LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT

Transcriptie

1 LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT Verdeling voorraad bedrijventerrein in Nederland per regio (in netto ha) Opname bedrijfsruimtemarkt in Nederland in m² (*1.) Noord-Nederland Oost-Nederland Noordwest-Nederland Midden-Nederland Zuidwest-Nederland Zuid-Nederland Nederland beschikt over circa ha (netto) aan bedrijventerreinen. Circa de helft hiervan ligt in de regio s Zuid- en Zuidwest-Nederland. De kaveluitgifte en ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen loopt de laatste jaren sterk terug. De focus komt steeds meer te liggen op bestaande terreinen door revitalisering en herontwikkeling. De vraag naar bedrijfsruimte steeg in 214 tot 2,9 miljoen m 2. Er werd m 2 aan logistieke ruimten opgenomen, ofwel 26% van het totaal. Het huurprijsniveau staat op veel locaties onder druk, maar daarnaast is zichtbaar dat de huren op een groeiend aantal locaties stabiliseren. bedrijfsruimte in m² (*1.) Investeringsmarkt Beleggingsvolume in bedrijfsruimte (* miljoen) Het aanbod van bedrijfsruimte is in 214 ten opzichte van eind 213 met 3,4% gestegen tot 1,2 miljoen m². De bedrijfsruimtemarkt heeft een sterk vervangingskarakter; tegenwoordig wordt per saldo meer ruimte achtergelaten dan opgenomen. Moderne objecten zijn vooral in de logistieke sector schaars, terwijl de hoeveelheid verouderde bedrijfsobjecten ieder jaar stijgt. Het belegginsvolume in bedrijfsruimten nam in 214 toe tot circa 1,2 miljard. Veel beleggingsactiviteit vond plaats in de markt voor moderne logistieke objecten. Logistiek vastgoed is populair door het gunstige rendement, in combinatie met de ruimtebehoefte die voortvloeit uit de groei van e-commerce. LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT FGH BANK JUNI 215

2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT Noord-Nederland Voorraad bedrijventerrein Noord-Nederland (in netto ha) Drenthe Friesland Groningen Overig Nederland Circa 14% van de landelijke voorraad aan bedrijventerreinen ligt in Noord-Nederland. Het grootste gedeelte daarvan ligt weliswaar in Groningen, maar daar staat tegenover dat er naar verhouding weinig grond daadwerkelijk in gebruik is (71%). De uitgegeven voorraad ligt hoger in Friesland dan in Groningen. De voorraad in Drenthe ligt ruim onder die in de andere twee provincies. Door de excentrische ligging zijn er weinig distributiecentra en logistieke hallen in het Noorden. In Noordoost-Groningen ligt een cluster van chemisch-industriële bedrijven en energiecentrales. Opname bedrijfsruimte in Noord-Nederland in m² Drenthe Friesland Groningen In 214 werd circa 88. m 2 bedrijfsruimte opgenomen. Het opnameverloop in de noordelijke provincies heeft een grillig verloop. De oorzaak hiervan is dat een relatief hoog percentage van de panden in eigendom is van de gebruikers. Daardoor is de vrije verhuurmarkt in verhouding tot de totale marktomvang klein en kunnen specifieke transacties zorgen voor jaarlijkse fluctuaties. Transacties zijn echter doorgaans kleinschalig tot maximaal 1. m 2. In de cijfers is niet zichtbaar dat Google in 214 circa 5 ha bedrijfsgrond kocht voor de realisatie van een datacenter in de Eemshaven. bedrijfsruimte in Noord-Nederland in m² Drenthe Friesland Groningen Het aanbod in de noordelijke provincies is tijdens 214 met circa 75. m 2 gestegen. Zowel Drenthe als Groningen kregen te maken met een forse stijging, van respectievelijk 56.9 m 2 en 36.9 m 2. Daarentegen noteerde Friesland een daling van 19.1 m 2. Een groeiend deel van het bedrijfsruimteaanbod is structureel en sluit nauwelijks aan bij wensen van gebruikers. Verder valt op dat er alleen in Friesland logistiek vastgoed beschikbaar is voor verhuur (81.5 m 2 ), in de andere noordelijke provincies is het aanbod van logistiek vastgoed zeer gering. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT NOORD-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

