PositronEmissieTomografie (PET) Een medische toepassing van deeltjesfysica
|
|
- Daniël Groen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 PositronEmissieTomografie (PET) Een medische toepassing van deeltjesfysica
2 Wat zie je?
3 PositronEmissieTomografie (PET) Nucleaire geneeskunde: basisprincipe Toepassing van nucleaire geneeskunde Vakgebieden bij nucleaire geneeskunde Hoe werkt PET
4 Nucleaire geneeskunde (niet alleen PET): basisprincipe Stof met radioactief isotoop toedienen Stof met isotoop wordt selectief opgenomen door weer te geven deel (orgaan/tumor) Kern van het radioactieve isotoop vervalt Vervalproducten worden gedetecteerd De plek van verval wordt gereconstrueerd
5 Toepassing nucleaire geneeskunde Diagnostiek: Hart en vaatziekten Neurologie Tumoren Therapie: Tumoren, mn schildklier
6 Vakgebieden bij nucleaire geneeskunde Isotopenbereiding Radiochemie Farmacologie en Fysiologie Detectorfysica Reconstructiewiskunde Stralingsbescherming
7 Hoe werkt PET
8 Hoe werkt PET 1. Kernen bereiden in een (cyclotron/versneller)
9 Bereiden positronemitter in cyclotron Proton wordt versneld in het cyclotron en botst op fixed target (verschillende nucleï kunnen gebruikt): 18 O+ p + 18 F + n (T½ 18 F = 109 min)
10 Hoe werkt PET 2. Kernen (radiotracers) worden toegediend en selectief opgenomen in het lichaam.
11 Toediening en opname De radioactieve kern wordt in een molecuul gebouwd. Veel gebruikt is FDG (FluoroDeoxyGlucose). Toediening geschiedt door middel van infuus of inademen (gasvormig). De stof wordt selectief opgenomen door het weer te geven gebied (orgaan/tumor)
12 Hoe werkt PET 3. Verval van de kernen onder uitzending van een positron en antineutrino..
13 Verval van de kern In het lichaam vervalt in de radioactieve kern een proton in een neutron onder uitzending van een positron en een antineutrino. Het antineutrino gaat het lichaam uit.
14 Hoe werkt PET 4. Annihilatie van positron met elektron uit omgeving tot twee fotonen van elk 511 kev. (impulsbehoud en E=mc 2 )
15 Positron elektron annihilatie Het positron verliest zijn kinetische energie door botsingen en komt binnen 1 mm tot stilstand. De afstand die het positron aflegt na het verval is maatgevend voor de nauwkeurigheid van de scan! Het positron annihileert met een elektron uit de omgeving in twee fotonen onder een hoek van 180 o (impulsbehoud) Elk van de zo ontstane fotonen heeft een energie van 511 kev (E=mc 2 )
16 Hoe werkt PET 5. Detectie door scintillatiekristal (LineOfResponse LOR leidt terug naar bron)
17 Detectie Detectie vindt plaats in scintillatiekristal. Tijdstip en hoek (3D) worden gedetecteerd Afhankelijk van tijdsverschil in detectie (Time of Flight) wordt plaats van de bron via Line Of Response herleid. Bruikbaar als: Event komt voort uit een positron elektron annihilatie. Fotonen bereiken detector zonder interactie (comptonverstrooiing) Niet bruikbaar: Enkel foton wordt gedetecteerd Fotonen worden tegelijk gedetecteerd maar zijn niet van dezelfde annihilatie afkomstig.
18 Vragen die je kunt stellen bij het oplossen van vraagstukken: Leg uit wat je ziet met behulp van PET (kun je bijvoorbeeld een tumor zien?) Welke isotopen zijn positronemitters (zoek op in Binas)? Zoek op welke isotopen worden gebruikt. Waarom zijn toch niet alle positronemitters geschikt? Waarom wordt 18 F veel gebruikt? Hoe komt een ziekenhuis aan deze isotopen en waarom komen ze in de natuur niet voor? Waar moet je rekening mee houden stoffen waarin je de radioactieve kern onderbrengt? Noem enkele voorbeelden van toe te dienen stoffen. Geef reactievergelijkingen voor het maken van een geschikt isotopen het verval in twee fotonen. (Welke behoudswet moet je altijd respecteren?) Bereken de energie elk van de fotonen Verklaar de hoek van 180 o tussen fotonen. Bereken het tijdsverschil in detectie van twee fotonen als de afstand tot de detectiering vanaf de bron is: 34 cm (ene kant) en 69cm (andere kant is) Wat is het maximaal meetbare tijdsverschil voor twee fotonen die wel uit dezelfde annihilatie komen? (kies zelf een diagonaal d van de ring)
19 Voorbeeld: Toepassing Alzheimer Bij het opsporen van kanker is het onderzoek zeer geschikt. De stofwisseling in kankercellen is sneller dan normaal Dan zijn er ook meer voedingsstoffen nodig. Vóór de scan krijgt de patiënt een voedingsstof toegediend die bestaat uit moleculen waarvan 1 atoom vervangen is door zijn β+ stralende isotoop. Een vrijkomend β+ annihileert vrijwel meteen met een gewoon elektron in de buurt. Dan ontstaan er twee γ fotonen die in exact tegengestelde richting gaan. De fotonen worden gedetecteerd.
