Waarom is de klimaatverandering niet overal op aarde gelijk?
|
|
- Oscar Vermeiren
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Waarom is de klimaatverandering niet overal op aarde gelijk? Prof. Nicole van Lipzig Afdeling Geografie Department of Earth- and Environmental Sciences K.U.Leuven, Celestijnenlaan 200E, B-3001 Heverlee Mercator 500 jaar later: een nieuwe kijk op de wereld 16 Februari 2012
2 Gerard Mercator Gerard Mercator: kaartenmaker die zocht naar de structuur van de gehele machine van de wereld (biography door Babicz) Een geografisch perspectief: wereld begrijpen door verdeling over de aarde te observeren en analyseren en de onderliggende relaties bloot te leggen (national geographic) Het doel van deze lezing is om inzicht te krijgen in de ruimtelijke patronen van klimaatverandering. Nodig om de juiste keuzes te kunnen maken (mitigatie en adaptatie)
3 Inhoud Introductie Ruimtelijke verdeling van temperatuur Ruimtelijke verdeling van neerslag Menselijke invloeden op het klimaat Kantelpunten (tipping points) Gevolgen van klimaatverandering
4 Introductie We zien de wereld om ons heen veranderen MOUNT KILIMANJARO, AFRIKA: NASA's Landsat satelliet op 7 Februari 1993 (links) eb 21 Februari 2000 (rechts)
5 Introductie Lake Chad (Sahel) is gekrompen van een oppervlakte van km² in 1960 tot1350 km²
6 Introductie TOBOGGAN GLACIER, ALASKA Links: 29 Juni Rechts: 4 September 2000.
7 Introductie Vragen over duurzame ontwikkeling: welke risico s accepteren we? Waar liggen de grenzen die we beter niet overschijden? Rochström et al. (Nature, 2009) definieren planetaire systemen waarvan klimaatverandering er een is. Rockström et al., Nature, 2009
8 Ruimtelijke verdeling van temperatuur De mondiale opwarming is niet wat ons treft: gevolgen zijn meestal lokaal en hangen samen met meer factoren dan temperatuur
9 Ruimtelijke verdeling van temperatuur IPCC, 2007
10 Ruimtelijke verdeling van temperatuur CO2 is gelijkmatig verdeeld over de globe; aerosolen hebben sterk ruimtelijk patroon Land warmt meer op (met name de continentale gebieden): Oceaan heeft hoge warmtecapaciteit en een hoog koelend effect door de verdamping die optreedt Arctische gebieden: positieve terugkoppeling door zeeijsterugtrekking: afname albedo and toename van de aanvoer van warm water uit lagere breedten De sterke opwarming in de winters in noord-europa van kwam door een meer positieve fase van de NAO (Hurrell en van Loon, 1997). Er komt steeds meer bewijs dat de NAO variabiliteit gedreven worden door invloeden van de oceaantemperatuur Meer opwarming in de droge subtropen dan in de natte tropen (b.v. Afrika) door het koelend effect van de verdamping
11 Ruimtelijke verdeling van temperatuur dagelijk kse gang in temper ratuur ( C) De dagelijkse gang in temperatuur neemt duidelijk af dagen per decade over laatste 50 jaar
12 Ruimtelijke verdeling van temperatuur De beweging van soorten wordt door menselijke activiteiten bepaald. Reproductie en spreiding worden door condities op de site bepaald zoals klimaat (Walther et al., Nature, 2002)
13 MODIS beelden van NASA's Terra satellite, National Snow and Ice Data Center, University of Colorado, Boulder Ruimtelijke verdeling van temperatuur Larsen Ice Shelf January 2002
14 Ruimtelijke verdeling van temperatuur 17 February 2002
15 Ruimtelijke verdeling van temperatuur 23 February 2002
16 Ruimtelijke verdeling van temperatuur 05 March 2002
17 Ruimtelijke verdeling van temperatuur Sam index is toegenomen (drukverschil tussen polaire gebieden en gematigde breedtes): sterkere westenwinden
18 Ruimtelijke verdeling van temperatuur Toename in westenwinden leidt tot een toename in temperatuur aan de lijzijde van de berg (Föhn-effect) (van Lipzig et al., J. Clim, 2008)
19 Ruimtelijke verdeling van temperatuur Gerard Mercator Oorzaak toename in westewinden: toename in broeikasgassen en afname van stratosferisch ozon door menselijk handelen
20 Gerard Mercator Ruimtelijke verdeling van neerslag
21 Gerard Mercator Ruimtelijke verdeling van neerslag
22 Ruimtelijke verdeling van neerslag Toename neerslag hoge breedtes Afname neerslag in de subtropen Toename neerslag in de tropen
23 Ruimtelijke verdeling van neerslag Gevolgen: Afvoer van rivieren op hoge breedtes neemt toe terwijl rivierafvoer in het midden-oosten, Europa en centraal amerika gaan afnemen
