in Amsterdam

Transcriptie

1 in Amsterdam

2 Inhoud 02 Voorwoord voor wie en wat is 05Waarom, Leef en leer! 05 Wie Leeft en leert! - Sun Yun Cheng (28) Ik wil grapjes in het Nederlands kunnen maken 06 Leef en leer!: de VVV van non-formeel leren 08 De uitgifte van de Leef en leer-pas 09 Ben Vaske van ETV.nl Digitale vaardigheid is een sleutelvaardigheid geworden 12 Jan van den Oord van Educatie en Inburgering De kunst is om de taalactiviteiten op elkaar af te stemmen en leer! in de praktijk 13Leef 13 Wie Leeft en leert! - Anna Agbodza (59) Elke week kies ik wat ik ga leren 14 Regiomedewerkers van Leef en leer! pionieren in de wijk 17 Proeftuin Leef en leer! Je moet de wijk in om te zien wat wel en niet werkt 19 De Gouden Mannen van Kantara Oudere migranten mannen willen zich beter voelen 20 One stop shopping bij Post Oost De eerste stap naar participatie is taal- en computerles 21 Cursist Luciana (55) Je moet meegaan met de tijd, anders raak je achter 22 Cursist Mohamed (53) Ik voel me nog achttien jaar. Alles is nog mogelijk! in de wijk 23Samenwerken 23 Wie Leeft en leert! - Solomon Russom Tesfazion (72) Er zitten heel veel woorden in mij, maar ze komen er niet uit 25 Dick Glastra van Loon van Eigenwijks Professionals blijf meer op je handen zitten! Ga uit van de lokale dynamiek 28 Stichting Aan de Knoppen Havenarbeider en oma volgen computerles bij Aan de Knoppen in Zuidoost 30 Cursist Lygia (62) Al doe ik er twintig jaar over. Ik ga door totdat ik het kan! 30 Afstudeeronderzoek Bestrijding laaggeletterdheid in Zuidoost 31 ACC Out of the boxsamenwerking in Noord 31 Digitale Generatiekloof Allochtone gezinnen 2.0 De ouderkamer als vindplaats van de doelgroep 32 Combiwel De voorschool als start van activering ouders ondersteuning 33Stedelijke Leef en leer! 33 Wiel Leeft en leert! - Patricia Luquero (39) In de kleine uren leer ik het Nederlands 34 Jack Li en Coos Lohman ondersteunen vrijwilligers Mijn leerling stagneert. Hoe kan dat? 34 Vrijwilliger Theo Wubs Ik wil de liefde voor de taal overbrengen 36 De helpdesk van Leef en leer! Wij helpen niet alleen van achter ons bureau 38 3 vragen aan Maarten van Aernsbergen Vrijwilligers moeten optimaal worden toegerust

3 Leef en leer! in Amsterdam De informatie vanuit de overheid en andere instellingen digitaliseert snel. Taal-, reken- en digitale vaardigheden zijn basisvoorwaarden voor volwaardige maatschappelijke participatie en succesvolle instroom op de arbeidsmarkt. Helaas beschikken nog veel Amsterdammers onvoldoende over deze vaardigheden en dreigen hierdoor uit te vallen. De Leef en leer-partners 1 willen hen stimuleren om hier individueel of in groepsverband iets aan te doen. Omdat deze Amsterdammers het bestaande educatieve (online) aanbod nu nog onvoldoende vinden, maakt Leef en leer! dit via de Leef en leer-website en AT5-programma s beter zichtbaar. In de stadsdelen worden de aanbieders van taal-, reken- en digitale vaardigheidscursussen aangemoedigd om hun aanbod onderling beter op elkaar af te stemmen en waar nodig witte vlekken in te vullen. Als rode draad in het project wordt het gebruik van de online leer- en oefenmaterialen van Oefenen.nl, zowel binnen als buiten de cursussen, extra gestimuleerd. Een kennismaking met Leef en leer! Wat houdt Leef en leer! precies in? Voor wie is Leef en leer! en wat is de Leef en leer-pas? Daarover gaat dit hoofdstuk. Verder vertelt Ben Vaske van stichting Expertisecentrum ETV.nl waarom Oefenen.nl zo uniek is. Jan van den Oord, hoofd Educatie en Inburgering van de gemeente Amsterdam, en beleidsadviseur Merel Louter geven hun visie op het taalaanbod in Amsterdam. Het Leef en leer-project is in de periode ontwikkeld met een financiële bijdrage van het Europees Integratiefonds en van de gemeente Amsterdam. In deze periode is daarom vooral gefocust op allochtone en laaggeletterde Amsterdammers. Met deze brochure geven we een eerste inzicht in de resultaten van het project. De verschillende aspecten van het Leef en leer-netwerk worden in beeld gebracht in de vorm van verhalen van mensen. Een scala aan Amsterdammers laat hun licht schijnen over Leef en leer!. Aan het woord komen leden van de doelgroep, vrijwilligers, docenten, vertegenwoordigers van wijkorganisaties en beleidsmakers. Zij vertellen over hun ervaring en toekomstbeeld. En er is natuurlijk al veel om op terug te kijken. Zo zijn Amsterdammers inmiddels uitgenodigd om bij een van de OBA-vestigingen een gratis Leef en leer-pas, gekoppeld aan een gratis OBA-pas, op te halen. Deze pas biedt toegang tot een eigen persoonlijke online leeromgeving binnen Oefenen.nl en is gekoppeld aan een wijkgericht aanbod met oefenpc s, oefenspreekuren, taalinloop-activi teiten en digitale vaardigheidscursussen die binnen en buiten OBA-filialen plaatsvinden. Vrijwilligers en professionals van educatieve partners worden inmiddels getraind om allochtone Amsterdammers hierbij effectieve ondersteuning te bieden. Binnen de online Leef en leer-omgeving komen in de toekomst meer leerroutes beschikbaar waardoor de doelgroep digitaal gevolgd kunnen worden en op basis daarvan ook beter gecoacht. Dit alles leidt tot een aanmerkelijke vergroting van het educatieve en informatieve internetgebruik. Maar we zijn er natuurlijk nog lang niet. Sterker: we staan nog maar aan het begin. Nu buurt- en welzijns organisaties, educatieve instellingen, zorginstanties, gemeentelijke overheid en de OBA elkaar hebben gevonden, kunnen we in de toekomst nog veel meer betekenen voor Amsterdammers die willen leren en participeren. De partners willen graag door. Als directeur van de OBA verheug ik me erop om samen met onze medewerkers het Leef en leer-aanbod binnen de OBA te vergroten en als voorzitter van de stuurgroep van Leef en leer! de samenwerking met alle andere partners verder uit te bouwen. Ik hoop dat u, nadat u deze brochure heeft gelezen, mijn enthousiasme deelt. Martin Berendse, voorzitter Stuurgroep Leef en leer! en directeur OBA Ik wil grapjes in het Nederlands kunnen maken Ik ben naar Nederland gekomen om als kok te werken in de Chinese keuken. Ik woon nu zeven jaar in Nederland. Ik heb mijn inburgeringsexamen gedaan, maar ik wil beter Nederlands leren spreken. Ik wil met mijn Nederlandse collega s grapjes kunnen maken, klanten kunnen helpen en de ondertiteling van films kunnen lezen. Voor werk, wonen en vrije tijd eigenlijk. Ik volg nu Nederlandse taalles op het ROC van Amsterdam en doe mee aan de leesclub in de bibliotheek. Ik zit tussen allemaal vrouwen, maar als knappe man vind ik dat alleen maar leuk. Ha, ha. Het gaat goed met mij in Nederland. Ik heb net een huis gekocht en daar ben ik heel blij mee. Misschien over tien jaar, als ik genoeg geld heb gespaard en voldoende ervaring heb opgedaan, begin ik een eigen restaurant. De Chinese keuken heeft een cultuur van vijfduizend jaar. Elke stad heeft zijn eigen smaak: zout, zuur, zoet, pikant. Dat kun je je niet in een paar maanden eigen maken. Traditionele gerechten worden overgedragen van ouder op kind. Ik moet nog veel leren. Wie Leeft en leert! - Sun Yun Cheng (28) 1 OBA, Expertisecentrum ETV.nl, AT5, Gemeente Amsterdam, Eigenwijks, Combiwel en Mira Media 04 in Amsterdam 05