20 Detectie van fotonen De twee γ fotonen bewegen in (vrijwel) tegenovergestelde richting. Om deze γ straling te registreren, wordt de patiënt met zijn hoofd precies in het midden van een ring met detectoren geschoven. De twee γ fotonen bereiken zeer korte tijd na elkaar de ring met detectoren. Wanneer de twee getroffen detectoren binnen een ingestelde tijdsduur Δt een foton registreren, neemt men aan dat deze twee fotonen afkomstig zijn van dezelfde annihilatie. Een computer verwerkt de informatie van een groot aantal metingen tot een zogeheten PETscan. Dit is een plaatje waarop te zien is waar veel annihilaties hebben plaatsgevonden en welke hersengebieden dus het beste doorbloed zijn.
21 Het werk van de computer Omdat de patiënt met zijn hoofd precies in het midden van een ring met detectoren is geschoven kan met gedetecteerde fotonen en berekeningen een denkbeeldige lijn in het lichaam getekend worden. Omdat detectoren in een cirkel om de patiënt staan, krijg je een heleboel lijnen Na een tijd zijn er op sommige plaatsen meer en op andere plaatsen minder snijpunten van lijnen. De computer maakt een false colour image van de snijpunten. Op het plaatje kun je zien waar de meeste voedingsstoffen naar toe gaan.
22 Vraagstuk PETSCAN Voor een hersenonderzoek krijgt een patiënt een stof ingespoten die gemakkelijk door het bloed in het lichaam wordt opgenomen. Deze stof bevat de radioactieve isotoop 18 F die vervalt door het uitzenden van positronen (β + straling). 1. Geef de vervalreactie van 18 F.
23 De hersenen nemen 20% van de ingespoten stof op en absorberen alle positronstraling die daaruit vrijkomt. Ze ontvangen hierdoor een stralingsdosis van 1,0 mgy. De gemiddelde verblijftijd van de ingespoten stof in de hersenen is 8,9 minuut. De massa van de hersenen is 1,5 kg. De gemiddelde energie van een uitgezonden positron is 245 kev. 2. Bereken de gemiddelde activiteit van de ingespoten stof gedurende de verblijftijd. Bereken daartoe eerst: de stralingsenergie die in de genoemde tijd uit de ingespoten stof vrijkomt en het aantal positronen dat dan vrijkomt. Bij je berekeningen hoef je geen rekening te houden met de halveringstijd van 18 F.
24 Een positron dringt enkele millimeters door in het weefsel en annihileert dan met een elektron. Daarbij verdwijnen het positron en het elektron en ontstaan twee γ fotonen met gelijke energieën. Neem aan dat de kinetische energie van de positronen en elektronen vóór de annihilatie verwaarloosbaar is. 3. Bereken aan de hand van de verdwenen massa de energie van één γ foton in ev. Geef de uitkomst in zes significante cijfers.
25 De twee γ fotonen bereiken zeer korte tijd na elkaar de ring met detectoren. Wanneer de twee getroffen detectoren binnen een ingestelde tijdsduur Δt een foton registreren, neemt men aan dat deze twee fotonen afkomstig zijn van dezelfde annihilatie. Een computer verwerkt de informatie van een groot aantal metingen tot een zogeheten PETscan. Dit is een plaatje waarop te zien is waar veel annihilaties hebben plaatsgevonden en welke hersengebieden dus het beste doorbloed zijn. De twee γ fotonen bereiken zeer korte tijd na elkaar de ring met detectoren. Wanneer de twee getroffen detectoren binnen een ingestelde tijdsduur Δt een foton registreren, neemt men aan dat deze twee fotonen afkomstig zijn van dezelfde annihilatie. Een computer verwerkt de informatie van een groot aantal metingen tot een zogeheten PETscan. Dit is een plaatje waarop te zien is waar veel annihilaties hebben plaatsgevonden en welke hersengebieden dus het beste doorbloed zijn.
26 4. Bereken de orde van grootte van de ingestelde tijdsduur Δt. Maak daarbij gebruik van een schatting en neem aan dat de fotonen overal met de lichtsnelheid in vacuüm bewegen. Ongeveer 90% van de annihilaties levert géén bruikbare informatie op. Dat komt onder andere doordat een deel van de vrijgekomen fotonen naast de detectoren valt en doordat er fotonen uit andere delen van het lichaam worden gemeten. 5. Noem twee andere mogelijke oorzaken waarom niet alle annihilaties bruikbare informatie opleveren.
