DE PUZZEL VAN DE TECHNIEKONTWIKKELING

Transcriptie

1 DE PUZZEL VAN DE TECHNIEKONTWIKKELING MODEL VOOR HET TECHNIEKLEERPLAN VAN WEDSTRIJDJUDOKA S RAF TITS 6 DE DAN MAART 2003 INHOUDSTAFEL 1. Inleiding 2. Van instructie naar constructie 3. Ideaaltypes bij coaches en judoka s De god en de puzzelaar: tegengestelde ideaaltypes bij judocoaches De flamingo en de duizendpoot: tegengestelde ideaaltypes bij judoka s 4. Puzzelmodel voor het techniekleerplan van wedstrijdjudoka s Gezamenlijk basisprogramma (instructie) Klassiek techniekgamma Paratechnieken Meest gebruikte technieken in topwedstrijden Individueel programma (constructie) Spontane uitvoeringen Eigen keuzes uit basisprogramma Techniek tegenstanders Tips van andere coaches en judoka s, ervaringen van stages, video s 5. Opmerkingen bij het puzzelmodel Denk tactisch Het judospel is een duel Tactische variabelen Het puzzelmodel in de tijd De metafoor van de puzzel Verhouding basisprogramma individueel programma Leerhouding en techniekontwikkeling Sotai renshyu Work in progress Probeertechniek Scoretechniek 6. Slot 1

2 1. INLEIDING De meeste coaches delen de ervaring dat verschillende judoka s andere uitvoeringen presenteren of spontaan andere delen van het techniekaanbod gebruiken, hoewel zij dezelfde oefenstof krijgen. Elke judoka is anders! De motivatie voor het schrijven van dit essay ligt enerzijds in de vraag hoe een coach zo efficiënt mogelijk verschillende wedstrijdjudoka s kan helpen bij hun eigen techniekontwikkeling en anderzijds in de wil naar zeiryoku zenyu: techniektraining zo maximaal mogelijk laten renderen. Het uitgangspunt is de persoonlijke ervaring dat techniektraining meer opbrengt als ze uitgaat van de individuele judoka. Er zullen weinig takken van sport zijn met zoveel technische mogelijkheden als het judo. De oefenstof is vrijwel onbeperkt en vraagt derhalve een uitgekiende structurering. 1 De vraag is, hoe breng je in deze chaos structuur aan? Het zijn de vragen waarom, wat en wanneer. (Het hoe valt buiten het bestek van dit artikel.) Voor het beantwoorden van deze vragen vertrekken de meeste bestaande leerplannen vanuit de didactische principes die uitgaan van de techniek op zich (o.a. de veronderstelde moeilijkheidsgraad), vanuit veiligheidsaspecten en vanuit de fysieke en psychische ontwikkeling van jongeren. Ze houden geen rekening met de aanleg, de keuzes en de noden van de individuele judoka als dusdanig. Dit essay wil een model aanreiken dat die bestaande werkplannen incorporeert én aanvult zodat een werkplan ontstaat dat meer recht doet aan de eigenheid van elke individuele wedstrijdjudoka. Coachen is immers begeleiden, niet enkel leiden. Coachen is in essentie de judoka s zichzelf laten ontdekken en hen stimuleren om hun eigen techniekcomplex te ontwikkelen. Het verwerven van zo n eigen techniekcomplex 2, een consistent en coherent net van technieken dat alle situaties aankan, is een werk van lange adem met veel zoeken. Het is als het leggen van een ingewikkelde puzzel met heel veel stukjes. Na deze inleiding reflecteer ik kort over de evolutie in de verhouding tussen coach en atleet wat betreft techniek en over de visie op techniek bij coaches in relatie tot de aanleg van de atleet. Daarna stel ik het model voor en ga ik in op de samenstellende delen. Tenslotte formuleer ik een aantal bedenkingen. In de loop van het essay introduceer ik enkele nieuwe begrippen om de judowerkelijkheid te vatten en bespreekbaar te maken. De theorievorming in dit essay heeft steeds tot doel om de judopraktijk efficiënter te maken. Ze vormt een aanvulling op het hoofdstuk Coachen in technische en tactische vaardigheden in mijn boek Creatief Coachen (2000). 2. VAN INSTRUCTIE NAAR CONSTRUCTIE De relatie tussen een coach en een judoka verandert in de tijd. In een eerste fase, de aanvang, wanneer de judoka nog een kind is (miniem, cadet), heeft de coach duidelijk de leiding. In een tweede fase (belofte), de testperiode, moet de judoka leren nadenken 1 Leo de Vries, Methodisch-didactisch leer/werkplan voor het judo-onderwijs, 1999, p Raf Tits, Creatief Coachen, 2000, p

