POSTILLE 63 ( )

Transcriptie

1 POSTILLE 63 ( )

2

3 Postille onder redactie van KERK EN PREDIKING medewerkers: Ds. J. van Baardwijk Ds. A.P. Berensen Dr. K. Blei Dr. J.H. Hamoen Ds. A. Juffer Ds. A. Kooi Ds. G.A.J van der Maas Ds. J.C. Oosterwijk Ds. H.C. de Reus Ds. R.H. van der Rijst Ds. H.P.J. Schormans Ds. M.J. Tekelenburg Ds. T.C. Verhoef Ds. W.T.V. Verhoeven Ds. J. van Walsum Ds. B.E. Weerd Dr. L.H. Westra Ds. W.G. de Wit Ds. I. de Zwart Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer

4 Ontwerp omslag: Oblong, Jet Frenken ISBN NUR Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

5 Inhoud Woord vooraf 9 Ds. R.H. van der Rijst Aandacht voor kinderen in de kerkdienst 11 Ds. W.T.V. Verhoeven 27 november Eerste adventszondag Matteüs 21: december Tweede adventszondag Lucas 21: december Derde adventszondag Matteüs 11: december Vierde adventszondag Johannes 1:23a 28 Ds. J. van Walsum 24 december Kerstnacht Lucas 2: december Kerstmorgen Lucas 2: december Oudjaar Psalm 71:3a 37 1 januari Nieuwjaar Lucas 2:21 40 Dr. K. Blei 8 januari Epifanie Marcus 1: januari Eerste zondag na Epifanie Marcus 1: januari Tweede zondag na Epifanie Marcus 1: januari Derde zondag na Epifanie Marcus 1:27b 53 Ds. A.P. Berensen 5 februari Vierde zondag na Epifanie Lucas 5:8b februari Vijfde zondag na Epifanie Lucas 5:20b februari Zesde zondag na Epifanie Lucas 5:32 62 Ds. B.E. Weerd 26 februari Invocabit Jesaja 59: maart Reminiscere Jesaja 63: maart Oculi Jesaja 64:6 71 Ds. J.C. Oosterwijk 18 maart Laetare Lucas 22:15, maart Judica Lucas 22:29, april Palmarum Lucas 19:41,

6 Ds. A. Juffer 5 april Witte Donderdag Matteüs 27: april Goede Vrijdag Matteüs 27: april Stille Zaterdag Matteüs 27: april Pasen Matteüs 28:6 89 Dr. J.H. Hamoen 15 april Quasimodo geniti Handelingen 3: april Misericordia Domini Handelingen 3: april Jubilate Handelingen 5:12, mei Cantate Handelingen 6:2 101 Ds. T.C. Verhoef 13 mei Rogate Efeziërs 4: mei Hemelvaart Efeziërs 1:20b mei Exaudi of Weeskinderen Johannes 16:7a mei Pinksteren Romeinen 8: Ds. H.C. de Reus 3 juni Eerste zondag na Pinksteren Genesis 2:23a juni Tweede zondag na Pinksteren Genesis 3:7a juni Derde zondag na Pinksteren Genesis 4:9a 123 Ds. J. van Baardwijk 24 juni Vierde zondag na Pinksteren Genesis 12: juli Vijfde zondag na Pinksteren Genesis 18: juli Zesde zondag na Pinksteren Genesis 27: Ds. H.P.J. Schormans Zomertijd 1 1 Samuël 4: Zomertijd 2 1 Samuël 5: Zomertijd 3 1 Samuël 6: Dr. L.H. Westra Zomertijd 4 Psalm 14:1 145 Zomertijd 5 Lucas 17:1 147 Zomertijd 6 Lucas 14:

