BOUW STENEN VOOR IJBURG RAPPORT

Transcriptie

1 BOUW STENEN VOOR IJBURG RAPPORT

2 Colofon Redactie & productie Stad in Zicht: Rick Bleumink, Yvonne Franquinet, Yvonne de Korte (Arcam) Ontwerp: Enchilada.nl Vertalingen: Jane Zuyl-Moores Performance: Roos van Geffen, uitvoering Anne van Baalen Educatieve projecten: Irma Enklaar, Charlotte Labrie (Arcam) Communicatie Gemeente Amsterdam: Sjanet Wagemans Foto s: William Richards, Arcam Selectiecommissie: Rienk Postuma (De Key), Petra Brouwer (UvA) Begeleiding workshops: Merel Segers, Carmen Vercauteren, Aernout Ackerman, Roy van Pamelen, Chantal Klaver (Except) Externe adviseurs workshops: Ton Schaap (hoofdontwerper DRO), Indira van t Klooster (ArchitectuurLokaal, A10 Magazine), Reinout Rutte (hoogleraar TU Delft), Dries Drogendijk (projectmanager PMB), Mirjana Milanovic (stedenbouwkundige DRO), Peter Defesche (architect OD 205 Architectuur & Stedenbouw), Marinus Knulst (Adviseur), Thijs de Zeeuw (Landschapsarchitect), Anneke Blokker (stadsecoloog DRO), Marianne Griffioen (ontwerper openbare ruimte DRO), Otto Reinstra (adviseur Waternet), Robert Verschoor (OGA), Eric Nagengast (ontwikkelaar De Key), Rob Bremer (adviseur Alliander), Maureen Linthout (programmamanager Stadsdeel Zeeburg) Ontwerpers kunstobjecten: Huib van Zeijl, Danielle Segers (Equipe voor Architectuur en Urbanisme), Wouter Valkenier, Sterre Troostheide (Valkenier architecten), Jeroen Beekmans, Joop de Boer (Golfstromen/ Pop-up City) Overige betrokkenen: Linda Vosjan (IJburg Droomt IJburg Doet), Pieter Weijnen (architect), Karlijn Doedens (PMB), Frederico Savini (UvA), Stan Majoor (UvA), Martijn de Waal (UvA, The Mobile City), Patricia Bijvoet (ontwerper DRO), de organisaties van het Over t IJ festival, de Uitmarkt, Theatraal IJburg, en het Magneet Festival. Deze publicatie is verschenen bij de overdracht van de verzamelde plannen en ideeën in het kader van Stad in Zicht aan de gemeente Amsterdam op 13 januari Het project Stad in Zicht is financieel mogelijk gemaakt door: Stichting DOEN, Stimuleringsfonds voor Creatieve Industrie, EFL-Stichting, het Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam. Uitgave: Arcam, Architectuurcentrum Amsterdam, 2015.

3 BOUW STENEN VOOR IJBURG RAPPORT STAD IN ZICHT FEBRUARI 2014 JANUARI 2015 ARCAM, 2015 Inhoud Voorwoord 03 Aanleiding 05 Ideeën-oproep 07 Analyse van de ideeën 08 Workshops Cursus Stedenbouw 11 Uitgewerkte scenario s 12 Verder in Aanbevelingen 25 Resultaat 26 Bijlage 27

4 02

5 03 VOORWOORD In februari 2014 overhandigde voormalig wethouder Maarten van Poelgeest van de gemeente Amsterdam tijdens een officieel moment de sleutel van het Centrumeiland symbolisch aan Arcam. Daarmee was het startsein gegeven van het project Stad in Zicht. Onder deze noemer heeft Arcam bijna een jaar lang het toekomstdenken over het Centrumeiland gefaciliteerd. Op diverse manieren zijn ideeën en plannen verzameld ten behoeve van de verdere ontwikkeling van IJburg II. In dit rapport is het proces in hoofdlijnen opgetekend en worden drie toekomstscenario s voor het Centrumeiland aangeboden. De scenario s dienen als opmaat tot verdere planvorming. Bovendien worden alle plannen en ideeën van de 151 inzenders (ook te vinden op hierbij overgedragen aan de gemeente en doet Arcam een aantal aanbevelingen die in het besluitvormingstraject meegenomen kunnen worden. De actuele veranderingen in het proces van steden bouwkundige ontwikkelingen worden door onder zoekers op de voet gevolgd. Martijn de Waal, universitair docent Media Studies aan de UvA heeft het project Stad in Zicht opgenomen in zijn Europees academisch onderzoek naar Urban Living Labs. Ook het instituut Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies (UvA) heeft Stad in Zicht als case genomen in hun onderzoek naar nieuwe aanpakken van flexibiliteit, aanpassingsvermogen en zelforganisatie in gebiedsontwikkeling. Door de crisis is niet alleen de planvorming stilgelegd, maar is ook de stedenbouwkundige praktijk aan verandering onderhevig. De roep om betrokkenheid van burgers neemt toe en er is sprake van herpositionering van de architect. Dit in combinatie met een terug tredende overheid schept ruimte om het proces van ruimtelijke ordening opnieuw vorm te geven. Het project Stad in Zicht is hier een goed voorbeeld van. Door zowel publiek als professional te betrekken bij het nadenken over de toekomst van de stad komt de kennis van professionals en de bottom-up energie van bewoners bij elkaar. Het is belangrijk dat burgers wensen en ideeën delen, maar ook beseffen dat ze de professionals nodig hebben. De ambtenaren bieden we informatie die zij kunnen integreren in de verdere planvorming. We zijn trots dat de gemeente naar aanleiding van Stad in Zicht zijn proces hierop inmiddels heeft bijgesteld.

