Onderzoeksrapport. Typografie in de belevenis Avan boeken Ivo Brouwer Blok D 2014

Transcriptie

1 Onderzoeksrapport Typografie in de belevenis Avan boeken Ivo Brouwer Blok D 2014

2 Voorwoord In dit document lees je over mijn onderzoek naar het gebruik van typografie in boeken en hoe je hier beter mee leert omgaan. Naar aanleiding van Dream Discover Do heb ik dit onderzoek gedaan. 2

3 Inhoudsopgave Inleiding -2 Inhoudsopgave -3 Probleemstelling -4 Onderzoeksopzet -5 Onderzoeksvragen -6 Kernbegrippen -7 Antwoorden deelvraag I -8 II -9 III -11 IV -12 V -13 Antwoord -14 Conclusie (eigen mening) -14 Reflectie -15 Bronnen -16 e 3

4 Probleemstelling Onbewuste keuzes Als CMD er ben je constant bezig met visuele communicatie. Het ene moment ben jij diegene die het ontwerpt, het andere moment moet je het werk van anderen beoordelen. Gebruik van typografie is complex en het kan jouw communicatie maken of breken. Ik heb zelf vaak ervaren dat ik mijn boekontwerpen of verslagen puur op intuïtie en gevoel opmaak. Dit is echter niet een prettige wijze en het helpt ook niet voor de onderbouwing van jouw boekontwerpen. Daarom wil ik een behapbare handleiding maken voor de CMD er, waardoor je bewust bekwaam met vorm van tekst om zult gaan. 4

5 Onderzoeksopzet Eerste onderzoeksvraag Ik begon dit onderzoek vanuit mijn persoonlijke interesse naar typografie en het gebruik er van. Iedere Nederlander heeft iedere dag te maken met typografie. Zo maakt iedereen ook wel eens een document op. Ik vind het zelf altijd fascinerend om te zoeken naar de juiste lettertypes voor het document, poster of ontwerp. Alleen weet ik nooit wat het juiste lettertype is, ik kies ze enkel uit persoonlijke voorkeuren. In de lessen op school heb ik nooit veel diepgang gekregen in de keuzes van typografie, enkel dat het leesbaar moet zijn. Daarom wilde ik hier een stukje bewustwording in vinden en kijken hoe je nu eigenlijk de keuzes voor je typografie kunt onderbouwen. Zo heb ik mijn onderzoek opgesteld met als beginfocus het gebruik van typografie in print-uitingen. Dit was mijn eerste onderzoeksopzet. Als CMD er ben je constant bezig met visuele communicatie. Het ene moment ben jij diegene die het ontwerpt, het andere moment moet je het werk van anderen beoordelen. Gebruik van typografie is complex en het kan jouw communicatie maken of breken. Daarom wil ik een behapbare handleiding maken voor de CMD er, waardoor je bewust bekwaam met vorm van tekst om zult gaan. Hoofdvraag: Hoe kan je door middel van typografie het beeld van jouw print uitingen versterken? Typografie in boeken Na dit te hebben besproken met mijn docente Hanneke bleek het nog te vaag te zijn. Zo ben ik na lang na te denken toch nog een andere richting op gegaan om mijn focus af te bakenen. Dat is het gebruik van typografie binnen boeken. Met positieve feedback, heb ik mijn oorspronkelijke onderzoeksvragen opgesteld. De methode om de antwoorden van mijn onderzoeksvragen te achterhalen is vooral research, opzoek naar verschillende literatuur en deze vergelijken en analyseren om zo tot mijn eigen mening en inzicht te komen. Mijn oorspronkelijke onderzoeksvragen voor dit onderwerp waren. Hoofdvraag: Welke rol speelt typografie in de belevenis van boeken? Deelvragen: Hoe kies je letters uit voor jouw boekontwerp? Wat is expressieve typografie? Hoe kan je met jouw typografie de inhoud van jouw tekst verbeelden? (expressieve typografie) Hoe verhoudt het formaat en de vorm van het boek zich tegenover het gebruik van tekst? Welke rol speelt de lay-out in de keuze van typografie voor boekontwerp? Hoe begeleid je de lezer door middel van typografie met zijn leesgedrag? Deelvragen: Hoe ziet gebruik van goede typografie er uit? Hoe kan je voorkomen dat jouw typografie faalt? Hoe kan je met jouw typografie de inhoud van jouw tekst verbeelden? Hoe kan jij door middel van lay-out beter leren ontwerpen? Welke soorten lettertypes kun je het beste voor jouw ontwerp inzetten? Hoe verschilt het gebruik van typografie tussen verschillende landen? Vorm: Essay, in de vorm van een werkboek. 5