7 Ds. M.J. Tekelenburg 11 november Vierentwintigste zondag na Pinksteren Jesaja 55: november Vijfentwintigste zondag na Pinksteren Jesaja 55: november Zesentwintigste zondag na Pinksteren Jesaja 55: Ds. W.G. de Wit Bediening van de heilige doop Viering van het heilig avondmaal Deuteronomium 30: Korintiërs 11: Ds. I. de Zwart Startzondag 1 Korintiërs 13: Afscheid kindernevendienst Spreuken 4: Ds. G.A.J. van der Maas Kerk-en-schooldienst Genesis 25: Gezinsdienst Marcus 12: Ds. A. Kooi Kerk in de marge dienst met de straat Johannes 3: Kerk in de marge dienst in het huis Matteüs 9:9 185 Kerk in de marge dienst voor de stad Numeri 35: Dr. F. Stark Kort overzicht van homiletische literatuur voor de preekpraktijk 192 Lijst met gebruikte afkortingen 199 Register van de behandelde bijbelteksten Postille

8

9 Woord vooraf Deze Postille verschijnt zoals voorheen onder verantwoordelijkheid van Kerk en Prediking. Maar die is niet meer wat ze was. Haar formele positie is in 2010 gewijzigd. In 2000 werd Kerk en Prediking als redactiecommissie verbonden aan één van de werksoorten van de Dienst Kerkopbouw, Theologie en Opleiding (KTO) van de Samen op Weg-kerken. Na de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland in 2004 bleek haar positie niet duidelijk. In 2010 vond daarover een gesprek plaats tussen een delegatie van de redactiecommissie enerzijds en dr. A.J. Plaisier namens het moderamen van de generale synode en ds. F. Tjeerdsma namens de dienstorganisatie anderzijds. In goed overleg werd besloten om de weg tot verzelfstandiging van de Postille in te slaan. Inmiddels wordt het boek niet meer onder verantwoordelijkheid van de Protestantse Kerk in Nederland uitgegeven. De Postille is voortaan een zelfstandig product van Boekencentrum Uitgevers. De redactie verzorgt de inhoud van het boek in overleg met de uitgever. De nieuwe formele positie van Kerk en Prediking maakt het mogelijk om mensen die niet tot de Protestantse Kerk in Nederland behoren tot redactielid te benoemen. De redactie vond prof.dr. C.J. de Ruijter, hoogleraar Praktische theologie aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken (Vrijgemaakt) te Kampen, bereid om de gelederen te versterken. Er is nog een verandering te melden. Helaas moest dr. H.C. van der Meulen het supervisorschap beëindigen. Hij kon die taak niet meer verrichten in het kader van zijn werk als docent Praktische theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit. Dr. A.W. Velema werd als zijn opvolger benoemd. Velema werd in 1982 predikant van de Christelijke Gereformeerde Kerk te Gouda en in 1991 werd hij legerpredikant. In 2010 ging hij over naar de Protestantse Kerk in Nederland. In het jaar waarin hij bij de krijgsmacht ging werken, promoveerde hij op het proefschrift God ter sprake. Een homiletisch onderzoek naar de vooronderstellingen van de prediking bij Karl Barth, in vergelijking met Hans Joachim Iwand, Ernst Lange en Rudolf Bohren. Daarmee bewees hij zijn deskundigheid op homiletisch terrein. De inhoud van de Postille is niet wezenlijk veranderd, maar er is bij de gebruikelijke exegetische en homiletische schetsen ook aandacht voor muzikale, literaire of dramatische verwerking. Als altijd zijn ook een inleidend artikel (deze keer een bijdrage van ds. R.H. van der Rijst over de kunst van het kinderverhaal) en een overzicht van homiletische literatuur voor de preekvoorbereiding door dr. F. Stark opgenomen. De laatstgenoemde rubriek is ingekort. Deze beperkt zich nu tot signalementen van nieuwe literatuur die voor de preekpraktijk van direct belang is. Overzichten van Postille-achtige uitgaven in het buitenland of van uitgaven rond de jaarorde zijn niet meer opgenomen. Homiletische studies van meer fundamentele aard worden voortaan via de website en in tijdschriften gerecenseerd. 9

10 Omdat tussen Pinksteren en advent, met name in de zomer, minder intensief gebruik wordt gemaakt van de Postille, is het aantal schetsen voor deze periode teruggebracht. Daarentegen is het aantal bijdragen voor bijzondere diensten verhoogd. Al met al is de omvang van het boek iets afgenomen, met als bijkomend voordeel dat de prijs van de Postille daardoor verlaagd kon worden. Toch is hiermee niet alles gezegd. De redactie bezint zich op de vraag hoe de uitgave in de toekomst nog beter op de praktijk van de preekvoorbereiding toegesneden kan worden. Dit zal zijn weerslag krijgen in de komende delen. Overigens: suggesties voor verbetering van de Postille zijn welkom. Mailt u dan naar info@boekencentrum.nl met in de onderwerpregel Postille. Kerk en Prediking nam niet alleen afscheid van Van der Meulen, maar ook van de volgende leden: dr. R. Bos (tevens oud-auteur van de rubriek Literatuur bij de preekvoorbereiding ), ds. M.A. de Hoog (tevens oud-secretaris), ds. H. Mudde, ds. J.J. van Nijen (tevens oud-supervisor), dr. H. Vreekamp en mw. ds. G.A. de Vries. De redactie is hun veel dank verschuldigd voor hun inzet. Na meer dan zestig jaar voorziet de Postille nog steeds in een behoefte. De uitgever liet weten dat in 2010 zelfs veel meer exemplaren van het boek verkocht werden dan in Ook de website ( met daarop het register, wordt veel gebruikt. De redactie spreekt de hoop uit dat ook Postille 63 haar weg naar talrijke gebruikers zal vinden. Namens de redactiecommissie Postille: J.D.Th. Wassenaar, voorzitter R. Abma, secretaris A.W. Velema, supervisor Leden van de redactie: Mw. dr. R. Abma, Huizen Ds. R. van Essen, s-gravenhage Ds. J.J.F. van Melle, Oudorp Prof.dr. C.J. de Ruijter, Kampen Mw. dr. F. Stark, Lexmond Dr. A.W. Velema, Leusden Dr. J.D.Th. Wassenaar, Hellendoorn 10

11 Aandacht voor kinderen in de kerkdienst Inleiding Het is in veel kerken een bekend verschijnsel: op een gegeven moment worden de kinderen naar voren geroepen. Ze komen met een paar of met een hele stroom, aarzelend of enthousiast. De volwassenen gaan er eens goed voor zitten of ze zakken weg tot het voorbij is. Het moment waarop dit gebeurt, verschilt. In de ene kerk is het moment met de kinderen vóór de lezingen, in de andere erna. Soms ook vindt het pas plaats als de kinderen terugkomen uit de kindernevendienst. Of er zijn twee momenten: een als de kinderen weggaan en nog een als ze terugkomen. Ook wat er met de kinderen gedaan wordt, verschilt. Soms wordt er niet meer gedaan dan even kort aangeven wat de kinderen in de kindernevendienst gaan doen. Er kan ook een gesprekje gevoerd, een verhaal verteld of een heuse kinderpreek gehouden worden. Waarom gebeurt dat eigenlijk? Wat wil men ermee bereiken? En hoe kan dat het beste vorm krijgen? Achtergronden Ergens in de jaren zestig moet het zijn ontstaan, het gesprekje met de kinderen voorafgaand aan de kindernevendienst. Het eerst in de Gereformeerde Kerken; hervormde gemeentes hadden veelal zondagsschool, daar kwamen de kinderen niet in de kerk. Tenzij deze nog op haar oorspronkelijke moment gehouden werd: s middags, tussen beide kerkdiensten in. 1 Het was het moment waarop in de catechese een verschuiving te zien was van vormen die gericht waren op het aanbieden van leerstof naar gespreksvormen. Daar sloot het gesprek met de kinderen goed bij aan. Verder kwam er in die tijd een aparte jeugdcultuur op: het besef drong door dat jongeren zich minstens zo veel op leeftijdgenoten richtten als op ouders en volwassenen én de secularisatie trad in, waardoor oude verbanden verbrokkeld begonnen te raken. De vanzelfsprekendheid waarmee kinderen en jongeren opgenomen worden in de gemeente wordt minder. Het gesprek met de kinderen in de kerk, kindernevendienst, jeugddiensten en jeugdkerken er enerzijds op gericht kinderen en jongeren een eigen plek te geven, naast de kerkdienst, en anderzijds om hen bij de kerkdienst te betrekken op nieuwe manieren. Tegelijk blijft men het gesprekje met de kinderen zien als een verlegenheidsoplossing. Het ideaal is één kerkdienst waarin jong en oud aangesproken 1. De zondagsschool is in de tweede helft van de 19 e eeuw ontstaan vanuit de gedachte van emancipatie (Engeland kende al in de 18 e eeuw zondagsscholen). Het was wat het woord zegt: een school, vooral bedoeld voor kinderen uit arbeidersmilieus, die de kans niet kregen basisonderwijs te volgen. 11