4 Leef en leer!: de VVV van non-formeel leren De kern van het collegeakkoord is dat alle Amsterdammers mee kunnen doen, memoreerde Simone Kukenheim, wethouder Onderwijs, Jeugdzorg, Diversiteit, op 6 februari jl. tijdens de uitreiking van de Leef en leer-pas in bibliotheek Slotermeer. Het is die gedachte, samen met de vermindering van het budget voor Volwasseneneducatie, dat de OBA, stichting Expertisecentrum ETV.nl en AT5 deden besluiten om de handen ineen te slaan. De inzet: het ondersteunen van de zelfredzaamheid van burgers via het gebruik van nieuwe media. Leef en leer! is het educatief netwerk van aanbieders van leerprogramma s voor Amsterdammers die individueel en in groepsverband met behulp van de computer willen leren lezen, schrijven, rekenen of surfen op het internet. Leef en leer! geeft zelf geen lessen, maar wijst de weg naar passend aanbod van Leef en leer-partners in de buurt. Je zou Leef en leer! daarmee de VVV van non-formeel leren kunnen noemen. Er zijn veel organisaties die fantastisch aanbod hebben maar waar nog niet iedereen van af weet. Aan de andere kant zijn er veel mensen die graag aan hun basisvaardig heden zouden willen werken, maar niet weten dat het aanbod bestaat of waar ze terecht kunnen. Leef en leer! brengt hen samen, opdat iedereen straks het aanbod kan vinden waarnaar hij op zoek is. Leef en leer! biedt daarnaast onder steuning aan organisaties en vrijwilligers met trainingen en materialen, zodat zij ook een kwaliteitsslag kunnen maken als ze willen, zegt Claudette Verpalen, projectleider van Leef en leer!. Faciliteren Organisaties die in hun groepen gebruik willen maken van Oefenen.nl, de e-learning omgeving van ETV.nl waar Leef en leer! gebruik van maakt, kunnen een licentie krijgen voor het gebruik van deze leeromgeving in hun lessen. Inmiddels werken diverse non-formele aanbieders van taal-, reken- en digitale vaardigheidscursussen in Amster dam met een licentie zoals stichting Aan de Knoppen en Eigenwijks. De stedelijke helpdesk van Leef en leer! ondersteunt de vrij willigers en de docenten die werken met Oefenen.nl met scholing en voorlichting. De biblio theekvestigingen fungeren met hun pc s als oefenplek voor Amsterdammers die zelfstandig of met hulp van een begeleider aan de slag gaan met hun basisvaardigheden. Om dit extra kracht bij te zetten is dit jaar gestart met de uitgifte van de Leef en leer-pas, die lerenden direct toegang biedt tot de speciaal ontwikkelde Amsterdamse leeromgeving op Oefenen.nl en waarmee ze op diverse locaties in de stad terecht kunnen voor cursusaanbod. Samenwerking in de stad Leef en leer! is gestart als bundeling van middelen, krachten en expertise van de OBA, ETV.nl en AT5; het netwerk van 26 OBA-vestigingen met onder andere de oefenpc s; de meer dan 100 educatieve online programma s van ETV. nl op Oefenen.nl; en AT5 met haar televisieuitzendingen en opname- en studiofaciliteiten. De drie organisaties kregen in 2012 voor het eerst financiële steun voor dit initiatief van de Dienst Werk en Inkomen in het kader van Venster op Amsterdam en in 2013 van het Europees Integratie fonds voor de uitrol van het initiatief naar de Amsterdamse stadsdelen. Dit laatste bracht nog drie partijen aan boord: Mira Media, Combiwel en Eigenwijks. Speciale aandacht in het netwerk heeft de samen werking tussen (non-)formele aanbieders van taal-, reken- en digitale vaardigheidscursussen. Combiwel en Eigenwijks spelen hierin een belangrijke rol. Aan de ene kant vinden wij het belangrijk dat wij aansluiting zoeken bij vergelijkbare ontwikke lingen in de stad, licht Dick Glastra van Loon, directeur van bewonersorganisatie Eigenwijks zijn deelname aan Leef en leer! toe. Wij zijn op Nieuw-West gericht. Wij willen onze expertise ook stedelijk inbrengen. Aan de andere kant: we merken dat de combinatie van taal- en digitale vaardigheden een logische en kansrijke combinatie is. Het klopt met wat je in de praktijk merkt. Verpalen: Wat ik een mooi uitgangspunt van Leef en leer! vind, is dat het eigenlijk een vorm van share ware is; van niemand, maar voor ieder een die het wil gebruiken of het verder wil ontwikkelen. Voor organisaties die het denken in termen van concurrentie los durven laten en hun kennis en expertise aanbieden aan andere organisaties of stadsdelen. Voor organisaties die gaan samenwerken en die deelnemers naar elkaar doorverwijzen. Zij zien hun eigen deelnemersaantallen daardoor ook stijgen. Wij stimuleren organisaties in het Leef en leer-netwerk om hun budget en kennis samen te voegen zodat ze samen sterker en rijker lesmateriaal kunnen ontwikkelen, waarvan ze ook weer allemaal gebruik kunnen maken. Het materiaal kunnen ze op Oefenen.nl plaatsen, in de gezamenlijke Amsterdamse leeromgeving. Leef en leer! ziet een toekomst voor zich waarin het als platform fungeert voor het non-formeel leren en dat aansluit op andere beleidsdomeinen. Een platform voor lerenden, vrijwilligers en docenten. Het doel van Leef en leer! is uiteindelijk het bevorderen van de participatie van alle Amsterdammers in de samenleving. Jan van den Oord, hoofd Educatie en Inburgering: Ik ben gecharmeerd van de samenwerking tussen de partners. Hoe ze aan Leef en leer! een eigen identiteit hebben gegeven. Ik zie niet meer wie de founding fathers zijn. Dat vind ik een mooie beweging. De website brengt het niet-commerciële cursusaanbod in Amsterdam in kaart en meldt het laatste nieuws van Leef en leer!. Amsterdammers vinden er bovendien een overzicht van alle oefenplekken. Vanaf de site hebben ze toegang tot Oefenen.nl. Op de site kunnen bezoekers filmpjes bekijken, gemaakt door AT5 over Amsterdammers betrokken bij Leef en leer!. 06 in Amsterdam 07

5 De uitgifte van de Leef en leer-pas Eind 2014 is aan een eerste groep Amsterdammers de Leef en leer-pas aangeboden. Dienst Werk en Inkomen (DWI) heeft circa mensen een brief gestuurd waarin zij werden uitgenodigd om de pas in de lokale bibliotheek op te halen. Gewoonlijk rekent de gemeente op een respons van zo n vijf procent, tien procent maximaal. De respons, op deze zeer moeilijk te bereiken doelgroep, bleek hoog: 18 procent. In twee pilotgebieden, Amsterdam-Noord en Nieuw-West, waar het Leef en leer-team al wat langer bezig is met de opbouw van het educatief netwerk in de wijk, was de respons 26 procent. Met de Leef en leer-pas kunnen de pashouders inloggen op Oefenen.nl en gebruik maken van de vele programma s om hun kennis op het gebied van taal en rekenen te vergroten en digitale vaardigheden op te doen. Extra zijn de kortingen op cursussen in de buurt, op het Amsterdam Museum en de infor matie over het cursusaanbod in Amsterdam. Bij het inleveren van de brief krijgen de mensen ook een gratis OBA-jaarpas. Van januari tot mei dit jaar heeft de OBA ruim 4500 Leef en leer-passen uitgereikt. De OBAmede werkers zijn geïnstrueerd en zorgen ervoor dat het contactmoment met de mensen optimaal wordt benut. Velen van hen zijn niet eerder in een biblio theek geweest. Ook de Leef en leer website wordt getoond. Deze website fungeert als een wegwijzer, met aantrekkelijke filmpjes en lokale informatie. Aan de balie worden niet alleen passen uitgereikt. Er worden ook levensverhalen verteld die een tipje van de sluier lichten van het soms onzicht bare leven van de Amsterdammers. Het gebruik van de Leef en leer-pas is een welkome uitnodiging om een eerste stap te zetten naar een kennis making met de taal en de cultuur van hun wijk en buurtgenoten. Digitale vaardigheid is een sleutelvaardigheid geworden Op de dag dat Lingo in 2014 van de buis verdween, lanceerde stichting Expertisecentrum ETV.nl (ETV.nl) het programma Oefen LINGO op Oefenen.nl. Een eenvoudig digitaal programma waarmee mensen zelf speels aan hun taalvaardigheid kunnen werken. Op Oefenen.nl blijkt dit programma een succesvolle toevoeging op het al bestaande aanbod voor laagopgeleiden en laaggeletterden. ETV.nl is met Oefenen.nl partner in Leef en leer!. 08 in Amsterdam 09

6 Digitale vaardigheid is een sleutelvaardigheid geworden Volwassenen hebben niet altijd zo n zin in grammatica. Ze willen weten hoe de OV-jaarkaart werkt, hoe ze hun weg kunnen vinden op Werkplein.nl of hoe je een gesprek bij je huisarts voert. Van daaruit kun je ze misschien motiveren een stap verder te gaan, verklaart Ben Vaske, directeur van ETV.nl, de praktische invulling van Oefenen.nl. De gedachte achter Oefenen.nl is volwassenen een laagdrempelige manier te bieden om thuis, op eigen tempo en op eigen niveau, taal-, rekenen digitale vaardigheden te leren. Functioneel taalgebruik wordt in een herkenbare context gepresenteerd: geld, gezondheid, opvoedingsondersteuning, werk. Met het programma Klik & Tik bijvoorbeeld, oefenen mensen digitale vaardigheden op een laagdrempelige manier en op een taalniveau dat bij hen past. Met de Taalklas.nl-programma s oefenen ze woordenschat in alledaagse situaties. ETV.nl richt zich op laagopgeleiden met daarbinnen subgroepen zoals laag geletterden, inburgeraars, ouderen en moeders. Een potentiële doelgroep van drie miljoen mensen, zegt Vaske. Individueel en groepsgewijs Wat Oefenen.nl uniek maakt als leerportaal is enerzijds dat de cursisten het thuis kunnen gebruiken, waar het oorspronkelijk voor was bedoeld, en dat het anderzijds organisaties in staat stelt om cursisten met diverse kennisniveaus computer-, taal- en rekenlessen op locatie te geven. Dit dankzij het volgsysteem waarmee docenten de vorderingen van de deelnemers kunnen volgen en huiswerk klaar kunnen zetten. ETV.nl werkt hiervoor met licenties. Over het algemeen zijn de organisaties die een licentie aanvragen heel divers: van gezondheidscentra tot taalaanbieders, van vrijwilligersorganisatie tot roc s en van welzijnsorganisaties tot Sociale werkbedrijven. Soms worden de licenties afgekocht door bijvoorbeeld de gemeente en kunnen organisaties de licentie via de gemeente gratis ontvangen. Voor de individuele gebruiker is de toegang vooralsnog gratis. Non-formele organisaties Oefenen.nl richt zich met de licenties vooral op het non-formele aanbod. In Amsterdam gebeurt dat met het Leef en leer-programma. Het gaat dan om maatschappelijke organisaties en vrijwilligersorganisaties die computer- en taallessen organiseren. Een belangrijke groep, zegt Vaske. In Amsterdam is de licentie afgekocht. Diverse non-formele organisaties in Amsterdam werken inmiddels met een licentie, zoals stichting Aan de Knoppen, Combiwel en Eigenwijks. Dat verloopt niet altijd vlekkeloos, weet Vaske. Vooral kleine organisaties beschikken niet altijd over de juiste digitale infrastructuur. Het internet is niet snel genoeg of de juiste hard- en software ontbreekt. Dat zijn praktische problemen waar we tegenaan lopen. Een project als Leef en leer! sluit daarop aan door het geven van ondersteuning en voorlichting. De bibliotheek stelt ook oefenruimte beschikbaar aan organisaties. Eigen leeromgeving Een ander voordeel van Oefenen.nl is dat organisaties eigen oefenmateriaal kunnen toevoegen of een specifieke leeromgeving kunnen maken. Dit is van belang als de overheid in 2017 de overstap maakt naar volledige digitale communicatie. Elke gemeente gebruikt weer eigen formulieren. Mensen raken ervan in de war als het online materiaal daar niet op aansluit, legt Vaske uit. Een ander voorbeeld is de mogelijkheid om met specifiek oefenmateriaal aan te sluiten op een algemeen programma over bijvoorbeeld budgetteren. Een goede illustratie van de mogelijkheden van Oefenen.nl is de Werk-portal die de Sociale Werkvoorziening ingebed heeft in Oefenen.nl. Hun werknemers kunnen daarop inloggen en allerlei opdrachten maken gerelateerd aan werk en basisvaardigheden. In 2014 namen ruim elfduizend werknemers van zeventig sociale werkbedrijven daaraan deel. In het kader van Leef en leer! is ETV.nl nu bezig om een specifieke leeromgeving op Oefenen.nl in te richten gericht op de Amsterdamse doelgroep. Sleutelvaardigheid Het belang van digitale vaardigheden valt niet te onderschatten, zegt Vaske. Om digitaal te kunnen leren moet je over digitale vaardigheid beschikken. Digitale vaardigheid is naast het leren van taal en rekenen, een van de drie kernvaardigheden die je nodig hebt om te participeren in de maatschappij. Kijk om je heen! Talloze apparaten zijn digitaal, een telefoon, een tv, een magnetron is digitaal. Maar ook je toeslagen moet je digitaal aanvragen en het zoeken naar werk verloopt voor een groot deel digitaal. Digitale vaardigheid is inmiddels een sleutelvaardigheid geworden: een middel om taal en rekenen te leren en je weg te vinden op terreinen als werk en gezondheid. Er is een grote groep mensen die niet over die vaardigheid beschikt en keer op keer door de bodem van overheidsbeleid valt. Daar richten wij ons ook op. Decentralisatie ETV.nl vierde vorig jaar haar tienjarig bestaan. In 2014 noteerde Oefenen.nl nieuwe gebruikers en ruim actieve gebruikers. De toekomst? De behoefte aan digitaal leren neemt alleen maar toe en de financiële middelen voor Volwasseneneducatie nemen af. Het uitbouwen van een digitale leeromgeving is dus belangrijk. We willen inspelen op het gebruik van sociale media en beter gebruik maken van bestaande data. Samenwerking met gemeenten en uitvoerende organisaties - zoals in Amsterdam - is van het allergrootste belang. Voor de toekomst spelen de decentralisaties van het sociale domein naar gemeenten, de snelle ontwikkeling van digitale communicatie en leren, de borging van de portal Oefenen.nl en het delen van succes volle programma s een belangrijke rol. Digitale communicatie wint razendsnel terrein! 10 in Amsterdam 11