6 Onderzoeksvragen Uiteindelijke vragen Tijdens mijn onderzoek verschuiven er dan toch wat vragen, om een duidelijke leidraad te krijgen. Zo ben ik dan tot mijn uiteindelijk onderzoeksvragen gekomen waarmee ik de hoofdvraag zal beantwoorden. Hoofdvraag Welke rol speelt typografie in de belevenis van boeken en hoe ontwerp je deze? Deelvragen Hoe start je een ontwerpproces voor een boek? Hoe kies je letters uit voor jouw boekontwerp? Hoe creëer je een bepaalde sfeer binnen jouw boekontwerp met typografie? Hoe verhoudt het formaat en de vorm van het boek zich tegenover het gebruik van tekst? Welke rol speelt de lay-out in de keuze van typografie voor boekontwerp? 6

7 Kernbegrippen Belangrijke begrippen Ik heb hier de kernbegrippen in eigen woorden beschreven die je zult tegenkomen in mijn onderzoeksrapport. Deze heb ik achterhaald doormiddel van de twee websites en Grafisch ontwerpen: het ensceneren van tekst en beeld in ruimte en tijd om de aandacht van de lezer te sturen en vast te houden. Typografie: Grafisch ontwerpen waarbij tekst en letters centraal staan. Typograaf: Iemand die met letters ontwerpt. Letterontwerp: Het ontwerpen van drukletters. Letterontwerper: Iemand die drukletters ontwerpt. Lettertype: Een serie tekens die woorden en tekst verbeelden. Letterfamilie: Alle verschillende varianten van één lettertype. Belevenis: Een (aangrijpende) ervaring. Lay-out: Een schets van een pagina, zodat tekst en beeld kan worden ingedeeld j 7

