in Rotterdam volgens het EVH; 2004 en 2005 Gemiddeld gasverbruik Gemiddeld elektriciteitsverbruik EVH 2004 EVH 2005 Nederland Rotterdam Nederland Rotterdam 1652 m kwh 1117 m kwh m 3 kwh 1088 m kwh Bron: CBS, EVH 2004 en 2005, bewerking COS Noten 1 Het CBS heeft het COS in april 2008 de volgende verbruiksgegevens geleverd: 2004: 2005: Rotterdam Nederland Rotterdam Nederland gas 1 : G1A m m m 3 aansluiting blokverwarming m m m totaal huishoudens m m m 3 elektriciteit 2 : E1A (één meter) kwh kwh kwh E1B (dag- en nachttelwerk) kwh kwh kwh E1C (dag- en avondtelwerk) kwh kwh + 0 kwh + + totaal huishoudens kwh kwh kwh 1 ): Harde bovengrens G1A: 5000 m 3 2 ): Harde bovengrens E1A en E1B: kwh 14

15 2 De gegevens in figuur 21 zouden voor consumenten (huishoudens) slechts betrekking hebben op gasverbruik 3 Overal waar hier over woningen wordt gesproken, worden alle woningen bedoeld Dit betekent met name ook, dat de verhouding tussen de leegstand in Rotterdam en de landelijke leegstand in een basisjaar (hier: 2004) ook voor de andere jaren geldend wordt verondersteld 15

16 16

17 BIJLAGE: VERSCHILLEN FEITELIJKE EN IPCC-EMISSIES (Bron: CBS) Volgens de IPCC-voorschriften worden de CO 2 -emissies door verbranding van biomassa (hout, organisch afval, maar ook biogas) niet meegeteld De emissies hiervan worden geacht op korte termijn weer te worden opgenomen in planten, etc Door hun kort-cyclische aanwezigheid in de atmosfeer dragen ze niet bij tot een verhoging van de CO 2 -concentratie Bij de berekening van feitelijke emissies van Emissies naar lucht worden de verbrandingsemissies van biomassa wel meegenomen De overige (feitelijke) broeikasgasemissies door stationaire bronnen worden conform de IPCCmethodiek berekend Bij de mobiele bronnen bestaat een aantal verschillen, te weten: - De IPCC-emissies door wegverkeer worden berekend op basis van de afzet van motorbrandstoffen; de feitelijke emissies op basis van het aantal voertuigkilometers op Nederlands grondgebied - De IPCC-emissies door recreatievaartuigen zitten in de emissies door wegverkeer, doordat het niet mogelijk is de afzet aan de recreatievaart af te splitsen van de totale afzet van motorbrandstoffen De feitelijke emissies van de recreatievaart worden wel apart berekend - De zeevaart wordt in tegenstelling tot bij de feitelijke emissies niet meegenomen bij de berekening van de IPCC-cijfers - De IPCC-emissies door de binnenvaart omvatten alleen de emissies door schepen met een binnenlandse bestemming; de feitelijke emissies zijn berekend op basis van alle vaarbewegingen op Nederlands grondgebied - Bij de luchtvaart worden alleen de binnenlandse vluchten meegenomen bij de IPCC-emissies De feitelijke emissies zijn gebaseerd op alle starts van en landingen op Nederlandse vliegvelden - De IPCC-emissies zijn inclusief defensie-activiteiten (vlieg- en vaarbewegingen) tbv internationale operaties Bij de feitelijke emissies gaat het uitsluitend om de militaire activiteiten binnen Nederland Deze worden niet apart onderscheiden, maar zijn opgenomen in de diverse categorieën mobiele bronnen, zoals zeevaart, luchtvaart en overige mobiele bronnen 17