3 Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen bedrijfsruimte in Nederland (in procenten) Beste locaties Overige locaties Beste locaties Overige locaties Noord-Nederland 7,75-8,75 8,25-1, 7,75-8,75 8,25-11, Oost-Nederland 7,25-8,5 8, - 1, 7,5-8,75 8, - 11, Noordwest-Nederland 6, - 7,75 7,5-11, 6, - 8, 7,75-11,25 Midden-Nederland 6,25-8, 7,5-1, 6,5-8,25 7,75-11,25 Zuidwest-Nederland 6,5-8, 7,25-11, 6,5-8, 7,25-11, Zuid-Nederland 7, - 8,5 7,75-11, 6,75-8,5 7,75-11, Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. De noordelijke provincies beschikken echter over weinig courant bedrijfsmatig vastgoed. De investeringsmarkt is hierdoor beperkt en aanvangsrendementen liggen relatief hoog. Factsheet bedrijfsruimte Noord-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in ha (netto) in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 Totaal Beschikbaar Gem Drenthe Assen Coevorden Emmen Hoogeveen Meppel Overig Totaal Drenthe Friesland Harlingen Heerenveen Leeuwarden Smallingerland Súdwest Fryslân Overig Totaal Friesland Groningen Delfzijl Eemsmond Groningen Veendam Overig Totaal Groningen Totaal Noord-Nederland Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research ( ). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) , info@fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, IBIS-werklocaties, NVM Business 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT NOORD-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

4 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT Oost-Nederland Voorraad bedrijventerrein Oost-Nederland (in netto ha) Gelderland Overijssel Overig Nederland Ongeveer 18% van de landelijke voorraad aan bedrijventerreinen ligt in Oost-Nederland. Gelderland beschikt over een grotere voorraad dan Overijssel en heeft bovendien een hogere uitgiftegraad (84% ten opzichte van 81% in Overijssel). Veel economische bedrijvigheid in Gelderland concentreert zich in de stadsregio Arnhem-Nijmegen waar 3% van de voorraad terug te vinden is. In Overijssel zijn de belangrijkste concentraties van bedrijfsruimten terug te vinden rond Zwolle en in Twente. Zwolle is een belangrijk distributieknooppunt voor Oost- en Noord-Nederland. Opname bedrijfsruimte in Oost-Nederland in m² Gelderland Overijssel Gelderland Overijssel In 214 werd in Oost-Nederland circa 539. m 2 bedrijfsruimte opgenomen. Overijssel kende ten opzichte van 213 een tegenvallend jaar, mede door weinig vraag in Enschede en Zwolle. Gelderland noteerde juist een forse stijging tot m 2. Opvallend waren de flinke opnamevolumes in de plaatsen Oldenzaal, Tiel en Ede. De jaarlijkse vraag in de regio bestaat vooral uit gebruikers met behoefte aan kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimten. Doordat de vrije verhuurmarkt relatief klein is, kunnen jaarlijks sterke vraagverschillen optreden. bedrijfsruimte in Oost-Nederland in m² Gelderland Overijssel De hoeveelheid beschikbare bedrijfsruimte in Oost-Nederland ligt eind 214 op ruim 2,15 miljoen m 2. Ten opzichte van 213 steeg het aanbod in beide provincies in totaal met m 2. In nagenoeg alle kernsteden steeg het aanbod gedurende 214. De enige uitzondering vormde Tiel. Een groeiend deel van het bedrijfsruimteaanbod is structureel en sluit nauwelijks aan bij wensen van gebruikers. Gelderland heeft in Oost-Nederland het meeste aanbod van beschikbaar logistiek vastgoed, namelijk 42.5 m 2 tegenover 79. m 2 in Overijssel. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT OOST-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