7 De kunst is om de taalactiviteiten op elkaar af te stemmen Jan van den Oord is hoofd Educatie en Inburgering bij de gemeente Amsterdam en Merel Louter is beleidsadviseur op dezelfde afdeling. Leef en leer! valt onder hun beleidsterrein. Wat is het belang van Leef en leer! voor de gemeente Amsterdam? Merel Louter: Eind 2012 heeft de gemeente het beleid voor Volwasseneneducatie geformuleerd. Drie pijlers ondersteunen dit beleid. De eerste pijler is het professionele aanbod aan taalcursussen. Als derde pijler geldt de ondersteuning door de samenleving aan mensen die het Nederlands willen leren. De tweede pijler gaat over het stimuleren van de zelfwerkzaamheid van Amsterdammers. Mensen kunnen zelf aan de slag gaan om het Nederlands te leren. Hier valt Leef en leer! onder. Oefenen.nl bestond toen al en bood allerlei mogelijkheden om te leren. De gemeente wilde Amsterdammers stimuleren om deze leeromgeving te gebruiken en helpt ze daarbij op weg. Via Leef en leer! wordt er bijvoorbeeld ondersteuning geboden met oefenspreekuren en oefenpc s in de bibliotheek. Zo hebben mensen zonder computers een fysieke plek om te gaan oefenen. AT5 neemt deel aan Leef en leer! om het bekendheid te geven. Er zijn nog een aantal andere activiteiten om zelfstandig leren te bevorderen, maar Leef en leer! is de kernactiviteit. Hoe raakt Leef en leer! aan andere beleidsterreinen? Louter: Wij zien dat de taal vaak een middel is om andere maatschappelijke doelen te bereiken. Het leren van de taal is geen doel op zich. Je wilt er iets mee kunnen doen. Amsterdammers die niet zo goed Nederlands spreken, kunnen bijvoorbeeld aan budgetbeheer werken door een geïntegreerde cursus Taal en persoonlijke financiële administratie te volgen. Bij een gewone budget cursus kunnen ze vaak niet terecht. En, zonder taalvaardigheid kun je je brieven niet lezen of bellen naar een instantie. Hoe wordt het aanbod op elkaar afgestemd? Jan van den Oord: Wij organiseren en coördineren een belangrijk deel van het cursusaanbod Nederlands in Amsterdam. Het is onze kernactiviteit en wij kijken wat daar nog bij nodig is. De kunst is om de activiteiten op elkaar af te stemmen. Onze voornaamste activiteit is het aanbieden van professionele cursussen. Ook zorgen wij deels voor subsidiëring van vrijwilligersorganisaties, taaloefenplekken en taalcoaches die Amsterdammers helpen bij het leren van het Nederlands. Wij vragen de stadsdelen om daar via het welzijnsaanbod op aan te sluiten. Louter: De taalcursussen zijn gekoppeld aan een thema. Bijvoorbeeld gericht op werk en opleiding of buurt en opvoeding. Digitale vaardigheden en rekenen worden alleen geïntegreerd in het taalonderwijs aangeboden. Het gaat dan om functionele vaardigheden. Van den Oord: In het kader van armoedebestrijding en schuldpreventie hebben wij bijvoorbeeld een cursus Taal en persoonlijke financiële administratie. Daarin zit ook het element: hoe vraag je een DigiD aan? Dit om te voorkomen dat je je financiële administratie niet kunt regelen doordat je digitale vaardigheid mist. Wat maakt Leef en leer! uniek volgens u? Van den Oord: Ik ben gecharmeerd van de samen werking tussen de partners. De wijze waarop ze een eigen identiteit aan Leef en leer! hebben gegeven. Ik zie niet meer wie de founding fathers zijn. Dat vind ik een mooie beweging. Wij proberen Leef en leer! de komende jaren te ondersteunen zodat het als zelfstandig brand het leven gaat leiden waarvoor het bedoeld is. Leef en leer! in de praktijk Leef en leer! leert als educatief netwerk zelf ook, in de praktijk. De regiomedewerkers van Leef en leer! pionieren in de wijk. In de Proeftuin Leef en leer! wordt onderzocht wat de gedroomde samenwerking in de weg zou kunnen staan. Ook wordt gekeken naar good practices in de wijk. Post Oost laat zien hoe zij via een beleid van one stop shopping op de juiste manier behulpzaam kunnen zijn voor de zoekende en lerende bewoner. Elke week kies ik wat ik ga leren Ik kom uit Ghana. In 1986 ben ik naar Nederland gekomen. In Ghana was ik lerares. In Nederland werkte ik als kamer meisje in een hotel. Ik had geld nodig want ik voedde mijn twee kinderen alleen op. Maar sinds een paar jaar heb ik last van mijn rug. Ik ben nu door het DWI gestuurd om Nederlands te leren. Met de Leef en leer-pas kan ik op de computer Nederlands oefen en. Elke week kies ik wat ik ga leren. Ik heb van de juf (de bibliotheekmedewerker, red.) ook een plek gekregen in de leesclub van de bibliotheek Slotermeerlaan. Spreken vind ik moeilijk. Ik spreek veel Engels en een Ghanees dialect. Lezen en schrijven in het Nederlands is oké, maar ik vind het belangrijk voor mijn kinderen dat ik ook Nederlands spreek. Ze zijn hier geboren. Eén van mijn kinderen zit op de universiteit. In december ga ik naar Sagènn Educatie. Als ik beter Nederlands spreek, kan ik misschien vrijwilligerswerk gaan doen. Als koffiejuffrouw bij een organisatie bijvoorbeeld. Met mijn vriend leer ik veel op de computer. Het is handig als je thuis kunt oefenen. En wat heel fijn is, met de pas kan ik ook boeken lenen! Wie leeft en leert! - Anna Agbodza (59) 12 in Amsterdam 13

8 Regiomedewerkers van Leef en leer! pionieren in de wijk Liselore Bulens, Lynette Ho, Mayssa Joni en Ton van de Laar zijn de regiomedewerkers van Leef en leer!. Hun taak: het bouwen aan netwerken in de wijk, het bereiken van de doelgroepen van Leef en leer!, het verbinden van initiatieven, organisaties en bewoners met elkaar, maar ook pionieren. Want de functie is nieuw. De vier regiomedewerkers zijn ieder verantwoordelijk voor een deel van de stad. De bewonerssamenstelling van het stadsdeel bepaalt vaak welke strategie de regiomedewerker kiest. De doelgroep van Leef en leer!, alle Amsterdammers die laaggeletterd zijn en behoefte hebben aan het leren van basisvaardigheden als taal en computer vaardigheden, woont verspreid door Amsterdam, maar elke wijk heeft zijn eigen kenmerken. Het kleinste aantal laagopgeleiden woont in het centrum van Amsterdam, het gebied dat Ton van de Laar onder zijn hoede heeft. Meer laagopgeleiden zijn te vinden in Zuidoost en Oost, West/Nieuw-West en Noord. De respectievelijke werkgebieden van Mayssa Joni, Liselore Bulens en Lynette Ho. Doelgroep verschilt per wijk Omdat de functie nieuw is, is het in de praktijk soms zoeken voor de regiomedewerkers. Waar bereik je bijvoorbeeld een doelgroep als Chinezen? Chinezen wonen nogal verspreid in Amsterdam. Van de Laar zocht contact met Edusom, waar deze doelgroep samenkomt voor Chinese media-uitzendingen. Er werd in de centrale bibliotheek een Chinees herfstfestival georganiseerd. Jongeren maakten er een media-uitzending van. De bedoeling was via de jongeren de ouderen te bereiken zodat we de ouderen voorlichting konden geven over Leef en leer!. De drempel bleek te hoog voor deze doelgroep. Ja, een leermoment, beaamt Van de Laar. De conclusie werd getrokken dat het beter is om kleinschalige wijkgerichte initiatieven te ontplooien. Voor Liselore Bulens gold in Nieuw-West het tegenovergestelde verhaal: de doelgroep lijkt daar eerder overvraagd. In Nieuw-West wonen veel bewoners met een Marokkaanse en Turkse achtergrond. De sociale infrastructuur, met participatieprojecten, het opbouwwerk, ouder- en kindcentra en vrijwilligers, functioneert goed. Bulens heeft daar goed naar gekeken en wil de werkwijze van de ouder- en kindcentra ook in West toepassen om zo de ouders te bereiken. Van afwachtend tot enthousiast De regiomedewerkers werken voor de hele wijk, maar zijn vaak te vinden in de bibliotheek. Veel van de Leef en leer-activiteiten vinden daar plaats, waaronder het uitreiken van de Leef en leer-pas en het oefenspreekuur. Het is om die reden dat Mayssa Joni zich allereerst richtte op de medewerkers van de filialen. Zij staan straks de 14 in Amsterdam 15

