Presentatie gemeenteraden Land van Cuijk. Kennis maken, kennis delen Ambities realiseren

Transcriptie

1 Presentatie gemeenteraden Land van Cuijk Kennis maken, kennis delen Ambities realiseren 17 september 2014

2 Agenda

3 Agenda Introductie: kennismaking & voorstellen Deloitte Visie op controle aanpak Deloitte Insight / Financiële positie Grondexploitaties Hoe lees ik een jaarrekening / begroting? Vragen & dialoog

4 Kennismaking & voorstellen Deloitte

5 Kennismaking & voorstellen Deloitte: uw aanspreekpunten & factsheet Marktpositie Deloitte Marktleider publieke sector 47% marktaandeel audit gemeenten 90% marktaandeel consultancy Multidisciplinair team, ruime bezetting in regio Zuid Accountants: Patrick Jussen, Dennis Meeuwissen, Nicole Bovend eerdt IT: Jan Huiskes Tax: Hans Willemsen Consultant: Marly Kiewik Real Estate: Maurice Schenk

6 Kennismaking & voorstellen Deloitte: kennisteams voor uw uitdagingen Kennisteams, die u helpen! Vastgoed & Grondexploitaties: bijv. Sterkwijck, RBL, Wisseveld, Centrumplan Mill en Hanenspoor Risk Services (ICT): digid, factuurontdubbelaar, data analytics, factuurverwerking 3 Decentralisaties: regionale aanpak? Sociale Zekerheid: regionaal arbeidsmarktbeleid, rol SW bedrijf (IBN), participatiebudget Samenwerking: werkorganisatie CGM Full service concept & innovatief Deloitte Accountants Risk reporting en Stresstest gemeenten Deloitte Innovation GRiP en Building Retrofit

7 Kennismaking & voorstellen Deloitte: wij investeren in u! Wij investeren in lokaal bestuur, wij zijn (kennis)partner van: Raadslid.nu: Raadsledenboekje 2014 Wethoudersvereniging, o.a. symposium duurzaamheid Kordestrofee: transparante publieke verslaggeving Vereniging van Griffiers: congrespartner 2013 en 2014 Vereniging van Gemeentesecretarissen: seminars & congrespartner Nederlands Genootschap van Burgemeesters: magazine Elsevier: trendanalyse lokaal bestuur / Deloitte Insight Daarnaast organiseren wij: Introductieprogramma raden: thema-sessie 3d s, grondexploitatie of ander thema naar wens! Ambtelijke meetings over: SiSa, Bbv, IC en rechtmatigheid Seminars, ronde tafels, kennismeetings bij relaties e/o regiokantoor

8 Visie op controle aanpak

9 Visie op controle aanpak Samen vooraf controlethema s bepalen: Dienstverleningsplan Speerpunten Risico-kaart Geen verrassingen op einde traject! Tijdsplanning afgestemd op uw P&C-cyclus: maximaal flexibel Heldere communicatie en rapportage: tijdig, relevant en afgestemd op de gebruiker

10 Samenwerking met Concern Controller, de Auditcommissie & Rekenkamer Raad: Kaderstelling en controle

11 Visie op controle aanpak Specifieke onderwerpen: Kennisteams per thema Deskundigheid: kennis maken, kennis delen Alle fases van controle: van aftrapsessie tot auditcommissie na afloop controle

12 Deloitte Insight / Financiële positie

13 Database lokaal- en middenbestuur. Database met jaarrekeningen van alle provincies, gemeenten en waterschappen over de jaren 2009 tot en met Toevoegen: begrotingen 2014 De volgende indicatoren zijn opgenomen: - Schuldpositie; - Netto schulden; - Inzet externe financiering; - Reservepositie; - Vaste activa -/- reserves; - Voorraden; - EMU-saldo. Analysemogelijkheden Gemeenten in totaal Gemeenten per grootte klasse Gemeenten per provincie Gemeenten per kenmerk sociale structuur (zwak, matig, redelijk, goed) en centrumfunctie (sterk, redelijk, weinig, zonder) 12

14 Toepassingsmogelijkheden Deloitte insight. Risicogericht Goede vergelijking mogelijk Dwarsdoorsneden naar grootte, geografische ligging en structuurkenmerken Cijfers snel beschikbaar (jaarrekeningen 1 augustus) Trends vanuit verleden Verrijken cijfers met andere databases (CBS, begrotingen) Intersectoraal, ook zorg- en onderwijsinstellingen en corporaties Vrije keuze vergelijkingen 13

15 Financiële strategie. Financiële positie Sluitende begroting Weerstandsvermogen EMU-saldo Wet Hof Risico s Weerstandscapaciteit 14 Voor het inzicht zijn meer factoren belangrijk (Stresstest)

16 Samenvatting financiële strategie Benader de uitdagingen gestructureerd en consequent in drie delen: 1.Begroting 2. EMU-saldo en Schuldpositie 3.Vermogenspositie 1. Houdt uw begroting onder controle (structureel evenwicht): - Resultaat voor bestemming structureel sluitend houden - Bezuinigingen - Decentralisaties - Inzicht in incidenteel en structureel en structurele onttrekkingen/stortingen in reserves 2. EMU-saldo en Schuldpositie beheersen: 2. EMU-saldo en Schuldpositie beheersen: - Inzicht in (langjarige toekomstige) ontwikkeling van EMU-saldo en schuldpositie - Inzicht in liquiditeiten en financieringsposities - Beheersen van investeringsprogramma - Ideaalcomplex van investeringen ontwikkelen 3. Vermogenspositie beheersen: 3. Vermogenspositie beheersen: - Verwerk verliezen en risico s zoveel mogelijk - Risico s afbouwen - Neem via stappenplan maatregelen om termijn vermogen te consolideren 15