5 Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen bedrijfsruimte in Nederland (in procenten) Beste locaties Overige locaties Beste locaties Overige locaties Noord-Nederland 7,75-8,75 8,25-1, 7,75-8,75 8,25-11, Oost-Nederland 7,25-8,5 8, - 1, 7,5-8,75 8, - 11, Noordwest-Nederland 6, - 7,75 7,5-11, 6, - 8, 7,75-11,25 Midden-Nederland 6,25-8, 7,5-1, 6,5-8,25 7,75-11,25 Zuidwest-Nederland 6,5-8, 7,25-11, 6,5-8, 7,25-11, Zuid-Nederland 7, - 8,5 7,75-11, 6,75-8,5 7,75-11, Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. De vraag legt zich toe op de stedelijke gebieden en langs vervoersassen, maar door gebrek aan beschikbaar vastgoed is het aantal transacties klein. Factsheet bedrijfsruimte Oost-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in ha (netto) in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 Totaal Beschikbaar Gem Gelderland Apeldoorn Arnhem Doetinchem Duiven Ede Nijmegen Tiel Zaltbommel Overig Totaal Gelderland Overijssel Almelo Deventer Enschede Hengelo Kampen Oldenzaal Zwolle Overig Totaal Overijssel Totaal Oost-Nederland Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research ( ). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) , info@fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, IBIS-werklocaties, NVM Business 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT OOST-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

6 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT Noordwest-Nederland Voorraad bedrijventerrein Noordwest-Nederland (in netto ha) Noord-Holland Overig Nederland In Noordwest-Nederland is circa 11% van de landelijke voorraad bedrijventerreinen gelegen. Ongeveer 81% van de voorraad is uitgegeven. De regio beschikt over zeer gevarieerde bedrijfslocaties. Naast reguliere bedrijventerreinen, zijn er (zee)haventerreinen bij de IJmond en Amsterdam/Zaandam en is er het logistiek cluster bij Schiphol met luchthaven gebonden activiteiten. Creatieve en innovatieve bedrijfsclusters komen met name voor in Amsterdam. De behoefte van gebruikers in de regio is daarmee zeer divers. Opname bedrijfsruimte in Noordwest-Nederland in m² Noord-Holland Nadat de vraag drie jaar op rij afnam, werd in 214 een flinke opnamestijging van ruim 1. m 2 geregistreerd. Vooral doordat de mondiale economie aantrok, nam de vraag naar bedrijfsruimten in Groot-Amsterdam toe; tot circa twee derde van de totale regionale vraag in 214. Hiertoe behoorden enkele grootschalige transacties van meer dan 1. m 2. Niettemin is de jaarlijkse vraag van gebruikers vooral gericht op kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimten. Doordat de vrije verhuurmarkt relatief klein is, kunnen jaarlijks sterke vraagverschillen optreden. bedrijfsruimte in Noordwest-Nederland in m² Noord-Holland Doordat de vraag aantrok, daalde het beschikbare aanbod in Noordwest-Nederland gedurende 214 met 125. m 2 tot 1,17 miljoen m 2. De laatste jaren is sprake van een afvlakking van het aanbod na een piek in 28. Dat neemt niet weg dat een groeiend deel van het aanbod structureel is en nauwelijks aansluit bij wensen van gebruikers. Datzelfde geldt voor logistiek vastgoed, waarvan ongeveer m 2 wordt aangeboden in de regio. gaat vooral uit naar modern logistiek vastgoed, bij voorkeur nieuwbouw. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT NOORDWEST-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