9 5 vragen doelgroep te woord over Leef en leer!. Hoe houd je de doelgroep vast en hoe verwijs je ze door? Dat betekent mailen, bellen, nog een keer bellen. Het kost soms tijd om de mensen te bewegen deel te nemen aan Leef en leer!. Hoe kon ik de medewerkers op de juiste manier bij dit proces betrekken, hoe kon ik ze stimuleren om zich ervoor in te zetten? Sommige medewerkers waren afwachtend. Ik had ze in het begin natuurlijk ook nog weinig te bieden. Pas toen de Leef en leer-pas werd ingezet, raakten ze overtuigd van het project. Ik ben nu onderdeel van een team. Joni heeft ondertussen samen met OBA-medewerkers in Amsterdam-Oost dertien voorlichtingbijeenkomsten over Leef en leer! gegeven. Toen de medewerkers in contact kwamen met de doelgroep raakten ze helemaal enthousiast. Van de Laar: Ik vind de wisselwerking met de cursisten leuk. Als je een groep hebt uitgelegd hoe Oefenen.nl werkt en je probeert ze enthousiast te maken voor het programma, dan is het leuk als er vervolgens interactie is. Bulens: Ja, mensen die niets wisten van Oefenen.nl en die daarna in de bibliotheek gaan oefenen achter de pc s. Dat is mooi. En ik vind het pionieren leuk! Het uitvinden wat wel en wat niet werkt. Ik vind het pionieren leuk! Het uitvinden wat wel en wat niet werkt over de Proeftuin Leef en leer! Pioniers en structuur Wat de regiomedewerkers in het bloed zit, is het netwerken. Ho: Maar netwerken kost tijd. Je vertelt over Leef en leer!, elke keer in andere woorden, afhankelijk van de organisatie. Ik mail en bel veel. Vooral nabellen kost tijd, maar dat kan niet anders met deze doelgroep die niet altijd even goed bereikbaar is. Alleen een brief of een mail sturen, is niet voldoende. Je leert zo wel hoe je organisaties kunt benaderen. De lijnen zijn kort met de wijkorganisaties in Noord, Wat energie geeft, is dat de doelgroep echt geïnteresseerd is maar zij kenden elkaar ook al. Het is voor iedere regiomedewerker zoeken naar een juiste manier van werken voor hun deelgebied. Het is learning on the job. Ho: Het geeft veel voldoening als je na mailen, bellen en organiseren, samen een geslaagde bijeenkomst van de grond krijgt en je nieuwe mensen bereikt dankzij de betrokkenheid van de organisaties. Joni: Wat energie geeft, is dat de doelgroep echt geïnteresseerd is. Het blijkt keer op keer dat ze graag willen leren. In Zuidoost had ik bijvoorbeeld een vrouwengroep die ik voorlichting gaf. Zij wisselden onderling telefoonnummers uit. Nu leren ze wekelijks samen in Reigersbos. Dat vind ik geweldig. Dat is participeren! Je moet de wijk in om te zien wat wel en niet werkt Roelof Langman is taalvrijwilliger van Taal voor het Leven bij Mannencentrum Daadkr8 en sinds kort betrokken bij de Proeftuin Leef en leer!. In zijn professionele leven werkte Langman in de automatisering en stond hij op de basisschool voor de klas. 16 in Amsterdam 17

10 1 Hoe bent u bij de Proeftuin Leef en leer! betrokken geraakt? Bij Daadkr8 waren wij op zoek naar goed lesmateriaal en toen ontdekten we Oefenen.nl. Ik was eerst sceptisch. Een computerprogramma? Het gaat er toch ook om dat je de taal beter gaat spreken? Maar Oefenen.nl zit logisch en samenhangend in elkaar. Bij een plaatje worden het woord en de uitspraak gegeven. Cursisten kunnen in hun eigen tempo leren. En als je in de lessen ook samen om de tafel zit, kun je het geleerde meteen in een gesprek in praktijk brengen. 2 Wat is de Proeftuin Leef en leer! en wat is uw rol? De Proeftuin Leef en leer! is een samenwerking tussen stichting Kantara-Brug, het ROC van Amsterdam en het Leef en leer-project. Ik beschouw mijzelf als een soort vliegende keep. Ik ondersteun de deelnemers bij hun werk met Oefenen.nl en houd hun vorderingen bij in het volgsysteem. 3 Hoe is de samenwerking tussen de organisaties tot stand gekomen? Kantara-Brug voert het project Gouden Mannen uit waarin oudere migranten uit hun isolement worden gehaald. De deelnemers gaven bij Kantara aan dat ze gemakkelijker hun draai zouden vinden in de Nederlandse maatschappij als ze betere computer- en taalvaardigheden zouden hebben. De stichting heeft echter niet genoeg computers voor alle deelnemers. Het ROC van Amsterdam is een plaats waar mensen de Nederlandse taal leren en beschikt wél over computers. Zij stelden ruimte beschikbaar en zette docenten in om de deelnemers te begeleiden tijdens het oefenen. De lessen bij het roc draaien om burgerschapthema s. Wat is een DigiD, hoe zet je iets te koop op Marktplaats.nl en hoe zit het met de AOW? Later werd de Leef en leer-pas geïntroduceerd om Amsterdammers beter te begeleiden op Oefenen.nl. Maar hoe zorg je ervoor dat de pashouders daadwerkelijk gaan oefenen op de computer? In deze proeftuin komen vraag en aanbod goed samen. 4 Wat voor een struikelblok kwam u tegen? Bij het opzetten van het volgsysteem ontdekte ik dat veel deelnemers wat waren vastgelopen. Ze hadden lessen over verschillende onderwerpen en op verschillende niveaus uitgeprobeerd, maar niet afgemaakt. En dat is niet zo gek. Ik heb zelf ooit een computercursus Zweeds gedaan en ben daar ook in vastgelopen. Bij de Gouden Mannen hielp het om dit met elkaar te bespreken en gezamenlijk een lessenreeks te kiezen die ze ook helemaal af zouden maken. In je eentje loop je vast. Je hebt vrienden nodig om samen de discipline op te brengen om door te zetten. En een docent om je zo nu en dan een handje te helpen en een zetje te geven. 5 Wat is de uitdaging van de samenwerking? Het is een proeftuin. Er zijn hindernissen te nemen, zoals administratieve en technische problemen die de deelnemers belemmeren. Kantara had bijvoorbeeld problemen met het volgsysteem voor de vijftig mannen. Dat hebben we nu op gelost. We zetten iets op voor de hele stad. We hopen dat professionals en taalvrijwilligers in heel Amsterdam hun cursisten stimuleren om zelfstandig met Oefenen.nl aan de slag te gaan en hen daarbij ondersteunen. Daarvoor is een goede samenwerking nodig tussen ons, de medewerkers van het Leef en leer-project, en het veld. Je moet daarvoor wel de wijk in om te zien wat wel en niet werkt. Oudere migranten mannen willen zich beter voelen Stichting Kantara-Brug is tien jaar geleden ontstaan als antwoord op de etnische spanningen die in de wijk de Baarsjes waren ontstaan. Kantara is een organisatie die zich inzet voor sociale cohesie in Amsterdam-West, en die ook de helpende hand biedt aan de wijkbewoner via spreekuren en activiteiten zoals Gouden Mannen. De stichting wilde deze activiteit professionaliseren en via het netwerk ontstond de Proeftuin Leef en leer!. De spanningen in de wijk zijn helaas niet afgenomen, vertelt Magdy Khalil van Kantara-Brug. Daarom organiseert Kantara binnenkort weer een bijeenkomst voor wijkorganisaties. We kijken of we tot een gezamenlijke aanpak kunnen komen om de bewoners in West samen te brengen. Het gevoel van onbehagen speelt ook bij mannen een rol, zeker bij oudere mannen, maar zij zullen niet snel over hun gevoelens spreken. Wel constateerden ze op een gegeven moment dat er veel projecten op vrouwen gericht zijn. De vrouwen ontwikkelen zich, maar wij staan stil, hoorde Khalil van de oudere mannen. Om aan hun behoefte tegemoet te komen, ontstond Gouden Mannen. In Gouden Mannen draait het om mannen die al lange tijd werkloos zijn, soms met psychische klachten kampen of in een sociaal isolement verkeren. In het project komen de mannen wekelijks bij elkaar, spreken ze met elkaar, bepalen ze wat ze willen doen en volgen ze taal- en computerles. Door dit samen te doen geeft het een harmonieus gevoel, een gevoel van: wij gaan er samen tegenaan. Gouden Mannen in hun kracht De kracht van het project is de benadering van de mannen, zegt Khalil. Andere organisaties zijn soms te dienstverlenend en komen daardoor wat paternalistisch over. Wij passen het programma aan hun kracht aan, hoewel ze ook niet altijd precies weten wat ze willen. Ze zijn lange tijd niet meer op hun ambities aangesproken. Ze voelen zich niet geaccepteerd door de samenleving en willen zich graag beter voelen. De mannen gaven aan iets met taal of met computers te willen doen. Apart bleken de cursussen niet zo goed te werken. Door de taal- en computerlessen te combineren, heeft Kantara een succesvolle aanpak gevonden. Heel veel mensen kwamen op dit aanbod af. Om het programma verder te ontwikkelen, hadden we behoefte aan professionele ondersteuning. We kwamen in gesprek met mensen van Leef en leer!, het ROC van Amsterdam kwam erbij, evenals Roelof, taalvrijwilliger bij Daadkr8, die ik kende via mijn netwerk, en zo kwam de Proeftuin Leef en leer! tot stand. Khalil: Door Gouden Mannen kunnen de mannen zich verder ontwikkelen en voelen ze zich gesterkt om hun eigen keuzes te maken. De cursus speelt daarbij een stimulerende rol. Gouden Mannen blijkt een goede manier om mannen te activeren. 18 in Amsterdam 19

11 De eerste stap naar participatie is taal- en computerles In Post Oost kunnen bewoners terecht voor uiteenlopende activiteiten: van koffiedrinken tot taal- en computerles, van sollicitatietraining tot vrijwilligerswerk. Er is een beweegcoach en een jongerenadviseur, UWV geeft er trainingen en klantmanagers van DWI en Taalwijzer houden er spreekuur. Projectleider Mariska van der Linden: Post Oost is een one stop shopping. Mijn zoon is van school getrapt, ligt alleen op de bank te blowen. Wat te doen?. Zelfs voor een dergelijke vraag kan de bewoner terecht bij Post Oost. Doordat diverse organisaties zoals Club Info voor jongerenadvies, een vrijwilligerscoördinator en het UWV zich onder één dak bevinden zijn de lijnen kort en vindt de doorverwijzing sneller plaats, vertelt Mariska van der Linden. Post Oost is een uniek initiatief van de maatschappelijke organisaties Dynamo, Civic Amsterdam en ViiA om bewoners in Amsterdam-Oost weer te laten deelnemen aan de samenleving. Van der Linden: Wij werken klantgericht. De vraag komt van de bewoner en wij ondersteunen hen bij het zoeken naar een oplossing. Digitale aansluiting Post Oost werkt behalve met professionals ook veel met vrijwilligers, zoals Man-Ri van den Ham. Hij is begeleider bij het Open Leer Centrum (OLC) en de Sollicitatie Werkplaats. In het Open Leer Centrum volgen bewoners taalen computerles. De doelgroep is divers. Van den Ham: Sommige klanten hebben sollicitatieplicht. We komen ze tegen bij de sollicitatietraining. Dan blijkt dat hun taal- en computervaardigheid onvoldoende is en worden ze doorverwezen naar het OLC. Veel mensen komen ook vrijwillig. Je probeert uit te zoeken wat hun niveau is en wat ze precies willen leren. Ze willen bijvoorbeeld een adres of met instanties kunnen communiceren. Vaak gaat het om 50-plussers met een beperkt inkomen die geen computer thuis hebben. Kortom: mensen die de digitale aan sluiting hebben gemist en de nodige kennis willen opdoen. Van der Linden: Daar zal steeds meer behoefte aan zijn. Werk zoeken doe je via Werk.nl, voor de belastingaangifte heb je een DigiD nodig, enzovoorts. En door bezuinigingen op het maatschappelijk werk moeten de mensen nu zelf de formulieren invullen, wat meestal online plaatsvindt. Een andere ingang De beste manier van participeren is werken, maar dat is niet voor iedereen haalbaar, weet Van der Linden. Dus zoeken we een andere ingang om aan de slag te gaan. De eerste stap is taal- en computerlessen zodat je kunt communiceren. Het aanbod in het OLC werkt echter eerder Je moet meegaan met de tijd anders raak je achter Ik wil blind leren typen en gewend raken aan de computer. Ik zit in de verpleging en werk met mijn handen. Ik doe het voor mijzelf, maar ook om met mijn kinderen te communiceren. Alles moet ook digitaal nu. Als je moet solliciteren, gaat dat niet meer via een brief. Ze vragen: heb je een adres? Je moet meegaan met de tijd. Ik moet dit doen anders raak ik helemaal achter. Ik vind computerles ook leuk, anders zou ik hier niet zijn. Luciana (55) aanvullend dan als een voorstadium. Van den Ham: Meestal is er ook behoefte aan andere vaardigheden. Mensen hebben weinig sociale vaardigheden of beschikken over een beperkt netwerk. We werken aan het gehele plaatje. Taalen computerles is een opstap voor het meedoen aan de samenleving. 20 in Amsterdam 21

