HET VERLOOP VAN DE GRONDWATERSTAND TEN WESTEN VAN DE IJSEL IN ZOMER EN HERFST1947

Transcriptie

1 HET VERLOOP VAN DE GRONDWATERSTAND TEN WESTEN VAN DE IJSEL IN ZOMER EN HERFST1947 DOOR C.T. DE WIT Mededelingen van de Landbouwhogeschool Deel 49 - Verhandeling 7 H. VEENMAN & ZONEN - WAGENINGEN

2 ( ) "1947" HET VERLOOP VAN DE GRONDWATERSTAND TEN VESTEN VAN DE IJSEL IN ZOMER EN HERFST;1947 door C. T. DE WIT (Ingezonden 11 April 194c) (Laboratorium voor Natuur- en Weerkunde L.H.S., Wageningen, Nederland) INLEIDING -.. Deuitzonderlijk drogezomer van hetjaar 1947hado.a. totgevolg, datindegemeente Brummen een groot aantal pompendroogviel.hierdoordeedzicheengelegenheid vooromna te gaan, hoedewaterbeweging van het grondwater, waardoordeze pompen worden gevoed, plaats vindt, in het bijzonder, hoedéwatervoorziening samenhangt met de regenval ter plaatse, op de Veluwe, of met de stand van het Ijselwater.. : '" ; Grondslag van hetonderzoekwaseenenquêteonderdebevolking,waardoorgegevensverkregen werdenoverdeliggingderpompen,dediepte^dedatumvanhet droogvallen en de datum en snelheid van het weer in productie komen. Voorts kon,dank zij demedewerking van het Gemeentebestuurvan Brummen,doormetingen in een aantal brandputten, ook in diepere lagen de verandering van de waterstanden worden gevolgd. GEOGRAPHIE EN GEOLOGIE VAN HET ONDERZOCHTE GEBIED Degemeente Brummen strekt zich uit langsdelinkerzijdevande IJsel,vanaf Dieren tot bij Zutphen, overeenbreedtevanongeveer 8 km ;, Demeestegegevenszijn verzameld indeoudekommenvanhetdorpbrummen ende buurtschap Leuvenheim, beideongeveereenkilometer vandeijselverwijderdresp.9,5en 10 mbovenn.a;p.dezekommenliggenopdeonderrand vanhet diluviale IJselterras dat ter plaatsenaarde IJselheltmetongeveer,1,3 % verval. Aan de oppervlakte ligt zand, hierendaar gemengd met leem. ln alle ter be " schikking staande boringen (zeven stuks) komt een leem of leem-zandlaagvoor van een tot vier meter dikte, opeen dieptevan minder danzes-meter onder het oppervlak. Deenigeboringin Leuvenheim wijst erop,dat hierdelaagnietalleen dikker is dan in Brummen, maarook leémrijker. Tussen acht en achttien meter onderde oppervlakte liggen kleien (of)leemlagenvaneen totvijfmeterdik. Tussendezemeerondoorlatende lagenligtzandmethieréndaargrind.vanhieraf tot minstens dertig meter (dediepte tot waargeboordis)komenveellagenmet zand, grind of mengsels van deze twee voor, afgewisseld door meestal dunnere klei, 'eemofveenlagen..... ^, VerderzijngegevensbinnengekomenuitCortenoever,eenlandbouwgebiedopde alluvialekleiineen bocht vandeijseleneerbeek,eenplaatsgelegenaandeandere zijde van het Apeldoórns-Dierens kanaal,opeen fluvoglaciale zandatzett.ng. [3]

3 240 10JUU%7 BRUMMEN * LEUVENHEIM o C0RTENOEVE8 E EERBEEK f. KM 5 CM. REGEN IN 10 DAGEN Fig. 1. Voortoelichting zie tekst. USELSTAND IN N.A.R IN JAN. BEMIDDELD 0.5M 4 5 J METERS BOVEN N.A.P. UITVOERING Degegevenszijn verzameld doormiddelvaneenenquête,waarbij o.a. verschillendeonderwijzersbehulpzaam waren. In vrij veel gevallen kon de diepte der pompen slechts bij benadering door de gebruiker opgegeven worden. Daar nameten onmogelijk bleek, demeestepompen stonden op dichtgemetselde putten, isvolstaan met dezóverkregen gegevens te vergelijken met de opgave van loodgieters over de vroeger gebruikelijke diepte. Dezebleekongeveer vier meter tezijn.debegindata derdroogteperiödeszijnminderbetrouwbaar dande einddata,omdat de eersteenigemaanden, nadat depompendroog liepen,verzameld zijn. Door het Gemeentebestuur zijn verslagen van de voor haar verrichte boringen en een detailkaart van de Gemeente verstrekt; de IJselstanden zijndoorrijkswaterstaat medegedeeld. Omdat het meer gingom deregenperiodes dan om de absolute regenval, isgebruik gemaakt van deregenwaarnemingen inwageningen. Een goede hoogtekartering van het gebied isons niet bekend. De hoogte der putten is geschatmetbehulpvaneentopografische kaart. UITKOMSTEN Hoewelongeveerhonderd pompengeenwater hebben gegeven,ishetslechtsgelukt van een dertigtal betrouwbare gegevens te verkrijgen. Dezezijn verwerkt in enigegrafieken, waarbij devolgende toelichting. f4]