17 Gezamenlijke balans per (bedragen X 1,0 mln.) Balans gemeenten ACTIVA Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Deelnemingen Verstrekte leningen Overige uitzettingen > 1 jaar Activa in eigendom bij derden Totaal vaste activa Vlottende activa Vaste activa + 9,2% Voorraden -/- 7,6% Voorraden Uitzettingen met een rentetypische looptijd korter dan één jaar Liquide middelen Overlopende activa Totaal vlottende activa Totaal generaal

18 Gezamenlijke balans per (bedragen X 1,0 mln.) Balans gemeenten PASSIVA Vaste passiva Eigen vermogen Eigen vermogen -/- 7,3% Voorzieningen Vaste schulden met een looptijd > 1 jaar Totaal vaste passiva Vlottende passiva Vlottende schulden met een looptijd < 1 jaar Vooruit ontvangen subsidies Vaste schulden + 12% Overige overlopende passiva Totaal vlottende passiva Totaal generaal

19 Gezamenlijke programmarekening (bedragen X 1,0 mln.) Totaal resultaat voor bestemming ( saldo van baten en lasten) is 4,2 miljard negatief PROGRAMMAREKENING Totale lasten Totale lasten -/- 4,6% Totale baten -/- 3,5% Totale baten Resultaat voor bestemming Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Resultaat na bestemming Totaal resultaat na bestemming (exploitatieresultaat) is 0,8 miljard positief 18

20 Ontwikkeling bruto en netto schuld LMB Gemeenten Bruto schuld + 5,5% 51,7 miljard 49,9 miljard 49,0 miljard Netto schuld + 23,5% 29,4 miljard 26,6 miljard 23,8 miljard Provincies Bruto schuld + 13,5% = 5,9 miljard 5,9 miljard 5,2 miljard Netto schuld -/- 5,6% -/- 13,3 miljard -/- 12,8 miljard -/- 12,6 miljard Waterschappen Bruto schuld + 7,8% 6,9 miljard 6,7 miljard 6,4 miljard Netto schuld + 10,3% 6,4 miljard 6,1 miljard 5,8 miljard Gezamenlijk Bruto schuld 64,4 miljard 62,5 miljard 60,6 miljard Netto schuld 22,5 miljard 19,8 miljard 17,1 miljard Bruto schuld: lang + kort vreemd vermogen Netto schuld: lang + kort vreemd vermogen -/- vlottende activa (exclusief voorraden -/- langlopende uitgezette leningen -/- langlopende beleggingen) Deloitte The Netherlands

21 Ontwikkeling netto schuld per inwoner LMB Gemeenten Provincies Waterschappen Gezamenlijk Deloitte The Netherlands

22 Ontwikkeling netto schuld per inwoner gemeenten Ontwikkeling netto schuld per inwoner, gemeenten per grootte-klasse Landelijk gemiddelde: : : : Deloitte The Netherlands

23 Ontwikkeling netto schuld per inwoner gemeenten Ontwikkeling netto schuld per inwoner, gemeenten per provincie Landelijk gemiddelde: : : : Deloitte The Netherlands

24 Aanwending externe financiering gemeenten (X 1,0 miljard) Totaal gemeenten Langlopende schulden 37,0 35,6 33,1 Vlottende passiva 14,6 14,3 15,9 Vlottende activa (excl. voorraden) -/- 9,4 -/- 9,2 -/- 9,8 Externe financiering 42,3 40,7 39,3 Kapitaalverstrekking deelnemingen 2,4 2,3 2,5 Uitgezette leningen 9,2 10,2 11,2 Overige uitzettingen > 1 jaar 3,6 3,9 4,2 Voorraden 11,2 11,7 12,1 Bijdrage aan activa in eigendom derden 0,6 0,5 0,5 Inzet financiering FVA en GREX 27,0 28,7 30,5 In de periode hebben gemeenten per saldo 3,0 miljard aan vreemd vermogen moeten aantrekken om een nettoinvestering van 4,3 miljard te kunnen financieren Externe financiering ten behoeve van het voorzieningenniveau (mava) Materiële vaste activa Externe financiering in % materiële vaste activa 15,2 12,0 8,8 50,8 48,6 46,5 30% 25% 19% Door de invoering van het Schatkistbankieren hoeft het Rijk in de periode ,6 miljard minder te lenen (aandeel gemeenten) Deloitte The Netherlands

25 EMU-saldo gemeenten. Benadering EMU-saldo 2011 en 2012 (X 1,0 miljoen Benadering EMU Saldo Resultaat voor bestemming Netto investeringen Netto voorraadmutatie Netto mutatie voorzieningen EMU-saldo Referentiewaarde (september circulaire 2012) EMU-saldo gemeenten in 2012 overschreden met 291 miljoen EMU-saldo gemeenten in 2011 overschreden met circa 446 miljoen 24

26 Ontwikkeling eigen vermogen LMB Eigen vermogen per inwoner Gemeenten Provincies 800 Waterschappen Deloitte The Netherlands

27 Ontwikkeling eigen vermogen Eigen vermogen gemeenten per grootte-klasse (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: : : : G Deloitte The Netherlands

28 Ontwikkeling eigen vermogen Eigen vermogen gemeenten per provincie (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: 2010: : : Deloitte The Netherlands

29 Ontwikkeling eigen vermogen (bedragen X 1,0 mln.) Eigen vermogen gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: 2010: : : Soc. struct. zwak en CF sterk Soc. struct. zwak en CF redelijk Soc. struct. zwak en CF weinig Soc. struct. zwak en en CF zonder Soc. struct. matig en CF sterk Soc. struct. matig en CF redelijk Soc. struct. matig en CF weinig Soc. struct. matig en CF zonder Soc. struct. redelijk en CF sterk Soc. struct. redelijk en CF redelijk Soc. struct. redelijk en CF weinig Soc. struct. redelijk en CF zonder Soc. struct. goed en CF sterk Soc. struct. goed en CF redelijk Soc. struct. goed en CF weinig Soc. struct. goed en CF zonder G4 Art Deloitte The Netherlands

30 Ontwikkeling boekwaarde (im)materiële vaste activa LMB Boekwaarde per inwoner Gemeenten Provincies Waterschappen Deloitte The Netherlands

31 Ontwikkeling boekwaarde materiële vaste activa gemeenten (bedragen X 1,0 mln.) Totale netto investering is 4,3 miljard Boekwaarde materiële vaste activa Totale netto investering per burger is Deloitte The Netherlands

32 Ontwikkeling boekwaarde materiële vaste activa gemeenten Materiële vaste activa gemeenten per grootte-klasse (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: 2010: : : G Deloitte The Netherlands

33 Ontwikkeling boekwaarde (im)materiële vaste activa gemeenten Materiële vaste activa gemeenten per provincie (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: 2010: : : Deloitte The Netherlands

34 Ontwikkeling boekwaarde voorraden gemeenten (bedragen X 1,0 mln.) Boekwaarde NIEGG in de periode gedaald met 1,4 miljard NIEGG OHW OHW in de periode gestegen met 0,2 miljard Deloitte The Netherlands

35 Ontwikkeling boekwaarde voorraden gemeenten Voorraden per grootte-klasse (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: 2010: : : G Deloitte The Netherlands

36 Ontwikkeling boekwaarde voorraden gemeenten Voorraden per provincie (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: 2010: : : Deloitte The Netherlands

37 Gemeenten Conclusies ontwikkeling financiële positie gemeenten. Het eigen vermogen (reserves) van de gemeenten is de afgelopen jaren afgenomen. Dat is vooral veroorzaakt door het nemen van verliezen op de grondexploitaties. De schulden van de gemeenten zijn de afgelopen jaren behoorlijk toegenomen. Gemeenten hebben in de afgelopen economische crisisjaren aanzienlijk geïnvesteerd. Gemeenten zijn over het geheel bezien redelijk financieel weerbaar gebleken. Er zijn niet veel gemeenten in een artikel 12-status (curatele stelling en financiële ondersteuning) terechtgekomen. De voorraad gronden ad 11,2 miljard per ultimo 2012 en de ambities met betrekking tot de nog te verkopen bouwkavels ad 8,3 miljard is nog aanzienlijk. De afgelopen jaren, maar volgens de prognose ook voor 2014, zullen de gemeenten de toegekende referentiewaarde inzake het toegedeelde EMU-saldo tekort overschrijden. De omvang van de overschrijding neemt wel af en bedraagt voor 2014 naar verwachting 172 miljoen (9%) terwijl de referentiewaarde voor gemeenten 0,4 miljard is gedaald Deloitte The Netherlands

38 Gemeenten Conclusies ontwikkeling financiële positie gemeenten. Gemeenten zullen over het algemeen de volgende financiële speerpunten hebben voor 2014 en de jaren daarna: 37 o o o o o o o o o Structureel sluitend houden van de begroting, met in achtneming van de nodige bezuinigingen De extra taken voor jeugdzorg, werk (participatiewet) en zorg (AWBZ/WMO) inhoudelijk goed uitvoeren rekening houdend met de efficiencykortingen. De risico s van projecten, grondexploitaties etc. beheersen en zo nodig verkleinen De reservepositie zo nodig versterken door in de begroting ruimte te maken voor het sparen. De schuldenpositie onder een acceptabel niveau houden of brengen door het investeringsprogramma te beheersen (plannen beter faseren of schrappen) Zeer bewust omgaan met nieuwe grondexploitaties, bestaande grondexploitaties de risico s verkleinen, verwachte verliezen nemen en hierbij voorzichtigheid centraal stellen (realistische planning, programma s en prijzen van bouwkavels). Door de boekwaarde te verlagen worden in ieder geval minder risico s naar de toekomst meegenomen. Het renterisico voor de middenlange en lange termijn in beeld brengen en zo nodig maatregelen nemen. Het EMU-saldo tekort voor de middenlange en lange termijn in beeld brengen en beheersen. Duurzaam financieel beleid formuleren, waarbij de structurele sluitendheid van de begroting centraal staat, niet meer (structureel) wordt gerekend op voordelen uit de grondexploitaties en bijvoorbeeld incidentele voordelen worden toegevoegd aan de reserves Deloitte The Netherlands