3 over zijn judo en de coach informeren over het lichamelijke en psychische gevoel dat de trainingsbelasting teweeg brengt. In de derde fase (vanaf junior), de werkperiode, wordt de judoka stilaan een volwaardige teampartner die een steeds grotere inbreng heeft in het plannen van het trainingsproces. 3 Waar dit geldt voor alle domeinen van het trainingsproces, is dit zeker van belang bij het technisch-tactisch coachen. Voor het ontwikkelen van een individueel techniekcomplex lijkt het van belang dat er op technisch vlak een proces op gang komt van instructie naar constructie. In de aanvangsfase kiest de coach autonoom welke technieken hij aanleert en welke technieken de judoka moet inoefenen: eenrichtingsverkeer. Tijdens de testperiode moet de coach ruimte laten voor inbreng van de judoka en hem via creatieve opdrachten aanmoedigen zelf na te denken over techniek. Zo n geëmancipeerde judoka kan in de werkperiode samen (con-structie) met de coach, als een team, werken aan de uitbouw van zijn eigen techniekcomplex. 3. IDEAALTYPES BIJ COACHES EN JUDOKA S Wanneer een coach en een judoka in een constructieve relatie aan techniek werken, moeten zij zich bewust zijn van hun eigen en van mekaars positie in relatie tot judotechniek. Voor de atleet betekent dit: welke type judoka ben je op technisch gebied? Voor de coach betekent dit: wat zijn je vooronderstellingen over judotechniek? Je kan je eigen plaats bepalen aan de hand van een raster met uitersten (zie figuur 1). Deze uitersten of ideaaltypes bestaan in realiteit uiteraard niet in hun zuivere vorm. Het kruispunt tussen coachtype en judokatype (A,B,C,D) kan mee bepalen in welke mate een constructieve technische relatie succesvol kan zijn. 3.1 De god en de puzzelaar: tegengestelde ideaaltypes bij judocoaches God-coaches In Genesis valt te lezen dat god de mens schiep naar zijn gelijkenis. Sommige coaches tonen ook deze goddelijke drang en trachten judoka s te scheppen naar hun beeld. Het is het type coach dat enkel aanleert en stimuleert wat hij zelf kan of toepast. Vanuit het succes van het eigen techniekcomplex willen ex-topjudoka s in het begin van hun coachcarrière wel eens in deze val trappen. Puzzelaar-coaches Aan de tegenovergestelde kant bevindt zich de puzzelaar. Dit type van coach staat open voor het volledige techniekaanbod. Hij vertrekt niet vanuit zichzelf, maar zoekt voor elke situatie en voor elke judoka een gepaste oplossing. Hij schaamt zich niet om te raden te gaan bij collega s. 3.2 De flamingo en de duizendpoot: tegengestelde ideaaltypes bij wedstrijdjudoka s Flamingo-judoka s Dit type judoka heeft een zeer beperkt, maar erg efficiënt techniekcomplex. Zijn techniekcomplex staat op één been. Alle situaties worden opgelost met één sterke techniek, eventueel aangevuld met een complementaire techniek. 3 Hanno van der Loo, De kunst van het winnen in: Richting Sportgericht 6 (1999), p