27 1. Uitwerkingen 2. E totaal = (100 / 20) * 1, * 1,5 = 7, J. E positron = * 1, = 3, J Het aantal deeltjes die vervallen: ΔN = E totaal / E positron = 7, / 3, = 1, A(t) = ΔN / Δt = 1, / (8,9 * 60) = 3, Bq 3. E foton is equivalent met de massa van één elektron. Berekening: E = 9, * (2, ) 2 = 8, J = 8, / 1, = 5, ev 4. De diameter van het hoofd is ongeveer 0,2 m. Δt = Δx / c = 0,2 / = 0, s Daarmee is de orde van grootte van Δt: 10 9 s 5. Mogelijke oorzaken: (1) eén van de twee fotonen (of beide) is (zijn) onderweg geabsorbeerd (2) de patiënt ligt niet stil
28 Nog een paar voorbeelden van PET scans
29
30 En hoe je hersens actief zijn tijdens verschillende werkzaamheden
Hoofdstuk 5 Straling. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal
Hoofdstuk 5 Straling Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 5.1 Straling en bronnen Eigenschappen van straling RA α γ β 1) Beweegt langs rechte lijnen vanuit een bron. 2) Zwakker als ze verder
Nadere informatienatuurkunde havo 2017-I
Molybdeen-99 In Petten staat een kerncentrale waar isotopen voor medische toepassingen worden geproduceerd. Eén van de belangrijkste producten is molybdeen-99 (Mo-99). Mo-99 wordt geproduceerd door een
Nadere informatieHoofdstuk 5 Straling. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal
Hoofdstuk 5 Straling Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 5.1 Straling en bronnen Eigenschappen van straling RA α γ β 1) Beweegt langs rechte lijnen vanuit een bron. ) Zwakker als ze verder
Nadere informatieCompex natuurkunde 1-2 vwo 2004-I
- + Compex natuurkunde 1-2 vwo 2004-I Opgave 1 Valentijnshart Met een Valentijnshart kun je een geheime geliefde verrassen. Het hart bestaat uit een frame van metaaldraad met tien lichtjes. Het hart kan
Nadere informatieExamen VWO. natuurkunde 1,2 (nieuwe stijl) en natuurkunde (oude stijl)
natuurkunde 1,2 (nieuwe stijl) en natuurkunde (oude stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 26 mei 13.30 16.30 uur 20 04 Voor dit examen zijn maximaal 79 punten te
Nadere informatieVoorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 26 mei 13.30 16.30 uur
natuurkunde 1,2 Examen VWO - Compex Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 26 mei 13.30 16.30 uur 20 04 Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen; het examen bestaat uit 26
Nadere informatieDetectie van kosmische straling
Detectie van kosmische straling muonen? geproduceerd op 15 km hoogte reizen met een snelheid in de buurt van de lichtsnelheid levensduur = 2,2.10-6 s s = 2,2.10-6 s x 3.10 8 m/s = 660 m = 0,6 km Victor
Nadere informatieWelkom op de afdeling Nucleaire Geneeskunde Stage studenten eerste master arts Academisch jaar 2009-2010
Welkom op de afdeling Nucleaire Geneeskunde Stage studenten eerste master arts Academisch jaar 2921 11/3/29 1 Inleiding Beste studenten, Geachte toekomstige collega s, Welkom op de afdeling nucleaire geneeskunde.
Nadere informatieSamenvatting H5 straling Natuurkunde
Samenvatting H5 straling Natuurkunde Deze samenvatting bevat: Een begrippenlijst van dikgedrukte woorden uit de tekst Belangrijke getallen en/of eenheden (Alle) Formules van het hoofdstuk (Handige) tabellen
Nadere informatieEindexamen vwo natuurkunde pilot II
Formuleblad Formules die bij het pilot-programma horen en die niet in Binas staan. C Beweging en wisselwerking F w,l = 1 2 ρc Av w 2 E chem = rv v E chem = m r m Σ p =Σ p voor na D Lading en veld I = GU
Nadere informatieHoofdstuk 9: Radioactiviteit
Hoofdstuk 9: Radioactiviteit Natuurkunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 9: Radioactiviteit Natuurkunde 1. Mechanica 2. Golven en straling 3. Elektriciteit en magnetisme 4. Warmteleer Rechtlijnige
Nadere informatieNaam: Klas: Repetitie Radioactiviteit VWO (versie A)
Naam: Klas: Repetitie Radioactiviteit VWO (versie A) Aan het einde van de repetitie vind je de lijst met elementen en twee tabellen met weegfactoren voor het berekenen van de equivalente en effectieve
Nadere informatieExamen VWO. natuurkunde (pilot) tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen VWO 2012 tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur natuurkunde (pilot) Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 28 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 77 punten te behalen.
Nadere informatie5,5. Samenvatting door een scholier 1429 woorden 13 juli keer beoordeeld. Natuurkunde
Samenvatting door een scholier 1429 woorden 13 juli 2006 5,5 66 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Natuurkunde samenvatting hoofdstuk 3 ioniserende straling 3. 1 de bouw van de atoomkernen. * Atoom: - bestaat
Nadere informatie21/05/2014. 3. Natuurlijke en kunstmatige radioactiviteit 3.1 3.1. 3.1 Soorten radioactieve straling en transmutatieregels. (blijft onveranderd)
3. Natuurlijke en kunstmatige radioactiviteit 3.1 Soorten radioactieve straling en transmutatieregels 3.2 Halveringstijd Detectiemethoden voor radioactieve straling 3.4 Oefeningen 3.1 Soorten radioactieve
Nadere informatieHoofdstuk 5 Straling. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal
Hoofdstuk 5 Straling Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 5.4 Activiteit en halveringstijd Activiteit = Het aantal vervalreacties per seconde 1 A t = A 0 Met 2 A(t) de activiteit na t seconden
Nadere informatieInhoud. Medische beeldvorming... 2 Opgave: Röntgenapparaat... 3 Opgave: PET-Scan... 5 Opgave: MRI-scan... 7 Opgave: Echografie...
Inhoud... 2 Opgave: Röntgenapparaat... 3 Opgave: PET-Scan... 5 Opgave: MRI-scan... 7 Opgave: Echografie... 8 1/10 HAVO Medische beeldvormende technieken hebben als doel een beeld te vormen van het inwendige
Nadere informatie1 Een lichtbron zendt licht uit met een golflengte van 589 nm in vacuüm.