8 Antwoorden I Hoe start je een ontwerpproces voor een boek? Veel van mijn bronnen vertellen hier verschillende verhalen over. Het is moeilijk deze vraag te beantwoorden aangezien het begrip boek te vaag is. Daarom is het de bedoeling om eerst te kijken wat voor een boek je moet gaan maken. Er zijn allerlei verschillende boeken en allerlei verschillende methodes van lezen. De duitse typograaf en docent Hans Peter Willberg heeft een indeling bedacht om de manieren van lezen te categoriseren. Hiermee kwam in in aanraking toen ik het boek de De vorm van tekst van Jan Middendorp las. Hij beschreef echter een vereenvoudigde versie van deze indeling. Ik wilde bij het beantwoorden van deze vraag echter het gehele schema in zien en kwam uiteindelijk in het boek Goed voor Druk een uitgebreider schema tegen gemaakt door Hans Peter Willberg en Friedrich Forssman. Het schema heeft acht verschillende leesgroepen beschreven, hoe je hiervoor ontwerpt en voor welke doelgroep. 1. Lineair lezen 2. Activerende typografie 3. Geënsceneerde typografie 4. Taalgerichte typografie 5. Informerend lezen 6. Differentiërend lezen 7. Consulterend lezen 8. Selectief lezen (Mombaerts & Vossen, 2008) Voor het beantwoorden van deze vraag heb ik vier leesmanieren buiten beschouwing gelaten. Dit omdat het over het ontwerpen van wetenschappelijke artikelen gaat, het ontwerpen van begrippenlijsten zoals woordenboeken of instructieboeken. Deze vind ik te ver afwijken van het CMD vakgebied. Lineair lezen is de klassieke manier van lezen, deze komt veelal voor in boeken zoals romans. De typografie de je hierbij gebruikt mag niet te erg storen. Kenners noemen dit soort typografie onzichtbare typografie Unger (2006). Dat is dus typografie die niet opdringerig is, niet erg opvalt en niet echt een identiteit heeft. Zoals bijvoorbeeld de letterfamilie Times New Roman. Je ontwerpt dit soort boeken voor de vrijwilliger lezer, een lezer die zelf het boek heeft aangeschaft en het van plan is uit te lezen. Bastard Battle door Fanette Mellier Activerende typografie is typografie die tot lezen moet verleiden. Je ontwerpt dit eigenlijk voor een lezer die het artikel niet per se wilt lezen, maar wanneer hij het ziet er toch naar toe wordt getrokken. Dit kom je bijvoorbeeld tegen in een tijdschrift of een krant. Creatief vormgegeven teksten die van meer verbeelding geven van het onderwerp. Wanneer je zoiets ontwerpt heb je niet zoveel beperkingen als bij het lineair lezen. Je mag wat meer gaan spelen met de vormgeving van de tekst. Geënsceneerde typografie, bij deze werd het interessant. Dit is een kunstzinnige interpretatie van de tekst in de vormgeving (Mombaerts & Vossen, 2008). Dit zet zich eigenlijk af tegen de traditionele typografie en is meer experimenteel. Volgens Mombaerts & Vossen ontwerp je het voor typografie, kunst en designliefhebbers in poëzie en kunstboeken, maar ik kwam het ook tegen in normale romans. Romans met eigenlijk een veel bredere doelgroep zoals Extremely Loud and Incredibly Close van Jonathan Safran Foer en Bastard Battle van Fanette Mellier. In verschillende boekreviews van Extremely Loud and Incredibly Close op bol.com waren er gemengde gevoelens over deze soort vormgeving. De ene lezer vond de lay-out van het boek slordig, terwijl de ander het na even wennen prettig vond en een spannende leeservaring vond geven. Wanneer je deze vorm van typografie gaat gebruiken kun je er dus rekening mee gaan houden dat het bij sommige lezers niet in de smaak kan gaan vallen. Wat een struikelblok zou kunnen zijn als je een commercieel boek ontwerpt. En allerlaatst: Taalgerichte typografie. Dit is typografie waarbij de regelval de taallogica eigenlijk volgt. Dit ontwerp je voor beginnende en oudere lezers, in gedichten, korte teksten, sprookjes en beeldboeken. Neem de lezer hierbij goed in het achterhoofd, want deze moet het begrijpen. Als voorbeeld heb ik hiervoor genomen de gedichten van Loesje. De gedichten van loesje zijn altijd korte teksten waarbij je eigenlijk met de grap meeleest. Daardoor is de bedoeling altijd makkelijk te begrijpen. Dit vond ik binnen de leesmanieren de belangrijkste voor een CMD er. Je begint je ontwerpproces dus door te bepalen welke leesmethode er gaat worden gebruikt. Dan weet je door middel van dit schema ook welke soort typografie je er bij kunt gaan gebruiken. Nu is je volgende stap eigenlijk het kiezen van de letters. 8