7 Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen bedrijfsruimte in Nederland (in procenten) Beste locaties Overige locaties Beste locaties Overige locaties Noord-Nederland 7,75-8,75 8,25-1, 7,75-8,75 8,25-11, Oost-Nederland 7,25-8,5 8, - 1, 7,5-8,75 8, - 11, Noordwest-Nederland 6, - 7,75 7,5-11, 6, - 8, 7,75-11,25 Midden-Nederland 6,25-8, 7,5-1, 6,5-8,25 7,75-11,25 Zuidwest-Nederland 6,5-8, 7,25-11, 6,5-8, 7,25-11, Zuid-Nederland 7, - 8,5 7,75-11, 6,75-8,5 7,75-11, Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. Omdat dit segment in delen van de regio sterk vertegenwoordigd is, is er veel beleggersvraag. Mede hierdoor worden relatief lage aanvangsrendementen behaald. Factsheet bedrijfsruimte Noordwest-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in ha (netto) in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² Noord- Holland 214 Totaal Beschikbaar Gem Alkmaar Amsterdam Haarlem Haarlemmermeer Heerhugowaard Hilversum Hoorn Velsen Zaanstad Overig Totaal Noord-Holland Totaal Noordwest- Nederland Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research ( ). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) , info@fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, IBIS-werklocaties, NVM Business 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT NOORDWEST-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

8 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT Midden-Nederland Voorraad bedrijventerrein Midden-Nederland (in netto ha) Flevoland Utrecht Overig Nederland Ongeveer 7% van de landelijke voorraad aan bedrijventerreinen ligt in Midden-Nederland. Hoewel Flevoland een grotere voorraad heeft dan Utrecht, is een groot deel hiervan (41%) nog niet uitgegeven. Met 9% heeft de provincie Utrecht juist de hoogste uitgiftegraad van Nederland en is beschikbare bedrijfsgrond schaars. Door de centrale ligging is de regio Utrecht een gewilde uitvalsbasis voor een (nationaal) distributienetwerk. Ook Almere profileert zich als locatie voor distributiecentra en logistieke ondernemers, mede door de aanwezigheid van veel (goedkope) grond en de nabijheid van grote afzetgebieden. Opname bedrijfsruimte in Midden-Nederland in m² Flevoland Utrecht Nadat de vraag opleefde in 213 viel de opname van bedrijfsruimte in 214 terug. De terugval in de provincie Utrecht was het sterkst. Vooral in de stad Utrecht was sprake van een lage opname. Hoewel de vraag ook in Flevoland daalde, noteerde Almere met 74. m 2 een fors opnameniveau. In de regio vinden regelmatig transacties plaats van boven 1. m². Niettemin is de jaarlijkse vraag van gebruikers vooral gericht op kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimten. Doordat de vrije verhuurmarkt relatief klein is, kunnen jaarlijks sterke vraagverschillen optreden. bedrijfsruimte in Midden-Nederland in m² Flevoland Utrecht 214 De regio Midden-Nederland heeft een totaal aanbod van ruim 1 miljoen m 2. Tijdens 214 kromp het aanbod in Flevoland met 32.9 m 2. In Utrecht stabiliseerde het aanbod. In zowel Amersfoort als Utrecht-stad daalde het aanbod, maar in overig Utrecht was sprake van groei. Hoewel het aanbod afneemt, sluit veel bedrijfsmatig vastgoed nauwelijks aan bij wensen van gebruikers. Aan logistiek vastgoed is m 2 beschikbaar in Utrecht en 58.5 m 2 in Flevoland. Ook hiervoor geldt dat aanbod vaak verouderd is. gaat vooral uit naar modern logistiek vastgoed, bij voorkeur nieuwbouw. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT MIDDEN-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

9 Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen bedrijfsruimte in Nederland (in procenten) Beste locaties Overige locaties Beste locaties Overige locaties Noord-Nederland 7,75-8,75 8,25-1, 7,75-8,75 8,25-11, Oost-Nederland 7,25-8,5 8, - 1, 7,5-8,75 8, - 11, Noordwest-Nederland 6, - 7,75 7,5-11, 6, - 8, 7,75-11,25 Midden-Nederland 6,25-8, 7,5-1, 6,5-8,25 7,75-11,25 Zuidwest-Nederland 6,5-8, 7,25-11, 6,5-8, 7,25-11, Zuid-Nederland 7, - 8,5 7,75-11, 6,75-8,5 7,75-11, Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. In Midden- Nederland is relatief veel vraag naar vastgoed, met als resultaat lagere aanvangsrendementen. Factsheet bedrijfsruimte Midden-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in ha (netto) in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 Totaal Beschikbaar Gem Flevoland Almere Lelystad Noordoostpolder Zeewolde Overig Totaal Flevoland Utrecht Amersfoort Nieuwegein Utrecht Veenendaal Vianen Woerden Overig Totaal Utrecht Totaal Midden-Nederland Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research ( ). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) , info@fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, IBIS-werklocaties, NVM Business 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT MIDDEN-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