Domein F: Moderne fysica Subdomein: Atoomfysica 1 Een lichtbron zendt licht uit met een golflengte van 589 nm in vacuüm. Bereken de energie van het foton in ev. E = h c/λ (1) E = (6,63 10-34 3 10 8 )/(589
Nadere informatieScanmethoden bij neuro-endocriene tumoren en behandeling met PRRT
Scanmethoden bij neuro-endocriene tumoren en behandeling met PRRT Presentatie van dr. Jaap Teunissen, nucleair geneeskundige Erasmus MC Informatiedag over NET van Stichting NET-groep op 21 april 2012 Thema
Nadere informatieAlfastraling bestaat uit positieve heliumkernen (2 protonen en 2 neutronen) met veel energie. Wordt gestopt door een blad papier.
Alfa -, bèta - en gammastraling Al in 1899 onderscheidde Ernest Rutherford bij de uraniumstraling "minstens twee" soorten: één die makkelijk wordt geabsorbeerd, voor het gemak de 'alfastraling' genoemd,
Nadere informatie1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002
1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002 1 Kosmische straling Onder kosmische straling verstaan we geladen deeltjes die vanuit de ruimte op de aarde terecht komen. Kosmische straling is onder
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Domein B2
Samenvatting Natuurkunde Domein B2 Samenvatting door R. 1964 woorden 2 mei 2017 7,1 4 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Domein B. Beeld- en geluidstechniek Subdomein B2. Medische beeldvorming 1. Uitzending,
Nadere informatieExamentraining 2015. Leerlingmateriaal
Examentraining 2015 Leerlingmateriaal Vak Natuurkunde Klas 5 havo Bloknummer Docent(en) Blok IV Medische beeldvorming (B2) WAN Domein B: Beeld- en geluidstechniek Subdomein B2: Straling en gezondheid
Nadere informatiep na = p n,na + p p,na p n,na = m n v 3
Kernreactoren Opgave: Moderatorkeuze in een kernsplijtingscentrale a) Er is geen relevante externe resulterende kracht. Dat betekent dat er geen relevante stoot wordt uitgeoefend en de impuls van het systeem
Nadere informatieNATUURKUNDE. a) Bereken voor alle drie kleuren licht de energie van een foton in ev.
NATUURKUNDE KLAS 5, INHAALPROEFWERK H7, 02/12/10 Het proefwerk bestaat uit 2 opgaven met samen 32 punten. (NB. Je mag GEEN gebruik maken van de CALC-intersect-functie van je GRM!) Opgave 1: Kwiklamp (17
Nadere informatieEindexamen natuurkunde compex vwo 2010 - I
- + Eindexamen natuurkunde compex vwo 2010 - I Opgave 1 Massaspectrometer Lood in ertsen uit mijnen bestaat voornamelijk uit de isotopen lood-206, lood-207 en lood-208. De herkomst van lood in loden voorwerpen
Nadere informatieInleiding stralingsfysica
Inleiding stralingsfysica Historie 1896: Henri Becquerel ontdekt het verschijnsel radioactiviteit 1895: Wilhelm Conrad Röntgen ontdekt Röntgenstraling RadioNucliden: Inleiding Stralingsfysica 1 Wat maakt
Nadere informatie1 Uit welke deeltjes is de kern van een atoom opgebouwd? Protonen en neutronen.
SO Straling 1 Uit welke deeltjes is de kern van een atoom opgebouwd? Protonen en neutronen. 2 Waaruit bestaat de elektronenwolk van een atoom? Negatief geladen deeltjes, elektronen. 3 Wat bevindt zich
Nadere informatieOpgave 4 Het atoomnummer is het aantal protonen in de kern. Het massagetal is het aantal protonen plus het aantal neutronen in de kern.
Uitwerkingen 1 protonen en neutronen Opgave negatief positief neutraal positief neutraal Een atoom bevat twee soorten geladen deeltjes namelijk protonen en elektronen. Elk elektron is evenveel negatief
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Ioniserende straling
Samenvatting Natuurkunde Ioniserende straling Samenvatting door een scholier 1947 woorden 26 augustus 2006 6,5 102 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Natuurkunde overal Samenvatting Natuurkunde VWO
Nadere informatieWisselwerking. van ioniserende straling met materie
Wisselwerking van ioniserende straling met materie Wisselwerkingsprocessen Energie afgifte en structuurverandering in ontvangende materie Aard van wisselwerking bepaalt het juiste afschermingsmateriaal
Nadere informatie2 Van 1 liter vloeistof wordt door koken 1000 liter damp gemaakt.
Domein E: Materie en energie Subdomein: Energie 1 De dichtheid van een kubus P is 10 keer zo groot als de dichtheid van een kubus Q. De ribbe van kubus Q is 10 keer zo groot als de ribbe van kubus P. Hoe
Nadere informatie- KLAS 5. c) Bereken de snelheid waarmee een elektron vrijkomt als het groene licht op de Rbkathode
NATUURKUNDE - KLAS 5 PROEFWERK H7 --- 26/11/10 Het proefwerk bestaat uit 3 opgaven; totaal 32 punten. Opgave 1: gasontladingsbuis (4 p) In een gasontladingsbuis (zoals een TL-buis) zijn het gassen die
Nadere informatiePET/CT scan van de hersenen
Binnenkort komt u naar het Medisch Centrum Leeuwarden, afdeling nucleaire geneeskunde, voor een PET/CT-scan. Uw behandelend arts heeft met u besproken waarom de PET/CT-scan gedaan wordt. In deze folder
Nadere informatiePET/CT-scan; er zijn voorbereidingen voor dit onderzoek
Nucleaire geneeskunde PET/CT-scan; er zijn voorbereidingen voor dit onderzoek www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is een PET/CT-scan?... 3 Voorbereidingen... 4 Belangrijk... 4 Extra voorbereiding voor
Nadere informatie(a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met elkaar gemeen hebben.