9 Antwoorden II Hoe kies je letters uit voor jouw boekontwerp? Ik ervoer het kiezen van een lettertype als het zoeken in het niets, puur enkel op uiterlijk en esthetiek waarde een lettertype uit kiezen. Dit is echter niet de beste manier om een lettertype te kiezen, je kunt ook kijken naar stijl, naar type, naar kwaliteit, naar nuances en naar de trends. Om een goed boekontwerp te maken is de keuze van je lettertype het allerbelangrijkste. Uit een onderzoek door Bror Zachrisson (geciteerd in Unger, 2006) met de vraag welke onderdelen van een boek lezers belangrijk achten staat het lettertype bovenaan de lijst, gevolgd door papier, opmaak van pagina s, de band, illustraties, omslag en dan pas de titelpagina. Echter kan een lezer niet de typografie herkennen, of onderdelen benoemen. Een lezer beoordeelt een letter enkel op of die prettig leest en welke sfeer deze geeft. Leesbaarheid wordt al honderden jaren onderzocht door verschillende typografen, maar er is nog steeds maar weinig over bekend. Mijn onderzoek gaat meer over de belevenis van typografie, dan over prettig leesbare typografie. Om keuzes te maken in typografie die jou tekst een belevenis geeft, moet je eerst verschillende lettertypes leren kennen. Ik denk dat je pas bewust een lettertype keuze kunt maken, wanneer je ook bewust er één niet kunt gebruiken. Daarom moet je het verschil leren kennen dus verschillende lettertypes, hun achtergrond en welke sfeer ze geven. Classificaties letters volgens Vox (Pohlen, 2009). In dit schema staan er 10 in plaats van 13. Schreeflozen zijn hier als één categorie ingedeeld. Ik denk dat er tussen deze lettertypes, er vier classificaties zo drastisch verschillen in communicatie en sfeer dat je deze als CMD er moet kennen. Zodat je dan bewust de keuze kunt maken om een letter in je ontwerp te gaan gebruiken. Allereerst, de klassieke schreefletter. De eerste twee lettertypes in het schema, dat zijn de Humanen en de Garalden. Deze verschillen zo subtiel van elkaar, dat we ze in Nederland benoemen als de klassieke schreefletter. De Humaan is het eerste lettertype dat in de boekdrukkunst is ontstaan rond 1470 in Venetië en is afgeleid van de klassieke schrijfletters. Hij heeft het karakteristiek van schuine balkjes zoals bij de e (Middendorp, 2011). Als voorbeeld lettertype heb ik in mijn presentatie hiervan gegeven de Adobe Jenson. De tweede in deze groep zijn de Garalden, een lettersoort die werd gemaakt in de 16e eeuw door Claude Garamond in Parijs en Aldus Manutius in Venetië. Als voorbeeld heb ik in mijn presentatie gegeven de Adobe Garamond. Het gebruiken van een letter van deze soort zal de lezer een oud en antiek gevoel geven. Op websites zoals Dafont.com kom je verschillende soorten categorieën van lettertypes tegen. Deze zijn echter gecategoriseerd op thema s, die ik zelf ervaar als niet prettig of ze kloppen niet altijd. Maximilius Vox heeft echter een wereldwijd geaccepteerde classificatie gemaakt van letters in Deze classificaties zijn gebaseerd op verschillen van vorm, maar ook op de tijd waar ze in zijn gemaakt (Pohlen, 2009). Ik heb ze daarnaast geanalyseerd om te kijken welke sfeer ze geven. Maximilius Vox heeft zijn classificatie ingedeeld in dertien verschillende groepen letters, waarvan ik ze niet allemaal wilt bespreken omdat sommige meer decoratieve letters zijn. Letters die je niet gauw in een langere tekst zult gebruiken. In Nederland, Duitsland en Engeland worden de groepen verschillend benoemt, voor mijn onderzoek houd ik de Nederlandse variant aan (Middendorp, 2011) 9

