HONDERD JAAR GEMEENTELIJKE H.B.S. REMBRANDT-LYCEUM

Transcriptie

1 HONDERD JAAR GEMEENTELIJKE H.B.S. REMBRANDT-LYCEUM door Dr. J. W.BLOM Gaarne voldoe ik aan het verzoek van de redactie om ter gelegenheid van het loo-jarig jubileum van de gemeentelijke H.B.S., thans Rembrandt-lyceum, een en ander op te halen uit de geschiedenis van de school, die, reeds spoedig nadat de door Thorbecke ontworpen wet op het middelbaar onderwijs in 1863 was aangenomen, werd opgericht. Het besluit hiertoe werd door de gemeenteraad genomen op 28 juni 1864, waarbij ook werd besloten dat het een school met een 5-jarige cursus zou worden. Tevens werd de aan het gymnasium verbonden tweede afdeling met 4-jarige cursus opgeheven. Op 21 juli 1864 werd dr. D. de Loos tot directeur van de school benoemd, wat hij zou blijven tot 1 mei Tegelijkertijd werden een tiental leraren benoemd, en werden hun salarissen vastgesteld. Op 27 en 28 september werden toelatingsexamens afgenomen; op 4 oktober werd met 26 leerlingen, verdeeld over de le, 2e en 3e klas, het onderwijs begonnen in een paar lokalen van het oude gebouw van het gymnasium in de Lokhorststraat. Reeds in 1866 werd een gebouw betrokken aan de Pieterskerkgracht, dat thans nog steeds in gebruik is voor de technische school van het genootschap Mathesis Scientiarum Genitrix, hoewel het in een uiterst deplorabele toestand verkeert. Zeer binnenkort hoopt dit genootschap echter een nieuw gebouw te betrekken. De school aan de Pieterskerkgracht werd in het begin van deze eeuw, door het regelmatig toegenomen aantal leerlingen, te klein, zodat weer een aantal klassen moest worden gehuisvest in de Lokhorststraat. Daar de inrichting intussen ook verouderd was, werd besloten een nieuwe school te laten bouwen aan de Burggravenlaan. Het plan hiervoor werd ontworpen door de directeur van Gemeentewerken, ir. G. L. Driessen, die werd bijgestaan door de adjunct-directeur W. M. Dudok, de later alom bekend geworden gemeente-architect. In 1915 werd dit gebouw, dat toen ver buiten Leiden bekendheid genoot door de prachtige inrichting en de moderne outillage, in gebruik genomen. Er was op een redelijke groei gerekend, zodat tot 1962 de sedert 1915 verdubbelde schoolbevolking, zij het met veel moeite, kon worden ondergebracht. Daarna moest tijdelijk een aantal klassen worden gehuisvest 127

2 in een dependance, een voormalige lagere school aan de Rijnsburgersingel, met alle nadelige gevolgen daaraan verbonden. Gelukkig duurde dit slechts twee jaar, daar bij het begin van de cursus een 6 lokalen bevattend noodgebouw, dat op de voormalige binnenplaats werd opgetrokken, ter beschikking werd gesteld. Ondanks alle zorgen die door het gemeentebestuur in de laatste jaren aan het gebouw aan de Burggravenlaan besteed zijn, waardoor het nog steeds een in vele opzichten bruikbaar schoolgebouw is, waar op prettige wijze kan worden lesgegeven, kan toch niet ontkend worden dat er op dit moment tal van zaken ontbreken, die in een moderne school algemeen aangetroffen worden. We verkeren dus weer in soortgelijke omstandigheden als 50 jaar geleden. Er bestaat, omdat de school verouderd en veel te klein geworden is, behoefte aan een op de groei berekend nieuw gebouw, voorzien van een up to date uitrusting. Het gemeentebestuur is van deze noodzaak terdege overtuigd, het heeft echter de grootste moeite een geschikt terrein te vinden. Ook wanneer dit gevonden ís, zal het nog heel wat tijd en energie kosten de plannen te verwezenlijken. De eerder genoemde groei van de school kan het best worden afgemeten aan het aantal leerlingen. Zoals gezegd werd in 1864 begonnen met 26 leerlingen; reeds in 1870 was dit aantal boven de 100 gestegen; omstreeks 1880 waren het er 150; rond 1900 was dit opgelopen tot 200; in 1920 werd de 250 gepasseerd; na 1935 de 300; sedert 1957 is in een zeer snel tempo het aantal leerlingen opgelopen van 350 tot boven de 550. De school was aanvankelijk alleen bedoeld voor jongens, wat tot uitdrukking kwam in de oorspronkelijke naam,,h.b.s. voor jongens. Voor het toelaten van meisjes op de school was een speciale toestemming van het gemeentebestuur nodig, die overigens in de vorige eeuw niet vaak werd gevraagd, zodat het aantal meisjes tot 1900 zeer beperkt bleef. Ook in de eerste helft van deze eeuw bleef, ondanks de opheffing van de bepaling dat toestemming moest worden gevraagd (gepaard gaande met de verandering van de naam van de school in,,h.b.s. met 5-jarige cursus ), het aantal meisjes slechts een fractie van het totaal. Tot 1950 was dit aantal slechts bij uitzondering even boven de 50. Sedert 1957 is het echter meer dan verdubbeld en tot boven de 130 opgelopen, een stijging die nog sterker is dan die van het aantal jongens. De toename van de schoolbevolking bracht een vergroting van het lerarencorps mede. In man sterk, was het in 1925 reeds meer dan verdubbeld en omvat het thans ruim 45 docenten. Tot 1900 waren de docenten uitsluitend mannen; in de eerste helft van deze eeuw was het aantal leraressen gewoonlijk beperkt tot twee, waarvan één de lerares in de lichamelijke oefening voor de meisjes. In de laatste 10 jaar is in de samenstelling van het docentencorps in dit opzicht een aanzienlijke wijziging gekomen. Thans bevinden zich 12 leraressen onder de ruim 45 docenten. 128