4 IDEAALTYPES COACHES puzzelaar god De puzzel van de techniekontwikkeling : model voor het techniekleerplan van wedstrijdjudoka s Duizendpoot-judoka s Duizendpoten hebben de aanleg om voor elke houding, kumi kata of richting een andere techniek te gebruiken. IDEAALTYPES JUDOKA S flamingo duizendpoot A B C D Figuur 1. ideaaltypes bij coaches en judoka s 4. PUZZELMODEL VOOR HET TECHNIEKLEERPLAN VAN WEDSTRIJDJU- DOKA S Gebaseerd op: GEZAMENLIJK BASISPROGRAMMA + 1. Klassiek techniekgamma 2. Paratechnieken 3. Meest gebruikte technieken in wedstrijden INDIVIDUEEL PROGRAMMA Gebaseerd op: 1. Spontane uitvoeringen (dierentemmermethode) 2. Eigen keuzes uit basisprogramma 3. Techniek tegenstanders 4. Tips van andere coaches en judoka s, ervaringen van stages Figuur 2. puzzelmodel voor het techniekleerplan van wedstrijdjudoka s Een leerplan voor wedstrijdjudoka s dat recht wil doen aan de eigenheid van elke individuele judoka kan gebaseerd worden op twee pijlers: een gezamenlijk basisprogramma en een individueel programma (zie figuur 2). Het basisprogramma is 4

5 voor alle judoka s van een coach/club/team ongeveer hetzelfde en behoort vooral tot de instructie. Het is een meerjarige leerlijn die zich mijns inziens moet baseren op het klassiek techniekgamma, op paratechnieken en op de meest gebruikte technieken in wedstrijden. Het individueel programma vult het basisprogramma aan. Het is voor elke individuele judoka anders en komt eerder tot stand door constructie. Deze beide pijlers staan niet naast elkaar, maar moeten in elkaar passen als een soort jinjangpuzzel. Ze moeten elkaar aanvullen en bevruchten. 4.1 Gezamenlijk basisprogramma (instructie) Het gezamenlijk programma vormt een antwoord op de vraag: wat moet elke wedstrijdjudoka minstens trainen. Het bestaat uit de onderstaande grote onderdelen Klassiek techniekgamma Dit onderdeel bestaat in eerste instantie uit de go kyo, de worpen buiten de go kyo, de wedstrijdtechnieken, alle grondwerk De voorbije decennia kwamen er in tachi waza echter nieuwe soorten techniek bij. Waar tachi waza oorspronkelijk bestond uit worpen, schakels en overnames, kwam er een uitbreiding naar voor en naar achter. Voor het eigenlijke worpenspel komt nu het kumi katagevecht met al zijn pakkings-, ontwijkings- en verbrekingstechnieken (zie mijn artikel Kumi kata als spelsituatie). Na een geslaagde worpinzet volgde vroeger de ukemi. De kakefase van de worp, de val, werd voor uke gezien als een te aanvaarden gevolg van een gemaakte fout tijdens het worpenspel. Deze fatalistische houding is verdwenen. Tachi waza eindigt nu pas bij het contact met de grond. Uke zal er tijdens de kakefase van de worp alles aan doen om niet met een lichaamsdeel dat een score geeft de mat te raken (zie mijn artikel Niet-val training) Paratechnieken Paratechnieken hebben niets te maken met paracommando s en de technieken die die gevechtseenheden zouden gebruiken. Paratechnieken (para betekent gelijkend op ) situeren zich tussen pure techniek (hoe een beweging uitvoeren) en tactiek (in welke situatie een beweging uitvoeren of hoe een techniek uitvoeren aangepast aan de situatie). Vaak kan een judoka een techniek op zich wel correct uitvoeren, maar lukt dat niet in een randorisituatie. Paratechnieken vormen de lijm. Het zijn manieren van doen: gehelen van aandachtpunten in bepaalde situaties. In het klassieke coachen wordt dit facet weinig onderkend en de ontwikkeling ervan wordt aan het toeval overgelaten. In mijn onderricht en coaching zijn paratechnieken vaste manieren van handelen in situaties, basisopties waar je enkel van afwijkt vanuit een bewuste keuze en met een bewust doel. Het is hier niet de plaats om deze materie exhaustief te behandelen. Het is een uitdaging voor de coach om voor elke paratechniek trainingsvormen te ontwikkelen. Voorbeelden van paratechnieken: kumi kata nemen gebeurt in evenwicht jigotai (migi of hidari enkel met een bewust doel), het verbreken van kumi kata gebeurt met twee handen tegen één (de andere technieken moeten uitzonderingen zijn), lig je op de rug met de partner tussen je benen en je wil verdedigen moet je contact zoeken, 5

6 4.1.3 Meest gebruikte technieken in topwedstrijden Dit is een wetenschappelijk element in het puzzelmodel. Verschillende wetenschappers houden zich bezig met de vraag met welke technieken het meest gescoord wordt in wedstrijden. Voor een aankomend topjudoka is het niet zozeer van belang dat hij deze worpen ook gaat toepassen, wel dat er al vroeg in het meerjarenplan aandacht gaat naar verdediging tegen deze technieken. Net zoals de andere onderdelen van dit leerplan zijn tellingen geen statische onveranderlijke gegevens. Het is belangrijk dat een coach de evolutie volgt door op de hoogte te blijven van nieuwe onderzoeken. 4.2 Individueel programma (constructie) Spontane uitvoeringen (dierentemmermethode) Om een gevorderde judoka te helpen bij de ontwikkeling van zijn eigen techniekcomplex ervaar ik de dierentemmermethode als het meest succesvol. Gedresseerde circusdieren doen eigenlijk niets dat ze ook niet uit zichzelf kunnen, de temmer leert ze enkel om het te doen op een bepaald moment. Getalenteerde judoka s kunnen in randori of wedstrijd vaak erg creatief zijn. Spontaan zullen ze reeds beoefende technieken combineren of éénmalig, zonder het te weten, onbewust, in een nieuwe situatie of vorm uitvoeren. Als coach tracht ik dit te zien en tracht ik die spontane uitvoering van het onbewuste naar het bewuste niveau te halen. Voorwaarde voor deze manier van werken is veelvuldige observatie van de judoka door de coach tijdens randoritrainingen en wedstrijden. Een voorbeeld: Leen Dom (vice-wereldkampioene 48 junioren 2002) wint in mei 2002 het A-toernooi van Lyon. Ik was er zelf niet bij, maar merk bij het bekijken van de videoband dat Leen in de halve finale een yuko scoort met een nieuwe schakel. Leen viel aan met een krachtige o uchi gake (hand aan been) die door de partner echter werd geblokkeerd. Vanuit die lage positie kwam Leen recht onder de partner en voerde te guruma uit. Toen ik haar vroeg hoe ze had gescoord (Leen had de video nog niet bekeken), kon ze daar niet op antwoorden. De volgende maanden hebben we die schakel (we noemen het een judoketting 4 ) opgenomen in de techniektraining. Op het Europees kampioenschap junioren in november 2002 gooit Leen de Nederlandse Janien Lubben ippon met deze ketting. De dierentemmermethode hoeft niet enkel te slaan op werkelijk uitgevoerde technieken. Ook de technieken die ik voor mijn judoka s aanbreng op basis van de observatie van hun houdingen en manieren van bewegen en de technische mogelijkheden die dat gedrag in zich heeft, reken ik tot de dierentemmermethode. De dierentemmermethode is het chaoselement in dit model. De coach moet wachten op wat er gaat gebeuren. Judoka s die consequent op deze manier gecoacht worden, ontwikkelen volgens mijn ervaring zelf een attente houding voor nieuwe elementen in hun judo Eigen keuzes uit basisprogramma 4 Raf Tits, ibidem, p