Uitwerkingen HiSPARC Elementaire deeltjes C.G.N. van Veen 1 Hadronen Opdracht 1: Elementaire deeltjes worden onderverdeeld in quarks en leptonen. (a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met
Nadere informatieGroep 1 + 2 (klas 5), deel 1 Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 Vraag 4 Vraag 5
Groep 1 + 2 (klas 5), deel 1 Meerkeuzevragen + bijbehorende antwoorden aansluitend op hoofdstuk 2 paragraaf 1 t/m 3, Kromlijnige bewegingen (Systematische Natuurkunde) Vraag 1 Bij een horizontale worp
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 24 maart 2003 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit 3 opgaven met 16 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed
Nadere informatienatuurkunde Compex natuurkunde 1,2 Compex
Examen VWO 2010 tijdvak 1 vrijdag 21 mei totale examentijd 3 uur tevens oud programma natuurkunde Compex natuurkunde 1,2 Compex Vragen 1 tot en met 13 In dit deel van het examen staan vragen waarbij de
Nadere informatieOpgave 4 Het atoomnummer is het aantal protonen in de kern. Het massagetal is het aantal protonen plus het aantal neutronen in de kern.
Uitwerkingen 1 Opgave 1 protonen en neutronen Opgave negatief positief neutraal positief neutraal Opgave 3 Een atoom bevat twee soorten geladen deeltjes namelijk protonen en elektronen. Elk elektron is
Nadere informatieEindexamen natuurkunde havo I
Opgave 1 Lord of the Flies Lees eerst de tekst in het kader. Er bestaan twee soorten brillenglazen: - bolle (met een positieve sterkte) en - holle (met een negatieve sterkte). In de figuren hiernaast is
Nadere informatieOVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF. Tweede Fase. Het neutrinomysterie. Foto: CERN
OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF Tweede Fase Het neutrinomysterie Foto: CERN 1 Het was op het nieuws, het was in de krant, iedereen had het er over: neutrino s die sneller gaan dan het licht.
Nadere informatieHulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk. Let op dat je alle vragen beantwoordt.
Oefentoets schoolexamen 5 Vwo Natuurkunde Leerstof: Hoofdstukken 3, 5, 6 en 7 Tijdsduur: Versie: 90 minuten A Vragen: 20 Punten: Hulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk Opmerking: Let
Nadere informatieKERNEN & DEELTJES VWO
KERNEN & DEELTJES VWO Foton is een opgavenverzameling voor het nieuwe eindexamenprogramma natuurkunde. Foton is gratis te downloaden via natuurkundeuitgelegd.nl/foton Uitwerkingen van alle opgaven staan
Nadere informatieUitwerkingen opgaven hoofdstuk 5
Uitwerkingen opgaven hodstuk 5 5.1 Kernreacties Opgave 1 a Zie BINAS tabel 40A. Krypton heeft symbool Kr en atoomnummer 36 krypton 81 = 81 36 Kr 81 0 81 De vergelijking voor de K-vangst is: 36Kr 1e 35X
Nadere informatiePET/CT-scan; er zijn voorbereidingen voor dit onderzoek
Nucleaire geneeskunde PET/CT-scan; er zijn voorbereidingen voor dit onderzoek www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is een PET/CT-scan?... 3 Voorbereidingen... 4 Belangrijk... 4 Extra voorbereiding voor
Nadere informatieNATUURKUNDE - 5 VWO. e) Leg duidelijk uit waarom bij grote spanning de stroom constant wordt (RS in figuur 4.3)
NATUURKUNDE - 5 VWO PROEFWERK H7 11/12/09 Het proefwerk bestaat uit 2 opgaven met samen 12 onderdelen en 36 punten. NB. Je mag GEEN gebruik maken van de CALC-intersect-functie van je GRM! Opgave 1 Kwiklamp
Nadere informatieNucleaire geneeskunde. PET/CT-scan.
Nucleaire geneeskunde PET/CT-scan www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is een PET/CT-scan?... 3 Voorbereidingen... 4 Belangrijk... 4 Extra voorbereiding voor patiënten met suikerziekte... 5 Het onderzoek...