6 04

7 05 AANLEIDING In 2013 liet de gemeente Amsterdam de planvorming voor het Centrumeiland voorlopig stilleggen. Om te anticiperen op de verwachte groei van het aantal bewoners in Amsterdam werd wel alvast gestart met het maken van land, dat naar verwachting in 2016 voltooid zal zijn. Arcam is in de ruimte gestapt die de terugtrekkende overheid bood en nam het stokje van de gemeente over door de verkenning naar plannen voor het eiland onder haar hoede te nemen. Het Centrumeiland is een lege ruimte waarin nagedacht kan worden over een nieuw te bouwen stuk stad, een eiland waar we ideeën voor kunnen verzamelen over hoe in deze tijd wordt nagedacht over het vormgeven en het realiseren van een stad. Daarin worden ervaringen meegenomen uit de traditie van de Amsterdamse stedenbouw. De ervaringen uit het verleden en de uitdagingen die de huidige crisis met zich meebrengt komen samen in het project Stad in Zicht. Bevlogen en betrokken bewoners en gebruikers zijn uitgedaagd om hun ideeën te toetsen aan stedenbouwkundige inzichten. Gezamenlijk werkten zij aan plannen voor de stad.

8 06

9 07 IDEEËN-OPROEP Vanaf februari 2014 was iedereen uitgenodigd mee te denken over de toekomstige inrichting van het Centrumeiland. Binnen het kader van een aantal landschappelijke randvoorwaarden kon iedereen een plan maken, een idee delen of een suggestie doen. Via diverse wijkgerichte, lokale en landelijke media is iedereen uitgenodigd mee te denken, van student tot professional, van buurtbewoner tot ondernemer. Arcam benaderde bovendien zelf een aantal instellingen, verenigingen en andere clubs om mensen van diverse pluimage aan te sporen om mee te denken. Uiteraard was een grote rol weggelegd voor de bewoners van IJburg. Zo hebben diverse leerlingen van IJburg meegedacht over de toekomst van het Centrumeiland. En waren we te gast bij de denktank IJburg Droomt, IJburg Doet en de IJburg Business Club waar bewoners van IJburg ruim vertegenwoordigd waren. Bovendien heeft Arcam nauw contact onderhouden initiatieven zoals Kompas IJburg, IJburg Droom IJburg Doet en Xoomlab/ CPEI, die zich voor februari 2014 al bezighielden met wensen en plannen die bestonden binnen de gemeenschap. Op tal van andere momenten konden Amsterdammers of andere geïnteresseerden meedenken over de toekomstige stad. In mei organiseerden we tijdens het evenement Museumstraat in de Javastraat een workshop Stad in Zicht en in juni bogen studenten van diverse verenigingen zich over het nieuwe land. In het educatieproject Bekijk je Wijk Oost werden een aantal lessen gewijd aan het thema. Tientallen middelbare scholieren van het IJburg College filosofeerden over hun toekomstig IJburg en vertaalde dit in tekeningen en maquettes. plaats te nemen op de stoel om zijn ideale eiland vorm te geven. Ook als je niet zelf op de stoel zat, kon je meedenken en hier ter plekke je eigen dromen en plannen voor het gebied indienen. In de zomermaanden werd zo Stad in Zicht geïntroduceerd bij een breed publiek van Over t IJ Festival, Theatraal IJburg, Magneet Festival en de Uitmarkt. Vanaf juni werden alle ingezamelde plannen op de site getoond en toegevoegd aan een gelijknamige tentoonstelling. Gedurende de zomermaanden was deze bonte verzameling van plannen en ideeën te zien in en rondom het Arcam-gebouw aan het Oosterdok. Op 1 september verhuisde de tentoonstelling in een lange sliert gele kruiwagens vanuit Arcam aan de Prins Hendrikkade naar De Stadstimmertuinen. De negen kruiwagens bevatten door Amsterdammers ingestuurde plannen, ideeën en suggesties voor het nog te ontwikkelen Centrumeiland op IJburg. Bijzonder was dat een aantal kruiwagens werd geduwd door inzenders. Tot en met begin van 2015 was de expositie hier te bezichtigen en vormde het tevens decor voor de ambtenaren die hier dagelijks werken en vergaderen. Ook de ambtenaren die straks de planvorming voor IJburg II weer zullen oppakken. Om ook niet direct-betrokkenen bij IJburg te vragen naar hun gedachte over de toekomstige stad, maakte theatermaakster Roos van Geffen in opdracht van Arcam een zandperformance op een reisbaar eiland, waarbij steeds één toeschouwer uitgenodigd werd