10 Antwoorden II Dan heb je na een soort tussenletter de zogenaamde traditionelen, de Didones. Dit wordt volgens Gerrit Noordzij in het Nederlands de spitse-pen letter genoemd (Noordzij, 1985). Dit is omdat de contrasten tussen de verticale en de horizontale delen van de letters extreem hoog is. Alsof het met een platte kalligrafie pen is geschreven. Zelf herken ik dit omdat ik ook veel kalligrafeer in mijn vrije tijd. De letter geeft je tekst een modernere look dan de klassieke schreefletter. Ook geeft hij je tekst door het verschil in contrast meer dynamiek en een meer handgeschreven gevoel. Een modern klassiek lettertype dus. In mijn presentatie heb ik de twee meest bekende als voorbeeld genomen, de Didot en de Bidone. Het buitenbeentje in de lijst is de schreefloze letter, deze ging volledig in tegen de modernistische look van de vorige lettergroepen. Het doel van deze letters was functie, ontstaan uit het functionalisme. Daarom zijn dit erg simpele letters geworden. Deze lettersoort is wel tijdens de oorlogen veelal ingezet als propagandaletter van de Nazi s. Daarom is het in Europa na de oorlog vrijwel niet meer gebruikt, behalve door de Zwitserse ontwerpers (deze waren neutraal) (Middendorp, 2011). Sindsdien hebben deze letters de connotaties gekregen van het Zwitserse modernisme. In de lessen print theorie hadden we enkel geleerd dat schreefloze letters goed voor digitaal waren en schrijfletters goed voor print. Ik vind als je het ontstaan van de schreefloze letter kent, dat je hem dan beter begrijpt en ook voor print kunt inzetten mits hij hetzelfde vertelt als je tekst. Over leesbaarheid kan getwist worden. In de 19e eeuw kreeg je uiteindelijk in Amerika een geometrische schreefletter, die wij in Nederland Egyptienne noemen. Op dit moment is deze soort letter weer erg populair. Het is een geometrisch en mechanische letter met weinig contrast en stevige rechte schreven. De letters werden vooral gebruikt in de Amerikaanse reclame en daarom geeft deze letter je al gauw een schreeuwerig gevoel. Wat mij goed lijkt voor het gebruik van typografie voor een tekst met activerende typografie bijvoorbeeld. In mijn presentatie heb ik als voorbeeld genomen de Rockwell en de hedendaagse Caecilia. Dus door het kennen van deze vier kernlettertypes kun je bewustere keuzes gaan maken in lettertypes. Je weet wat je lettertype doet niet enkel door je intuïtie of dat je hem mooi vind, maar ook omdat je zijn geschiedenis kent. Vanuit deze basis kun je leren te experimenteren en je te verdiepen in andere lettertypes, om zo een ervaren typograaf te worden. Zo kan je bijvoorbeeld bij een inhoud die over modernisme gaat, een schreefloze Futura gebruiken en bij een negentiende-eeuws thema een Didone gebruiken. Zo ben je gegarandeerd van een juiste sfeer, maar je kan ook wat anders proberen. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als de sfeer van je typografie in contrast gaat met wat je tekst zegt? Leer door te proberen. 10

11 Antwoorden III Hoe creëer je een bepaalde sfeer binnen jouw boekontwerp met typografie? Wanneer je de lettertypes kent en dus weet welke nuances iedere letter heeft kun je ze bewuster gaan kiezen. Maar hoe zorg je er nou voor dat dit echt een sfeer binnen je boek creëert? Met één lettertype creëer je nog niet altijd de sfeer die je graag wilt bereiken en het is ook moeilijk om zo alle titels, kopjes, subkopjes en bijvoorbeeld citaten vorm te geven. Om echt een sfeer binnen je opmaak te krijgen maak je gebruik van het typografisch palet (Middendorp, 2011). Dit is het samenstellen van verschillende lettertypes om hiermee je gehele document te kunnen opmaken. De benoeming palet is omdat het een beetje lijkt op het combineren van kleuren. Twee lettertypes die erg op elkaar lijken geven het gevoel alsof je twee tinten van dezelfde kleur met elkaar combineert. Zo werkt het dus ook met twee complementaire lettertypes, de één met bijvoorbeeld hele functionele modernistische eigenschappen en de erg klassiek. Dat lijkt erg op het combineren van twee complementaire kleuren. Het is moeilijk om te zeggen wat er precies wel en niet werkt binnen het combineren van typografie. Hier heb ik geen concrete theorie in gevonden. Wel is het zo dat wanneer je verschillende lettertypes uit êên letterfamilie combineert, past het vrijwel altijd bij elkaar. Bijvoorbeeld als je letterfamilie de Quadraat is, dan kun je gemakkelijk Quadraat Sans voor je kopjes gebruiken en Quadraat voor je broodtekst. Ook is het handig te voorkomen dat je twee lettertypes kiest die extreem veel op elkaar lijken, dan kan er verwarring ontstaan. Bijvoorbeeld een Helvetica en een Arial, die praktisch dezelfde letter zijn. Dat is te vergelijken met het combineren van bijna dezelfde grijstinten binnen één ontwerp. Ik denk dat het belangrijkste is binnen een typografisch palet om te zorgen dat de historische connotaties en de uiterlijke details van de twee lettertypes met elkaar samenwerken. Zelf heb ik al verschillende combinaties geprobeerd en merk ik dat ik er gevoel voor begin te krijgen door het blijven combineren. Ook heb ik ondervonden dat twee lettertypes die dezelfde oorsprong hebben, zoals beide afkomstig Parijs of beide gemaakt door de zelfde lettermaker vaak goed met elkaar lijken te werken. Hier heb ik verder geen theorie bij kunnen vinden. Hierbij zal ik twee voorbeelden laten zien die ik heb gemaakt door het combineren van lettertypes. Binnen één familie: Quadraat Quadraat-Sans Hier zie je dat de tekst een rustige sfeer houdt, met een moderne look. Dit komt omdat de twee soorten uit dezelfde familie elkaar niet te erg afleiden en fijn met elkaar meewerken. Quadraat is een lettertype uit de jaren 90, dat afgezien van zijn klassieke details toch erg modern oogt. Dit komt door omdat hij veel levendiger is gemaakt dan dan ze vroeger de lettertypes maakten (Fontshop, 2014). Twee lettertypes met historisch complementaire connotaties: Futura bold Garamond Futura is een geometrisch lettertype dat is ontstaan in de Bauhaus school, het doel van het maken was het maken van een het juiste lettertype. Dit is dan uit het oogpunt van het functionalisme uit het begin van de 20e eeuw. Het lettertype is ook gebruikt voor facistische propaganda door de Nazi s in Duitsland en heeft zo zijn connotatie gekregen met het facisme (de Jong, Purvis, Friedl, 2005). Je ziet bijvoorbeeld het gebruik van dit lettertype ook bij het merk OBEY dat ook geassocieerd met het facisme wilt worden. Daarnaast is Garamond dan een klassiek letter dat al is ontworpen in Deze heeft Claude Garamond gemaakt voor de Franse koning Francois I. met als doel een modernere soort letter te maken in die tijd (de Jong, Purvis, Friedl, 2005). Je merkt dat in dit geval het éne lettertype alles doet wat het andere niet doet en zo elkaar toch complementaire versterkt. 11