24 Ruimtelijke verdeling van neerslag Waterstress: ratio tussen afname van water en beschikbaarheid 20e eeuw: bevolking verdriedubbeld; watergebruik verzesdubbeld één op de zes mensen geen veilig drinkwater zoetwater is gelimiteerd Afname in neerslag in gebieden met waterstress
25 Mechanisme Ruimtelijke verdeling van neerslag Warme lucht kan meer vocht bevatten We kunnen dit kwantificeren met de Clausius-Clapeyron relatie Voor temperaturen op aarde neemt het vocht in de atmosfeer toe met 7% per C Vochttransport is gelijk aan neerslag minus verdamping Nulde orde benadering van probleem: Helden Soden, J. Clim., 2006
26 Gerard Mercator Impacts Helden Soden, J. Clim., 2006
27 Ruimtelijke verdeling van neerslag Thermodynamisch Thermodynamische effect wordt gedeeltelijk gecompenseerd door iets zwakkere circulate Opwarming zorgt voor een toename in contrasten In totaal neemt de neerslag met zo n 5% toe de komende 100 jaar Verdroging in subtropen rijkt verder poolwaarts dan thermodynamisch verklaard kan worden Helden Soden, J. Clim., 2006
28 Ruimtelijke verdeling van neerslag Poolwaartse expansie van: Hadley cel Subtropische hoge drukgebieden Stormbanen
29 Ruimtelijke verdeling van neerslag
30 Ruimtelijke verdeling van neerslag Verandering in winter (DJFM) neerslag door een toename van 1 van de NAO index over 1900 tot Contour 0.1 mm per dag (Hurrell et al., 2003).
31 Ruimtelijke verdeling van neerslag Verdroging in mediterrane gebieden komt door: Thermodynamische effect Poolwaartse expansie van: Hadley cel; Subtropische hoge drukgebieden; Stormbanen Meer positieve fase van de Noord Atlantische Oscillatie
32 Menselijke invloeden op het klimaat Hoe weten we dat de veranderingen die we hebben gezien veroorzaakt worden door menselijk handelen en dat we dus invloed hebben? We hebben maar één aarde dus kunnen geen verschillende experimenten doen. Er zijn sterke argumenten uit de wetenschap: Ons labo zijn de GCMs (General Circulation Models) We kunnen berekeningen doen met en zonder broeikasgassen Het blijkt dat we enkel met de waargenomen veranderingen in broeikasgassen de temperatuursveranderingen in de vorige eeuw kunnen verklaren.
33 Tipping points Gerard Mercator
34 Menselijke invloeden op het klimaat Andere argumenten: In het paleoklimaatarchief is een zeer goede relatie gevonden tussen temperatuur en broeikasgassen We hebben in de laatste jaar (180 en 300 ppm) nog nooit zo n hoge CO2 concentraties gehad als nu (393 ppm) We begrijpen de fysische mechanismen: het broeikas effect werd ondekt door Joseph Fourier (1824) en gekwantificeerd door Svante Arrhenius (1896) (de laatste ontwikkelde een theorie om de ijstijden te verklaren) De hoeveelheid koolstof die we hebben uitgestoten is genoeg om de CO2 conditions van 500 ppm verklaren De isotoop signatuur duidelijk op verbranding van fossiele brandstoffen wijst (de verhouding 13C/12C ratio was nog nooit zo laag als nu in de laatste jaren)
35 Menselijke invloeden op het klimaat Op globale schaal is de toename in broeikasgassen de belangrijkste verklarende factor voor de opwarming IPCC, 2007, Summary for policy makers
36 Menselijke invloeden op het klimaat Landgebruik veranderingen slechts sumier opgenomen in IPCC 2007 Deze kunnen globaal (teleconnecties) en regionaal een sterk effect hebben Ontbossing (albedo en evapotranspiratie) Urban heat island
37 Tipping points Society may be lulled into a false sense of security by smooth projections of global change (Lenton et al., Nature, 2008) Risico = kans x gevolg De kans op kantelpunten (tipping points) is klein, maar de gevolgen zijn groot
38 Tipping points de opwarming van de aarde is iets van alle tijden er waren in het verleden periodes waar het warmer was dan nu ijstijden traden op: -700, -300, -2 miljoen jaar geleden het systeem aarde veranderde drastisch de laatste jaar waren relatief stabiel (Holoceen) gedurende het Holoceen kon de menselijke beschaving (vaste woonplekken, de landbouw, enzovoorts) opkomen en zich ontwikkelen Indicatie van temperatuur en neerslag verloop gedurende de afgelopen 2000 miljoen jaar
39 Tipping points Zonder menselijke invloed verwachen we dat het Holoceen nog enkele duizende jaren zal duren (Berger en Loutre, Science, 2002) Er zijn indicaties dat door de menselijke invloed op het klimaat, de aarde buiten dit stabiel evenwicht zou worden gedrukt Complexe systemen (ecosystemen, financiele markten, klimaat, ) hebben zgn tipping points (bifurcatiepunten; omslagpunten) (Scheffer et al., Nature, 2009) Het is bijna onmogelijk deze te voorspellen De centrale vraag is hoe een samenleving met risico en onzekerheid wil omgaan (Rockström et al., nature, 2009) Mogelijke tipping points zijn in kaart gebracht (Lenton et al., PNAS, 2006)
40 Tipping points
41 Tipping points Wat kunnen we leren van het paleoklimaatarchief? Best gedocumenteerde abrupte klimaatveranderingen in het paleoklimaatarchief hangen samen met veranderingen in oceaancirculatie door verandering in de vorming van atlantisch diep water (b.v. Jong Dryas events 12 kjaar geleden) Grote veranderingen in tropische neerslag gedetecteerd in marine sedimentkernen in het verleden door verschuiving ITCZ De ITCZ werd zuidwaarts gedrukt wanneer er koude events optraden op hoge breedten (Heinrich stadial 1 en. Jong Dryas) (Schefuss et al., Nature, 2011) door teleconnecties
42 Tipping points
43 Tipping points Het identificeren van tipping points roept vragen op over duurzame ontwikkeling: welke risico s accepteren we? Waar liggen de grenzen die we beter niet overschijden? IPCC zegt dat afzwakking van de MOC gebeurt, maar stilvallen niet waarschijnlijk is Er is momenteel geen wetenschappelijke consensus over de vraag hoe om te gaan met de tipping points In huidige impact en adaptatie-studies zijn de tipping points momenteel niet in rekening genomen
44 Gevolgen van klimaatverandering Emissions Mitigation Climate change Climate variability Non-climatic factors Exposure to climatic stimuli Sensitivity to climatic stimuli Adaptive capacity Adaptation Impacts of climate change Vulnerability to climate change Greiving et al., ESPON CLIMATE EU - Climate Change and Territorial Effects on Regions and Local Economies
45 Gevolgen van klimaatverandering Klimaatverandering lijkt de bestaande socioeconomische verschillen tussen de kern van Europa and de periferie te versterken Greiving et al.
46 Gevolgen van klimaatverandering Gerard Mercator Impact hot spots: toerisme aan de kustlijn en in de bergen zeeniveau veranderingen aan de kustlijn Greiving et al.
47 Gevolgen van klimaatverandering Adaptieve capaciteit: economische middelen om adaptatiemaatregelen uit te voeren Laag in zuid en oost Europa Greiving et al.
48 Gevolgen van klimaatverandering Afrika is het meest kwetsbare continent door grote klimaatverandering, multiple stress en lage adaptieve capaciteit Kwetsbaarheid groot in mega eltas in Azie en de kleine eilandengroepen door de verwachte zeeniveauverandering
49 Besluit Meer weten over regionale gevolgen van klimaatverandering? Kom naar de Mercatortentoonstelling op de Campusbibliotheek Arenberg te Heverlee v.a. 22 Maart 2012
Prof. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat
Prof. Gerbrand Komen (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat Jaargemiddelde temperatuur (afwijking van 1951-1980) in Nederland (rode lijn) en wereldgemiddeld (blauwe
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieklimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
Nadere informatieKlimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN
Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/ De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd
Nadere informatieKlimaatverandering, waterhuishouding en adaptatienoden in Vlaanderen
Klimaatverandering, waterhuishouding en adaptatienoden in Vlaanderen enkele aanvullende beschouwingen prof. dr. ir. Patrick Willems K.U.Leuven Afdeling Hydraulica Toekomstig klimaat? huidig klimaat: gematigd
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1
Nadere informatieKlimaatverandering in internationaal perspectief
Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario
Nadere informatieKlimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger
Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa
Nadere informatieKlimaat in de 21 e eeuw
Klimaat in de 21 e eeuw Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd en voor Nederland Mogelijke
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in
Nadere informatieKunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien?
Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien? Gerbrand Komen ex-knmi, IMAU 20 juni 2011 KNAW themabijeenkomst Wetenschappelijke modellen, wat kun je ermee? Met dank aan Wilco Hazeleger
Nadere informatieKlimaat(les)marathon. Leren voor en over het klimaat
Klimaat(les)marathon Leren voor en over het klimaat DE ESSENTIE VAN KLIMAATVERANDERING CRASHCURSUS KLIMAATWETENSCHAP Prof. Dr. Wim Thiery INHOUD WAAROVER ZAL IK HET HEBBEN? - Wat is het klimaat? - Wat
Nadere informatie1. Waarnemingen van klimaatverandering
Klimaatverandering 2013: Wetenschappelijke elementen (5 de evaluatierapport van het IPCC deel 1) Belangrijkste boodschappen van de Samenvatting voor beleidsmakers De bijdrage van werkgroep I van het IPCC
Nadere informatieKlimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Nadere informatieDe KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen
De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen Geert Lenderink KNMI 26 mei 2014: presentatie KNMI14 scenario s De Basis: het 5de IPCC rapport van WG1 (2013) 1. Kennis m.b.t. globale klimaatverandering
Nadere informatieKlimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde H.2 tot paragraaf 8
Samenvatting Aardrijkskunde H.2 tot paragraaf 8 Samenvatting door Anouk 747 woorden 19 januari 2018 6,3 7 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand H.2 Klimaat 1 De stralingsbalans van de aarde
Nadere informatieklimaatverandering Planet
klimaatverandering Planet 66 67 klimaatver andering De verandering van het klimaat wordt tegenwoordig gezien als de grootste milieudreiging in de wereld. Klimaatmodellen voorspellen op de lange termijn
Nadere informatieBodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer
Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam
Nadere informatieKlimaatwetenschap De realiteit van een opwarmende aarde. Prof. Nicole van Lipzig
Klimaatwetenschap De realiteit van een opwarmende aarde Prof. Nicole van Lipzig OPEN LEZING IN HET KADER VAN DE KLIMAATTOP IN KOPENHAGEN 17 November 2009 INHOUD De mens be nvloedt het systeem aarde De
Nadere informatieGebruik van Delft-FEWS voor een wereldwijde analyse van de hydrologische consequenties van klimaatverandering
Gebruik van Delft-FEWS voor een wereldwijde analyse van de hydrologische consequenties van klimaatverandering Frederiek Sperna Weiland Rens van Beek Jaap Kwadijk Albrecht Weerts Marc Bierkens Introductie
Nadere informatieKlimaatmodellen. Projecties van een toekomstig klimaat. Wiskundige vergelijkingen
Klimaatmodellen Projecties van een toekomstig klimaat Aan de hand van klimaatmodellen kunnen we klimaatveranderingen in het verleden verklaren en een projectie maken van klimaatveranderingen in de toekomst,
Nadere informatieIs er een point of no return in klimaatverandering? Henk A. Dijkstra, IMAU, Departement Natuuren Sterrenkunde, Universiteit Utrecht
Is er een point of no return in klimaatverandering? Henk A. Dijkstra, IMAU, Departement Natuuren Sterrenkunde, Universiteit Utrecht Overzicht 1. Forcering - respons kritische condities 2. Klimaatgevoeligheid
Nadere informatieDe klimaatverandering: fabel of pure ernst?
De klimaatverandering: fabel of pure ernst? Rozemien De Troch 1,2 1 Koninklijk Meteorologisch Instituut; 2 Departement Fysica en Astronomie, UGent Praatcafé Beweging.net, 20 maart 2015, Drongen R. De Troch
Nadere informatieMAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM
MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM De maatschappelijke discussie over klimaatverandering wordt onvoldoende scherp gevoerd. Er wordt nauwelijks nagedacht over de ernst van de problematiek
Nadere informatieKlimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding
Vlaamse Klimaatconferentie: Adaptatie, 26.5.2011, Antwerpen Klimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding Johan Brouwers Dienst Milieurapportering - MIRA, Vlaamse Milieumaatschappij
Nadere informatieHet klimaat verandert, wat nu?
Het klimaat verandert, wat nu? Lesley De Cruz, Rozemien De Troch Koninklijk Meteorologisch Instituut De Limburgse Klimaattop, 18 september 2017 De Cruz et al. (KMI) Klimaatverandering 20170918 1 / 23 1
Nadere informatieHet veranderend klimaat deel 2
Het veranderend klimaat deel 2 Prof. Gerbrand Komen 13 oktober 2008 HOVO, Utrecht Overzicht 1. Variabiliteit in het complexe klimaatsysteem 2. Waarnemingen en modellen 3. Klimaatverandering: detectie,
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke
Nadere informatieHet integreren van ijsbergvariabiliteit in het klimaatsysteem met behulp van het iloveclim klimaatmodel
xix Samenvatting Het integreren van ijsbergvariabiliteit in het klimaatsysteem met behulp van het iloveclim klimaatmodel Dit proefschrift onderzoekt het effect van de Groenlandse IJskap, in het bijzonder
Nadere informatieAKKademie Inagro 24 mei 2019
Site: geertnaessens.be Facebook: Geert Naessens Twitter: @GeertNaessens Youtube: https://www.youtube.com/c/geertnaessensweerma { AKKademie Inagro 24 mei 2019 Welkom Korte lezing vrijdag 24 mei 2019 Hoe
Nadere informatieHet Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers
Het Klimaatdebat 1 De Klimaatwetenschap Brede overeenstemming over grote lijn en dat is in toenemende mate al decennia lang het geval De aarde warmt op en dat komt grotendeels door de mens. Wetenschap
Nadere informatieNieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.
Nieuwe KNMI klimaatscenario s Nieuwe KNMIklimaatscenario s 2006 2006 Janette Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Klimaatverandering Waargenomen veranderingen Wat zijn klimaatscenario s? Huidige en nieuwe
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Nadere informatieNOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Wat leren de oceanen ons over klimaatsverandering? Dr Wouter Rommens UNESCO/IOC Project Office for IODE VLIZ Inhoud Inleiding: IOC, IODE, databeheer en klimaatverandering Veranderende
Nadere informatiePERMAFROST DOOI IN SIBERIË. Jorien E. Vonk Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Arctisch Centrum, Rijksuniversiteit Groningen
PERMAFROST DOOI IN SIBERIË Jorien E. Vonk Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Arctisch Centrum, Rijksuniversiteit Groningen Vandaag Permafrost Koolstof in permafrost Klimaatverandering in poolgebieden
Nadere informatieKlimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers
Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers Nationale Najaarsconferentie POP 3 Workshop Klimaatverandering en Landbouw Utrecht, 17 Nov. 2016 door Pier Vellinga Wetenschappelijk directeur Kennis
Nadere informatieGEO Ecozones vervolg Systemen. Vandaag
GEO2-4204 Ecozones vervolg Systemen Vandaag (Peri)glaciaal Mediterraan Subtropen zonder droge periode Subtropen zonder droge periode klimaat Warm en vochtig s zomers convectie > zware buien orkanen Subtropen
Nadere informatieKNVWS Delft. Overzicht
Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen
Nadere informatieNNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Nadere informatieHiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen?
Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen? In de periode 1998-2012 is de mondiale temperatuurtrend beduidend kleiner dan in de decennia ervoor. Deze trendbreuk wordt ook wel hiatus genoemd. De
Nadere informatieeconomische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen
economische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen REDD+ een campagne voor bewustwording van suriname over haar grootste kapitaal Wat is duurzaam gebruik van het bos: Duurzaam
Nadere informatieEen academisch perspectief op de droogte van de zomer 2018
Een academisch perspectief op de droogte van de zomer 2018 Imme Benedict Bron: Jannes Wiersema Meteorologie en Luchtkwaliteit Vakgroep Wie ben ik? 2010 2013 BSc Bodem, water en atmosfeer 2013 2015 MSc
Nadere informatieNRC Infographic, Prinsjesdag
Naar een volgende fase in het milieubeleid: Urgentie vanuit de wetenschap Let wel: Wetenschap gaat over het verleden en heden (begrijpen van processen), terwijl beleid de toekomst omvat (beïnvloeden van
Nadere informatieOp weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al.
Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al. Agenda waarom klimaatscenario s voor NL? hoe komen ze tot stand? wat veroorzaakt de spreiding in de klimaatprojecties?
Nadere informatieRecente variaties in de temperatuur van het oceaanwater. Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht
Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht De Global Warming Hiatus Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur
Nadere informatieWorkshop Klimaatverandering. Inhoud: pag. 2 t/m 31 : Erno Bouma Is er wat aan de hand? pag. 32 t/m 46: Jan Schreuder Vereinigte Hagel
Workshop Klimaatverandering Inhoud: pag. 2 t/m 31 : Erno Bouma Is er wat aan de hand? pag. 32 t/m 46: Jan Schreuder Vereinigte Hagel Landbouw & Klimaatsverandering, is er wat aan de hand? Indeling Klimaatsverandering:
Nadere informatieGeologische tijdschaal. AK 4vwo vrijdag 31 oktober. 11 Het klimaat door de tijd. inhoud
Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 11 t/m 14 inhoud Het klimaat door de tijd (par. 11) Het klimaat nu (par. 12) Het klimaat in de toekomst (par. 13) Klimaatbeleid (par. 14) AK 4vwo vrijdag
Nadere informatieOpwarming aarde niet de schuld van het vee
focus juni 219 Opwarming aarde niet de schuld van het vee Europese landbouwhuisdieren hebben vrijwel geen aandeel in de opwarming van de aarde. Dat blijkt uit data van het Amerikaanse Carbon Dioxide Information
Nadere informatieDe oorzaken en gevolgen van de opwarming van het klimaat
De oorzaken en gevolgen van de opwarming van het klimaat Belgische geografendagen Brussel, 14 november 2015 Philippe Huybrechts Earth System Sciences & Departement Geografie Vrije Universiteit Brussel
Nadere informatieEvolutie van het klimaat in België
Hans Van de Vyver Koninklijk Meteorologisch Instituut 11 januari 2013 Introductie wetenschappelijke activiteiten MERINOVA-project: Meteorologische risico s als drijfveer voor milieukundige innovatie in
Nadere informatieDe meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.
De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Lupatini, Manoeli Title: Microbial communities in Pampa soils : impact of land-use
Nadere informatieKlimaat, -verandering en -scenario s
Klimaat, -verandering en -scenario s Janette Bessembinder et al. Opzet presentatie Wat is klimaat en klimaatverandering Waargenomen veranderingen Klimaatscenario s Klimaatdienstverlening 1 Wat is klimaat?
Nadere informatieDe KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden
De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden Bart van den Hurk KNMI 2006 2009 2011 2014 KNMI 06 8 jaar verder IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007 IPCC, 2013 IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007
Nadere informatieSamenvatting. Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies.
xiii Samenvatting Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies Dit proefschrift gaat over klimaatschommelingen tijdens het Holoceen
Nadere informatieSamenvatting 203 Klimaatverandering leidt volgens de voorspellingen tot een toename van de mondiale temperatuur en tot veranderingen in de mondiale waterkringloop. Deze veranderingen in de waterkringloop
Nadere informatieLAAT KLIMAATVERANDERING DE BORDEAUXWIJN KOUD?
LAAT KLIMAATVERANDERING DE BORDEAUXWIJN KOUD? Pieter Leroy Uitreiking Prijs Rudi Verheyen Antwerpen, 30 november 2011 Structuur Waarom dit thema? Klimaatverandering Klimaatverandering en regio s Onzekerheid:
Nadere informatie9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s. neerslag en potentiele verdamping. Aad van Ulden en Geert Lenderink
9:30 Inleiding ochtendvoorzitter Gerbrand Komen 9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s Bart van den Hurk 10:15 Constructie van scenario s voor temperatuur, neerslag en potentiele verdamping Aad
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2002-II
Mens en Milieu Het rivierkleilandschap vervult een belangrijke functie in de ecologische hoofdstructuur. 3p 23 A: Welk deel van het rivierkleigebied is bij uitstek geschikt om deel uit te maken van de
Nadere informatieDe algemene luchtcirculatie
De algemene luchtcirculatie De Aarde wordt niet gelijkmatig opgewarmd door de Zon. Bij de polen is het het hele jaar beduidend kouder dan aan de evenaar. Er is dus een effect van de breedteligging op de
Nadere informatieAchtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1
Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1 Dia 1 Klimaatverandering Onomstotelijk wetenschappelijk bewijs Deze presentatie geeft een inleiding op het thema klimaatverandering en een (kort) overzicht
Nadere informatie23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar?
Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar? Sybren Drijfhout (KNMI, Universiteit Utrecht & Southampton) De zeespiegel blijft nog eeuwen stijgen. Zelfs als Parijs wordt uitgevoerd is over 200 jaar stijging 3-4
Nadere informatieWe hebben zeer waarschijnlijk al een (kleine) klimaatverandering meegemaakt!
We hebben zeer waarschijnlijk al een (kleine) klimaatverandering meegemaakt! 15-16 oktober 1987, windstoten tot 220 km/h, grote schade 2004, bijna 1400 tornado s december (!!) 2001, Faxai, 879 mbar 27
Nadere informatieHet klimaat, broeikasgassen en wij...!