18 18

19 Publicatieoverzicht COS Titel rapport (uitgave) jaar ALGEMEEN Kerncijfers Rotterdam Staat van Rotterdam Feitenkaart Omnibusenquête Aandachtsgebieden in beeld Monitor Prins Alexander Feijenoord in beeld 2007 Handleiding voor het opstellen van meetbare doelstellingen 2006 Binnenstadsmonitor Feitenkaart Rotterdam in Europees perspectief 2004 Staat van de Jeugd 2004 ARBEID EN INKOMEN Feitenkaart De Rotterdamse Kantorenmarkt per 1 januari Feitenkaart Inkomensgegevens Rotterdam en regio Feitenkaart Inkomensgegevens Rotterdam op deelgemeente- en buurtniveau Monitor Lage inkomens Westland 1e meting (ism SWA) 2007 De Rotterdamse marktbezoeker 2007 Resultaten uit de Omnibusenquête Monitor lage inkomens Delft 1e meting (ism SWA) 2006 Inventarisatie bedrijventerreinen regio Rotterdam 2006 Monitor Gemeentelijke Lastendruk Rotterdam, * 2006 Rotterdammers over werken bij de gemeente 2005 Resultaten uit de Omnibusenquête Feitenkaart Economie en Arbeidsmarkt in Rotterdam 2005 Economische statistiek per deelgemeente 2004 Monitor vraagzijde arbeidsmarkt havengebonden cluster Rijnmond Een pilot 2004 BEVOLKINGSGROEPEN Chinezen in Rotterdam 2006 Monitor allochtone ouderen IJsselmonde 2005 Minderhedenmonitor 2003 Integratie en inburgering (ism ISEO) 2004 Stand van zaken Lus di Trafiko-projecten per 1 mei Sociale integratie en de islam in Rotterdam 2004 Emancipatiemonitor Rotterdam Feitenkaart Kerncijfers Antillianen in Rotterdam 2004 COMMUNICATIE EN KLANTTEVREDENHEID Rotterdammers over bouwoverlast in het centrum van Rotterdam 2008 Resultaten uit de Omnibusenquête Het digitaal bewonerspanel Prins Alexander over het Evenementenbeleid 2008 Het digitaal bewonerspanel Prins Alexander over de deelgemeentegids 2008 Tevredenheidsmeting Feijenoord Rotterdammers over de gemeentelijke dienstverlening 2007 Resultaten uit de Omnibusenquête Kijk- en Luisteronderzoek SLOR Gebruik en waardering JOS Intranet 2006 Stadswinkel op voorhand 2006 Rapportage Mediagebruik Rotterdamse Ambtenaren 2005 Communicatie wijkveiligheid Effectmeting 2005 Middelland 2005 Communicatie wijkveiligheid Effectmeting 2005 Tussendijken 2005 Communicatie wijkveiligheid Effectmeting 2004 Spangen 2004 DEMOGRAFIE Bevolkingsprognose Rotterdam Trendprognose Rotterdam De bevolkingsontwikkeling van Rotterdam KUNST EN CULTUUR Belangstelling voor opera in Rotterdam Cultuurparticipatie van Rotterdammers Klanttevredenheid SKVR 2006 Rotterdammers en de bibliotheek 2005 Resultaten uit de afgelopen Omnibusenquêtes 2005 LEEFBAARHEID EN VEILIGHEID Vervolgmeting Monitor CO 2 -uitstoot Rotterdam, Woningen Versie september Dak- en thuislozenopvang Vlaardingen Nulmeting Monitor hot spots Rotterdam Vijfde meting (2007) 2007 Beleving luchtkwaliteit onder Rotterdammers Rotterdammers over het milieu 2007 Resultaten uit de Omnibusenquête Rotterdammers over sloten, singels en vijvers Resultaten uit de Omnibusenquêtes Effectmeting overlast Oude Noorden 2007 Herkenning van radicalisering 2005 Nulmeting Leefbaarheid Opvang Pijnackerstraat Oude Noorden 2005

20 Publicatieoverzicht COS (vervolg) Titel rapport (uitgave) jaar ONDERWIJS VVE-monitor Rotterdam e meting 2008 Leerlingprognoses primair onderwijs Rotterdam Integratie in het primair onderwijs Rotterdam 2005 Wonen en leren van volwassenen in de regio 2005 Belangstelling Openbaar Daltononderwijs Papendrecht 2004 POLITIEK EN BESTUUR Rotterdammers over burgerparticipatie 2007 Resultaten uit de Omnibusenquête Feitenkaart Het oordeel van Rotterdammers over het gemeentebestuur voorjaar Opkomen voor Rotterdam 2006 Skyline op ooghoogte 2006 Analyse deelraadsverkiezingen Analyse gemeenteraadsverkiezingen RUIMTELIJKE ORDENING EN VERKEER Rotterdammers over het verkeer 2008 Resultaten uit de Omnibusenquête Tevredenheidsonderzoek Evenementenparkeerregeling Mobiliteit in Rotterdam, de stadsregio en Nederland Rotterdammers over het openbaar vervoer 2007 Resultaten uit de Omnibusenquête Masterplan Lijnbaanhoven 2007 Draagvlakmeting parkeren onder de Noorderhavenkade 2006 Belevingsonderzoek groene golf Schiekade / Schieweg 2006 Rotterdammers over imagobepalende plekken in de openbare ruimte 2005 SOCIAAL BELEID Jonge moeders in Rotterdam Stand van zaken Sociale Kaart 2004 stadsregio Rotterdam 2004 VRIJETIJDSBESTEDING Vrijwilligers(organisaties) in Hoogvliet Meningen en behoeften 2008 Vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam 2007 Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus Quick scan Rotterdamse jongeren in hun vrije tijd 2006 Rotterdammers in hun vrije tijd 2005 Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus Recreatief bezoek van Rotterdammers aan Rotterdam Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus Relevante trends voor het vrijwilligerswerk in Rotterdammers in de wintermaanden van Joffen in Feijenoord 2005 WELZIJN EN VOLKSGEZONDHEID Subsidiëring van welzijnsinstellingen door deelgemeenten en gemeentelijke diensten in Rotterdam, Sterfte in Rotterdam tijdens de hittegolven in juli WONEN Feitenkaart Aandachtsgroepen volkshuisvestingsbeleid Rotterdam en regio Kans van slagen Monitor Woonruimteverdeling stadsregio Rotterdam 2008 kwartaal Monitor Woonruimteverdeling Stadsregio Rotterdam Monitor Gentrification in pilotgebieden 2007 Monitor Woningbouwafspraken Stadsregio Rotterdam Kansen op de sociale huurmarkt in Schiedam Bewoners over het nieuwe dure huursegment 2006 Rotterdammers over herstructurering 2006 Resultaten uit de Omnibusenquête Monitor Aanbodmodel Rotterdam Rotterdammers over de verkoop van huurwoningen 2006 Resultaten uit de Omnibusenquête Evaluatie experiment huisvestingsvergunning 2005 Bewonersonderzoek Nesselande 2005 OVERIG Quick scan objectgebonden vergunningen 2007 Evaluatie Flexwerken ds+v 2006 Rapportage Warmtekrachtkoppeling Bergschenhoek 2005 Rotterdammers en computers 2005 Resultaten uit de Omnibusenquête Evaluatie stoelmassage ds+v Resultaten uit een enquête bij drie ds+v-afdelingen 2004 Bovenstaand overzicht is een greep uit het publicatieaanbod van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek Een compleet overzicht is te raadplegen op Internet: