Leeswijzer. Leeswijzer

Transcriptie

1 Maatschappelijk jaarverslag 2002

2 Leeswijzer Leeswijzer Het maatschappelijk jaarverslag van de Rabobank Groep is een aanvulling op het jaarverslag 2002 en behandelt vooral aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen, de maatschappelijke activiteiten, het sociale beleid en de duurzaamheid van de eigen bedrijfsvoering. Er is ook een verkorte gedrukte versie van het verslag verkrijgbaar. Het volledige maatschappelijk jaarverslag 2002 wordt uitsluitend gepubliceerd op internet: GRIrichtlijnen Dit verslag is gebaseerd op de richtlijnen van het Global Reporting Initiative. Met het oog op de leesbaarheid en de dynamiek van het verslag is niet de paragraafindeling van de GRIrichtlijnen overgenomen. In deze leeswijzer wordt daarom globaal aangegeven waar de diverse aspecten van de GRIrichtlijnen hun plaats hebben gekregen. Na een algemene uiteenzetting van het maatschappelijke beleid van de Groep, waarin de visie en de strategie worden uiteen gezet, wordt meer concreet aandacht gegeven aan enkele markten waarop de Groep opereert. Ook schenken we aandacht aan de manier waarop de interne monitoring is gestructureerd. De voornaamste gegevens die inzicht geven in de duurzaamheidsprestatie van de Rabobank op sociaal, economisch en milieugebied zijn samengevoegd in een overzicht (kerngegevens) aan het begin van het rapport. aandacht is besteed door een aantal actuele maatschappelijke en duurzaamheidsaspecten te beschrijven op specifieke terreinen van de financiële dienstverlening. Los van de directe financiële dienstverlening, maar nauw daarmee verbonden, zijn de meer ideële maatschappelijke activiteiten en de maatschappelijke dialoog. Ook daarover wordt gerapporteerd. Het gevoerde sociale beleid en de interne bedrijfsvoering vinden weliswaar hun plaats aan het slot van het verslag, maar zijn daarvan zeer wezenlijke elementen. Reikwijdte Het maatschappelijk jaarverslag beslaat alle onderdelen van de Rabobank Groep. Over geacquireerde onderdelen wordt het jaar volgend op de acquisitie gerapporteerd. Over afgestoten onderdelen wordt vanaf het jaar van afstoten niet meer gerapporteerd. Daar waar de verslaglegging minder ver reikt en zich beperkt tot slechts één of enkele groepsonderdelen binnen of buiten Nederland, is dat expliciet aangegeven. De onderwerpen die onder de hoofdstukken medewerkers en bedrijfsvoering vallen, hebben alleen betrekking op de situatie in Nederland. Stakeholders In dit verslag zijn citaten opgenomen van diverse stakeholders. Het gaat daarbij om uitspraken gedaan in het kader van de stakeholdersdialoog rond het maatschappelijk jaarverslag Financiële dienstverlening Het primaire gebied waarop de Rabobank Groep maatschappelijk verantwoord moet ondernemen betreft haar financiële dienstverlening. Vandaar dat hieraan uitgebreid

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Introductie Leeswijzer Voorwoord voorzitter 2 Bestuurders en toezichthouders Rabobank Nederland 4 Profiel en organigram 6 Belangrijkste ontwikkelingen 2002 en verbeterpunten 8 Kerngegevens 10 De ambitie van de Rabobank Groep 12 Verslag raad van bestuur Visie en beleid 14 Visies op markten 18 Financiële producten en diensten Vestigingen en distributiebeleid 22 Sparen en beleggen 24 Betalen 29 Kredietverlening 31 Venture capital 35 Verzekeren 37 Leasing 39 Maatschappelijke dialoog 41 Specifieke maatschappelijke activiteiten 44 Medewerkers 53 Bedrijfsvoering 60 Economische prestaties 67 Aanvullende gegevens Verificatierapport 70 Buitenlandse vestigingen 71 Personalia 72 Personeelsgegevens 74 Colofon 77

4 2 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 Voorwoord Maatschappelijke jaarverslagen vormen een antwoord op de toegenomen vraag van klanten, medewerkers en andere stakeholders naar openheid van ondernemingen. Deze vraag van mondige en betrokken burgers is gebaseerd op zorgen over natuur en milieu en het besef dat welvaart en welzijn niet per se hand in hand gaan. Van betekenis is daarbij ook de waarneming dat de overheid zich op een aantal gebieden terugtrekt en dat internationale bedrijven in de globaliserende economie steeds meer invloed krijgen. ondernemingen, wetenschap en non gouvernementele organisaties (NGO s) moeten elkaar daarbij ontmoeten, steunen en versterken. Het is tegen de achtergrond van de globalisering van de economie en van recente schandalen bij bedrijven zeker van belang dat ondernemen met goede regels en waarborgen wordt omgeven. Wettelijke regels bieden op zichzelf echter nog geen oplossing voor toekomstige uitdagingen. In het publieke debat over maatschappelijk verantwoord ondernemen dat de laatste jaren is ontstaan, wordt steeds meer verantwoordelijkheid toegedicht aan managers van private ondernemingen. Er wordt van hen verwacht dat ze hun invloed gebruiken om mondiale vraagstukken op te lossen, zoals armoede en schending van mensenrechten. Financiële instellingen worden daarbij door stakeholders niet alleen aangesproken op hun eigen gedrag, maar ook op dat van hun klanten. Ook op het gebied van normstelling en naleving van geschreven en ongeschreven regels. Het valt te betwijfelen of de politisering van grote ondernemingen en financiële instellingen het proces van maatschappelijk verantwoord ondernemen vooruithelpt. Dat proces is meer gebaat bij een gezonde prikkeling van de innovatieve potentie van ondernemers en versterking van hun maatschappelijke oriëntatie. De vraagstukken die opgelost moeten worden, vragen om een verbond van alle mensen die verantwoordelijkheid willen en kunnen dragen. Overheid, Ondernemingen publiceren al jaren financiële jaarverslagen. Deze jaarverslagen zijn door de jaren heen ontwikkeld en kennen inmiddels een gemeenschappelijke taal en vorm. Maatschappelijke jaarverslagen staan nog aan het begin van hun ontwikkeling. Het is daarin nog zoeken naar een bruikbare vormgeving, de juiste kernindicatoren en bijbehorende management en monitorsystemen. De Rabobank Groep heeft in 2002 aan die zoektocht bijgedragen onder meer door binnen de World Business Council for Sustainable Development (WBCSD) mede leiding te geven aan een werkgroep van zo n vijftig multinationals, die de laatste ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheidsrapportage met elkaar bespraken. De bevindingen zijn vastgelegd in het rapport Striking the balance dat onder meer op de website van de WBCSD te vinden is ( Het maatschappelijk jaarverslag 2001 van de Rabobank Groep werd met een groot aantal stakeholders besproken. Een weerslag van die

5 Voorwoord 3 gesprekken vindt u in de storyboxen in dit maatschappelijk jaarverslag. Bij het opstellen van het verslag over 2002 is zo veel mogelijk rekening gehouden met suggesties en kritiek van stakeholders. De Rabobank Groep is ook dit jaar weer graag bereid met haar stakeholders over dit verslag en andere aspecten van haar beleid in overleg te treden. Bert Heemskerk Voorzitter raad van bestuur Rabobank Nederland

6 4 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 Bestuurders en toezichthouders Rabobank Nederland Raad van bestuur (met aandachtsgebieden) Bestuurssecretaris drs. Bert Heemskerk (H.), voorzitter Strategie Personeel Financiën Toezicht Juridische en Fiscale Zaken drs. Rik baron van Slingelandt (D.J.M.G. ) Rabobank International Group Treasury drs. Hans ten Cate (J.C.) Rabobank Nederland Corporate Clients Kredietrisicomanagement Duurzaamheid en Maatschappelijke Innovatie Jac Verhaegen (J.J.) Productmarkteenheden ICT ir. Piet van Schijndel (P.J.A.) Marktmanagement Aangesloten Bankenbedrijf dr. Piet Moerland (P.W.) Staven en Diensten Aangesloten Bankenbedrijf Coöperatie (incl. ledenbeleid en maatschappelijke fondsen) drs. Margreet van Ee (M.G.) Raad van commissarissen prof. dr. Lense Koopmans (L.), voorzitter ing. Antoon Vermeer (A.J.A.M.), plaatsvervangend voorzitter prof. mr. Sjoerd Eisma (S.E.), secretaris drs. Leo Berndsen (L.J.M.) ir. Bernard Bijvoet (B.) dr. ir. Teun de Boon (T.) Sybilla Dekker (S.M.) * Marinus Minderhoud (M.) ir. Hans van Rossum (J.A.A.M.) ir. Herman Scheffer (H.C.) prof. dr. ir. Martin Tielen (M.J.M.) dr. ir. Aad Veenman (A.W.) * Sybilla Dekker heeft met ingang van 28 mei 2003 haar functie als commissaris van Rabobank Nederland neergelegd.

7 Bert Heemskerk Rik baron van Slingelandt Jac Verhaegen Hans ten Cate Piet van Schijndel Piet Moerland

8 6 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 Profiel Rabobank Groep De Rabobank Groep is de grootste financiële dienstverlener op de Nederlandse markt. Ze bestaat uit 349 zelfstandige lokale coöperatieve Rabobanken in Nederland, de centrale organisatie Rabobank Nederland en een groot aantal gespecialiseerde dochterondernemingen. De groep heeft de hoogst mogelijke kwalificatie voor kredietwaardigheid. De kerndoelstelling van de groep is het genereren van klantwaarde. De lokale Rabobanken en hun klanten vormen het coöperatieve kernbedrijf van de Rabobank Groep. De banken zijn lid en aandeelhouder van de overkoepelende coöperatie Rabobank Nederland, die ze bij hun lokale dienstverlening adviseert en ondersteunt. Tevens oefent Rabobank Nederland namens De Nederlandsche Bank toezicht uit op het collectief van de lokale banken. Daarnaast opereert Rabobank Nederland als (internationale) wholesalebank en als bankers bank van de groep en zij is de houdstermaatschappij van een groot aantal dochterondernemingen. Krachtige marktpositie De Rabobank Groep bedient meer dan de helft van de Nederlanders en de Nederlandse bedrijven. Op de Nederlandse markt is de Rabobank dan ook marktleider op vrijwel alle gebieden van financiële dienstverlening: woninghypotheken (24%), spaarmiddelen (40%), midden en kleinbedrijf (39%) en agrarische sector (83%). In de grootzakelijke markt is de positie inmiddels aanzienlijk versterkt. Triple A De Rabobank Groep heeft de hoogste kwalificatie voor kredietwaardigheid (Triple A) die is toegekend door de bekende internationale ratinginstituten Moody s en Standard & Poor s. Internationaal netwerk Om klanten internationaal van dienst te zijn, is de Rabobank Groep buiten Nederland met 169 vestigingsplaatsen vertegenwoordigd in 34 landen. De Rabobank Groep wil haar 9 miljoen klanten particulieren en bedrijven kunnen bedienen met alle mogelijke financiële producten en diensten. Ze kent daartoe een groot aantal gespecialiseerde ondernemingen op het gebied van vermogensbeheer (Robeco), verzekeringen (Interpolis), leasing (De Lage Landen), vermogensmanagement (Schretlen & Co), stockbroking (Effectenbank Stroeve), participaties (Gilde) en corporate en investment banking (Corporate Clients, Rabobank International en haar dochter Rabo Securities). Deze dochterondernemingen leveren financiële adviezen en producten ten behoeve van de lokale Rabobanken en hun klanten en bedienen klanten in binnen en buitenland ook rechtstreeks. Competentiecentra De Rabobank Groep is een netwerk van competentiecentra, die nauw met elkaar samenwerken. Door deze gebundelde deskundigheid kan de Rabobank Groep actief inspelen op de toenemende vraag van ondernemers en particuliere klanten naar een samenhangend pakket van financiële diensten en producten. De groep combineert zo het beste van twee werelden: de lokale betrokkenheid en persoonlijke bediening van de lokale Rabobanken en de deskundigheid en schaalvoordelen van een grote onderneming.

9 Profiel en organigram 7 9 miljoen klanten 1,1 miljoen leden 349 aangesloten Rabobanken Rabobank Nederland Wholesalebankbedrijf Aangesloten Bankenbedrijf (Retailbankbedrijf ) Overige Corporate Clients Rabobank International Rabo Securities Group Treasury Marktmanagement Productmarkteenheden Staven en Diensten Rabofacet Gilde Rabo Vastgoed Obvion Verzekeringen Pensioenen Bedrijfszorg Vermogensbeheer Beleggen Leasing Interpolis Robeco Groep Schretlen & Co Effectenbank Stroeve Alex De Lage Landen

10 8 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 Belangrijkste ontwikkelingen 2002 en verbeterpunten De Rabobank Groep vindt dat een duurzame ontwikkeling van welvaart en welzijn een zorgvuldige omgang met natuur en leefmilieu vergt. Hieraan wil ze met haar activiteiten bijdragen. In 2002 werd in dit kader een aantal nieuwe stappen gezet. Nog niet alle gestelde doelen werden al in 2002 bereikt. Hoogtepunten Het aantal leden van lokale Rabobanken groeide in 2002 verder tot 1,1 miljoen. Het groeiende aantal betrokken leden is niet alleen uit economisch oogpunt van belang voor de bank; deze leden versterken met hun rechtstreekse invloed op het beleid ook haar maatschappelijke oriëntatie. De Rabobank Groep heeft in overleg met Amnesty International een eigen gedragscode mensenrechten ontwikkeld en groepsbreed ingevoerd. Hiermee is het onderwerp mensenrechten binnen de hele organisatie hoger op de agenda gekomen. De Rabo GroenBank is er samen met de andere groenfondsen en de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling in geslaagd de fiscale groenregeling in Nederland te behouden. Hierdoor blijven voordelige groene financieringen mogelijk dankzij de fiscale begunstiging van groen sparen en beleggen. De Rabobank heeft in 2002 het Platformoverleg Geldverkeer Ouderen en Gehandicapten in het leven geroepen. In dit platform besprak ze tijdens vier bijeenkomsten met een tiental organisaties de mogelijkheden tot verbetering van haar dienstverlening aan ouderen en gehandicapten. In maart 2002 introduceerde Robeco het nieuwe Robeco Milieu Technologie beleggingsfonds. Dit fonds legt zich toe op beleggen in bedrijven die zijn gespecialiseerd in schone energie, watermanagement, afvalverwerking en recycling. Rabobank International ontwikkelde een Environmental Financial Products Plan. Het doel hiervan is de commerciële duurzaamheidsprojecten verder te stroomlijnen en alle beschikbare kennis over het investeren in milieuactiva optimaal te benutten. Robeco heeft in 2002 een MVOmodel ontwikkeld, waarmee het bedrijf over 2002 voor het eerst een intern maatschappelijk verslag kan opstellen. Robeco integreert haar zienswijze in bedrijfsvoering, prestatieindicatoren en managementinformatiesystemen. Voor klanten van Schretlen & Co is de mogelijkheid geschapen een duurzame portefeuille samen te stellen.

11 Belangrijkste ontwikkelingen 2002 en verbeterpunten 9 De belangrijkste bedrijfsonderdelen van Interpolis hebben MVO expliciet benoemd in hun beleidsplannen voor De Rabobank Foundation besteedde in 2002 ruim EUR 5 miljoen aan de ondersteuning en financiering van projecten in ontwikkelingslanden en in Nederland. Het Projectenfonds steunde met EUR 1,8 miljoen 21 vernieuwende en voor groepen klanten relevante projecten in Nederland. In september 2002 werd de eerste Herman Wijffels Innovatieprijs uitgereikt. Deze prijs is gericht op jonge ondernemers en managers van 20 tot 36 jaar, die innovatieve producten, diensten of processen ontwikkelen, een verfrissende kijk hebben op ondernemerschap en die vaardigheden tonen in modern coöperatief denken en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het ziekteverzuim bij de Rabobank Groep daalde in 2002 fors: van 5,1% in 2001 naar 4,7%. Door betere monitoring en administratiesystemen is de Rabobank Groep steeds beter in staat een getrouw beeld te geven van de mate van duurzaamheid van haar eigen bedrijfsprocessen. De doelstelling van de Rabobank Groep om in % van het totale elektriciteitsverbruik groen in te kopen is ruimschoots gehaald. Verbeterpunten De Rabobank wil haar klanten nauwer bij het bestuur van de bank betrekken. Doelstelling voor 2003 is dat 25% van de leden betrokken is bij het reilen en zeilen van zijn lokale bank. De Rabobank Groep wil aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen nog steviger verankeren in de dienstverlening. Groene producten en diensten zijn tot nu toe sterk fiscaal gedreven. De Rabobank gaat op zoek naar andere manieren om tot groene en sociaalethische producten te komen. De Rabobank Groep wil diversiteit nadrukkelijker implementeren in haar rol als financiële dienstverlener, werkgemeenschap en coöperatie. Rabobank International gaat duurzaamheid nog beter verankeren in de dagelijkse praktijk. Via haar elektronisch Meeting Point zal ze regelmatiger aandacht vragen voor de morele kant van zakendoen in het buitenland. In 2003 gaat verzekeraar Interpolis duurzaamheidscriteria integreren in de acceptatieprocessen bij bedrijfsschade. Bij de nieuwe concernonderdelen die door fusies en overnames tot de groep zijn gaan behoren, Relan en Commit, zal bedrijfsinterne milieuzorg in 2003 uitdrukkelijk aandacht krijgen. Er worden met deze bedrijfsonderdelen afspraken gemaakt op het gebied van afvalreductie, gescheiden inzameling van afval en energievermindering. In 2003 zal de Rabobank het in 2002 uitgeteste MVOmonitoringsysteem voor lokale banken uitbreiden naar meer lokale banken; het MVOmonitoringsysteem voor groepsonderdelen wordt in 2003 geoptimaliseerd. Het aantal vrouwen in hogere functies zal ook in de komende periode verder moeten blijven groeien. Duurzaamheid en mensenrechten zullen nadrukkelijker geïmplementeerd worden in de reguliere inkooppraktijk. In 2003 zullen minimaal 10 inkooppakketten specifiek doorgelicht worden op aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ten aanzien van afvalmanagement zullen de centrale vestigingen van Rabofacet in 2003 een compleet afvalregistratiesysteem opzetten.

12 10 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 Kerngegevens Omvang Dienstverlening (in miljoenen euro s) Balanstotaal Kedieten aan private sector Toevertrouwde middelen Beheerd vermogen Premieomzet verzekeringen Premieomzet bedrijfszorg en pensioenen ) Resultaatgegevens (in miljoenen euro s) 1) Totaal baten Als gevolg van de per 1 januari Bedrijfslasten ) doorgevoerde stelsel Operationeel resultaat ) wijziging pensioenen sluiten Nettowinst ) deze bedragen niet aan bij Belasting in Nederland eerder gepubliceerde bedra Belasting buiten Nederland gen. Financiële ratio s 2) Tier 1ratio 10,3 9,9 1) 10,3 10,0 10,3 Deze ratio is op basis van het Rendement op eigen vermogen 9,6% 9,2% 1) 10,1% 9,8% 9,6% aantal leden/natuurlijke per Efficiencyratio 68,2% 70,7% 1) 70,3% 70,9% 70,3% sonen gedeeld door alle volwassen klanten/natuurlijke Marktaandelen personen. Hypotheken 24% 23% 22% 22% 22% Sparen 40% 40% 40% 40% 40% 3) mkb (totaal) 39% 37% 38% 38% 37% schatting. eenmanszaken 37% 34% 35% 36% 35% bedrijven met 2 tot 10 werkzame personen 41% 41% 41% 41% 40% 4) bedrijven met 10 tot 100 werkzame personen 36% 35% 35% 34% 34% In dit percentage zijn niet de Agrarische Sector 83% 87% 87% 87% 86% gegevens meegenomen van Interpolis, Robeco, Klantgegevens Effectenbank Stroeve, Gilde en Aantal leden (x 1.000) de buitenlandse vestigingen. Ledenklantenratio 2) 13,2% 9,7% 6,1% Klanttevredenheid: 5) zakelijke klanten 7,1 7,4 7,4 7,4 7,3 Bij het bepalen van het ziekte particuliere klanten 7,4 7,5 7,4 7,3 7,6 verzuim zijn de volgende onderdelen meegenomen: Fysieke aanwezigheid lokale banken, Rabobank Lokale Rabobanken Nederland, Rabofacet, De Lage Vestigingen: Landen en Schretlen & Co. kantoren servicepunten ) Geldautomaten Gegevens van Rabobank Chipknipoplaadpunten 3) Nederland en lokale banken. Buitenlandse vestigingsplaatsen

13 Kerngegevens Personeelsgegevens Medewerkers: aantallen mensjaren Vrouwen in dienst 4) Vrouwen in hogere functies (> schaal 7) 4) Deeltijdwerkers 4) mannen vrouwen Medewerkers in het kader van de Wet SAMEN 4) Ziekteverzuim 5) Personeelstevredenheid 6) WAOinstroom 7) Opleidingsinvesteringen in mln euro s Opleidingsinvesteringen in euro s/fte 56,2% 15,6% 4,5% 57,2% 4,2% 4,7% 84,3% 1,1% 78, ,8% 14,6% 4,0% 52,7% 4,8% 5,1% 83,1% 1,1% 85, ,4% 13,1% 3,3% 47,2% 4,5% 4,8% 82% 1,2% ,1% 12,0% 2,5% 45,9% 4,5% 4,5% 79,7% 1,1% 64, ,3% 11,0% 2,4% 43,9% 4,0% 1,0% Specifiek op duurzaamheid gerichte producten en diensten (in miljoenen euro s) Rabo Groenobligaties (cumulatief ) Groenfinanciering (cumulatief ) Groene lease (EIA/VAMIL/MIA) Innovatiekapitaalfonds Robeco Duurzaam Aandelenfonds Robeco Milieutechnologie Fund Sustainability Fund: Solar Development Capital (commitment) Prototype Carbon Fund (commitment) Aqua Investments (commitment) Gilde Biotechnology and Nutrition Fund Het Betere Werk en verzuimbeheersingsarrangement, premieomzet Milieuschadeverzekeringen, premieomzet , ,0 1, ,7 7, nvt 144 nvt 1, nvt 5, nvt 152 nvt 1,6 5 5 nvt 1,6 nvt 374 nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 1,7 nvt 228 nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 7) Bij het bepalen van de WAOinstroom zijn de volgende onderdelen meegenomen: lokale banken, Rabobank Nederland, Interpolis, Rabofacet, De Lage Landen en Schretlen & Co. 8) Gegevens van Rabobank Nederland, Rabofacet, Interpolis, De Lage Landen, Robeco en lokale banken. 9) Gegevens van de deelnemers aan de collectieve energieinkoop: Rabobank Nederland, Rabofacet, De Lage Landen, Interpolis, Robeco en lokale banken. 10) Gegevens van Rabobank Nederland, Rabofacet, Interpolis, De Lage Landen, Schretlen & Co, Effectenbank Stroeve en lokale banken. Niet commerciële duurzame activiteiten 11) Rabobank Foundation, Gegevens van Rabobank leningen/donaties (in miljoenen euro s) 5,1 5,0 5,4 4,2 3,7 Nederland, Rabofacet, lokale Projectenfonds, donaties (in miljoenen euro s) 1,8 1,6 2,3 1,3 1,9 banken (voor wat betreft het Microinsurance, premieomzet (in euro s) nvt nvt nvt gedeelte dat centraal wordt ingekocht), Interpolis, De Lage Bedrijfsvoering Landen, Gilde, Schretlen & Co, Electriciteitsverbruik (kwh per fte) 8) Effectenbank Stroeve. Aandeel groene stroom 9) 31% Gasverbruik (in m 3 per m 2 brutovloeroppervlak) 10) 11,4 12,4 12) Papier (kg per fte) 11) Gegevens van Rabobank Zakelijk vervoer per auto (km per fte) 12) Nederland, Rabofacet en lokale banken.

14 12 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 De ambitie van de Rabobank Groep Hoe de Rabobank Groep in de wereld wil staan De Rabobankorganisatie is in Nederland opgericht door ondernemende mensen die nagenoeg geen toegang hadden tot de kapitaalmarkt. Ze heeft een traditie in het midden en kleinbedrijf en met name in de agrarische sector. Door op coöperatieve basis samen te werken is een financiële instelling ontstaan die het klanten mogelijk maakt hun financiële ambities in te vullen. Dit vormt het kompas van de Rabobank Groep: zij wil het mensen en ondernemingen mogelijk maken onafhankelijk en volwaardig deel te nemen aan het economische verkeer. De doelstelling Wij, medewerkers en bestuurders van de Rabobank Groep, kiezen als vertrekpunt en doelstelling het belang van de klant. Wij willen voor hem of haar waarde scheppen door: het bieden van de best mogelijke financiële diensten die klanten als passend ervaren; het bieden van continuïteit van onze dienstverlening overeenkomstig het langetermijnbelang van de klant; betrokkenheid van de bank bij de klant en zijn omgeving, waardoor realisatie van ambities mede mogelijk wordt gemaakt. De groep biedt alle financiële diensten die voor deelname aan het economische verkeer in een moderne samenleving noodzakelijk zijn. Ze heeft zich in Nederland ontwikkeld tot een brede financiële dienstverlener die haar diensten op eigentijdse wijze wil vormgeven voor mensen en ondernemingen ook elders in de wereld. De Rabobank Groep vindt dat een duurzame ontwikkeling van welvaart en welzijn een zorgvuldige omgang met natuur en leefmilieu vergt. Hieraan wil ze met haar activiteiten bijdragen. Ze respecteert de cultuur en de gebruiken van het land van vestiging voorzover die niet strijdig zijn met haar doelstelling en waarden. Bij alle activiteiten die ze onderneemt, zal de Rabobank Groep het onderhouden van haar solvabiliteit en liquiditeit als voorwaarde voor continuïteit hanteren. De waarden Wij vinden het belangrijk dat klanten ons ervaren en herkennen in: integriteit: handelen overeenkomstig de bedoelingen die wij zeggen te hebben; respect: zo met klanten omgaan dat zij het respect van de bank ervaren; deskundigheid: in staat zijn om wat we zeggen waar te maken. De legitimatie van de Rabobank Groep in de maatschappij Wij stellen ons open voor het oordeel van hen voor wie onze dienstverlening van betekenis is. Klanten die hun betrokkenheid bij de bank vormgeven in een lidmaatschap verwerven zeggenschap over onze koers en de wijze waarop wij bijdragen aan het realiseren van hun ambities.

15

16 14 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 Visie en beleid In de visie van de Rabobank Groep biedt maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) bedrijven de sleutel naar toekomstige markten en de welvaart van morgen. Een actief MVObeleid voegt waarde toe aan de moderne onderneming. Bedrijven die niet maatschappelijk verantwoord ondernemen, zullen in de visie van de groep op den duur niet overleven. Alom groeit het besef dat er een gezonde balans moet zijn tussen de economische, sociale en ecologische uitkomst van alle politieke, economische en maatschappelijke activiteiten. Duurzaam ondernemen is volgens de Rabobank Groep dan ook de opdracht van deze tijd aan ondernemingen. In de visie van de Rabobank Groep verdraagt duurzaam ondernemen zich uitstekend met de doelstelling van ondernemers om de waarde van de onderneming te optimaliseren. Een actief MVObeleid biedt alle betrokkenen toegevoegde waarde. Intern uit zich dat onder meer in een gemotiveerde staf, een verhoogde aantrekkingskracht op talent, een verbeterde veranderings en innovatiepotentie en een alerter management. In de relatie met de buitenwereld uit zich dat in de vorm van een verbeterde reputatie, een grotere klantloyaliteit, nieuwe relevante producten en diensten en een hoger marktaandeel. MVO geworteld in de coöperatie Maatschappelijk verantwoord ondernemen sluit van nature aan bij het coöperatieve gedachtegoed dat aan de basis ligt van de Rabobank Groep. Bij beide begrippen gaat het om sociale saamhorigheid, openheid en dialoog. Bij de coöperatieve Rabobank staan klantwaarde en maatschappelijke betrokkenheid als vanzelfsprekend centraal. Daarbij gaat het om het leveren van de best mogelijke producten en diensten tegen de best mogelijke prijs, het vermogen zich in te leven in de klant en het leveren van een actieve bijdrage aan de economische en sociale ontwikkeling in het eigen werkgebied. In de afgelopen eeuw zijn de lokale Rabobanken getransformeerd van een kredietcoöperatie voor leden/ondernemers tot een brede coöperatieve financiële dienstverlener die alle klanten optimaal wil bedienen. Alle leden kunnen invloed uitoefenen op het beleid van de bank. Ambitie: duurzaam én maatschappelijk Voor de Rabobank Groep is duurzaam ondernemen het synoniem van maatschappelijk verantwoord ondernemen. In beide gevallen gaat het om de gezonde balans tussen mensen, milieu en middelen; om dialoog, openheid en vertrouwen. Al sinds haar oprichting draagt de Rabobank actief bij aan de economische ontwikkeling van haar vestigingsgebied en de sociale samenhang van de lokale samenleving. Uit dien hoofde kent de Rabobank Groep van oudsher veel waarde toe aan een kwalitatief hoogwaardig personeelsbeleid. Voor een coöperatieve financiële dienstverlener zijn deskundige en

17 Visie en beleid 15 gemotiveerde medewerkers immers de belangrijkste factor bij het realiseren van de bedrijfsdoelstellingen. In de afgelopen tien jaren is het maatschappelijk opereren van de Rabobank Groep steeds nadrukkelijker ook in het teken van ecologische duurzaamheid komen te staan. De groep heeft de ambitie voorop te blijven lopen. Daarnaast komt er ook een zwaardere nadruk te liggen op respectering van mensenrechten en integratie van duurzaam ondernemen in alle producten, diensten en werkprocessen, ook bij klanten en leveranciers. Integratie in kernactiviteiten Duurzaamheid is pas volledig in de kernactiviteiten van de Rabobank Groep geïntegreerd als ze een rol speelt bij beslissingen op alle niveaus en in alle bedrijfsprocessen. Duurzaam ondernemen is geslaagd als klanten en stakeholders het als een zichtbaar onderdeel beschouwen van de identiteit van de Rabobank Groep, als het voor medewerkers van directe betekenis is en als het bijdraagt aan de financiële stabiliteit van de Rabobank Groep. Dit streven loopt langs vier strategische lijnen: verankering van duurzaamheidsdenken in alle geledingen van de organisatie; doorwerking van de visie op duurzaam ondernemen in bestaande en nieuwe financiële producten en diensten; versterking van de maatschappelijke betrokkenheid van de Rabobank Groep; integratie van duurzaamheid in de eigen bedrijfsprocessen. Verankering in topmanagement In de nieuwe topstructuur van de Rabobank Groep met meer invloed voor de lokale Rabobanken en een versterkte rol voor de raad van commissarissen is de verantwoordelijkheid voor maatschappelijk verantwoord ondernemen bij een aantal leden van de raad van bestuur gelegd. Hans ten Cate heeft duurzaamheid en maatschappelijke innovatie als beleidsthema in zijn portefeuille, Piet Moerland is verantwoordelijk voor het ledenbeleid en de maatschappelijke fondsen en Bert Heemskerk is voorzitter van de Commissie Ethiek. Kerndocumenten Het Ambitiestatement, de Gedragscode en het Strategisch Kader vormen de kerndocumenten van de Rabobank Groep. Hierin staat wat de Rabobank wil bereiken, hoe ze dat denkt te doen en welke waarden daarbij een rol spelen. De Rabobank Groep wil als financiële dienstverlener actief bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van de samenleving in economische, sociale en ecologische zin. De groep heeft dit in diverse gedragscodes en convenanten vastgelegd. Daarnaast heeft ze nadrukkelijk diverse internationale codes onderschreven. Juist omdat de dagelijkse praktijk gecompliceerd is, wil de Rabobank Groep haar opvattingen en drijfveren nadrukkelijk publiceren. De gedragscodes staan op Overzicht van gedragscodes, convenanten en verdragen die richtinggevend zijn voor het opereren van de Rabobank Groep. Extern OESO Richtlijnen voor multinationale ondernemingen Verklaring United Nations Environment Programme (UNEP) Global Compact Beginselverklaring multinationale ondernemingen en sociaal beleid (ILO) Business Charter for Sustainable Development van de International Chambers of Commerce (ICC) Integriteitscode van de Nederlandse Vereniging van Banken Convenant biologische varkenshouderij Convenant meerjarenafspraak energieefficiencyverbetering Convenant verpakkingen II Arboconvenant bankwezen Convenant pakket primaire betaaldiensten Convenant multicultureel personeelsbeleid Gedragscode Verzekeraars Gedragscode Verwerking Persoonsgegevens Financiële Instellingen Intern Ambitiestatement Rabobank Groep Gedragscode Rabobank Groep Strategisch Kader Rabobank Groep Gedragslijn Mensenrechten Gedragslijn Hypothecaire Financieringen Gedragscode Palmolieplantages Gedragscode Genetische Modificatie Gedragscode Informatie en Communicatiemiddelen Instructie belangenverstrengeling Klokkenluidersregeling

18 16 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 Mensenrechten In de gedragscode van de Rabobank Groep wordt tamelijk algemeen gesteld dat de Rabobank Groep de rechten van de mens respecteert. In de praktijk betekent dit dat zij de richtlijnen van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) en die van de International Labour Organisation (ILO) als uitgangspunt neemt. Om over een praktischer richtsnoer te beschikken formuleerde Rabobank International in 2001 een eigen gedragslijn mensenrechten, die in 2002 door de gehele Rabobank Groep is overgenomen. De ontwikkeling van dit mensenrechtendocument gebeurde in overleg met Amnesty International. Als uitgangspunt is ervoor gekozen dat de Rabobank Groep verantwoordelijk is voor naleving en bevordering van mensenrechten voorzover dat binnen haar bereik en in haar vermogen ligt. In de gedragslijn staat dat de Rabobank Groep de naleving van mensenrechten nadrukkelijk ondersteunt in elke samenleving waarin zij haar activiteiten ontplooit. De groep denkt op drie niveaus en vanuit drie invalshoeken een bijdrage aan de naleving van mensenrechten te kunnen leveren. 1. Met betrekking tot haar eigen bedrijfsactiviteiten. In haar sociale beleid en in haar management draagt de Rabobank Groep volledige verantwoordelijkheid voor het naleven van de mensenrechten. 2. Bij het kiezen van partners. De groep zal zorgvuldig te werk gaan bij het kiezen van partners en zich ervan vergewissen dat door deze partners de mensenrechten worden gerespecteerd. De Rabobank wil voor haar partners in dezen een voorbeeldfunctie vervullen. 3. Bij het kiezen van landen waarin zij opereert. De groep zal geen activiteiten ontplooien in landen waarin zij de mensenrechten van haar eigen personeel niet kan garanderen of waar een vrije keuze van handelspartners niet mogelijk is. Het thema mensenrechten zal de komende jaren een weerkerend thema zijn in de interne communicatie. Bij Rabobank International ligt de taak en de bevoegdheid bij de local compliance officers om betrokkenheid van de bank bij ongewenste situaties te voorkomen. Het centrale inkoopbeleid van de groep zal in 2003 met name ook op het punt van mensenrechten aangescherpt worden. Global Compact De Rabobank Groep ondertekende in 2002 als derde Nederlandse onderneming na Koninklijke Shell en Unilever de Global Compact. Met de Global Compact vragen de Verenigde Naties aandacht voor milieu, mensenrechten en arbeidsvoorwaarden. Bedrijven die tekenen gaan akkoord met een in negen principes vastgelegde vorm van ondernemen. Zo verklaren ze alle vormen van gedwongen arbeid, kinderarbeid en discriminatie te elimineren, ecologische verantwoordelijkheid te nemen, milieuvriendelijke technieken aan te moedigen en mensenrechten te respecteren en niet te schenden. Nieuw: MVOmonitoringsysteem De Rabobank Groep streeft ernaar om in 2003 concrete MVOdoelstellingen in haar jaarplannen op te nemen, met name op het gebied van duurzaam beleggen, kredietverlening, bedrijfsinterne milieuzorg en humanresourcesmanagement. Om de resultaten te meten, heeft de groep in 2002 een monitoringsysteem ingevoerd, gebaseerd op de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI). De groep heeft haar indicatoren beter laten aansluiten bij de aard van haar bedrijfsvoering en heeft een indeling gemaakt in vier groepen: management, financiële dienstverlening, maatschappelijke betrokkenheid en bedrijfsvoering, inclusief humanresourcesmanagement en arbo. Over het boekjaar 2002 is een eerste test uitgevoerd bij alle groepsonderdelen en bij een groep van ruim twintig lokale banken. De ervaringen van deze banken worden verwerkt in de indicatorenset waarmee meer lokale Rabobanken in de loop van 2003 ten behoeve van hun beleid gaan werken. De indicatoren voor de groepsonderdelen worden in 2003 verder geoptimaliseerd. Verankering culturele diversiteit In 2015 is naar verwachting één op de vijf inwoners van Nederland van nietnederlandse afkomst. In de grote steden zal dit zelfs kunnen oplopen tot circa 50%. De Rabobank Groep wil diversiteit invoeren in haar werkgemeenschap, de coöperatie en haar rol als financiële dienstverlener. Om de natuurlijke bewustwording van het ontstaan van een multiculturele organisatie te stimuleren, heeft de Rabobank Groep sinds drie jaar een Bureau Diversiteit. Dit kennis en adviescentrum concentreert zich op personeelsbeleid (in en doorstroom), commerciële ondersteuning (werven en goed bedienen van nieuwe Nederlanders), evenwichtige communicatieuitingen en maatschappelijke betrokkenheid. Specifiek beleid onderdelen Het Ambitiestatement en de Gedragscode van de Rabobank Groep zijn voor alle groepsonderdelen richtinggevende documenten met betrekking tot integriteit en ethiek. Diverse bedrijfsonderdelen van de groep hebben op basis daarvan voor hun eigen specifieke situatie en markt eigen ambitiestatements en gedragscodes geformuleerd. Interpolis, Rabobank International en Robeco hebben op dit gebied in 2002 belangrijke stappen gezet.

19 Visie en beleid 17 Interpolis Interpolis ziet maatschappelijk verantwoord ondernemen als kernactiviteit. De in 2002 geformuleerde missie heeft dan ook een hoog MVOgehalte. Het uitgangspunt vormen de vorig jaar ondertekende Gedragscode Verzekeraars en het gedetailleerdere UNEP Statement of Environmental Commitment by the Insurance Industry. Intern staat MVO inmiddels hoog op de agenda. De belangrijkste bedrijfsonderdelen hebben MVO expliciet benoemd in hun beleidsplannen voor Dit jaar gaat Interpolis proberen een vollediger inzicht te krijgen in de MVOactiviteiten binnen de organisatie. Op dit moment ontbreken nog de gegevens van de bedrijfsonderdelen die de afgelopen twee jaar tot Interpolis zijn gaan behoren. Extern heeft de verzekeraar in een internationale werkgroep van het Global Reporting Initiative (GRI) gewerkt aan de ontwikkeling van socialperformanceindicatoren voor banken en verzekeraars. Dit heeft eind 2002 geresulteerd in de GRI Social Performance Indicators (SPI). In 2003 voert Interpolis de Gedragscode voor Expertiseorganisaties in. Deze code maakt de handelingen van de expertisediensten inzichtelijker en controleerbaar voor de consument. Rabobank International Rabobank International was in 2002 mede verantwoordelijk voor het totstandkomen van de Human Rights Code, die inmiddels voor de hele Rabobank Groep geldt. Daarnaast kent het bedrijf specifieke codes voor financiering van palmolieplantages en genetische modificatie. Deze codes staan op internet en worden op internationale congressen en in de internationale vakliteratuur als voorbeeld opgevoerd. Robeco Robeco heeft in 2002 een MVOmodel ontwikkeld met als doel onder meer verantwoordelijkheid voor de omgeving en voor het welzijn en de veiligheid van de medewerkers. Met het nieuwe sociale en arbobeleid, business continuity management, de financiële producten en diensten, de maatschappelijke bijdrage en de ecologische maatregelen geeft Robeco invulling aan deze doelstellingen. Robeco stelt over 2002 voor het eerst een MVOverslag op waarmee het bedrijf intern over zijn vorderingen bericht. Constante onderstroom Het ministerie van Economische Zaken coördineert het beleid van de overheid op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het ministerie staat voor duurzame economische groei en wil een goed ondernemingsklimaat in Nederland creëren. De Rabobank is al lang met maatschappelijk verantwoord ondernemen bezig. Mijn indruk is dat MVO een constante onderstroom is bij de Rabobank. Daarmee loopt ze niet te koop. Onduidelijk vind ik wel wat de lokale banken en Rabobank International op MVOgebied doen. Het is belangrijk dat het maatschappelijk jaarverslag daar in de toekomst meer aandacht aan besteedt, want transparantie is cruciaal. Ook mag het verslag van mij meer laten zien wat de voortgang is die de Rabobank jaarlijks boekt op de verschillende terreinen van MVO, met welke dilemma s de bank bij haar bedrijfsactiviteiten kampt en hoe ze daarmee omgaat. Mario Jacobs, senior beleidsmedewerker Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, ministerie van Economische Zaken

20 18 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 Visies op markten De Rabobank Groep geeft maatschappelijk verantwoord ondernemen mede vorm door mee te helpen bij het ontwikkelen van nieuwe markten. Dat doet ze onder meer door het delen van kennis, het geven van haar visie op relevante issues en ontwikkelingen en door het inzetten van haar innovatieve vermogen op productniveau. Daar waar de Rabobank Groep vanuit haar specifieke economische en financiële deskundigheid een prominente rol kan spelen in het maatschappelijke en politieke debat zal zij die rol niet uit de weg gaan. Het gaat daarbij om het aan de orde stellen van de financieeleconomische gevolgen van voorgenomen beleid en om het inbrengen van kennis van nieuwe markten. Haar bereidheid tot transparantie en heldere stellingnamen betekent niet dat de Rabobank Groep de politieke of maatschappelijke belangenbehartiger van haar 9 miljoen klanten wil zijn. Daarvoor staan andere partijen opgesteld. De bank wil met zulke partijen wel nadrukkelijk goede betrekkingen onderhouden. De visie van de groep op actuele onderwerpen zijn op internet beschikbaar ( Visie op de toekomst van de veehouderij De laatste jaren is de landbouw in Nederland enkele keren ernstig getroffen door dierziekten. Naar aanleiding daarvan is het debat over de houdbaarheid van de huidige productiesystemen versterkt. Sinds het begin van de jaren 90 is de Rabobank Groep steeds nadrukkelijker ook duurzame overwegingen bij haar financieringsbeleid gaan betrekken. Als marktleider spant de groep zich nadrukkelijk in om de gewenste transformatie van de landbouw in Nederland als financiële dienstverlener te faciliteren. Haar inbreng daarbij is zowel een financiële als een inhoudelijke. In maart 2002 heeft de Rabobank Groep haar visie op de toekomst van de veehouderij uitgebracht. De stellingname daarin is helder. De Rabobank Groep zal de vorming van transparante en gecertificeerde productiekolommen in de veehouderij stimuleren. Dierwelzijn en voedselveiligheid worden nadrukkelijker betrokken in de financiële dienstverlening. De bank ziet een ontwikkeling naar twee hoofdtypen agrarische bedrijven: bedrijven die efficiënt voedsel produceren voor de (internationale) markt en kiezen voor schaalvergroting en bedrijven die hun activiteiten naast voedselproductie verbreden en meer landschaps en natuurgericht bezig zijn. Beide typen hebben naar de mening van de bank bestaansmogelijkheden. Een certificering kan de kwaliteit van de veehouderij waarborgen en ervoor zorgen dat aan de maatschappelijke wensen wordt voldaan. Boeren die niet gecertificeerd zijn, kunnen te maken krijgen met hogere krediettarieven of ontvangen in het uiterste geval geen krediet. Visie op de toekomst van de Nederlandse tuinbouw Tijdens de Floriade 2002, de prestigieuze tuinbouwtentoonstelling

21 Visies op markten 19 die met steun van de Rabobank Groep in Hoofddorp werd gehouden, presenteerde de Rabobank Groep zes studies over de toekomst van de Nederlandse tuinbouw. De studies bevatten de visie van de Rabobank op een aantal ontwikkelingen in de tuinbouw. Centraal daarin staan de gevolgen voor partijen in de keten. Via een geoptimaliseerde ketenorganisatie zal sneller ingespeeld moeten worden op consumententrends. Onder regie van marktpartijen zullen de sierteelt en voedingstuinbouwketens de marketing en als gevolg daarvan de productie moeten bepalen. Door schaalvergroting kan de Nederlandse tuinbouw de steeds scherpere concurrentie voorblijven. Het werkterrein zal daarbij steeds meer een mondiaal karakter krijgen. De Nederlandse logistieke ervaring en mogelijkheden en de tuinbouwexpertise bieden in dat kader kansen, bijvoorbeeld door als food en/of flowerprovider op te treden. De resultante van dit proces zal uiteindelijk een hogere prijs voor het product zijn. De studies zijn in de tuinbouwwereld uitvoerig bediscussieerd. Met de studies wil de Rabobank bijdragen aan de strategiebepaling van ondernemers, waaraan financieringsaanvragen mede getoetst zullen worden. De bank wil sterk betrokken zijn bij de ontwikkelingen om daaraan via de juiste bancaire producten te kunnen bijdragen. Ook geeft ze met deze studies Rabobank Kennisbank verder inhoud, hetgeen leidt tot een betere beoordeling van financieringsaanvragen. Visie op biodiversiteit Evenwichtige ecosystemen houden het leven op aarde vitaal. Elke plant en elk dier vervult een functie. In veel delen van de wereld verschraalt deze biodiversiteit door menselijk handelen. Adequaat handelen is vereist voor het instandhouden en bevorderen van de biodiversiteit. Overal ter wereld heeft de landbouw hierbij een grote verantwoordelijkheid, want met name landbouwactiviteiten oefenen een grote milieudruk uit op biodiversiteit. In Nederland is binnen de landbouw agrarisch natuurbeheer in opkomst. Dit is een vorm van duurzame vernieuwing van het landelijke gebied. Via de verstrekking van groenfinancieringen stimuleert de Rabobank Groep deze nieuwe vorm van natuurbeheer. Hierbij gaat het om versterking van de biodiversiteit van onder meer akkerflora en fauna, weidevogelgebieden en bosranden. Het beheer biedt boeren nieuwe inkomsten waarmee zij hun economische positie kunnen verbeteren. De opkomst van de biologische landbouw en natuurbeheer is niet alleen een Nederlandse of Europese trend. Op alle continenten ontstaan initiatieven om ecosystemen met een rijke variatie aan flora en fauna in stand te houden. Visie op de woningmarkt In 2002 deed de Stafgroep Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland onderzoek naar de twee grootste structurele knelpunten op de Nederlandse woningmarkt: doorstroming en betaalbaarheid. Een van de oplossingen die daaruit naar voren zijn gekomen is het gebruikmaken van een tussenvorm van eigendom, zoals het maatschappelijk gebonden eigendom of participatiewoningen. Daardoor krijgen minderbedeelden toch de mogelijkheid om een huis te kopen. Bij deze constructie bieden woningbouwcoöperaties, vastgoedmaatschappijen of andere marktpartijen woningen aan met een aanzienlijke korting op de marktwaarde. In ruil daarvoor doen Naar een duurzame veehouderij Dat de Rabobank in haar maatschappelijk jaarverslag 2001 geen aandacht heeft geschonken aan de MKZcrisis, dé crisis in de agrarische sector, vind ik ongeloofwaardig. Inmiddels heeft de bank een nieuwe visie ontwikkeld op de veehouderij. Ik verwacht dit zeker terug te lezen in het maatschappelijk jaarverslag 2002 en ook dat gemonitord wordt of gewenste ontwikkelingen daadwerkelijk plaatshebben en welke rol de bank daarin speelt. De bank zou de ambitie moeten hebben om de gangbare veehouderij via bedrijfsplannen naar een duurzamere veehouderij te leiden. De Rabobank speelt een goede rol als het gaat om het stimuleren en faciliteren van de benodigde discussies. Door het voeren van een dialoog met belanghebbenden wordt gewaarborgd dat de organisatie zich niet loszingt van de realiteit. Bert van den Berg, beleidsmedewerker Veehouderij, Groep Kennis en Beleid, Dierenbescherming.

22 20 Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002 de kopers pro rato afstand van een deel van de vermogenswinst (of een eventueel verlies) bij verkoop. Een andere oplossing is een hypotheek die het voor ouders makkelijker en fiscaal aantrekkelijk maakt hun zoon of dochter financieel te ondersteunen. Hiermee wordt een mogelijke erfenis op een later tijdstip nu ingezet om de toegang tot de koopwoningmarkt mogelijk te maken. Nederlandse bedrijven zijn minder vernieuwend dan hun Europese concurrenten. Dat is een punt van zorg, want innovatie is belangrijk voor de concurrentiepositie. Meer dan de helft van de innovaties leidt tot een verbetering van het bedrijfsresultaat. De achterstand is het gevolg van een tekort aan kennis, geld en gekwalificeerd personeel en van een gebrek aan bewustzijn van het belang van innovatie. Visie op het mkb De Rabobank presenteerde in 2002 voor de 26ste keer haar visie op 75 branches in het midden en kleinbedrijf. De publicatie Rabobank Cijfers & Trends is uitgegroeid tot een populair naslagwerk waarvan ondernemers, adviseurs en accountants gretig gebruikmaken. De jongste uitgave had als thema innovatie. De bank wil het Nederlandse mkb bewustmaken van zijn achterstand op dit gebied. Visie op het wereldvoedselvraagstuk De studie Wereldvoedselvraagstuk van de Stafgroep Economisch Onderzoek geeft een achtergrondanalyse van de bijdrage die een commercieel bedrijf als de Rabobank Groep kan leveren aan het oplossen van het voedselvraagstuk in de wereld. Het verminderen van armoede, honger en ondervoeding is niet alleen een morele plicht, maar heeft ook grote economische betekenis, want het ver Duidelijke ambitie en visie Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een belangrijk thema voor het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV). Wij willen dat stimuleren en ondersteunen binnen de agroketen om de duurzaamheid en de concurrentiekracht van die sector te verbeteren. Zo willen we graag dat agrofoodbedrijven laten zien wat zij presteren op het gebied van duurzaamheid en dat, nationaal en internationaal, de productiemethoden duurzamer worden. De banken spelen een belangrijke rol bij vergroting van de duurzaamheid in de agroketen. Zeker de Rabobank, die zo met de agrarische sector is verbonden. We verwachten van de bank een duidelijke ambitie en visie op de verduurzaming van de landbouw. Zij zou haar financiële middelen en instrumenten meer op deze transitie dienen te richten. In Nederland, maar zeker ook in het buitenland. Ineke Lemmen, themamanager transitie duurzame landbouw van het ministerie van LNV

23 Visies op markten 21 hogen van de productiviteit en inkomens en het creëren van werk leiden tot meer welzijn en welvaart. Het verminderen van de armoede en het realiseren van voedselzekerheid en voedselveiligheid voor de allerarmsten in de wereld vragen om een politieke, economische, sociaalculturele en een ecologische aanpak. Als de wereld de politieke wil heeft om investeringen te doen die armoede uitroeien, voedselveiligheid waarborgen en natuurlijke bronnen beschermen, dan is een voedselveilige wereld waarin elke persoon te allen tijde toegang heeft tot voedsel dat nodig is voor een gezond en productief leven, in de nabije toekomst haalbaar. Visie op de klimaatverandering en duurzame energie Zolang energie in onze wereld nog van fossiele brandstof komt, hebben we te maken met de uitstoot van broeikasgassen en andere vervuilende stoffen. Dit veroorzaakt deels onomkeerbare milieuschade, waarvan de maatschappelijke kosten flink kunnen oplopen. Klimaatverandering door overmatige uitstoot van broeikasgassen wordt door deskundigen gezien als de grootste mondiale bedreiging. Regelgeving om CO 2 emissies en de uitstoot van andere broeikasgassen terug te dringen is daarom onvermijdelijk. De uitstoot van broeikasgassen speelt bij alle energieintensieve processen een rol. Niet alleen de zware industrie, de transportsector en de landbouw, maar ook huishoudens dragen hieraan bij door hun gas en elektriciteitsverbruik en door auto te rijden en te vliegen. Om een indicatie te geven: per autokilometer wordt gemiddeld 200 gram CO 2 uitgestoten. In Nederland bedraagt de gemiddelde CO 2 uitstoot 350 gram per consumptief bestede euro. Om dit probleem op te lossen moet de energievoorziening op een duurzame leest worden geschoeid. Dit transformatieproces vergt een lange adem, want het ontwikkelen van nieuwe technologieën kost tijd. De Rabobank Groep is voorstander van een mondiale aanpak zoals voorgesteld in het verdrag van Kyoto, dat door middel van absolute emissieplafonds en handel in emissierechten wil komen tot aanzienlijke reductie van CO 2 uitstoot in de wereld. Er zijn wereldwijd talloze projecten waarmee reducties te behalen zijn, zoals energiebesparingsprojecten, windparken, waterkrachtcentrales, toepassing van zonneenergie, warmte/krachtprojecten op basis van biomassa en bossen. De groep is via haar internationale netwerk betrokken bij de financiering van een keur aan duurzame energie en energiebesparingsprojecten. Onder andere in derdewereldlanden waarbij CO 2 reducties worden gerealiseerd en na certificering worden verkocht aan partijen die reductieverplichtingen hebben. Zo kan de aanpak van het klimaatprobleem in samenhang met het armoedevraagstuk worden aangepakt. Visie op de watersector Het wereldwatergebruik neemt al decennia sterk toe. Tegelijkertijd wordt steeds meer voor consumptie en landbouw geschikt water door menselijke activiteiten vervuild. Vandaar dat waterschaarste een van de grote problemen van de 21ste eeuw wordt. De land en tuinbouwsector is de grootste waterverbruiker in de wereld, verantwoordelijk voor 75% van de totale waterconsumptie. Het resterende deel wordt gebruikt voor drinkwater en voor de industrie. De doelstelling van de World Summit in Johannesburg, dat iedereen in 2025 over schoon water kan beschikken, vergt wereldwijd enorme investeringen. Op het Wereld Water Forum in maart 2003 in Kyoto zal de Rabobank Groep samen met andere bedrijven laten zien hoe het bedrijfsleven kan meewerken aan de oplossing van watervraagstukken. De groep spant zich in voor uitbreiding van investeringen door private partijen, in samenwerking met overheden en multilaterale organisaties. Tegelijkertijd pleit de Rabobank Groep voor een goede maatschappelijke controle op waterproductie en gebruik. In 2002 publiceerde de groep het rapport Water & Agriculture. Hierin wordt de relatie beschreven tussen landbouw en water in de grote voedselproducerende gebieden in de wereld. Deze informatie ondersteunt klanten en kredietverleners bij het inschatten van de risico s die de toenemende waterschaarste voor de betreffende food and agribusiness met zich meebrengt. Visie op de handelspositie van ontwikkelingslanden De overheersende positie van de westerse landen in de wereldhandel pakt nadelig uit voor ontwikkelingslanden. Producenten uit lagelonenlanden en klimatologisch beter gelegen gebieden moeten toegang krijgen tot de westerse voedselmarkten. Dat hoeft geen bedreiging te zijn voor de Europese Unie en Nederland. De ontwikkelingslanden kunnen in gelijkwaardige allianties het Nederlandse assortiment aanvullen. Multinationale voedselretailers en voedingsmiddelenfabrikanten zetten daarbij handelsstructuren op voor de import van landbouwproducten uit ontwikkelingslanden. De inhaalslag van ontwikkelingslanden begint dan met een sterke landbouwsector. Hiermee wordt ze de mogelijkheid geboden om uit de armoedeval te ontsnappen en wordt tegelijkertijd een voedingsbodem voor terrorisme weggenomen. Financiële instellingen zoals de Rabobank Groep kunnen een belangrijke rol spelen bij investeringen in internationale duurzame landbouw en voedingsketens. Nederlandse fiscale en financiële regels voor groene investeringen zouden, meer dan nu het geval is, op het buitenland moeten worden gericht. Vooral op landen waar de voedingsketen nog moet worden ontwikkeld.