Nadere informatieOpgave 3 N-16 in een kerncentrale 2014 II
Opgave 3 N-16 in een kerncentrale 2014 II In de reactor binnen in het reactorgebouw van een kerncentrale komt warmte vrij door kernsplijtingen. Die warmte wordt afgevoerd door het water in het primaire
Nadere informatieMuonen. Auteur: Hans Uitenbroek Datum: 5 februari 2013. Opleiding: VWO 6
Muonen Auteur: Hans Uitenbroek Datum: 5 februari 2013 Opleiding: VWO 6 1 Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding 1.1. Aanleiding van het onderzoek 1.2. Probleemstelling 2. Methode en werkwijze 3. Onderzoek
Nadere informatieCholine PET/CT-scan. Nucleaire geneeskunde
Choline PET/CT-scan Nucleaire geneeskunde Inleiding U bent verwezen naar de afdeling Nucleaire geneeskunde van Orbis Medisch Centrum om een zogenaamde Choline PET/CT-scan te laten maken. De PET/CT-scanner
Nadere informatieOefententamen Diagnose en Interventie (8NB00)
Oefententamen Diagnose en Interventie (8NB00) 7 januari 2014 14:45-17:45 Gebruik van een gewone en/of grafische rekenmachine is toegestaan. Antwoorden mogen zowel in het Nederlands als het Engels gegeven
Nadere informatie1 Atoom- en kernfysica TS VRS-D/MR vj Mieke Blaauw
1 Atoom- en kernfysica TS VRS-D/MR vj 2018 Mieke Blaauw 2 Atoom- en kernfysica TS VRS-D/MR vj 2018 1-3 Atoombouw en verval 4,5 Wisselwerking van straling met materie en afscherming 6-9 Röntgentoestellen,
Nadere informatiePET/CT-scan. Nucleaire geneeskunde
PET/CT-scan Nucleaire geneeskunde U bent verwezen naar de afdeling Nucleaire geneeskunde van Orbis Medisch Centrum om een zogenaamde PET/CT-scan te laten maken. De PET/CTscanner is een apparaat dat bestaat
Nadere informatieRadioactiviteit werd ontdekt in 1898 door de Franse natuurkundige Henri Becquerel.
H7: Radioactiviteit Als een bepaalde kern van een element te veel of te weinig neutronen heeft is het onstabiel. Daardoor gaan ze na een zekere tijd uit elkaar vallen, op die manier bereiken ze een stabiele
Nadere informatieUitwerkingen Gecoördineerd examen stralingsbescherming Deskundigheidsniveau 3 13 december 2010
Embargo 3 december 00 Uitwerkingen Gecoördineerd examen stralingsbescherming Deskundigheidsniveau 3 3 december 00 - - Embargo 3 december 00 Vraagstuk 37 Cs in wilde zwijnen Vraag 750 Bq na 5 dagen Volgens
Nadere informatie6,7. Verschillende vormen van schizofrenie: Werkstuk door een scholier 1824 woorden 26 augustus keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 1824 woorden 26 augustus 2004 6,7 75 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding Mijn profielwerkstuk gaat over schizofrenie. Ik heb voor dit onderwerp gekozen, omdat het me interessant
Nadere informatieEen deels bestaande PowerPointpresentatie voor de cursus in de aandacht gebracht cq bewerkt door:
Sporen van deeltjes Een deels bestaande PowerPointpresentatie voor de cursus in de aandacht gebracht cq bewerkt door: E.J. Klesser, K. Akrikez, F. de Wit, F. Bergisch, J. v. Reisen Het onderzoek naar elementaire
Nadere informatienatuurkunde 1,2 Compex
Examen VWO 27 tijdvak 1 donderdag 31 mei totale examentijd 3,5 uur natuurkunde 1,2 Compex Vragen 1 tot en met 15 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. Bij
Nadere informatieHoofdstuk 1: Radioactiviteit
Hoofdstuk 1: Radioactiviteit Inleiding Het is belangrijk iets te weten over wat we in de natuurkunde radioactiviteit noemen. Ongetwijfeld heb je, zonder er direct mee in aanraking te zijn geweest, er ergens
Nadere informatieStraling. Onderdeel van het college Kernenergie
Straling Onderdeel van het college Kernenergie Tjeerd Ketel, 4 mei 2010 In 1946 ontworpen door Cyrill Orly van Berkeley (Radiation Lab) Nevelkamer met radioactiviteit, in dit geval geladen deeltjes vanuit
Nadere informatieSKELETSCINTIGRAFIE (BOTSCAN)
SKELETSCINTIGRAFIE (BOTSCAN) 708 Afspraak afdeling Nucleaire Geneeskunde Mevrouw/Meneer Totale botscintigrafie van het lichaam Drie fasen botscintigrafie Detail opnamen Datum Tijdstip Injectie en evt.
Nadere informatieBegripsvragen: Radioactiviteit
Handboek natuurkundedidactiek Hoofdstuk 4: Leerstofdomeinen 4.2 Domeinspecifieke leerstofopbouw 4.2.6 Radioactiviteit Begripsvragen: Radioactiviteit 1 Meerkeuzevragen Ioniserende straling 1 [H/V] Op welke
Nadere informatieIoniserende straling - samenvatting
Ioniserende straling - samenvatting Maak eerst zélf een samenvatting van de theorie over ioniserende straling. Zorg dat je samenvatting de volgende elementen bevat: Over straling: o een definitie van het
Nadere informatie6.1 Ioniserende straling; eigenschappen en detectie
Uitwerkingen opgaven hoofdstuk 6 6.1 Ioniserende straling; eigenschappen en detectie Opgave 1 a Zie figuur 6.1. Figuur 6.1 Als je met het vliegtuig gaat, ontvang je de meeste straling, omdat je je op een
Nadere informatie1 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj Mieke Blaauw
1 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj 2018 2 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj 2018 1-3 Atoombouw en verval 4,5 Wisselwerking van straling met materie en afscherming 6-9 Röntgentoestellen,
Nadere informatieHulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk. Let op dat je alle vragen beantwoordt.