12 Je kunt bijvoorbeeld vrijwilligerswerk gaan doen. Post Oost is daarom gestart met ViiA, een vrijwilligersuitzendbureau in het gebouw. Van der Linden: Vrijwilligerswerk leidt tot activering en nieuwe netwerken. Het doet zich voor dat een vrijwilliger een baan aangeboden krijgt. Dat is ook bij ons gebeurd. Samenhang tussen taal- en computervaardigheden Vier keer per week is er een individuele inloop in het OLC. En het is altijd vol, ziet Van den Ham. De klanten werken aan hun typevaardigheid, volgen hun eigen programma en komen steeds terug. Taal- en computervaardigheden hangen samen, zegt Van der Linden. Het is vaak een kwestie van en/en. Klanten komen met een taalvraag, maar willen ook het Word-programma leren. Het is handig om taal en computer met elkaar te verbinden. Mensen met taalproblemen hebben vaak ook problemen met het invullen van formulieren en met het internet. Leef en leer! overziet het grotere geheel en werkt aan de structuur Wij werken veel met de Dienst Werk en Inkomen (DWI). Van de mensen die DWI doorverwijst, heeft de helft taalproblemen en driekwart krijgt computerles. Het zijn mensen die bijvoorbeeld altijd in het productiewerk hebben gezeten en opeens werkloos zijn geworden. Van den Ham: Je moet solliciteren en dat wordt een probleem, want het solliciteren is anders geworden. Je moet dan alsnog leren de taal goed te spreken en met de computer om te gaan. Een fijnmazig netwerk Van der Linden: Zoals het Leef en leer-project organisaties samenbrengt en laat samenwerken, doen wij dat zelf ook al voor een deel. Via andere organisaties, zoals de bibliotheek, bereik je weer andere mensen. Het is goed om naar elkaar door te verwijzen en elkaars voorzieningen goed te gebruiken. Je vormt zo een fijnmazig netwerk in de stad waarbij elke organisatie haar eigen speerpunten heeft. Wij zijn aan het verbinden met kleine partijen, Leef en leer! overziet het grotere geheel en werkt aan de structuur. Ik voel mij nog achttien. Er kan nog van alles gebeuren Ik moet de Nederlandse taal leren, leren met de computer te werken, leren schrijven in het Nederlands. Anders is het moeilijk werk vinden. De computer is alles tegenwoordig. Ik heb allerlei werk gedaan. Ik heb in de haven en in de horeca gewerkt. Ik ben ondernemer geweest. Ik ben nu het boek De zoon van het Beest aan het overtypen. Dit is mijn tweede boek. De eerste was De avonturen van Rolf of zoiets. Ha, ha. Ik probeer blind te typen. Ik ben 53 jaar oud, maar ik voel mij nog een jongen van achttien jaar. Er kan nog van alles gebeuren. Mohamed (53) Samenwerken in de wijk Leef en leer! verbindt en faciliteert. De samenwerking met wijkgerichte organisaties is dan ook van groot belang. Het zorgt ervoor dat de lerende Amsterdammer op het gebied van taal en digitale vaardigheden optimaal zijn weg vindt. In dit hoofdstuk komt een aantal organisaties voorbij waarmee Leef en leer! zich graag verbonden weet. Er zitten heel veel woorden in mij, maar ze komen er niet uit! Ik ben Solomon, een vluchteling uit Eritrea. Ik woon hier nu vijf jaar en ben 72 jaar. Nee, ik wil het woord oud niet horen! Ik volg Nederlandse les in het Talenthuis in Osdorp. Met alleen maar mannen. Dat is leuk. Voor mij is schrijven of lezen niet moeilijk, maar het praten, het praten, het praten. Ik krijg ook computerles. Dat vind ik ook niet moeilijk, maar die taal... Er zitten heel veel woorden in mijn hoofd, maar ze komen er niet uit!! Ik wil graag een Nederlands paspoort zodat ik kan reizen. Ik heb twee kinderen, de een woont in Nigeria, de ander in Amerika. Een paar dagen geleden is mijn moeder over leden. Ze had de leeftijd, maar ik kan er niet bij zijn. Het leven is hard, maar in Nederland is het leven goed. Ik heb weinig geld, gelukkig zijn het brood en de melk goedkoop. En pindakaas is lekker. Alleen is het hier koud, zo koud. Maar het belangrijkste is toch dat het hier rustig is en er vrede heerst. Wie leeft en leert! - Solomon Russom Tesfazion (72) 22 in Amsterdam 23

13 Professionals blijf meer op je handen zitten! Ga uit van de lokale dynamiek Eigenwijks is geen welzijnsorganisatie, benadrukt Dick Glastra van Loon, directeur van Eigenwijks, maar een bewonersorganisatie in Amsterdam Nieuw-West. Al 57 jaar bestaat de bestuurlijke structuur van Eigenwijks uit bewoners van Nieuw-West. Met drie eigen locaties en tientallen andere locaties is Eigenwijks hier de grootste bewonersorganisatie. De bewoners organiseren zelf de activiteit waarvan zij denken dat die in hun buurt van waarde is. Daarom zijn de bezoekers en vrijwilligers van Eigenwijks zo divers: omdat wij als professionals juist niets aanbieden. Wij faciliteren. Een van de bewonersactiviteiten die Eigenwijks faciliteert is DigiWijks. DigiWijks is actief op vijftien locaties in Nieuw-West. In 2014 zijn zeven honderd certificaten uitgereikt aan ongeveer vijfhonderd cursisten. Hoe is DigiWijks ontstaan? Wij faciliteren processen die ontstaan vanuit de vraag van de bewoners. Zo zijn er nog altijd veel mensen die geen computervaardigheden hebben en daar wel behoefte aan hebben. Ze hebben niet het geld om een professionele cursus te volgen. Zeker als je geen werk hebt, is dat lastig. Zo ontstond de vraag of medebewoners lessen zouden kunnen geven op de computer. Dat proces zijn we gaan structureren. Onze professionaliteit wordt niet ingezet om het aanbod te doen of de computerles te geven. We maken het mogelijk dat de bewoners elkaar computerles geven. We stellen bijvoorbeeld een medewerker aan die computerlocaties zoekt voor de computerles. Hij regelt de randvoorwaarden als het gaat om het aantal dagdelen, de koffie en de thee, de computers of laptops die nodig zijn, maar maakt ook het werven en trainen van vrijwilligers mogelijk. Wat is het belang van de locatie waar de computerles plaatsvindt? We proberen zoveel mogelijk activiteiten te organiseren in Huizen van de Wijk, de vroegere 24 in Amsterdam 25