10 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT Zuidwest-Nederland Voorraad bedrijventerrein Zuidwest-Nederland (in netto ha) Zuid-Holland Zeeland Overig Nederland Zuid-Holland heeft met ruim 15 duizend ha de grootste voorraad aan bedrijventerreinen in Nederland. Ook Zeeland heeft zeker gemeten naar inwoners en bedrijven veel bedrijfsgrond. Voor beide provincies geldt dat dit voor een substantieel deel wordt verklaard door de zeehaventerreinen. Die geven Zuid-Holland en Zeeland een uniek concurrentievoordeel. In Zuid-Holland betreft dit hoofdzakelijk het Rotterdamse havengebied, in Zeeland met name de concentratie van havenactiviteiten in Vlissingen en Terneuzen. Opname bedrijfsruimte in Zuidwest-Nederland in m² Zeeland Zuid-Holland De vraag naar bedrijfsruimte kwam vorig jaar uit op m 2, waarvan 53.3 m 2 in Zuid-Holland. Opvallend was het in historisch perspectief lage opnameniveau in Rotterdam van 84.2 m 2. In Zeeland verdubbelde de opname tot 62.8 m 2, maar hiervoor was een afzonderlijke transactie van 5. m 2 in Terneuzen verantwoordelijk. In Zuidwest-Nederland vinden regelmatig transacties plaats van boven 1. m², maar gebruikersvraag is vooral gericht op kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimten. Doordat de vrije verhuurmarkt relatief klein is, kunnen jaarlijks sterke vraagverschillen optreden. bedrijfsruimte in Zuidwest-Nederland in m² Zeeland Zuid-Holland De hoeveelheid beschikbare bedrijfsruimten in Zuid-Holland nam in 214 toe tot ruim 1,8 miljoen m 2. Ondanks de afname in 213 is feitelijk sinds 29 sprake van een groeiend aanbod. Het beeld verschilt echter sterk per stad. Het aanbod in Zeeland is ruim 115. m 2 en ligt al jarenlang rond dit niveau. Een groeiend deel van het aanbod is structureel en sluit slecht aan bij gebruikerswensen. Datzelfde geldt voor logistiek vastgoed, waarvan 456. m 2 in Zuid-Holland en 9. m 2 in Zeeland beschikbaar is. gaat vooral uit naar modern logistiek vastgoed, bij voorkeur nieuwbouw. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT ZUIDWEST-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

11 Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen bedrijfsruimte in Nederland (in procenten) Beste locaties Overige locaties Beste locaties Overige locaties Noord-Nederland 7,75-8,75 8,25-1, 7,75-8,75 8,25-11, Oost-Nederland 7,25-8,5 8, - 1, 7,5-8,75 8, - 11, Noordwest-Nederland 6, - 7,75 7,5-11, 6, - 8, 7,75-11,25 Midden-Nederland 6,25-8, 7,5-1, 6,5-8,25 7,75-11,25 Zuidwest-Nederland 6,5-8, 7,25-11, 6,5-8, 7,25-11, Zuid-Nederland 7, - 8,5 7,75-11, 6,75-8,5 7,75-11, Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. De omvangrijke markt in Zuidwest-Nederland geeft beleggers vertrouwen, wat zich vertaalt in voor bedrijfsmatig vastgoed redelijk scherpe rendementen. Factsheet bedrijfsruimte Zuidwest-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in m² in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 Totaal Beschikbaar Gem Zuid- Holland Alphen aan den Rijn Delft Den Haag Dordrecht Gorinchem Katwijk Lansingerland Leiden Ridderkerk Rotterdam Schiedam Vlaardingen Westland Zoetermeer Zwijndrecht Overig Totaal Zuid-Holland Zeeland Goes Middelburg Terneuzen Vlissingen Overig Totaal Zeeland Totaal Zuidwest-Nederland Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research ( ). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) , info@fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, IBIS-werklocaties, NVM Business 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT ZUIDWEST-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