7 Het basisprogramma is erg uitgebreid. Wedstrijdjudoka s moeten kennis maken met het hele gamma, maar zullen in overleg met de coach keuzes maken op basis van voorkeuren en morfologie. De coach moet de judoka s stimuleren tot puzzelen, tot emancipatie; bijvoorbeeld door het aanbieden in sotai renshyu van een aantal alternatieven (bijvoorbeeld: verschillende manieren om juji gatame aan te vallen) waaruit de judoka een keuze maakt en deze ene manier zal drillen Techniek tegenstanders Een judoka wordt in de uitbouw van zijn techniekcomplex gedwongen om rekening te houden met een externe factor: de technieken van zijn tegenstanders. Hoe kan hij zich er tegen verdedigen? Hoe kan hij er gebruik van maken? Het is de taak van de coach en van de atleet om samen deze gegevens te verwerken in de techniektraining. Het scouten door de coach en de ervaringen van de judoka op trainingen en stages moeten leiden tot een bestand van tegenstanders met een beschrijving van hun techniekcomplex Tips van andere coaches en judoka s, ervaringen van stages, video s Het puzzelmodel is geen gesloten leerplan. Dit onderdeel met name zorgt voor externe bevruchting en voor nieuw bloed. Een judoka met een juiste lerende houding moet alle tips en technische adviezen die hij krijgt van coaches (anderen dan zijn eigen coach) onderzoeken en uitproberen. Misschien is een bepaalde tip wel het missende stukje in de puzzel van zijn techniekcomplex. Een wedstrijdjudoka moet bovendien op stages zijn eigen randorigedrag evalueren en problemen en situaties waarmee hij moeite heeft, noteren. Aan cadetten kan de opdracht gegeven worden om van elke stage minstens één nieuwe techniek mee te brengen en die op de clubtraining te demonstreren. Voor junioren en senioren zou er na elke stage een evaluatietraining moeten volgen waarop de tips en de eigen bevindingen besproken worden zodat die eventueel ingebouwd kunnen worden in de techniektraining. 5. OPMERKINGEN BIJ HET PUZZELMODEL 5.1 Denk tactisch Een judotechniek heeft enkel zin indien hij kan toegepast worden in en wedstrijdsituatie. Daarom moet techniek na de sotai renshyu zo spoedig mogelijk getraind worden in tactische situaties Het judospel is een duel De primaire tactische situatie is de interactieve aard van judotechniek. Uke reageert op elk moment waardoor tori zijn actie voortdurend moet aanpassen en bijsturen. Douwe Boersma zegt: judo is duo; judo wordt steeds gedaan met twee. 5 Ik zou dit uitgangspunt willen uitbreiden tot: het judospel is een duel. Het woord duel verwijst 5 Douwe Boersma, Judo in beweging, 1996, p

8 enerzijds naar het wedstrijdelement dat eigen is aan alle judo en anderzijds naar de gereglementeerdheid. Wedstrijdelement en reglement hebben tactische implicaties Tactische variabelen Naast de primaire tactische situatie judospel is een duel zijn er een pak tactische variabelen die de techniek mogelijk kunnen beïnvloeden. (zie figuur 3) De coach moet trainingsvormen ontwikkelen die toelaten om waar mogelijk de technieken te oefenen in deze tactische situaties. TACTISCHE VARIABELEN 1. Matpositie: midden mat, op rode boord, in hoek 2. Scorebord: tori staat voor, uke staat voor, gelijke score in laatste minuut, onterechte tegenscore, 3. Coach: aanwezig, afwezig, persoonlijke coach, bondscoach 4. Wedstrijdreglement: sono mama, yoshi, hadjime 5. Tijdverloop: begin wedstrijd, einde wedstrijd, golden score 6. Tegenstander: gestalte, aanvallend, verdedigend, sterk op grond, doet ongeoorloofde handelingen 7... Figuur 3. tactische factoren van invloed op het wedstrijdverloop 5.2 Het puzzelmodel in de tijd Het is niet mijn bedoeling om op deze plaats een ideaal meerjarenplan te ontwikkelen of om in te gaan op technische minimumdoelstellingen per fase (aanvang, testperiode, werkperiode). Wel geef ik twee aanzetten voor het omgaan in de tijd met het techniekleerplan voor wedstrijdjudoka s De metafoor van de puzzel Mijn vader was een verwoed puzzelaar. Hij begon steeds met het leggen van de hoeken, dan de zijkanten en van daaruit naar het midden toe. Eerst de hoeken en dan de zijkanten gaven steeds meer stabiliteit aan de puzzel en kaderden het moeilijkere puzzelwerk in het centrum (want geen rechte kantjes meer aan de puzzelstukjes). Op dezelfde manier begint een judoka met het gezamenlijke basisprogramma. Dit kadert later het individueel programma Verhouding basisprogramma individueel programma (zie figuur 4) In de loop van het meerjarenplan en van het jaarplan (in de periode van relatieve rust of in voorbereidingsfase 1) van een topjudoka blijft het basisprogramma van belang als herbronning of om verwaterde elementen van de techniek opnieuw te benadrukken. 5.3 Leerhouding en techniekontwikkeling Opdat techniektraining maximaal zou renderen, moet aan jonge judoka s het geloof bijgebracht worden in bijleren en in training. Het moet een van de belangrijkste doelstellingen zijn om jonge judoka s anders te leren leren. Leren en fouten maken 8