14 buurthuizen. De kans bestaat dat de mensen dan doorstromen naar andere activiteiten die daar ook geregeld plaatsvinden. Maar we maken ook gebruik van de ouderkamers in basisschoolgebouwen zodat je ook een instroom krijgt van die kant. We zitten in verzorgingshuizen. Het gaat ons erom dat het locaties zijn waar meer gebeurt dan de computerles alleen en die voor bewoners een logische plek zijn om naar toe te gaan. Beleidsmakers, hou rekening met persoonlijke processen! Glastra van Loon: Als je het over taallessen hebt, dan zegt de gemeente dat daar subsidie voor is, maar we hebben voor digitale vaardigheidsles geen beleidsterrein. Terwijl het onze redenering is dat wanneer een computertraining een instroom naar taalles op gang brengt, het dan verstandig is om die bron op een of andere manier te blijven voeden, ook met geld. Je merkt dat in het denken daarover nog wat schotten bestaan. Kijk naar het gehele proces en focus je niet alleen op taal, taal, taal of werk, werk, werk. Er zijn persoonlijke processen bij mensen zelf waar je denk ik als beleidsmaker meer op moet aansluiten. Ik denk dat je dan verder komt. Nu is het beleid wat gefragmenteerd. Dat is zonde. Waarom is Eigenwijks betrokken bij Leef en leer! Aan de ene kant vonden wij het belangrijk dat wij aansluiting zochten bij vergelijkbare ontwikkelingen in de stad. Wij zijn op Nieuw-West gericht, maar willen onze expertise ook stedelijk inbrengen. Stel dat je in Oost ook digitale vaardigheden vanuit bewonersgroepen zou willen laten ontstaan? Hoe doe je dat? Het is ook voor onze eigen zekerheid, om de methodiek te borgen. Aan de andere kant: we merken dat de combinatie taal en digitale vaardigheden een logische en een kansrijke combinatie is. Het klopt met wat je in de praktijk merkt. Als je mensen vraagt naar een taalles te komen, dan is de respons vaak niet zo hoog, tenzij het moet. Maar vraag je of ze zin hebben in computerles, dan hoef je bijna niet te werven. Mensen voelen de intrinsieke noodzaak en de wil om hier iets mee te doen. De computer intrigeert ze. Ze zien hun kinderen ermee bezig en kunnen het zelf niet. Ze voelen zich dom en besluiten: ik wil dat ook leren. Uiteindelijk blijft die taal wel hangen. Als je met de computer overweg wilt, is ook daar taal een belangrijke factor. Mensen die het Nederlands slecht spreken, ervaren door die computerles dat het onhandig is dat ze de taal niet zo goed kennen. Zo kan een gesprek met de docent ontstaan die doorverwijst. Ze besluiten dan vanuit hun eigen be weging om taalles te nemen. Wij zelf bieden geen taallessen aan. En de OBA is natuurlijk sterk in het taalcircuit. Voor ons was het dus fijn om daarmee een koppeling te kunnen maken naar taal. En andersom. Daar waar er taallessen gegeven worden zou het mooi zijn als er een combinatie gemaakt wordt met digitale vaardigheden. En dan zijn wij weer aan beurt. De samenwerking vormt een meerwaarde voor de partners. Bovendien: onze kernactiviteit is eigenlijk netwerken. Van daaruit ontdek je immers wat er nodig is, wat je in gang zou kunnen zetten of proberen. Wij bestaan omdat wij de netwerken onderhouden. Als wij niet van meerwaarde zijn voor de bewoners, dan hebben we een probleem. Voor andere organisaties is het fijn om een partner te hebben wiens hoofddoel netwerken is. De OBA kan dat natuurlijk nooit met onze intensiteit doen, hun focus ligt op het bibliotheekbedrijf. Met ons komt het netwerk dichterbij. U heeft een sterke mening over de rol van organisaties in hun streven de doelgroep te bedienen? Ik merk dat bij professionals de neiging bestaat, met alle goede bedoelingen van dien, om te sturen. En dan kunnen we dit, en dan dat. We verdiepen ons in projecten en projectstructuur, inrichten en implementeren. Maar wij weten ook dat we dat niet in de lengte van dagen kunnen doen. Het initiatief moet kloppen met de zaken die de bewoners in dat betreffende gebied willen. Ik roep dan vaak: ho, stop, blijf nu even op je handen zitten. Begin met wat er is, waar de bewoners staan en dat kan per gebied verschillen. Laat je vanuit de bewoners en het gebied voeden en kijk dan hoe je een meerwaarde voor de bewoners kan vormen. We hebben een doel, dat hoef je niet uit het oog te verliezen. Maar ga niet harder rennen dan degenen waarvoor je het doet uiteindelijk kan dragen. Wij bestaan omdat wij de netwerken onderhouden Wat zou de volgende stap van Leef en leer! moeten zijn? Een meer structurele verbinding op het gebied van taal- en computercursussen. Wij zouden dat logischer met elkaar kunnen verbinden. Digitale vaardigheid is zo basaal, die kun je gelijkstellen met taal. Het heeft geen zin om deel te nemen aan de samenleving zonder digitale vaardigheden te willen leren. Het is echt een handicap als je dat niet kunt. Een verbinding dus waarin je een afhankelijkheid naar elkaar toe hebt wanneer het gaat om taal en digitale vaardigheid. Nodig tijdens de laatste les van Oefenen.nl iemand uit van het roc die iets vertelt over taalles. En andersom. Er zou een warme overdracht moeten zijn naar de volgende stap. Als je spreekt over een leven lang leren, zou die lijn erin moeten zitten. We verwijzen naar elkaar door, maar dat is niet genoeg. Het gaat om het vasthouden van de energie van de bewoner die de taal- of computer les volgt. Op het moment dat je diegene los laat, zakt de energie van die persoon weg. Het is dan maar de vraag wat er daarna gebeurt. Een Leef en leer-format door de stad uitrollen? Het is belangrijk dat ook de lokale dynamiek je vertrekpunt is. Dus geen format over de stad uitrollen. Daar geloof ik helemaal niet in. Je kunt een infrastructuur over de stad uitrollen. Dan gaat het om de kennis- en ervaringsinfrastructuur en de locaties waar je met taal en digitale vaardigheden met bewoners aan de slag gaat. Een infrastructuur die dienend is aan wat de lokale dynamiek nodig heeft op het gebied van taal en digitale vaardigheden. Herkenbare punten, zodat bewoners weten wat ze daar kunnen verwachten en dat de vrijwilligers die daar werken kunnen rekenen op een professionele infrastructuur om hun werk goed te kunnen doen. Mensen willen ergens bijhoren, zich ergens bij thuis voelen en gewaardeerd voelen. Dat kun je ontwikkelen. Als je daar met Leef en leer! bewust mee omgaat door de hele stad dan kan het best hard gaan. Foto - Eigenwijks 26 in Amsterdam 27

15 Havenarbeider en oma volgen computerles bij Aan de Knoppen in Zuidoost een welzijnsorganisatie, die zich met name richt op inwoners met een Caraïbische achtergrond. Praktische en persoonlijke vragen De deelnemers zijn vaak lager opgeleid of mensen met een beperkte taalvaardigheid. Hun interesses liggen dan ook vaak anders dan bij hoger Foto - Stichting Aan de Knoppen opgeleide computergebruikers, vertelt Dijkman. Ze hebben bijvoorbeeld nooit op kantoor gewerkt en kennen het werken met de computer niet. Ze zijn minder geïnteresseerd in Word. Er zit meestal ook geen sollicitatieplicht achter. Ze komen bij ons omdat ze willen chatten met kinderen of op Facebook willen gaan. Dijkman heeft de vraag overigens wel zien veranderen. Waren de cursisten in het begin vooral in internet geïnteresseerd, nu hebben ze meer praktische vragen als hoe doe ik een online politieaangifte?, hoe kan ik mij inschrijven bij WoningNet?. Dit komt omdat de dienstverlening van de gemeente steeds meer online wordt aangeboden. Soms gebeurt het toch dat iemand wil solliciteren en daarom op een cursus gaat. Zoals havenarbeider Jan die na twintig jaar werkloos werd. Laagopgeleiden raken dan bevangen door angst, ziet Dijkman. Ze hebben altijd als schoonmaker gewerkt en moeten nu online solliciteren. Maar de angst heeft ook te maken met een gebrek aan taalbeheersing. De havenarbeider bleek trouwens goed technisch inzicht te hebben en werkt nu als vrijwilliger bij ons. Eenzaamheidspreventie Het sociale effect van computerkennis valt niet te onderschatten, benadrukt Dijkman. Wij merken direct dat het invloed heeft op hun sociale leven als mensen wegwijs raken in de digitale wereld. Dini Dijkman kreeg van wijkbewoners vaak de vraag om te helpen met de computer. Ze dacht toen: voor deze informele vraag moet een structurele oplossing komen. Het was de start van het bewonersinitiatief stichting Aan de Knoppen, een vrijwilligersorganisatie in Amsterdam-Zuidoost die op locatie computerles geeft. Mensen wegwijs maken in de digitale wereld, is een manier om eenzaamheid te voorkomen. Het interview met Dini Dijkman vindt plaats in Koornhorst, een serviceflat voor ouderen in Zuidoost. De plek is een voorbeeld van de werkwijze van stichting Aan de Knoppen: een aanbod op locatie, passend bij de informele vraag. Dijkman: We zijn hier op verzoek van de leiding van de Koornhorst. Zij kreeg vragen van senioren over computerles. Wij werken vraaggericht. Op deze manier werkt Aan de Knoppen op zes locaties in Zuidoost met 25 vrijwilligers. Onze vrijwilligers zijn geen computerdeskundigen, maar mensen die het leuk vinden om beginners te helpen. Dat werkt goed. De deelnemers aan de cursussen van Aan de Knoppen hebben even zoveel etnische achtergronden als de bewoners van Amsterdam Zuidoost. Het zijn vaak ouderen, geboren in landen als Ghana, Pakistan, Dominicaanse Republiek en natuurlijk Suriname, de grootste groep in Zuidoost. Ongeveer een kwart van de deelnemers is van Nederlandse afkomst. Sinds maart is Aan de Knoppen gestart met een groep latina s bij Profor, Aan de Knoppen en Oefenen.nl Aan de Knoppen werkt sinds kort met een licentie voor Oefenen.nl. Dini Dijkman hoorde via via over het Leef en leer-programma en belde de bibliotheek voor informatie. De stichting werkt nu met Klik en Tik. De Basis. De algemene oefeningen worden aangepast aan de Amsterdamse omgeving en op de be levingswereld van de deelnemers, vertelt Dijkman. Zoek een Surinaamse of Pakistaanse website, bijvoorbeeld. Dat is leuker, en ze hebben daar ook gelijk iets aan. We benutten nog niet alle mogelijkheden van het programma, veel is nog nieuw. Het leuke van Klik en Tik. De Basis is dat het oefeningen geeft voor mensen die niet taal- en computervaardig zijn. Door de opbouw van het lesmateriaal, de herhalingen en het nemen van kleine stapjes is dit programma goed voor onze doelgroep. 28 in Amsterdam 29