39 Samenvatting financiële positie gemeente Sint-Anthonis 2013 Lokale lasten voor de burger Reserves van de gemeente Schulden van de gemeente Lokale lasten (meerpersoons huishouden) Gemeente Sint-Anthonis 2012: 834 Landelijk gemiddelde 703 Plaats op de Coelo-lijst 373 Reserves (per inwoner) Gemeente Sint-Anthonis 2013: Gemeente Sint-Anthonis 2012: Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) Toename netto schulden (per inwoner) Gemeente Sint-Anthonis : -/- 182 Gemeente Sint-Anthonis : -/- 31 Landelijk gemiddelde ( ) 326 Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners ( ) 169 Lasten voor de toekomst van de gemeente Voorraad gronden (per inwoner) Gemeente Sint-Anthonis 2013: 310 Gemeente Sint-Anthonis 2012: 435 Landelijk gemiddelde (2012) 667 Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 484 Lasten van investeringen nog te dekken in de toekomst (per inwoner) Gemeente Sint-Anthonis 2013: 632 Gemeente Sint-Anthonis 2012: 597 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 601 Percentage investeringen gefinancierd met schulden Gemeente Sint-Anthonis 2013: -/- 7% Gemeente Sint-Anthonis 2012: -/- 5% Landelijk gemiddelde (2012) 30% Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012)15% Weerstandsvermogen Risicoprofiel 2,1 mln. Weerstandscapaciteit 15,5 mln. Weerstandsratio 7,6 Ontwikkeling reserves 2010 tot en met 2013 (per inwoner) Gemeente Sint-Anthonis : -/- 503 Gemeente Sint-Anthonis : -/- 333 Landelijk gemiddelde ( ) -/- 138 Gemiddelde gemeente 10K 20K inw. ( ) -/- 119 Begroting 2014 Saldo van baten en lasten (sparen) -/- 0,3 mln. EMU-saldo -/- 1,4 mln. EMU- referentiewaarde -/- 1,1 mln. Bruto schulden (per inwoner) Gemeente Sint-Anthonis 2013: 722 Gemeente Sint-Anthonis 2012: 751 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) Debt ratio Gemeente Sint-Anthonis 2013: 20% Gemeente Sint-Anthonis 2012: 20% Landelijk gemiddelde (2012) 59% Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 51% Netto schulden (per inwoner) Gemeente Sint-Anthonis 2013: 130 Gemeente Sint-Anthonis 2012: 281 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 872 Colofon: Hoger dan gemiddeld Lager dan gemiddeld Gemiddeld

40 Samenvatting financiële positie gemeente Boxmeer 2013 Lokale lasten voor de burger Reserves van de gemeente Schulden van de gemeente Lokale lasten (meerpersoonshuishouden) Gemeente Boxmeer 725 Landelijk gemiddelde 703 Plaats op de Coelo-lijst 223 Reserves (per inwoner) Gemeente Boxmeer 2013: Gemeente Boxmeer 2012: Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 20K 50K (2012) inwoners Toename netto schulden (per inwoner) Gemeente Boxmeer : 577 Gemeente Boxmeer : 555 Landelijk gemiddelde ( ) 326 Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners ( ) 244 Lasten voor de toekomst van de gemeente Voorraad gronden (per inwoner) Gemeente Boxmeer 2013: Gemeente Boxmeer 2012: Landelijk gemiddelde (2012) 667 Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) 676 Lasten van investeringen nog te dekken in de toekomst (per inwoner) Gemeente Boxmeer 2013: Gemeente Boxmeer 2012: Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) 861 Percentage investeringen gefinancierd met schulden Gemeente Boxmeer 2013: 48% Gemeente Boxmeer 2012: 47% Landelijk gemiddelde (2012) 30% Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) 28% Weerstandsvermogen Risicoprofiel 18,5 Weerstandscapaciteit 39,9 mln. Weerstandsratio 2,2 Ontwikkeling reserves 2010 tot en met 2013 (per inwoner) Gemeente Boxmeer : -/- 135 Gemeente Boxmeer : -/- 93 Landelijk gemiddelde ( ) -/- 138 Gemiddelde gemeente 20K - 50K inw. ( ) -/- 141 Begroting 2014 Saldo van baten en lasten (sparen) -/- 1,0 mln. EMU-saldo 1,7 mln. EMU- referentiewaarde -/- 2,3 mln. Bruto schulden (per inwoner) Gemeente Boxmeer 2013: Gemeente Boxmeer 2012: Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) Debt ratio Gemeente Boxmeer 2013: 70% Gemeente Boxmeer 2012: 70% Landelijk gemiddelde (2012) 59% Gemiddelde gemeente 20K 50K (2012) inwoners 60% Netto schulden (per inwoner) Gemeente Boxmeer 2013: Gemeente Boxmeer 2012: Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) Colofon: Hoger dan gemiddeld Lager dan gemiddeld Gemiddeld

41 Samenvatting financiële positie gemeente Cuijk 2013 Lokale lasten voor de burger Reserves van de gemeente Schulden van de gemeente Lokale lasten (meerpersoonshuishouden) Gemeente Cuijk 584 Landelijk gemiddelde 703 Plaats op de Coelo-lijst 25 Reserves (per inwoner) Gemeente Cuijk 2013: Gemeente Cuijk 2912: Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) Toename netto schulden (per inwoner) Gemeente Cuijk : Gemeente Cuijk : 290 Landelijk gemiddelde ( ) 326 Gemiddelde gemeente 20K 50K inw. ( ) 244 Lasten voor de toekomst van de gemeente Voorraad gronden (per inwoner) Gemeente Cuijk 2013: 642 Gemeente Cuijk 2012: 279 Landelijk gemiddelde (2012) 667 Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) 676 Lasten van investeringen nog te dekken in de toekomst (per inwoner) Gemeente Cuijk 2013: 887 Gemeente Cuijk 2012: 491 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) 861 Percentage investeringen gefinancierd met schulden Gemeente Cuijk 2013: 24% Gemeente Cuijk 2012: 11% Landelijk gemiddelde (2012) 30% Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) 28% Weerstandsvermogen Risicoprofiel 6,3 Weerstandscapaciteit 17,2 mln. Weerstandsratio 2,7 Ontwikkeling reserves 2010 tot en met 2013 (per inwoner) Gemeente Cuijk 2013: 191 Gemeente Cuijk 2012: 388 Landelijk gemiddelde ( ) -/- 138 Gemiddelde gemeente 20K 50K inw. ( ) -/- 141 Begroting 2014 Saldo van baten en lasten (sparen)?? EMU-saldo -/- 3,6 mln. EMU- referentiewaarde -/- 2,4 mln. Bruto schulden (per inwoner) Gemeente Cuijk 2013: Gemeente Cuijk 2012: Landelijk gemiddelde (2013) Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) Debt ratio Gemeente Cuijk 2013: 50% Gemeente Cuijk 2012: 37% Landelijk gemiddelde (2012) 59% Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) 60% Netto schulden (per inwoner) Gemeente Cuijk 2013: Gemeente Cuijk 2012: 690 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 20K 50K inwoners (2012) Colofon: Hoger dan gemiddeld Lager dan gemiddeld Gemiddeld