Inhoud:! Het klimaat, broeikasgassen en wij...! DvhN Klimaatlezing, Groningen, 6 januari 2011! Prof.dr. Harro A.J. Meijer! Energy and Sustainability Research Institute Groningen (ESRIG)! Rijksuniversiteit
Nadere informatieKLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET. Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018
KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018 Klimaatverandering: mitigatie en adaptatie Klimaatadaptatie: een voorgeschiedenis 1980s 1990 : Klimaatwetenschap
Nadere informatieLes bij klimaatverandering:
Les bij klimaatverandering: Lesdoelen: De leerlingen zijn aan het einde van de les meer te weet gekomen over het gevolg van de opwarming van de aarde. De leerlingen kunnen zich verplaatsen in kinderen
Nadere informatieDatum 21 mei 2019 Betreft Beantwoording vragen over een nieuw onderzoek naar de impact van de ongekende veranderingen rond de Noordpool
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieEffecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee Jack Middelburg Universiteit Utrecht Darwin Centrum voor Biogeologie Netherlands Earth System Science Centre 21 Oktober 2014 KNAW Oceaan in hoge
Nadere informatieKlimaatverandering en onze voedselzekerheid
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen
Nadere informatieEindexamen biologie pilot havo 2011 - II
Onderzoek naar het klimaat met behulp van huidmondjes Op een school in Midden-Limburg wordt een vakkenintegratieproject georganiseerd met als thema: mogelijke oorzaken voor en gevolgen van het versterkt
Nadere informatieDe geobserveerde en verwachte effecten van klimaatverandering
De geobserveerde en verwachte effecten van klimaatverandering Prof. Dr. Rik Leemans Environmental Systems Analysis Groups Wageningen University 29 oktober 2015 NVV-symposium Klimaat & Energie, KNMI Prof.
Nadere informatieCuraçao Carbon Footprint 2015
Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding
Nadere informatieWind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's?
Wind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's? Andreas Sterl (KNMI) wind hurricanes (orkanen) regen zicht + mist weer van de toekomst Achtergrond: CO 2 en temperatuurstijging Stijging
Nadere informatieVERANDEREN VAN KLIMAAT?
VERANDEREN VAN KLIMAAT? Tropisch klimaat, gematigd klimaat, klimaatopwarming, klimaatfactoren...misschien heb je al gehoord van deze uitdrukkingen. Maar weet je wat ze echt betekenen? Nova, wat bedoelen
Nadere informatieGroningen, 15 juni 2009. Klimaatverandering: Dreiging of Uitdaging. Reinier van den Berg. Palmbomen of pinguins
Groningen, 15 juni 2009 Klimaatverandering: Dreiging of Uitdaging Palmbomen of pinguins Reinier van den Berg Meteoroloog, klimatoloog Presentator, fotograaf, auteur Tornadojager page 2 1 11 Mei 2000 2
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieINDONESIË. Natuurlijke en landschappelijke kenmerken
INDONESIË Natuurlijke en landschappelijke kenmerken Structuur [1/2] De kandidaat kan gebiedskenmerken van een ontwikkelingsland beschrijven en analyseren. Het betreft: a. sociaal-geografische en fysisch-geografische
Nadere informatietijdreeksen voor de toekomst
Klimaatverandering, klimaatscenario s en tijdreeksen voor de toekomst J. Bessembinder J. Beersma, KNMI Opzet presentatie Definitie klimaat en klimaatscenario s Mondiale en regionale klimaatscenario s Relatie
Nadere informatieKlimaatverandering: Angst voor de Apocalyps? Feiten en verwachtingen
Klimaatverandering: Angst voor de Apocalyps? Feiten en verwachtingen symposium Klimaatstemming Hoogeschool Leiden vrijdag 9 juni 2017 Leo Meyer ClimateContact-Consultancy Natuurlijk broeikaseffect Natuurlijke
Nadere informatieHet soort weer dat een land tijdens een lange periode heeft. Gebied in de wereld waar het klimaat overal hetzelfde is.