16 Ze zeggen bijvoorbeeld: Ik kan nu zelf vinden waar het openbaar vervoer rijdt. of Hé, er is breien in het buurtcentrum!. Zulke activiteiten proberen wij doelbewust in de oefenprogramma s op te nemen. De cursus is daarom meer dan alleen computerles. Het gaat ook om eenzaamheidspreventie. Deelnemers ontmoeten anderen tijdens de cursus. Sommige mensen zijn op zoek naar een clubje en blijven hangen. De bedoeling is dat ze verdere stappen maken. En dat doen ze ook. Een oud lesgroepje start bijvoorbeeld binnenkort in Buurthuis Holendrecht een eigen computerclubje. Het gaat om mensen die sociaal ingesteld zijn, maar geen, of een beperkt netwerk hadden. Al doe ik er twintig jaar over. Ik ga door tot ik het goed kan Lygia (62) is bewoonster van de serviceflat Koornhorst. Ze volgt al een tijdje computerles onder begeleiding van oud-cursist Leo. Lygia: Ik wil met mijn kinderen en kleinkinderen op de computer praten. Internet is ze met de paplepel ingegoten. Verder wil ik ook op internet kunnen kijken wat mijn banksaldo is zodat ik daarvoor niet naar de bank hoef te gaan. De cursus gaat nog niet zo goed. Ik heb een hekel aan het maken van fouten. Op school vond ik het cijfer 7 een onvoldoende. Dus al doe ik er twintig jaar over, ik ga door tot ik het goed kan. Afstudeeronderzoek Bestrijding van laaggeletterdheid in Zuidoost Dinotra Vers, student aan de Hogeschool InHolland, onderzocht als afstudeer onderwerp welke communicatiestrategie Leef en leer! zou kunnen inzetten om de doelgroep in Amsterdam-Zuidoost te bereiken. Vers koos voor een specifieke doelgroep, namelijk laaggeletterde Surinamers, Antillianen en West-Afrikanen. Deze groepen zijn sterk vertegenwoordigd in Zuidoost. De laaggeletterdheid van deze doelgroep zit niet zozeer in het lezen en schrijven, maar in de taalachterstand, constateert Vers in haar onderzoek. In principe kunnen zij lezen en schrijven in hun eigen taal. De achterstand betreft de Nederlandse taal. Zonder echte beheersing van de computer profileren zij zich toch op sociale media. Het lijkt alsof ze zelfredzaam zijn. Maar ze gebruiken daar trucjes voor. Het zijn de (klein)kinderen, familie en kennissen die heel veel doen voor deze doelgroep. Een mevrouw vertelt: Mijn kleindochter van 14 heeft de huur voor me overgemaakt via internetbankieren. De geïnterviewden willen hun computervaardigheden verbeteren. Daar is echter beheersing van de Nederlandse taal voor nodig. Wat ze zelf ook aangeven is dat het geloof een grote rol in hun leven speelt. De inzet van een buurtambassadeur als communicatiestrategie kan werken, maar deze moet wel over een netwerk beschikken of bekend zijn. Een Leef en leer-campagne in Zuidoost zou de elementen gezelligheid, groepsbinding, gratis en (klein)kinderen moeten bevatten. Uit de gehouden interviews komt naar voren dat de doelgroep het liefst door hun (klein)kinderen geïnformeerd wil worden. Een radiospot of televisiereclame in de moedertaal is mogelijk ook een middel om de aandacht te trekken. Dit is een bewerkte versie van het voorwoord van het afstudeeronderzoek Bestrijding van laaggeletterdheid in Zuidoost Out of the boxsamenwerking in Noord In de huidige digitale samenleving is het werken aan digitale basisvaardigheden belangrijk. De belangstelling daarvoor blijkt groot. Sommige organisaties kampen met een tekort aan computers. Leef en leer! deed daarom een oproep aan organisaties en instellingen om hun overtollige pc s beschikbaar te stellen aan Leef en leer!. De Openbare Bibliotheek Amsterdam wilde het goede voorbeeld geven en stelde veertig oude computers ter beschikking. Het vinden van de verschillende doelgroepen die gebaat zijn bij een computer- of taalcursus vraagt ook inventiviteit. Een manier is bijvoorbeeld via de kinderen. Die aanpak gebruikt Nural Örücü van het project Digitale Generatiekloof Allochtone Gezinnen 2.0 (DGAG) van Mira Media. Login Computerservice Zo ontdekte Leef en leer! dat er bij de computerwerkplaats in het Actief Computer Centrum (ACC) in Amsterdam-Noord een tekort aan computers bestond voor de dagbesteding. Het ACC is een project van SCIP: Stichting Cliëntgestuurde Initiatieven en Projecten. Bij het ACC kun je computercursussen volgen. Daarnaast worden er projecten uitgevoerd zoals de Login Computerservice, gericht op de dagbesteding van kwetsbare groepen. Peter Boeree, werkprojectleider van SCIP Login/ Logout en werkzaam in het ACC: De bedoeling is dat deze mensen, meestal met een GGZ-achtergrond, een dagritme krijgen. Dat ze wat leren over de computer en wat verantwoordelijkheid nemen. Het contact van Leef en leer! met ACC-Login Computerservice leidde tot een samenwerking tussen de twee projecten. Geslaagd experiment Boeree heeft de computers van de bibliotheek ontvangen met de opdracht om er 25 werkbare computers van te maken. De pc s zijn bestemd voor de computerlessen in de Huizen van de Wijk in Amsterdam-Noord. Met een kerngroep van zes mensen met een computerachtergrond heeft Boeree gewerkt aan het refurbishen, zoals hij het noemt, van de oude computers. Ed Klute van Leef en leer!: Voor Login is het aanpassen van de computers interessant als leer-werkproject. De wijk en de cursisten zijn er op hun beurt mee geholpen, zij krijgen de computers. Login zorgt vervolgens voor het onderhoud van de computers. De ouderkamer als vindplaats van de doelgroep In Amsterdam-Noord en -West komen wij in contact met ouders via het organiseren van bijeenkomsten over mediaopvoeding. We vinden de ouders onder meer via de ouderkamers op de basisscholen. Mediaopvoeding is een hot onderwerp waar ze nieuwsgierig naar zijn. Je speelt in op een duidelijke behoefte, op wat er speelt. Het vormt voor moeders ook een laagdrempelige aanleiding om te praten over andere kwesties die ze lastig vinden. Tijdens zo n opvoedingsbijeenkomst durven moeders eerder toe te geven dat ze iets niet weten. Moeders geven dan bijvoorbeeld aan dat ze zelf te weinig weten van computers of taal. Het zijn aspecten die bij Leef en leer! terugkomen. In Molenwijk werken we daarom samen met de regiomedewerker van Leef en leer!. Zo hebben we onlangs op verzoek van basisschool Krijtmolen een groep moeders een voorlichting ge geven die we nu met de regiomedewerker in contact brengen. Zij zal ze vertellen over de bibliotheek en Oefenen.nl. Het gaat over en weer. Wij verwijzen door, de biblio theek verwijst door. Het doel is om tot een gezamenlijk aanbod te komen. Uiteindelijk gaat het om sociale inclusie van onder anderen moeders die niet snel uit huis komen. Via een indirecte manier, hun kinderen op school, zorg je voor participatie. 30 in Amsterdam 31

17 De voorschool als start van activering van ouders De stedelijke ondersteuning van Leef en leer! Helen Schiltmeijer is directeur van VVE (Vooren Vroegschoolse Educatie) bij Combiwel. De voorscholen in de stadsdelen Noord, West en Zuid vallen onder haar hoede. Combiwel is met ongeveer 750 medewerkers en vrijwilligers de grootste welzijnsonderneming in Amsterdam. Ze ondersteunt Amsterdammers op wijkniveau bij het vergroten van hun zelfredzaamheid en actief burgerschap. De Amsterdamse voorscholen kregen onlangs in een natoniale eindrapportage een grote pluim voor hun kwaliteit. Combiwel is partner in Leef en leer!. Waarom is het onderwijs en specifiek de school belangrijk voor Combiwel? Combiwel zoekt actief samenwerking met scholen, zorginstellingen en woningcorporaties vanuit het idee dat onderwerpen als onderwijs, zorg, wonen en welzijn allemaal met elkaar verbonden zijn, elkaar raken. Wat is het belang van een voorschool voor kinderen? Het belang van een voorschool is dat kinderen met een taalachterstand met een zo klein mogelijk achterstand starten in groep 1. Een voorschool is voor alle kinderen goed omdat hier de ontwikkeling van het kind centraal staat en het daar spelend leert. Welke rol speelt de school als het gaat om ouderbetrokkenheid? Op de voorschool werken we met een leerlijn die doorgetrokken wordt naar de basisschool. Die methode is herkenbaar voor zowel het kind als de ouder. De ouders raken op deze laagdrempelige manier bekend met alles wat zich op de school van hun kind afspeelt. Het vertrouwen in de school en in zichzelf groeit daardoor bij de ouders. Je ziet dat ze zekerder worden. Het leidt tot ouderbijeenkomsten met allerlei onderwerpen zoals wat speelt zich af in de wijk?, hoe kan ik mijn kind beter begeleiden?. De (voor)school blijkt dus ook een manier om een moeilijk bereikbare doelgroep als allochtone ouders te activeren? Ja. Moeders worden actief als voorleesmoeder of klassenbegeleider en zelfs lid van de Medezeggenschapsraad. Ze gaan meedenken over strategische zaken, opvoedingszaken, enzovoorts. De ouders vergroten daardoor niet alleen hun betrokkenheid bij de school, maar vooral ook bij hun kind. We hebben nu ook ruim twintig voormalige opvoedondersteuners gedetacheerd als Ouder- en Kindadviseur in het Ouder- en Kindteam Noord. Dit is een samenwerkingsverband van Altra, GGD, Spirit, Combiwel, MEE, Doras, Arkin en de gemeente Amsterdam. De relatie tussen ouder en kind is een belangrijke. Vrijwilligers van Leef en leer! spelen een belangrijke rol in de volwasseneducatie. Investering in hun vaardigheden is essentieel. Zo heeft Leef en leer! een helpdesk voor het werken met Oefenen.nl en trainen Jack Li en Coos Lohman de taalvrijwilligers. Vrijwilliger Theo Wubs: De ondersteuning zorgt ervoor dat ik van ontwikkelingen op de hoogte blijf en geeft me het gevoel dat we het samen doen. In de kleine uren leer ik Nederlands Ik woonde eerst met Jacob in Spanje en nu in Nederland. In Madrid en in Nederland heb ik al diverse cursussen Nederlands gevolgd. Toen ik zwanger werd kreeg het moederschap de voorrang. Nu mijn kinderen zes en drie jaar oud zijn, wil ik weer aan het werk. Ik deed een empowermenttraining voor vrouwen bij ABC en ik ging vrijwilligerswerk doen als een soort taalstage. Maar ik ben perfectionistisch. Ik vond dat mijn woordenschat nog onvoldoende was. Ik wil ook professioneel weer aan de slag gaan als jobcoach. Via de Taalwijzer van de gemeente ben ik begonnen met het leren voor het staatsexamen NT2 bij Sagènn Educatie. In de kleine uren zonder kinderen, als ze op school zitten of in bed liggen, leer ik Nederlands. Ik hoorde van de andere studenten over de Leef en leer-pas waarmee je extra kunt oefenen. Ik heb er nu ook een. En ik ben van plan om elke maandag- en vrijdagochtend naar de bibliotheek te gaan, speciaal om te luisteren en te spreken. Je kunt daar namelijk de examentoetsen oefenen, met de antwoorden! Wie leeft en leert! - Patricia Luquero (39) 32 in Amsterdam 33