12 Antwoorden IV Welke rol speelt de lay-out in de keuze van typografie voor boekontwerp? Er zijn eigenlijk twee soorten lay-outs. De eerste is het goddelijke formule voor boeken, uit een onderzoek ontwerper-auteur Jan Tschichold in 1962 (geciteerd in Middendorp, 2011) had hij een formule ondervonden binnen de lay-out van boeken tussen 1550 tot Deze formule kwam overeen met de formule van de Gulden snede. Wat is de Gulden Snede? De verhouding van de zijdes van de grootste rechthoek bedraagt precies Phi. De op één na kleinste rechthoek begint op de langste zijden van de grootste rechthoek en je raadt het al, de verhouding van de deellijn bedraagt Phi. Op deze manier worden steeds kleinere rechthoeken getekend met de verhouding Phi. Deze verkleining gaat tot in het oneindige door. (Explore Magazine, 2007). Zo krijg je dus altijd de unieke verhouding. Tschichold ontdekte deze verhoudin ook in de vroegere boeken en maakte hier een formule voor, volgens veel typografen is dit nog de beste formule voor lay-outs in boekontwerpen. Het gaat in dit geval om de klassieke kleine boeken, die je met één hand kunt vasthouden. Wil je bijvoorbeeld een vierkant boek ontwerpen, dan werkt deze formule niet. Deze formule werkt enkel met rechthoekige pagina s. Wanneer je op een andere manier gebruik wilt maken van een lay-out, kun je gebruik maken van het grid. Een grid is een hulpmiddel om je afbeeldingen en tekstvakken te organiseren op de pagina s. Hiermee krijg je ook gelijk controle over de witruimtes van het ontwerp. Bij de klassieke formule van Tschichold kreeg je automatisch witruimtes en dit is belangrijk voor de rust op je pagina s. Zoals ik net de vergelijk nam tussen kleur en het typografisch pallet, zou je dit kunnen vergelijken met rustmomenten in muziek. Een grid is eigenlijk niet meer dan een indeling van je canvas (het veld waar je op ontwerpt) met hulplijnen (Elam, 2004). Zo kan je een compositie creëren in je tekstindeling. Volgens veel functionalistische typografen is het werken met grids en het werken typografie één en hetzelfde ding. Typografie is per definitie al het ordenen van standaard elementen binnen een patroon (Froshaug, 1967). Ik denk hierbij weer dat wanneer jij een goede reden hebt om juist zonder grid jouw ontwerp te maken dat dit net zo goed kan werken. Zolang jij maar bewust deze keuze maakt. Het voordeel van het gebruiken van een grid is dat je jezelf enkele beperkingen opgeeft. Ik geloof in de macht van de beperkingen en dat je net als bij bijvoorbeeld een techniek als zeefdruk juist uit deze beperkingen creativiteit kan halen. Voor de belevenis van de typografie binnen boeken betekent dit in ieder geval het volgende. Om de lezer een klassiek en esthetisch gevoel te geven bij jouw boekontwerp kun je gebruik gaan maken van de klassieke formule van Tchichold. Voor een modernere functionalistische manier van ontwerpen (waar je wat meer vrijheid hebt binnen het gebruiken van elementen) kun je gebruik maken van het moderne grid. Tschichold s formule toegepast op Hamlet. Afbeelding van toegepast modern grid door de Zwitserse Joseph Muller Brockman. 12