12 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT Zuid-Nederland Voorraad bedrijventerrein Zuid-Nederland (in netto ha) Limburg Noord-Brabant Overig Nederland Zuid-Nederland speelt een belangrijke rol in het Nederlandse bedrijfsleven. Iets meer dan 25% van alle bedrijventerreinen ligt in deze regio. Noord-Brabant heeft na Zuid-Holland de meeste bedrijventerreinen in Nederland. Ook Limburg heeft - zeker gemeten naar aantal inwoners - een forse hoeveelheid bedrijfsgrond. De bedrijventerreinen faciliteren veel bedrijven in de (maak)industrie, die in Zuid-Nederland sterk is vertegenwoordigd. Daarnaast leidt de goede ligging van Limburg en Noord-Brabant ertoe dat hier veel logistieke bedrijven en distributiecentra zijn geconcentreerd. Opname bedrijfsruimte in Zuid-Nederland in m² Limburg Noord-Brabant De vraag naar bedrijfspanden in Zuid-Nederland ligt gemiddeld op bijna 1 miljoen m 2 per jaar. Dat is heel hoog, ongeveer een derde van de landelijke vraag. Wel wisselt het opnamevolume per jaar sterk, doordat grote (logistieke) transacties een sterke invloed hebben op de jaaropname. Na een zwak 213 herstelde het vraagvolume in 214 tot net boven 1 miljoen m 2. In de regio vinden veel transacties plaats van boven 1. m², maar een substantieel deel van de gebruikersvraag richt zich op kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimten. bedrijfsruimte in Zuid-Nederland in m² Limburg Noord-Brabant Mede doordat de vraag aantrok daalde het beschikbare aanbod in Zuid-Nederland tot 3,43 miljoen m 2. Het grootste deel ligt in Noord- Brabant. Per provincie tekent zich de laatste jaren een tegengestelde beweging af; het aanbod in Limburg stabiliseert, terwijl het in Noord- Brabant flink is gestegen. Een groeiend deel van het aanbod is structureel en sluit slecht aan bij gebruikerswensen. Datzelfde geldt voor logistiek vastgoed, waarvan 981. m 2 in Noord-Brabant en 286. m 2 in Zeeland beschikbaar is. gaat vooral uit naar modern logistiek vastgoed, bij voorkeur nieuwbouw 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT ZUID-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215

13 Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen bedrijfsruimte in Nederland (in procenten) Beste locaties Overige locaties Beste locaties Overige locaties Noord-Nederland 7,75-8,75 8,25-1, 7,75-8,75 8,25-11, Oost-Nederland 7,25-8,5 8, - 1, 7,5-8,75 8, - 11, Noordwest-Nederland 6, - 7,75 7,5-11, 6, - 8, 7,75-11,25 Midden-Nederland 6,25-8, 7,5-1, 6,5-8,25 7,75-11,25 Zuidwest-Nederland 6,5-8, 7,25-11, 6,5-8, 7,25-11, Zuid-Nederland 7, - 8,5 7,75-11, 6,75-8,5 7,75-11, Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed. Met name logistiek is sterk vertegenwoordigd in Zuid-Nederland. Mede hierdoor worden in de regio lagere aanvangsrendementen Factsheet bedrijfsruimte Zuid-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in ha (netto) in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 Totaal Beschikbaar Gem Limburg Heerlen Maastricht Roermond Sittard-Geleen Venlo Venray Weert Overig Totaal Limburg Noord- Brabant Bergen op Zoom Breda Den Bosch Eindhoven Etten-Leur Helmond Moerdijk Oosterhout Oss Roosendaal Tilburg Veghel Waalwijk Overig Totaal Noord-Brabant Totaal Zuid-Nederland Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research ( ). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) , info@fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, IBIS-werklocaties, NVM Business 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT ZUID-NEDERLAND FGH BANK JUNI 215