3 De leiding van de school berustte aanvankelijk alleen bij de directeur, die slechts bij afwezigheid werd vervangen door een waarnemer, gewoonlijk een van de oudste leraren, die echter geen vaste aanstelling als zodanig had. Pas na de tweede wereldoorlog werd officiëel de functie van onderdirecteur ingesteld en kreeg deze functionaris een vermindering van zijn normale aantal lesuren, in de vorm van diensturen. Het is merkwaardig dat de school na een loo-jarig bestaan pas zijn zesde directeur (thans rector geheten) telt. De eerste vijf hebben de school 97 jaar geleid, wat neerkomt op een gemiddelde van 19 jaar. Nu het aantal leerlingen reeds meer dan 500 bedraagt, wordt de rector (sinds 1961) bijgestaan door twee conrectoren, ieder met een aantal diensturen en een dienovereenkomstige vermindering van hun normale aantal lesuren. De aard van het onderwijs is in de loop van de voorbije eeuw herhaaldelijk veranderd en aangevuld. In de beginperiode werd het naar Thorbecke s opvatting allereerst gegeven om de leerlingen door middel van een algemene vorming zóver te brengen, dat zij in korte tijd zouden kunnen worden opgeleid voor een maatschappelijk beroep. De taak van de H.B.S., die middelbaar onderwijs gaf, was een andere dan die van het gymnasium, waar voorbereidend hoger onderwijs werd en nog wordt gegeven met de bedoeling de leerlingen geschikt te maken voor een academische studie. De H.B.S.-er vond zijn toekomst in handei en industrie en in de niet-academische vrije beroepen. Wie toch wilde studeren aan een universiteit diende na het einddiploma van de H.B.S. een aanvullend staatsexamen af te leggen, waarbij in de klassieke talen werd geëxamineerd. In het algemeen was het slechts een kleine minderheid die hiertoe overging. Uit de successen, die deze kleine groep op wetenschappelijk gebied wist te behalen, bleek in de loop van de jaren dat het H.B.S.-onderwijs van een dusdanige kwaliteit was, dat toelating tot sommige takken van hoger onderwijs zonder meer verantwoord was te achten. Dit werd aanleiding tot de wet-limburg van 1917, die studie in de faculteiten der geneeskunde en wis- en natuurkunde voor H.B.S.-eindexaminandi mogelijk maakte. Sindsdien wordt het aantal H.B.S.-leerlingen, dat met een einddiploma van de Leidse H.B.S. hoger onderwijs gaat volgen, procentueel steeds groter. Voor sommige eindexamenklassen is dit aantal boven de 50% gestegen. Sedert 1924 is aan de school een economische afdeling verbonden, H.B.S.- A geheten, ter onderscheiding van de oorspronkelijke richting die nu H.B.S.- B werd genoemd. De A-afdeling, die minder mogelijkheden voor hoger onderwijs biedt dan de B-afdeling, levert hierdoor minder studenten. Tot 1950 was de A-afdeling regelmatig kleiner dan de B-afdeling. Sindsdien zijn de beide afdelingen gemiddeld even groot en leveren afwisselend het grootste aantal eindexaminandi. In 1957 werd de H.B.S. omgezet in een Lyceum, waaraan de naam Rembrandt-lyceum werd gegeven. Dit hield onder meer in dat er een gymnasiale 129

4 afdeling aan de school verbonden werd, die samen met de H.B.S. een gemeenschappelijke éénjarige onderbouw kreeg. Deze nieuwe afdeling is nog in de groei-periode, ontwikkelt zich echter op zeer bevredigende wijze. Bij het eerste eindexamen in 1963 slaagden 7 van de 8 kandidaten; bij het tweede eindexamen slaagden alle 11 kandidaten. De hoogste klassen tellen thans 14 en 19 leerlingen (resp. in de 6e en in de 5e klas). Helaas dient hierbij vermeld te worden, dat ondanks deze voorspoedige ontwikkeling het voortbestaan van deze afdeling nog steeds niet zeker is. Sinds 1960, toen de financiële verhouding tussen rijk en gemeenten gereorganiseerd werd, komen de kosten voor V.H.M.O.-scholen, die aan bepaalde eisen voldoen, voor rekening van het rijk. De bekostiging geschiedt door middel van een subsidie, die afhangt van de grootte van de school. Ongelukkigerwijze was de gymnasiale afdeling van het Rembrandt-lyceum in 1960 pas drie jaar oud, waardoor deze niet voldeed aan de eisen die voor de grootte waren gesteld (gemiddeld 18 leerlingen in de klassen 5 en 6). Daarna heeft de minister van O.K. en W. nog enkele malen afwijzend beschikt op een verzoek van het gemeentebestuur van Leiden om subsidie voor deze jonge gymnasiale afdeling. Formeel moge dit juist zijn, het zou naar mijn mening ernstig te betreuren zijn, als deze bloeiende afdeling van het Rembrandt-lyceum, die ongetwijfeld in een behoefte van de bevolking van Leiden en omgeving voorziet, zou moeten worden opgeheven. Van grote invloed op de verdere toekomst van het lyceum zal ongetwijfeld de in 1963 aangenomen wet van Cals, de zgn. mammoetwet, zijn. Allereerst wordt daardoor de 5-jarige H.B.S. omgezet in een 6-jarig Atheneum waaraan V.W.O. (voorbereidend wetenschappelijk onderwijs) zal worden gegeven. Tevens zal het bevoegd gezag - voor het Rembrandt-lyceum het gemeentebestuur - dienen te beslissen of aan de B-afdeling van het gymnasium al dan niet grieks gedoceerd zal worden, een probleem dat in de nederlandse onderwijswereld veel beroering heeft gewekt. Van veel belang is verder dat er, evenals 100 jaar geleden, een nieuw schooltype is gecreëerd, h.a.v.o. gedoopt, waar hoger algemeen voortgezet onderwijs zal worden gegeven voor degenen die na dit onderwijs direct de maatschappij ingaan en voor degenen die hoger beroepsonderwijs willen gaan volgen. Dit type, waarvan de m.m.s. op dit moment de beste benadering is, zal zeker in een behoefte voorzien, vooral als straks het atheneum zich meer speciaal zal gaan toeleggen op de opleiding van toekomstige academici. Het succes, dat de m.m.s. met het onderwijs bij meisjes heeft geoogst, heeft overigens ook de vraag naar een dergelijk schooltype voor jongens steeds frequenter doen klinken. Het gemeentebestuur van Leiden, zoals uit het voorgaande blijkt, steeds diligent als het gaat om het oprichten van een modern schoolgenre, heeft reeds in 1964 toestemming gevraagd voor de stichting van een h.a.v.o.- afdeling aan het Rembrandt-lyceum. Het wachten is nu op de beslissing van de Minister van O.K. en W. 130

5 Vergelijking met de situatie van 100 jaar geleden geeft mij aanleiding tot de volgende strikt persoonlijke opmerkingen. De snelheid, waarmee een eeuw geleden de gemeentelijke instanties belangrijke beslissingen namen, steekt weldadig af bij het trage tempo dat thans bij het nemen van dergelijke besluiten wordt gedemonstreerd. De macht, die krachtens de mammoetwet énerzijds aan het bevoegd gezag wordt verleend om naar eigen inzicht de leerlingen de gelegenheid te bieden om te selecteren uit een aantal keuzevakken, die naast de verplichte worden onderwezen, wordt ánderzijds zeer sterk beperkt, doordat het rijk de koorden van de beurs hanteert en de subsidiëring af laat hangen van strakke normen. Méér delegatie van bevoegdheden door het rijk aan de gemeentebesturen lijkt mij van groot belang voor een snellere en betere behartiging van de lokale onderwijsbelangen. 131