Oefentoets schoolexamen 5 Vwo Natuurkunde Leerstof: Hoofdstukken 3, 5, 6 Tijdsduur: Versie: A Vragen: 24 Punten: Hulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk Opmerking: Let op dat je alle
Nadere informatieExamen HAVO. natuurkunde 1. tijdvak 2 woensdag 20 juni uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen HAVO 2007 tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur natuurkunde 1 Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 23 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 73 punten te behalen.
Nadere informatienatuurkunde Compex natuurkunde 1,2 Compex
Examen HAVO 2009 tijdvak 1 donderdag 28 mei totale examentijd 3 uur tevens oud programma natuurkunde Compex natuurkunde 1,2 Compex Vragen 1 tot en met 14 In dit deel van het examen staan vragen waarbij
Nadere informatieTheory DutchBE (Belgium) De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten)
Q3-1 De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten) Lees eerst de algemene instructies in de aparte envelop alvorens te starten met deze vraag. In deze opdracht wordt de fysica van de deeltjesversneller
Nadere informatieFAQ - Risico op een tekort aan bepaalde isotopen voor medisch gebruik
FAQ - Risico op een tekort aan bepaalde isotopen voor medisch gebruik 1. Wat zijn radio-isotopen? Een radio-isotoop is een atoomkern die niet stabiel is, maar volgens een proces van radioactief verval
Nadere informatieEindexamen natuurkunde vwo 2010 - I
Opgave 1 Kingda Ka Lees het artikel. Snelste achtbaan ter wereld geopend New York. De hoogste en snelste achtbaan ter wereld gaat binnenkort open. Wie in de Kingda Ka stapt, maakt mee dat de trein in 3,5
Nadere informatieEXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1977 NATUURKUNDE. Vrijdag 19 augustus, uur
EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWJS N 1977 Vrijdag 19 augustus, 9.30-12.30 uur NATUURKUNDE Zie ommezijde Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit eindexamens
Nadere informatieDetectie TMS MR & VRS-d Stijn Laarakkers
Detectie TMS MR & VRS-d 2018 Stijn Laarakkers Overzicht Detectie van ioniserende straling Soorten detectoren: Ionisatiedetectoren Scintillatiedetectoren Rendement/efficiency Telfout en meetgevoeligheid
Nadere informatieEindexamen natuurkunde 1 havo 2007-II
Opgave 1 Radio op zonlicht en spierkracht De radio die in figuur 1 is afgebeeld, heeft een oplaadbare batterij. figuur 1 In de volle batterij is 2,67 kj energie opgeslagen. Bij een bepaalde stand van de
Nadere informatieExact Periode 5 Niveau 3. Dictaat Licht
Exact Periode 5 Niveau 3 Dictaat Licht 1 1 Wat is licht? In de figuur hieronder zie je een elektromagnetische golf: een golf die bestaat uit elektrische en magnetische trillingen.(zie figuur). Licht is
Nadere informatieSamenvatting. Inleiding. PET principe
Inleiding Positron Emissie Tomografie (PET) is een zeer belangrijke medische beeldvormende techniek die voornamelijk gebruikt wordt voor het bepalen van de aanwezigheid en hevigheid van kankergezwellen,
Nadere informatieEindexamen vwo natuurkunde pilot 2012 - I
Eindexamen vwo natuurkunde pilot 0 - I Opgave Lichtpracticum maximumscore De buis is aan beide kanten afgesloten om licht van buitenaf te voorkomen. maximumscore 4 De weerstanden verhouden zich als de
Nadere informatieFysische grondslagen radioprotectie deel 1. dhr. Rik Leyssen Fysicus Radiotherapie Limburgs Oncologisch Centrum
Fysische grondslagen radioprotectie deel 1 dhr. Rik Leyssen Fysicus Radiotherapie Limburgs Oncologisch Centrum rik.leyssen@jessazh.be Fysische grondslagen radioprotectie H1: INLEIDING H2: STRALING - RADIOACTIVITEIT
Nadere informatieTENTAMEN NATUURKUNDE
CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN NATUURKUNDE TENTAMEN NATUURKUNDE Voorbeeldtentamen 3 tijd : 3 uur aantal opgaven : 5 aantal antwoordbladen : 1 (bij opgave 2) Iedere opgave dient op een afzonderlijk vel
Nadere informatieSkeletscintigram. Nucleaire geneeskunde
Skeletscintigram Nucleaire geneeskunde U bent naar de afdeling Nucleaire geneeskunde van Zuyderland Medisch Centrum verwezen om een skeletscintigram te laten maken. Door middel van deze folder willen wij
Nadere informatieNucleaire Geneeskunde. Wat is Nucleaire Geneeskunde
Afdeling: Onderwerp: Nucleaire Geneeskunde 1 Voorwoord In Nederland worden per jaar meer dan honderdduizend mensen verwezen voor een nucleair geneeskundig onderzoek of behandeling. Nucleair geneeskundig
Nadere informatiePET/CT-onderzoek Choline