13 Antwoorden V Hoe verhoudt het formaat en de vorm van het boek zich tegenover het gebruik van tekst? Wat ik vaak tijdens mijn studie merk is dat veel studenten vrijwel altijd gebruik maken van het formaat A4. Dit komt misschien door gewenning, een schoolse instelling of simpelweg gemak Wanneer ik thuis in mijn boekenkast kijk dan, zie ik namelijk géén enkel boek in het formaat A4. Ze zijn bijna allemaal kleiner, met uitzonder van een aantal boeken met veel afbeeldingen. Die boeken zijn groter en breder zodat er gemakkelijker afbeeldingen in kwijt kunnen. In die zin denk ik dat je het beste eerst de gewenste lay-out kunt gaan ontwerpen, die samenwerkt met het typografisch pallet dat jij eerder hebt gekozen en op basis daarvan het papierformaat moet gaan kiezen. Ik ben er naar opzoek gegaan om te kijken of er een verband is tussen de boekformaten en vormen (bijvoorbeeld papiersoort e.d.) en het gebruik van typografie. Echter kwam ik op het gebied van papier en formaat enkel op mogelijkheden uit praktische overwegingen en niet esthetische. Een boekformaat wordt vrijwel altijd gekozen omdat het gemakkelijk en goedkoop te drukken is. Wat ik wel interessant vond was dat de Europese A-formaten papier ook volgens de Gulden Snede zijn berekend (Middendorp, 2011). Dit had ik natuurlijk al eerder kunnen weten, omdat een A1 altijd twee maal een A2 is in breedte en een A2 tweemaal een A3 etc. Echter had ik hier nog nooit over nagedacht. Dit maakt dit papierformaat ideaal voor het gebruik van de klassieke formule. Voor een ander formaat kun je kiezen wanneer je gebruik gaat maken grote plotters, waar het formaat daarna pas gesneden zal worden. Boek geprint op grote vellen met offset 13

14 Antwoord Welke rol speelt typografie in de belevenis van boeken en hoe ontwerp je deze? De rol die typografie in de belevenis van boeken speelt is afhankelijk van het soort boek. Voor een CMD er zijn er vier relevante soorten leesmanieren. Afhankelijk van de doelstelling van jouw drukwerk en de doelgroep kun jij spelen met te typografie. De belevenis zal dus verschillen per boekdoeleinde, in een roman is over het algemeen typografie vrij statisch en in een boek met kunstzinnige doeleinde kun je lekker met de tekst experimenteren. Om de juiste sfeer te creëren moet je als CMD er eerst kennis maken met alle verschillen categorieën aan lettertypes. Wanneer je de achtergrond hebt leren kennen, kun je bewust de keuze gaan maken welk lettertype wat gaat communiceren en wat dat doet met jouw tekst en jouw ontwerp. Daar kan je extra sfeer aan brengen doormiddel van het typografisch pallet, dat is het combineren van verschillende lettertypes. Binnen de lay-out kun je twee kanten op om een belevenis te creëren, de klassieke methode volgens de Gulden Snede en het vrijere moderne grid. De keuze van papiersoort en grootte is niet cruciaal voor een goede boekbeleving, maar kan wel financiële keuze zijn. g Conclusie Ik denk dat door kennis te hebben van al deze zaken, je als CMD er bewustere keuzes maken binnen de typografie van een boek. Dit geeft je niet alleen zekerheid in het grafisch ontwerpen van boeken maar zorgt er ook voor dat de typografie binnen jouw boek ook meespeelt met de content. Door te beginnen om deze basis toe te passen zul je steeds bekwamer om gaan met typografie en uiteindelijk expert worden. Het is prettig om al jouw keuzes te kunnen verantwoorden tegenover je baas, opdrachtgever of je klant (die altijd vragen waarom?). 14