42 Samenvatting financiële positie gemeente Grave 2013 Lokale lasten voor de burger Reserves van de gemeente Schulden van de gemeente Lokale lasten (meerpersoonshuishouden) Gemeente Grave 748 Landelijk gemiddelde 703 Plaats op de Coelo-lijst 270 Reserves (per inwoner) Gemeente Grave 2013: Gemeente Grave 2012: Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) Toename netto schulden (per inwoner) Gemeente Grave : 744 Gemeente Grave : 269 Landelijk gemiddelde ( ) 326 Gemiddelde gemeente 10K 20K inw. ( ) 169 Lasten voor de toekomst van de gemeente Voorraad gronden (per inwoner) Gemeente Grave 2013: 9 Gemeente Grave 2012: 6 Landelijk gemiddelde (2012) 667 Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 484 Lasten van investeringen nog te dekken in de toekomst (per inwoner) Gemeente Grave 2013: 640 Gemeente Grave 2012: 275 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 601 Percentage investeringen gefinancierd met schulden Gemeente Grave 2013: -/- 11% Gemeente Grave 2012: -/- 35% Landelijk gemiddelde (2012) 30% Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 15% Weerstandsvermogen Risicoprofiel 1,1 mln. Weerstandscapaciteit 1,1 mln. Weerstandsratio 1,0 Ontwikkeling reserves 2010 tot en met 2013 (per inwoner) Gemeente Grave : -/- 337 Gemeente Grave : -/- 140 Landelijk gemiddelde ( ) -/- 138 Gemiddelde gemeente 10K 20K inw. ( ) -/- 119 Begroting 2014 Saldo van baten en lasten (sparen) -/- 1,2 mln. EMU-saldo -/- 0,6 mln. EMU- referentiewaarde -/- 0,8 mln. Bruto schulden (per inwoner) Gemeente Grave 2013: Gemeente Grave 2012: 454 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) Debt ratio Gemeente Grave 2013: 30% Gemeente Grave 2012: 14% Landelijk gemiddelde (2012) 59% Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 51% Netto schulden (per inwoner) Gemeente Grave 2013: -/- 223 Gemeente Grave 2012: -/- 698 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 872 Colofon: Hoger dan gemiddeld Lager dan gemiddeld Gemiddeld

43 Samenvatting financiële positie gemeente Mill en Sint Hubert 2013 Lokale lasten voor de burger Reserves van de gemeente Schulden van de gemeente Lokale lasten (meerpersoonshuishouden) Gemeente Mill en Sint Hubert Landelijk gemiddelde 703 Plaats op de Coelo-lijst 381 Reserves (per inwoner) Gemeente Mill en Sint Hubert 2013: Gemeente Mill en Sint Hubert 2012: Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) Toename netto schulden (per inwoner) Gemeente Mill en Sint Hubert : Gemeente Mill en Sint Hubert : 910 Landelijk gemiddelde ( ) 326 Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners ( ) 169 Lasten voor de toekomst van de gemeente Voorraad gronden (per inwoner) Gemeente Mill en Sint Hubert 2013: 9 Gemeente Mill en Sint Hubert 2012: -/- 94 Landelijk gemiddelde (2012) 667 Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 484 Lasten van investeringen nog te dekken in de toekomst (per inwoner) Gemeente Mill en Sint Hubert 2013: Gemeente Mill en Sint Hubert 2012: 666 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 601 Percentage investeringen gefinancierd met schulden Gemeente Mill en Sint Hubert 2013: 38% Gemeente Mill en Sint Hubert 2012: 23% Landelijk gemiddelde (2012) 30% Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 15% Weerstandsvermogen Risicoprofiel 0,4 mln. Weerstandscapaciteit 11,4 mln. Weerstandsratio 27,2 Ontwikkeling reserves 2010 tot en met 2013 (per inwoner) Gemeente Mill en Sint Hubert : -/- 148 Gemeente Mill en Sint Hubert : -/- 19 Landelijk gemiddelde ( ) -/- 138 Gemiddelde gemeente 10K 20K inw. ( ) -/- 119 Begroting 2014 Saldo van baten en lasten (sparen) -/- 0,3 mln. EMU-saldo -/- 0,9 mln. EMU- referentiewaarde -/- 0,9 mln. Bruto schulden (per inwoner) Gemeente Mill en Sint Hubert 2013: Gemeente Mill en Sint Hubert 2012: Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) Debt ratio Gemeente Mill en Sint Hubert 2013: 48% Gemeente Mill en Sint Hubert 2012: 43% Landelijk gemiddelde (2012) 59% Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 51% Netto schulden (per inwoner) Gemeente Mill en Sint Hubert 2013: Gemeente Mill en Sint Hubert 2012: 536 Landelijk gemiddelde (2012) Gemiddelde gemeente 10K 20K inwoners (2012) 872 Colofon: Hoger dan gemiddeld Lager dan gemiddeld Gemiddeld