4 0 _ 500 DASEN T 241 o o 6> oo o BRUMMEN «LEUVENHEIM a C0RTEN0EVER e EERBEEK fe*75kmj ~" 500 ' idöo ' Bio AFSTAND TOT USEL IN METERS Fig.2. Diagrammetduurderdroogteperiodevandepompenenhunafstandtotde IJsel. In degrafieken zijn depompen in de buurten Brummen, Leuvenheim, Cortenoeveren Eerbeekdooreenverschillendteken aangegeven. Daar de pompen in Eerbeek buiten degrafieken vallen zijn deze, wat deabsis betreft willekeurig geplaatst; de afstand tot de IJsel bedraagt hier ongeveer 7,5 km, debodemsvan deputten liggenongeveer 15 mboven N.A.P.Dehoogtevan de IJsel is gevonden door van de aflezingen der peilschaal in Dieren 40cmaf te trekken (eencorrectieopgegevendoor Rijkswaterstaat). In figuur 1 zijn de regenvalende IJselstand tegen detijd uitgezet;eentekenop debovenhelft der figuur geeft aan, wanneereen pompisdrooggevallen,éénopde benedenhelft wanneererweereenaan hetwerkisgekomen.verdergeeft de plaats langs de absis deligging van debodem derput boven N.A.P. aan,enisdelengte van de horizontale streep achter het teken een maat voor deafstand tot de IJsel. Omdat nietvanallepompenbegin-en einddatum derdroogteperiodebekendis, kon maar bijzeventien de tijdsduur hiervan bepaald worden (fig.2). Bij hetverzamelenvandegegevensbleek, datde'pompenvrijwelallemaalwater onttrekken aan de zandlaag tussen detwee besproken leemlagen. Daarom ishier afgezien van het geven van grafieken, waarin de hoogte van het maaiveld en de diepte derpompenafzonderlijkverwerktzijn,temeer daardezegeenverband laten zien. Zoals uit fig. 1 blijkt, zijn regenval en IJselstand vooral na Septembergecorreeerd, dit bemoeilijkt het scheiden van hun invloed op de grondwaterstand. In Eerbeek, waar de schommelingen in de IJselstand waarschijnlijk geen invloed meeruitoefenen,reageerdendepompenopderegenperiodeinnovember. Inde drie andere gebieden is niet één pomp aan het werk gekomen voor midden December (evenmin, voor zover na te gaan, van de niet geregistreerde). Hieruit blijkt de invloed van de IJsel op de grondwaterstand. Toch is deze niet zo groot, dat [5]

5 242 enige invloed vandeafstand tot de IJsel te vinden is. In Leuvenheim, waar de pompen op meer gelijke afstand van de IJsel staan, komt een grote spreiding in het weerinwerkingtreden voor, terwijl in Brammen juist het omgekeerde het geval is. ' Verderisopmerkelijk, dat in Leuvenheim de pompen later in werking zijn getreden en later drooggevallen dan in het lager gelegen Brummen. Deregenval lijkt ons nietvoldoendeomdesnellestijgingvan het grondwater te bewerkstelligen. Üit de afstand van de putten tot de IJsel, de hoogte van de onderzijde boven N.A.P. en de stand van de IJsel op dedag, datde puttenzijndrooggevallenis het verval van de grondwaterstand te berekenen. Bij de putten waarvan de bodem ligt tussen 5en 6 mboven N.A.P. is dit verval ongeveer 3,0.10-3, tussen 3en 4 m boven N.A.P.ongeveer 0, Deze vermindering van het verval bij het dalen der grondwaterstand wijst op een aanzienlijke vermindering van de afvoer van de Veluwe in deloop van de zomer. : CONCLUSIES Tijdens dedrogezomervan 1947vielindegemeente Brummeneen aantal pompen droog. Het verschillend gedrag van de pompen, in Eerbeek enerzijds en in BrummenenLeuvenheim anderzijds,wijstopeeninvloed vandeijselop degrondwaterstand..-.;, ; Uit de waarde van het verval (ong.2,5 mperkm)volgt dat degrondwaterstand mede bepaald wordt door de hoeveelheid zakwater vän develuwe. Depermeabiliteitvan debodemendebergingsfactor voorwater zullenmede uit deze metingen gevonden kunnen worden, wanneer meer over de waterhoudende lagenbekendis. Dewaarnemingen werden mogelijk gemaakt door medewerking van Gemeentelijke Autoriteiten, onderwijzers en bevolking van Brummen en door Rijkswaterstaat, Directie Bovenrivieren.Voordezemedewerking betuigen wij hier onzehartelijke dank. ; SUMMARY. - During the dry summer of 1947 several wells on the Western side of the Pleistocene terrace of the river IJsel ceased toflow. From the trend ofwaterlevels in theriver and the dates on which the wells ceased to flow and those on which they started to render water again, it was evident that both the level of theriver and the amount of water perculatingfrom thehinterland have amarked influence on the groundwater-level. [6