18 Mijn leerling stagneert. Hoe kan dat? Foto - Stichting Aan de Knoppen Li: We zijn ook bezig met het ontwikkelen van een databank voor geschikt lesmateriaal, om de vrijwilligers een duidelijk overzicht te bieden van verschillende mogelijkheden. Er is lesmateriaal voor niet-nederlandstaligen (NT2) en voor cursisten die Nederlands wel als eerste taal spreken (NT1). Daarnaast bestrijkt het materiaal uiteen lopende groepen als laagopgeleiden, anders taligen en analfabeten. Oefenen.nl is bijvoorbeeld geschikt voor zelfstandig werken op eigen niveau, de website heeft veel leuke filmpjes en oefeningen voor laagopgeleiden en anderstaligen. Taalvrijwilligers hebben begeleiding nodig. Jack Li en Coos Lohman werden door het ROC van Amsterdam en de Vrijwilligersacademie als taaladviseur gedetacheerd bij Taal voor het Leven. Lohman: Ik wil Nederlands leren lijkt een goed doel om aan te werken. Maar is het niet... Hoe krijg ik structuur in mijn les?, Mijn leerling stagneert. Hoe kan dat? en Hoe voorkom je dat leren vervelend wordt? Het zijn vragen die Jack Li en Coos Lohman van vrijwilligers krijgen tijdens hun bijeenkomsten of spreekuur. Taal leren gaat volgens bepaalde principes, zegt Jack Li. Het is bijvoorbeeld een belangrijk didactisch gegeven dat de cursist een woord beter onthoudt wanneer je het met de groep nabespreekt. Coos Lohman: Dus begin niet gelijk met spelling bij het bespreken van een tekst. En bied moeilijke woorden niet aan zonder context. Li: Receptie gaat voor productie. Bewustwording gaat voor de actieve handeling. Het actief gebruiken van woorden is een belangrijk element in het leerproces. Li: Je leert taal niet zittend op een stoel. Laat de cursisten elkaar interviewen of spelletjes met elkaar doen. Op deze manier beklijft het geleerde beter. Tijdens de verdiepings- en themabijeenkomsten geven Li en Lohman de vrijwilligers concrete handvatten daarvoor. en of inburgeren? De vrijwilligers zijn enthousiast en gedreven, maar het gebrek aan didactische vaardigheden kan hen soms opbreken waardoor de lesstructuur ontbreekt of de leerling geen vooruitgang meer boekt. Een advies dat Li en Lohman de startende vrijwilliger altijd meegeven is: vraag de cursist eerst waarom hij Nederlands wil leren. Wil de cursist alleen en, wil hij gaan werken of het inburgeringsexamen doen? Lohman: Ik wil Neder lands leren is niet voldoende om een goede start te maken. Als vrijwilliger moet je doorvragen. Waarom en voor welke situatie wil de cursist de taal leren? Li: Wat is het doel van de deelnemer en niet: wat wil ik dat zij leren. Nederlands leren voor het inburgeringsexamen is op zich een goed doel, nuanceert Lohman, maar dat is een taak voor de professionele aanbieders, niet voor de taalvrijwilligers. De perfecte vrijwilliger De perfecte vrijwilliger weet wat het taalniveau is van zijn leerling, kiest uit het grote lesaanbod het juiste materiaal voor zijn cursist en als hij groepsgewijs werkt, weet hij om te gaan met de diverse kennisniveaus binnen de groep. De perfecte vrijwilliger zou dus eigenlijk een taaldocent moeten zijn, maar dat is hij niet. Li: Vrijwilligers zijn vaak geen taalprofessionals, hoewel dat soms wel voorkomt. In de basis is het goed, maar in de praktijk worden ze geconfronteerd met allerlei situaties waar zij geen raad mee weten en dan komen ze bij ons. Als vrijwilliger moet je doorvragen: waarom wil je de taal leren? Databank voor lesmateriaal Li en Lohman bezoeken de lessen van vrijwilligers op locatie om ze te adviseren, zoals onlangs nog bij stichting de Witte Tulp, een educatief centrum voor kinderen, en Cabo, een organisatie voor oudere migranten. Ze begeleiden de vrijwilligers bij het bepalen van het niveau en houden drie keer per week spreekuur in Het Sieraad aan de Postjesweg 1. Ik wil mijn liefde voor de taal overbrengen Vrijwilliger Theo Wubs: Ik houd van taal en lees graag. Ik wilde die liefde overbrengen. Ik begeleid Mohamed, een oudere man. Door hem stap ik een heel andere wereld binnen. Ik heb een verdiepingsbijeenkomst gevolgd bij Coos. Dat was heel nuttig voor mij. Ik heb nog weinig ervaring als taalvrijwilliger. Je krijgt veel informatie. En het was goed om de bijdragen van de anderen te horen. Daarvan kun je leren. Hoe kan ik Mohamed ermee helpen? Misschien zal ik het niet gelijk morgen toepassen, maar wel overmorgen. Ik ben een simpele vrijwilliger, geen docent. Ik probeer het optimale eruit te halen. Daarom is die ondersteuning zo belangrijk. Het zorgt ervoor dat ik het werk kan blijven doen. Een andere taak die in het verschiet ligt, heeft te maken met Leef en leer! Li: Het is de bedoeling dat we ook vrijwilligers gaan ondersteunen die nu computerbegeleiding geven en daarnaast wat met taal willen doen. Dit vraagt een specifieke aanpak. Lohman: De computer is al een jaar of vijftien niet meer weg te denken uit het taalonderwijs. Ik geloof erg in de combinatie van computer en taalonderwijs omdat het voor onze doelgroep vaak een statussymbool is. Als je al twintig jaar in Nederland woont, zeg je niet dat je (weer) een taalcursus gaat doen, maar zeg je liever dat je naar de computercursus gaat, maar eigenlijk doe je tijdens de cursus meer aan taal. Je lokt op deze manier de zwakke taalleerder met de computer. 34 in Amsterdam 35

19 We helpen niet alleen van achter ons bureau Het ontbreekt taalvrijwilligers soms aan digitale kennis Fouzia Benboussounna bemant samen met Roelof Langman de helpdesk van Leef en leer!. Ze lossen technische problemen op en ondersteunen zowel professionals als vrijwilligers bij onder meer het gebruik van Oefenen.nl. Fouzia Benboussounna werkt al zeventien jaar voor de OBA. Roelof Langman: En ik fiets sinds kort rond in Amsterdam om te horen hoe de ervaringen zijn met Oefenen.nl. We ondersteunen Leef en leer! niet alleen van achter ons bureau, we helpen graag een handje in de praktijk. Netwerk Benboussounna heeft al jaren ervaring met het begeleiden van taalcursisten op de computer. Sterker nog, ze staat aan het begin van de introductie van het oefenspreekuur in de bibliotheek in Amsterdam. Toen ik in de bibliotheek in Nieuw-West werkte, kreeg ik veel vragen over taal en computer. Ik ben toen gestart met een oefenspreekuur. Dat liep heel goed. Maar door mijn netwerk wist ik dat hier ook in andere wijken grote behoefte aan bestond. Daarna ben ik naar mijn leidinggevende gestapt met de vraag of een dergelijk oefenspreekuur niet voor alle biblio theken ingesteld kon worden. Het oefenspreekuur is vervolgens overgenomen door andere regio s als good practice. Haar ervaring met voorlichting over taal en computer en met het netwerken, leidde tot de uitnodiging om als projectmedewerker mee te doen aan Leef en leer!. Benboussouna begeleidt bovendien de regiomedewerkers van Leef en leer!. Vrijwilliger en internet Benboussounna en Langman merken tijdens de voorlichtingen die ze geven dat het bij taalvrijwilligers nogal eens schort aan digitale kennis. Het is een onverwachte, maar belangrijke constatering, want Oefenen.nl draait om de combinatie van taal en computer. Als de vrijwilliger onvoldoende kennis heeft van de digitale mogelijkheden, is dat een gemiste kans voor zowel de cursist als de vrijwilliger. Benboussounna: Leef en leer! is nu aan het denken over een speciale ondersteuning voor deze vrijwilligers. Langman: Het helpt dat we in de Proeftuin Leef en leer! ervaring opdoen met alle aspecten van het werken met Oefenen.nl. We lopen zo zelf tegen alle uitdagingen aan waarmee we anderen willen helpen. 36 in Amsterdam 37

20 Vrijwilligers moeten optimaal worden toegerust 3 vragen aan Maarten van Aernsbergen, beleidsadviseur van de afdeling Educatie en Inburgering van de gemeente Amsterdam en tevens regiocoördinator van Taal voor het Leven Amsterdam. 1 Welke rol spelen de vrijwilligers in het gemeentelijk beleid? Met het project Leef en leer! geeft de gemeente invulling aan het digitale aanbod voor zelfstandig lerenden. Dit is één van de drie pijlers van het beleid Educatie Werkt. Deze pijler heeft ook verbinding met de andere pijlers van Educatie Werkt; het vrijwilligersaanbod en het professionele aanbod. Maar die grenzen blijken in de praktijk niet zo scherp. Zo worden veel zelfstandig lerenden bij het oefenen van hun basisvaardigheden ondersteund door vrijwilligers, ook al vormen vrijwilligers een andere pijler binnen het educatiebeleid. De vrijwilligers verbinden bovendien het professionele en het informele aanbod. Een vrijwilliger kan apart met een deelnemer werken, maar ook als ondersteuner in een klas actief zijn. Een vrijwilliger kan een rol spelen bij het taalonderhoud als mensen klaar zijn met hun formeel traject maar toch nog willen doorgaan. De vrijwilliger kan in zowel een professionele als informele organisatie zijn rol vinden. Foto - Eigenwijks 2 Vrijwilligers zijn dus belangrijk voor de volwasseneneducatie zowel op het gebied van taalals computerlessen. Hoe worden ze ondersteund? Het trainen van vrijwilligers is door het proefprogramma Taal voor het Leven in de spotlights komen te staan. In Amsterdam wordt in samenwerking met de afdeling Educatie en Inburgering uitvoering gegeven aan dit programma. Het uitgangspunt van Taal voor het Leven is dat vrijwilligers die taalcursisten willen gaan begeleiden, optimaal moeten worden toegerust. Daarnaast moet het probleem van laaggeletterdheid meer aandacht krijgen, beter worden gesignaleerd. Er zijn daarom trainingen ontwikkeld voor zowel vrijwilligers als professionals. Deze laatste groep wordt getraind in het herkennen van laag geletterdheid. Taal voor het Leven stopt als proefprogramma. We hebben recent overleg gehad met de samenwerkingspartners. Leef en leer! hoort daar natuurlijk bij. We willen de verworvenheden van Taal voor het Leven invlechten in het Amsterdamse educatiebeleid. We zoeken de juiste plekken, de juiste organisaties om die kernactiviteiten onder te brengen. We hebben het dan bijvoorbeeld over de training van de vrijwilligers en de distributie van de ontwikkelde materialen. 3 Hoe ziet de toekomst er uit voor de vrijwilligers? Amsterdam heeft nu het beleid Educatie Werkt en breidt het beleid Volwassenen educatie Amsterdam verder uit. We gaan door op de ingeslagen weg, alleen zullen we de oorspronkelijke drie pijlers meer met elkaar vervlechten. Dan krijgen ook de vrijwilligers meer aandacht. Vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties moeten enthousiast raken voor de training. Dat zou goed kunnen via de regiomedewerkers van Leef en leer!. De training van de vrijwilligers zal denk ik breder zijn dan alleen lezen en schrijven. De training bevat conversatie en zal zich ook meer op digitale en rekenvaardigheden richten. Het plust allemaal op. We werken daarvoor nauw met elkaar samen: wie heeft wat in huis en hoe kunnen we dat het beste verbinden? Utrecht Colofon is een samenwerkingsverband van: en wordt mede mogelijk gemaakt door: contact Leef en leer!: Oosterdokskade DK AMSTERDAM t +31 (0) e info@leefenleer.nl Tekst en productie Mercita Coronel / De Coronel krijgt nooit Post Eindredactie Projectbureau Leef en leer! Fotografie Vormgeving Met dank aan Gemeente Amsterdam, Actief Computer Centrum, stichting Aan de Knoppen, Anna Agbodza, AT5, Sun Yu Cheng, Combiwel, stichting Kantara, Patricia Luquero, EigenWijks, ETV.nl, Sandra Felter, Jack Li en Coos Lohman/Vrijwilligersacademie, Mira Media, Post Oost, Dimitar Ruskov, Taal voor het Leven, Solomon Russom Tesfazion, Dinotra Vers en Astrid Vlug Dit is een publicatie van het project Leef en leer! ter gelegen heid van de conferentie Leef en leer! op 25 juni 2015 in Amsterdam. 38 in Amsterdam 39