44 Grondexploitaties

45 Ontwikkelingen grondbedrijf

46 Ontwikkelingen grondbedrijf

47 Ontwikkelingen grondbedrijf

48 Ontwikkelingen grondbedrijf

49 Ontwikkelingen grondbedrijf

50 Hoe lees ik een jaarrekening/begroting?

51 Periodiek (eens in de vier jaar?) planning- & controlcyclus Gemeenteraad Jaarlijks College/management Raads-en college programma Kadernota Product begroting Besturen Kader stellen Beleidsnota s: - Grond - Weerstandsvermogen - Verbonden partijen - Riolering - Onderhoud: - wegen, gebouwen, groen - Treasury - WMO - Subsidies - etc. Meerjarenbegroting + Begroting + paragrafen Afdelingsplannen afdeling AO/IC + procedures projecten Inrichting administraties Budgetrapportages Uitvoeren Meten Beheersen Controleren Beleidsevaluaties Evaluatie Raads-en collegeprogramma 2/3 Bestuursrapportages (voorjaar/najaar) Jaarrekening + paragrafen Managementrapportages Verantwoorden 2013 Deloitte The Netherlands

52 Beleid Begroting Financieel Paragrafen Programmaplan Baten en lasten en toelichting Financiële positie en toelichting Jaarstukken Paragrafen Programmaverantwoording Programma rekening en toelichting * Balans en toelichting * Jaarverslag Jaarrekening * Accountantscontrole Productenraming en -realisatie Informatie voor derden (functies en categorieën) *

53 Waar kunt u op letten? Programmaplan vs programmaverantwoording (1) De te realiseren programma s: De realisatie van programma s: Wat willen we? Doelstelling maatschappelijk effect Wat gaan we er voor doen? Wijze waarop gestreefd zal worden effecten te bereiken (via activiteiten) Wat gaat het kosten? Raming baten en lasten per programma / activiteit Wat is bereikt? Wat hebben we gedaan? Wat heeft het gekost? 2013 Deloitte The Netherlands

54 Waar kunt u op letten (2)? Eigen beleid Gerealiseerd Externe invloed Doelstelling Eigen beleid Niet gerealiseerd Externe invloed

55 Waar kunt u opletten (4)? Paragrafen Dwarsdoorsnede van begroting en jaarverslag Instrument voor raad beleidskaders vast te stellen Verplicht: Doelstellingen begroting - weerstandsvermogen & risicobeheersing - onderhoud kapitaalgoederen *) - financiering - bedrijfsvoering - verbonden partijen - grondbeleid *) - lokale heffingen Realisatie jaarrekening *) Actualiteiten: notities commissie BBV

56 Balans en toelichting 3- w-vragen - Wat is het? - Wat kunt u ermee? - Waar moet u op letten?

57 Balans (x 1.000) Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vast activa Vaste passiva Eigen Vermogen - Algemene reserve - Bestemmingsreserve - Jaarresultaat Voorzieningen Vlottende activa Voorraden Vorderingen Liquide Middelen Overlopende activa Schulden met een rentetypische looptijd > 1 jaar Vlottende passiva Kortlopende schulden Overlopende passiva Deloitte The Netherlands

58 Vaste activa Algemeen Meerjarig gebruik of nut Immaterieel Niet tastbaar/stoffelijk Bij voorkeur ten laste exploitatie Aan voorwaarden verbonden 2013 Deloitte The Netherlands

59 Vaste activa Materieel Wel tastbaar/stoffelijk Economisch nut Maatschappelijk nut Economisch nut Verhandelbaar en kan opbrengst genereren Afschrijving op basis economische levensduur Verwerking bijdrage van derden Relatie met de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen Relatie met beheerplannen Relatie met nota waardering en afschrijven 2013 Deloitte The Netherlands

60 Vaste activa Maatschappelijk nut Bij voorkeur niet activeren Meer beleidsvrijheid aanwenden reserves Economisch nut boven maatschappelijk nut Relatie met de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen Relatie met beheerplannen Relatie met nota waardering en afschrijven Financieel Langlopende financiële transacties Kapitaalverstrekkingen, bijdragen aan derden Relatie met paragraaf verbonden partijen Treasurystatuut 2013 Deloitte The Netherlands

61 Ontwikkeling boekwaarde materiële vaste activa gemeenten Materiële vaste activa gemeenten per grootte-klasse (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: 2010: : : G Deloitte The Netherlands

62 notitie riolering 1 Lasten Kapitaallasten 4 Baten Opbrengst rioolheffing = keuzes Exploitatiekosten Saldo lasten en rioolheffing Jaarlijks onderhoud Begroot Werkelijk 2 Groot onderhoud (dotatie) 3 6 Sparen vervanging Saldo lasten en rioolheffing Sparen uit eigen middelen door storting in een bestemmingsreserve 5 Verschil muteren op bestemmingsreserve (1) (egalisatiereserve) (2) (via resultaatbestemming) Of in normale resultaat laten vallen (3) 2013 Deloitte The Netherlands