9 Totale trainingstijd judo De puzzel van de techniekontwikkeling : model voor het techniekleerplan van wedstrijdjudoka s horen ongetwijfeld samen. Judoka s moeten durven fouten maken en van die fouten leren. Wie dit leergedrag niet verwerft, is niet geschikt voor topsport. 6 Nochtans is dit geen evidente houding. Ook gevorderde judoka s willen dat alles dadelijk lukt. Het is van belang dat zij inzien dat dit niet steeds het geval is of hoeft te zijn. Een techniek(-ketting) doorloopt in het beste geval de fasen: sotai renshyu, work in progress, probeertechniek, scoretechniek. INDIVIDUEEL PROGRAMMA ALGEMEEN BASISPROGRAMMA Van witte gordel naar topjudoka Van aanvang naar werkperiode figuur 4. verhouding basisprogramma individueel programma Sotai renshyu Dit is de kennismaking met en het eerste uitproberen van een techniek uit een van de onderdelen van het puzzelmodel Work in progress Na de sotai renshyu moet een techniek geoefend, geautomatiseerd en gedrild worden. De term work in progress stamt uit de kunstwereld waar je vaak bijvoorbeeld balletopvoeringen kan bekijken die nog niet af zijn; er wordt nog verder aan gewerkt. Ook een schilder of een schrijver moet zijn kunstwerk s avonds laten staan wetende dat het nog niet af is. Op dezelfde manier moet een judoka omgaan met zijn techniekontwikkeling: oefenen, weten dat het nog niet perfect is en volgende training verder aan werken. Hij moet willen investeren in werk dat pas later zal opbrengen Probeertechniek Als het work in progress reeds gevorderd is, wordt het een probeertechniek. Via opdrachten wordt de nieuwe techniek uitgetest in randori (zie mijn artikel Periodisering van randorivormen) en shiai. 6 Raf Tits, ibidem, p

10 5.3.4 Scoretechniek Op het moment dat de judoka een eerste maal scoort in een wedstrijd met een techniek verandert deze van probeertechniek in scoretechniek. De techniek wordt nu een volwaardig onderdeel van het individueel techniekcomplex van de judoka. Spijtig genoeg is het niet zo: eens scoretechniek altijd scoretechniek. Ervaring leert dat er in de loop van de carrière van een wedstrijdjudoka evolutie kan zijn in de technieken waarmee hij scoort. Sommige technieken lukken op een bepaald moment niet meer en anderen komen op. 7. SLOT Dit puzzelmodel heeft niet de pretentie van overal toepasbaar en inzetbaar te zijn en behoort nooit slaafs gevolgd te worden. Een model is een leidraad. Vergelijk het met een modeshow. De creaties die op de catwalk getoond worden, dienen niet om door iedereen op straat gedragen te worden. Wel vormen zij een inspiratiebron voor de alledaagse kledij. Het vertrekken van een model bij het eigen omgaan met techniek biedt een groot voordeel: nieuwe technieken of technische problemen komen niet terecht in een chaos, maar kunnen ingepast worden in de structuur. Als dit leerplan de lezer helpt bij het leggen van de puzzel heeft het zijn doel bereikt. Om veel van wat hier besproken wordt te verduidelijken (het hoe ) en uit te diepen, moeten we echter samen de mat op! Raf Tits Maart 2003 tibra@worldonline.be 10