Binnenkort komt u naar het Medisch Centrum Leeuwarden voor een PET/CT-onderzoek choline op de afdeling nucleaire geneeskunde. Met een PET/CT-onderzoek choline wordt gekeken hoe uitgebreid de prostaatkanker
Nadere informatieEindexamen natuurkunde 1 vwo 2004-I
- + Eindexamen natuurkunde vwo 2004-I 4 Beoordelingsmodel Opgave Valentijnshart Maximumscore 4 uitkomst: b 2,9 mm Bij het fotograferen van een voorwerp in het oneindige geldt: b f Bij het fotograferen
Nadere informatieNucleaire Geneeskunde. Imeldaziekenhuis
Nucleaire Geneeskunde Imeldaziekenhuis et ingt u m imelda omr zorg Inhoud Voorwoord 3 Scintigrafische onderzoeken 4 Botdensitometrie (BMC, BMD, DEXA) 5 Therapie 5 Concrete vragen en tips 6 2 Mocht u na
Nadere informatie2.1 Wat is licht? 2.2 Fotonen
2.1 Wat is licht? In de figuur hieronder zie je een Elektromagnetische golf: een golf die bestaat uit elektrische en magnetische trillingen.(zie figuur). Licht is een elektromagnetische golf. Andere voorbeelden
Nadere informatieVragen en antwoorden in verband met het mogelijk tekort aan medische radio-isotopen
Vragen en antwoorden in verband met het mogelijk tekort aan medische radio-isotopen 1. Wat zijn radio-isotopen? Een radio-isotoop is een atoomkern die niet stabiel is, maar volgens een proces van radioactief
Nadere informatieDosisbegrippen stralingsbescherming. /stralingsbeschermingsdienst SBD-TU/e
13 Dosisbegrippen stralingsbescherming 1 13 Ioniserende straling ontvanger stralingsbron stralingsbundel zendt straling uit absorptie van energie dosis mogelijke biologische effecten 2 13 Ioniserende straling
Nadere informatieMedische Toepassingen van pixel detectors. Jan Visser
Medische Toepassingen van pixel detectors Courtesy ATLAS collaboration Jan Visser Viva Fysica, Amsterdam January 2015 Courtesy Linda B. Glaser Foto s maken in Hoge Energie Fysica Vertex resolutie ~ 15
Nadere informatieLEUKOSCAN SCINTIGRAFIE
LEUKOSCAN SCINTIGRAFIE 910 Afspraak afdeling Nucleaire Geneeskunde Mevrouw/Meneer Datum Tijdstip Injectie en opname Opnamen Zijn uw gegevens gewijzigd? Geef dit dan door bij de Inschrijfbalie in de Centrale
Nadere informatieLONGSCINTIGRAFIE (LONGVENTILATIEPERFUSIESCAN OF LONGPERFUSIESCAN)
LONGSCINTIGRAFIE (LONGVENTILATIEPERFUSIESCAN OF LONGPERFUSIESCAN) 524 Afspraak afdeling Nucleaire Geneeskunde Mevrouw/meneer Datum Tijdstip Injectie en opnamen Perfusie Perfusie/Ventilatie Zijn uw gegevens
Nadere informatieTENTAMEN NATUURKUNDE
CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN NATUURKUNDE TENTAMEN NATUURKUNDE afgenomen te Amsterdam, Eindhoven, Groningen, Nijmegen, Utrecht en Wageningen datum : donderdag 29 juli 2004 tijd : 14.00 tot 17.00 uur
Nadere informatieNationale instelling voor radioactief afval en verrijkte splijtstoffen. informatiefiche RADIOACTIVITEIT, EEN INLEIDING
Nationale instelling voor radioactief afval en verrijkte splijtstoffen informatiefiche RADIOACTIVITEIT, EEN INLEIDING NIRAS Brussel, 01-01-2001 1. Radioactiviteit en ioniserende straling Alles rondom ons
Nadere informatieKosmische straling: airshowers. J.W. van Holten NIKHEF, Amsterdam
Kosmische straling: airshowers J.W. van Holten NIKHEF, Amsterdam 1. Kosmische straling. Kosmische straling wordt veroorzaakt door zeer energetische deeltjes die vanuit de ruimte de aardatmosfeer binnendringen
Nadere informatiede ionen in het magnetische veld van het afbuigdeel. Bereken hun snelheidsverhouding bij het binnenkomen van het afbuigdeel.
A B MASSASPECTROMETER In de ionenbron van een massaspectrometer ontstaan 12 C + - en 14 C + -ionen. Deze ionen komen met verwaarloosbare snelheid in het versnellingsgedeelte van het apparaat. Er heerst
Nadere informatiePET/CT scan: ter voorbereiding op radiotherapiebehandeling
Radiotherapie PET/CT scan: ter voorbereiding op radiotherapiebehandeling www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl RTH008 / PET/CT scan: ter voorbereiding
Nadere informatie1 Welk van onderstaande schakelingen is geschikt om de remspanning te meten?
Domein F: Moderne Fysica Subdomein: Atoomfysica 1 Welk van onderstaande schakelingen is geschikt om de remspanning te meten? 2 Bekijk de volgende beweringen. 1 In een fotocel worden elektronen geëmitteerd
Nadere informatiep a t i ë n t e n i n f o r m a t i e 2
PET-CT scan Inleiding Uw arts heeft voor u een PET/CT scan aangevraagd. Bij deze scan wordt zowel een PET-scan (fysiologisch) als een CT-scan (anatomie) gemaakt. Het gaat hier om een beeldvormend onderzoek
Nadere informatie