63 notitie riolering Activiteit Verwerking Dekking Opmerking Kapitaallasten Investeringen -nieuw/uitbreiding Activeren: verplicht Opbrengst verkoop kavels Bestemmingsreserve (gespaard) Vrijval via Resultaatbestemming Vervangingsinvesteringen Groot onderhoud Activeren: verplicht Kapitaallasten Voorziening vervangen riolering, mits via tarief wordt gespaard Voorziening groot onderhoud Eén voorziening Mag niet Jaarlijkse exploitatielasten 2013 Deloitte The Netherlands

64 Notitie verkrijging/vervaardiging en onderhoud van kapitaalgoederen (1) Stellige uitspraken: 1.Boekwinst afstoten kapitaalgoederen = incidentele baat 2.Kosten van (klein en groot) onderhoud niet activeren 3.Voorziening groot onderhoud = actueel beheerplan verplicht 2013 Deloitte The Netherlands

65 Notitie verkrijging/vervaardiging en onderhoud van kapitaalgoederen (2) Aanbevelingen: 1.éénmaal in de vier jaar beleidsnota onderhoud kapitaalgoederen 2.activeren: criteria minimaal bedrag en minimale gebruiksduur 3.kapitaallasten synchroom met vrijval bestemmingsreserve 4.start afschrijven: bij in gebruikneming medio jaar van in gebruikneming in jaar volgend op jaar in gebruikneming 5.componentenbenadering alleen bij activa economisch nut 6.handelswijze restwaarde 2013 Deloitte The Netherlands

66 Investeringen - nieuw - levensduurverlenging - kwaliteitsverbetering Groot onderhoud Achterstallig onderhoud Klein onderhoud Schematisch overzicht Componentenbenadering Vervangingsinvesteringen Componentenbenadering Economisch nut: Activeren verplicht Maatschappelijk nut: activeren toegestaan Economisch nut: Activeren verplicht, en oude actief afgeboekt Maatschappelijk nut: activeren toegestaan, en oude actief afgeboekt Voorziening groot onderhoud Ten laste van de exploitatie

67 Componentenbenadering Opsplitsing adhv economische/technische levensduur Kantoorpand Grond niet Gebouw 40 jaar Verwarmingsinstallaties Liftinstallatie 30 jaar 15 jaar 2013 Deloitte The Netherlands

68 Balans (x 1.000) Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vast activa Vaste passiva Eigen Vermogen - Algemene reserve - Bestemmingsreserve - Jaarresultaat Voorzieningen Vlottende activa Voorraden Vorderingen Liquide Middelen Overlopende activa Schulden met een rentetypische looptijd > 1 jaar Vlottende passiva Kortlopende schulden Overlopende passiva Deloitte The Netherlands

69 Vlottende activa Voorraden Bezitting van tijdelijke aard Gronden veelal belangrijkste post Gronden Niet in exploitatie genomen gronden In exploitatie genomen gronden Opdrachten voor derden Relatie met paragraaf grondbeleid 2013 Deloitte The Netherlands

70 Notitie grondexploitatie samengevat Faciliterend Kostenverhaal Bestemmingsplan Exploitatieplan Exploitatie-opzet NIEGG Verordening 212 Beleidsnota Paragraaf Grondexploitatie Rente waardering Actief BIE Actuele exploitatieopzet Verordening 212 Beleidsnota Paragraaf winstneming kostentoerekening rente etc.

71 Paragraaf grondbeleid Deze paragraaf uit het jaarverslag bevat ten minste de: 1. Visie op het grondbeleid in relatie tot de realisatie van de doelstellingen van de programma s 2. Wijze waarop de gemeente het grondbeleid uitvoert 3. Actuele prognose van de te verwachten resultaten van de totale grondexploitatie 4. Onderbouwing van de geraamde winstneming 5. Beleidsuitgangspunten omtrent de reserves voor grondzaken in relatie tot de risico s van grondzaken

72 Grondexploitatie Stellige uitspraak: Waardecorrectie (marktwaarde kleiner boekwaarde) verwerken als verliesvoorziening via een aftrekpost conform een debiteurenvoorziening De lasten en baten verband houdende met grondexploitaties worden in de exploitatie verantwoord en via een tegenboeking (onderhanden werk) naar de balans gemuteerd. Voor het activeren van kosten bij niet in exploitatie genomen gronden (NIEGG) moet een reëel en stellig voornemen bestaan dat deze in de nabije toekomst zal worden bebouwd. Deze verwachting moet zijn gebaseerd op een raadsbesluit, waarin inhoud wordt gegeven aan ambitie en planperiode. Het activeren van vervaardigingskosten op NIEGG is aanvaardbaar, maar dient beperkt te blijven tot het niveau van de huidige marktwaarde van de grond Het treffen van een afboeking of een voorziening gebeurt bij een geprognosticeerd verlies direct ter grootte van dit volledige verlies

73 Ontwikkeling boekwaarde voorraden gemeenten Voorraden per grootte-klasse (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: 2010: : : G Deloitte The Netherlands

74 Vlottende activa Kortlopende vorderingen Debiteuren Kasgeldleningen, rekening-courantverhoudingen Ouderdomsanalyse! Liquide middelen Kas en banksaldi Relatie met paragraaf financiering treasurystatuut 2013 Deloitte The Netherlands

75 Balans (x 1.000) Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vast activa Vaste passiva Eigen Vermogen - Algemene reserve - Bestemmingsreserve - Jaarresultaat Vlottende activa Voorraden Vorderingen Liquide Middelen Overlopende activa Voorzieningen Schulden met een rentetypische looptijd > 1 jaar Vlottende passiva Kortlopende schulden Overlopende passiva Deloitte The Netherlands