15 Reflectie Wat vond ik van Seminar? Seminar was een leuk, heftig en ook moeilijk traject. Ik heb door de cursus wel een duidelijk inzicht gekregen van wat er mij te wachten staat bij het afstudeeronderzoek. Ik weet nu dat het erg belangrijk is wanneer je zelf onderzoek doet om dit altijd duidelijk af te bakenen. Zelf ben ik enorm nieuwsgierig naar alles en bang om belangrijke informatie over het hoofd te zien. Dit heeft nog wel eens frustrerend gewerkt tijdens dit onderzoek. Zeker omdat ik met mijn bronnen, die vrijwel allemaal boeken zijn, al snel te lang bezig ben omdat ik het boek van begin tot einde wil doorspitten. Ik heb geleerd om in boeken gerichter onderzoek te gaan doen. Dit bespaart je een hoop tijd, moeite en zo dwaal je niet te snel van je hoofdvraag af. Verder weet ik nu door seminar naar veel meer over typografie en heb ik erg veel nieuwe theorieën en achtergronden kunnen ontdekken en analyseren. Voorafgaand aan dit traject dacht ik dat ik al enigszins kundig was in binnen dit vakgebied, maar nu ben ik een hoop kennis rijker. Bij mijn hoorcollege vond ik wat goed ging dat ik alle theorie die ik had verzameld, gelijk ook toegepast liet zien zodat de luisteraars dan ook de link konden zien tussen de theorie en de praktijk. Ik hoop dat ze hiermee op een andere manier gaan kijken naar hun typografische keuzes. Het laat in het traject wijzigen van essay naar hoorcollege was wel een valkuil, aangezien ik toen mijn gehele content opnieuw moest clusteren. Ik wilde daardoor misschien te veel vertellen. In de toekomst wil ik graag nog van mijn onderzoek een behapbare handleiding maken, om CMD ers een basis te geven in typografie in boeken. 15

16 Bronnen Literatuurlijst Elam, K. (2004). Grid Systems: Principles of Organizing Type. New York: Princeton Architectural Press Explore Magazine (2007). Het geheim van de Gulden snede. Geraadpleegd op 24 Mei 2014 via Fontshop (2014). FFQuadraat. Geraadpleegd op 23 Mei 2014 via Froshaug A. (1967). Typography is a grid. Geraadpleegd op 24 Mei 2014 via de Jong, C., Purvis, A., Friedl, F., (2005). Creative Type. Laren: VK Projects Middendorp, J. (2011). De vorm van tekst (1e druk). Amsterdam: BIS Publishers Mombaerts, M., Vossen M. (2008). Goed voor druk (3e druk), Gent: Academie Press Noordzij G. (1985) De streek: Theorie van de schrift. Zaltbommel: Van de Garde Pohlen J. (2009). Letterfontein, Roermond: Uitgeverij Fontana Safran Foer, J. (2006). Extremely Loud and Incredibly Close, Boston: Houghton Mifflin Unger, G (2006). Terwijl je leest (1e druk), Amsterdam: De Buitenkant Overige geraadpleegde bronnen (niet gebruikt in onderzoeksrapport) Cheng K. (2006). Designing type, London: Laurence King McLean, Ruari (2000). Manual of typography. London: Thames & Hudson Müller, L (2004). Homage to a typeface. Baden: Lars Müller Publishers Middendorp, J. (2004). Dutch type. Rotterdam: Uitgeverij

17 Z