Meander Samenvatting groep 6 Thema 4 Streken en klimaten Samenvatting Klimaatgebieden De aarde kun je verdelen in gebieden met verschillende klimaten. Nederland heeft een zeeklimaat. Dat is een gematigd
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2006-I
Actieve aarde Opgave 6 Platentektoniek nu en in de toekomst bron 11 Plaatbewegingen langs de westkust van Noord-Amerika Huidige situatie A Juan de Fuca B Noord- Amerikaanse San Andreas breuk Pacifische
Nadere informatieKlimaat, gezondheid en armoede. Bijeenkomst Stichting Samen voor Gezondheid van Vrouwen 15 maart 2019, CKE-gebouw
Klimaat, gezondheid en armoede Bijeenkomst Stichting Samen voor Gezondheid van Vrouwen 15 maart 2019, CKE-gebouw Even voorstellen: - Bernard Gerard - Van huis uit natuurkundige, sinds kort Bachelor Milieukunde
Nadere informatieSoms moet de lucht omhoog omdat er een gebergte ligt. Ook dan koelt de lucht af. Er ontstaan wolken en neerslag. Dit is stuwingsregen.
Samenvatting door een scholier 1790 woorden 1 juni 2016 7,9 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 2: KLIMATEN 2.1 Klimaten Waardoor is het niet
Nadere informatieKlimaat Services. Opzet presentatie
Klimaat Services J. Bessembinder Opzet presentatie Basis voor klimaat-services Voorbeelden confectie Voorbeelden maatwerk Basis confectie en maatwerk : tijdreeksen voor de toekomst Activiteiten binnen
Nadere informatieen Science (www. sciencemag.org informatie die relevant is voor het inzicht in de risico s van klimaatverandering voor
MILIEU Terra Incognita (IX) - SPECIAL Hoe is het gesteld met onze planeet? Het nieuwe VN-klimaatrapport www.nature.com) en Science (www. sciencemag.org 2. informatie die relevant is voor het inzicht in
Nadere informatieDe Aarde Zweet, Leuven 28 november IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? December 1,
De Aarde Zweet, Leuven 28 november 2009 IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? 2 Het hangt er vanaf hoe het verder gaat 1 1972 1976 4 2 Publieke opinie: De ijstijd
Nadere informatieInvloed van klimaatverandering op hydrologische extremen (hoog- en laagwater langs rivieren in het Vlaamse binnenland)
1 Invloed van klimaatverandering op hydrologische extremen (hoog- en laagwater langs rivieren in het Vlaamse binnenland) Op 26 augustus 2008 heeft Omar Boukhris een doctoraatsstudie verdedigd aan de K.U.Leuven
Nadere informatieCHAPTER 7. Samenvatting
CHAPTER 7 Samenvatting Dit hoofdstuk geeft een korte samenvatting van de introductie gevolgd door de belangrijkste resultaten van dit proefschrift. De laatste sectie is gefocust op meer algemene conclusies
Nadere informatieHet Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers
Het Klimaatdebat 1 De Klimaatwetenschap Brede overeenstemming over grote lijn en dat is in toenemende mate al decennia lang het geval De aarde warmt op en dat komt grotendeels door de mens. Wetenschap
Nadere informatieA bat friendly colour spectrum? Effecten van klimaatverandering op vleermuizen
A bat friendly colour spectrum? Effecten van klimaatverandering op vleermuizen Herman Limpens en Jasja Dekker Effecten van klimaatverandering op vleermuizen?? Vooral: analyserende speculerende verhalen
Nadere informatieZorgen om het klimaat?
Zorgen om het klimaat? Kees de Lange Rotary Club Monnickendam, dinsdag 19 september 2017 Aardatmosfeer Stralingsbalans van de aarde Weer versus klimaat Weer lagere atmosfeer (troposfeer) vaak veel vervuiling
Nadere informatieKlimaatverandering in de 21 ste eeuw
Waterstaat Klimaatverandering in de 21 ste eeuw Reinout Boers KNMI [Dank aan Peter Siegmund, KNMI en Bart Verheggen, PBL] Inhoud Warmt de aarde op? Komt dat door de mens? Wat is het bewijs? Wat brengt
Nadere informatieAardrijkskunde samenvatting H2: Klimaat: is een beschrijving van het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar.
Samenvatting door S. 1016 woorden 28 februari 2016 6,2 47 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde samenvatting H2: Nadeel tropische klimaten: het vocht, en de insecten/ziektes.
Nadere informatieKUNNEN GEMENGDE BOSSEN DE EFFECTEN VAN KLIMAATVERANDERING BETER OPVANGEN?
VAKGROEP OMGEVING ONDERZOEKSGROEP LABO BOS & NATUUR KUNNEN GEMENGDE BOSSEN DE EFFECTEN VAN KLIMAATVERANDERING BETER OPVANGEN? Kris Verheyen, Evy Ampoorter en het FORBIO Climate-netwerk OVERZICHT PRAATJE
Nadere informatie