76 Ontwikkeling eigen vermogen Eigen vermogen gemeenten per grootte-klasse (bedrag per inwoner) Landelijk gemiddelde: 2010: : : G4 Gemeenten Inwoners Deloitte The Netherlands

77 Ontwikkeling debt-ratio gemeenten Ontwikkeling debt-ratio (vreemd vermogen in % balanstotaal) gemeenten per grootte-klasse 80% 70% 60% 50% 40% 30% Landelijk gemiddelde: 2010: 57% 2011: 58% 2012: 59% 20% 10% 0% G Deloitte The Netherlands

78 Ontwikkeling netto schuld per inwoner gemeenten Ontwikkeling netto schuld per inwoner, gemeenten per grootte-klasse Landelijk gemiddelde: 2010: : : Deloitte The Netherlands

79 Vaste passiva Eigen vermogen Algemene reserve Tariefsegalisatiereserve Bestemmingsreserve Relatie met paragraaf weerstandsvermogen & risicobeheersing en lokale heffingen 2013 Deloitte The Netherlands

80 Reserves Exploitatierekening Lasten Baten Resultaat voor bestemming nadelig Saldo van baten en lasten Balans EV 1/ Dotaties Onttrekkingen Reserves 31/ Functie 980 Dotatie aan Bijdrage van Reserves Reserves / Functie 990 Resultaat na Bestemming Totaal Eigen vermogen 31/

81 Vaste passiva Voorzieningen Geen eigen vermogen Verplicht vormen (resultaat bepaling) Ten behoeve van Risico s (omvang te schatten) Verplichtingen (omvang en tijdstip onzeker) Kosten egalisatie (= keuze raad) Middelen derden Sparen in het riooltarief voor het vervangen van riolering Relatie met paragraaf weerstandsvermogen en onderhoud kapitaalgoederen 2013 Deloitte The Netherlands

82 Vaste passiva Vaste schulden Langlopende geldeningen (rentetypische looptijd lager dan 1 jaar) Waarborgsommen etc. Aandacht voor renteconversie (< 20%) 2013 Deloitte The Netherlands

83 Balans (x 1.000) Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vast activa Vaste passiva Eigen Vermogen - Algemene reserve - Bestemmingsreserve - Jaarresultaat Voorzieningen Vlottende activa Voorraden Vorderingen Liquide Middelen Overlopende activa Schulden met een rentetypische looptijd > 1 jaar Vlottende passiva Kortlopende schulden Overlopende passiva Deloitte The Netherlands

84 Vlottende passiva Vlottende schulden Rentetypische looptijd < 1 jaar Crediteuren Negatieve banksaldi Middelen derden Overlopende passiva Vooruitontvangen bedragen Nog te betalen bedragen 2013 Deloitte The Netherlands

85 Art. 28 overzicht Incidentele baten en lasten Onvoorzien Afwijkingen realisatie begroting (begrotingsrechtmatigheid) Actualiteiten: gewijzigd begrip begrotingsrechtmatigheid

86 Financiële strategie. Financiële positie Sluitende begroting Weerstandsvermogen EMU-saldo Wet Hof Risico s Weerstandscapaciteit 85 Voor het inzicht zijn meer factoren belangrijk (Stresstest)

87 Samenvatting financiële strategie Benader de uitdagingen gestructureerd en consequent in drie delen: 1.Begroting 2. EMU-saldo en Schuldpositie 3.Vermogenspositie 1. Houdt uw begroting onder controle (structureel evenwicht): - Resultaat voor bestemming structureel sluitend houden - Bezuinigingen - Decentralisaties - Inzicht in incidenteel en structureel en structurele onttrekkingen/stortingen in reserves 2. EMU-saldo en Schuldpositie beheersen: 2. EMU-saldo en Schuldpositie beheersen: - Inzicht in (langjarige toekomstige) ontwikkeling van EMU-saldo en schuldpositie - Inzicht in liquiditeiten en financieringsposities - Beheersen van investeringsprogramma - Ideaalcomplex van investeringen ontwikkelen 3. Vermogenspositie beheersen: 3. Vermogenspositie beheersen: - Verwerk verliezen en risico s zoveel mogelijk - Risico s afbouwen - Neem via stappenplan maatregelen om termijn vermogen te consolideren 86

88 Overall overzicht (fictief). INDICATOR Lokale lasten Zeer Gunstig Gunstig Neutraal Ongunstig Zeer ongunstig Weerstandsvermogen Schuldpositie Aanwending externe financiering Reservepositie Verhouding activa/reserves Voorzieningen Gespaard voor onderhoud Garantstellingen Grondexploitaties Niet in exploitatie genomen gronden Begroting EMU-saldo Risicoprofiel: Klein Gemiddeld Groot Concept ter afstemming 87

89 Vragen & dialoog

90 Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee, and its network of member firms, each of which is a legally separate and independent entity. Please see for a detailed description of the legal structure of Deloitte Touche Tohmatsu Limited and its member firms. Deloitte provides audit, tax, consulting, and financial advisory services to public and private clients spanning multiple industries. With a globally connected network of member firms in more than 150 countries, Deloitte brings world-class capabilities and high-quality service to clients, delivering the insights they need to address their most complex business challenges. Deloitte has in the region of 200,000 professionals, all committed to becoming the standard of excellence. This communication contains general information only, and none of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, its member firms, or their related entities (collectively, the Deloitte Network ) is, by means of this publication, rendering professional advice or services. Before making any decision or taking any action that may affect your finances or your business, you should consult a qualified professional adviser. No entity in the Deloitte Network shall be responsible for any loss whatsoever sustained by any person who relies on this communication.