12 worden. Ook in de liturgiek wordt veelal vanuit dit ideaal gedacht: wanneer de gang door de eredienst wordt besproken, ontbreekt daarin het gesprek met de kinderen. Later, in een aparte rubriek, komt aan de orde hoe kinderen bij de eredienst betrokken kunnen worden, waarbij toegankelijkheid voor kinderen gezien wordt als kwaliteit van de gehele eredienst. 2 Overigens, de liturgiek denkt hierbij steeds vanuit de volwassenen: kinderen dienen betrokken te worden bij de grotemensenkerk. Ondanks het ideaal van één eredienst voor jong en oud wordt er in de praktijk doorgaans voor gekozen om op één moment aandacht aan de kinderen te besteden, met als gevolg dat dit nogal eens het karakter van een intermezzo krijgt. Het doorbreekt de orde van dienst en heeft veelal ook een wat andere sfeer: losser, speelser of rommeliger. Het taalgebruik van dit onderdeel is anders en ook treedt er vaak een verdubbeling op: wat tegen de kinderen wordt gezegd, wordt later in de preek nog eens herhaald of in de kindernevendienst. Deze herhaling treedt met name op wanneer in het gesprekje met de kinderen het bijbelverhaal alvast verteld wordt. Ik zou ervoor willen pleiten het gesprek met de kinderen duidelijk te verankeren in de orde van dienst, zodat het een eigen plaats en rol krijgt. Niet alleen voor kinderen, ook voor volwassenen. Ik deel het ideaal wel dat de gehele eredienst voor iedereen mee te maken zou moeten zijn. Maar in de praktijk zie ik niet goed hoe dit vorm moet krijgen. Meestal is er voor kinderen gewoon te weinig te zien, te beleven en te doen. Bovendien is de taal van de gemiddelde kerkdienst te verheven en te abstract om door kinderen begrepen te kunnen worden. Daarom lijkt het me zinniger aan te sluiten bij de gegroeide praktijk van een apart moment voor de kinderen. Laten we eerst dat maar eens goed doen. Wie weet wat er dan nog uit groeit. Het doel van zo n moment met de kinderen hangt nauw samen met de plaats die het heeft in de orde van dienst. Daarom bespreek ik in wat volgt eerst wat hiervoor de beste plaats, daarna wat het doel ervan is en ten slotte hoe het vorm kan krijgen. Wanneer? Uitgaande van een situatie met kindernevendienst is het beste moment voor een gesprek met de kinderen vóór de lezingen, aan het begin van de dienst van het Woord. Het is weinig zinvol dat de kinderen bij de lezingen aanwezig zijn. De meeste kinderen zullen er toch niet veel van oppikken, bovendien krijgen ze hun dienst van het Woord nog. Het bijbelverhaal is immers doorgaans een belangrijk onderdeel van de kindernevendienst. Ik ben er niet zo n voorstander van dat er bij terugkomst uit de kinderne- 2. Zo bijvoorbeeld J.P. Boendermaker, Drie maal drie is negen. Liturgie voor gemeenteleden, Den Haag, 1976; M.A. Vrijlandt, Liturgiek, Zoetermeer, 1992; Paul Oskamp, Niek Schuman (red.), De weg van de liturgie. Tradities, achtergronden, praktijk, Zoetermeer,