10 08 ANALYSE VAN DE IDEEËN Arcam ontving van meer dan 150 bewoners, ondernemers, architecten, ontwerpers en scholieren inzendingen. Op uiteenlopende wijze tonen zij diverse ideeën voor de toekomstige invulling van het Centrumeiland. Van een bungalowpark tot een oeverzwaluwwand en van een dorpsplein tot een hondenuitlaatveldje. Van volledig uitgewerkt plan tot Facebook-post en van dromen van IJburgse scholieren tot wensen van bewoners. De getoonde plannen geven een beeld van de tijdsgeest en laten zien hoe momenteel nagedacht wordt over de stad van de toekomst. Ondersteund door een aantal externe adviseurs en twee onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam heeft Arcam de plannen en ideeën geanalyseerd. Veel voorstellen gaan over invullingen met thema s rondom wonen en vrije tijd. De vraag naar goedkoop wonen kwam in enkele plannen terug. Het wonen is vaak in verband gebracht met andere thema s zoals wonen in het groen en duurzaam wonen. In veel voorstellen komt een landmark terug, in de vorm van een berg of bolling, of een uitkijktoren. Het kan ook het gevoel omvatten dat het Centrumeiland kan uitgroeien tot een plek die van verre te zien is of een plek waar je voor omrijdt. Een bijzondere plek die zich op diverse thema s zou kunnen onderscheiden. In veel beschrijvingen komt het eilandgevoel, een afgerond geheel, een schiereiland of los van het land voor. Water is bovendien een terugkerend thema. Water in en rondom het eiland en de verschillende manieren waarop het gebruikt kan worden, zowel landschappelijk als recreatief. In enkele gevallen wordt nagedacht over nieuwe manieren van waterhuishouding op het niveau van woningen. Opvallend vaak komt kleinschaligheid terug in de plannen. Geen dichtbebouwde stedelijke ruimtes, maar juist een (strand) dorp vaak in combinatie met de kwaliteiten van een waterrijk milieu. In sommige gevallen wordt een iets meer stedelijk karakter gecombineerd met een groot oppervlak gereserveerd voor strand met gerelateerde voorzieningen, zoals strandhuisjes, boulevard etc. De kleinschaligheid komt ook terug in de vorm van kleine, kronkelende straatjes en pleinen waar markten kunnen worden georganiseerd. Een ander hoofdthema is het groene wonen, dat op allerlei manieren is geschetst of uitgedacht. Ruimte voor recreatie, wonen in het groen of zelfs in woningen van modder. Mobiliteit is een thema dat vooral terugkomt in de vraag naar autoluwe of zelfs autovrije straten. Een verbinding met Almere is in geen van de plannen genoemd. Recreatie en rust zijn veel genoemde thema s. De recreatie is enorm en ook erg breed aanwezig, zowel in doelgroep (speelplekken voor kinderen, jongeren, wandelpaden, bootjes etc.), maar ook snelle jongens-recreatie. Hierin is ook een contrast te ontdekken omdat sommige ideeën expliciet vragen om rust en bezinning. Een groot deel van de inzendingen had meer of minder uitgewerkte duurzame concepten. Variërend van complete autarkische duurzaamheid en natuur-inclusief bouwen tot en met basisvragen over de nieuwe infrastructuur. De plannen aangeleverd specifiek door de bewoners van IJburg hebben een focus op vrijetijd voorzieningen, watersport en niet-wonen functies. Deze lijken samen te vallen met een gevoel van homogeniteit binnen de al gerealiseerde gebieden (Haveneiland, Rieteiland en Steigereiland). Gezien de inzendingen willen IJburgers meer diversiteit en stedelijke functies op geheel IJburg. In een aantal plannen van bewoners op IJburg werden een aantal specifieke wensen tentoongespreid, die al geruime tijd leven bij bewoners.

11 09 Voorzieningen kwamen in de plannen naar voren onder de noemer winkel- of culturele voorzieningen. Het accommoderen van werkgelegenheid is niet of nauwelijks genoemd Een grote groep basisschoolleerlingen en middelbare scholieren tekende de toekomst van het eiland op papier. Niet alle tekeningen zijn gevat in dit rapport. Alle jeugdige inzendingen bekeken, kan gezegd worden dat de jongste generatie nadrukkelijk bezig is met duurzaamheid, recreatie en spelen en wonen in de natuur. In sommige gevallen lieten inzenders zich uit over de lessen die we kunnen trekken uit IJburg I. Daarbij vielen op de kritische uitlatingen over stadsverwarming, de grote vraag naar voorzieningen voor kinderen en de mogelijkheden voor initiatieven vanuit de maatschappij, de zogeheten bottom-up initiatieven. In een aantal plannen zijn voorstellen gedaan voor ontwerpen voor diverse doelgroepen, bijvoorbeeld de combinatie van studenten en bejaardenwoningen. In sommige plannen is gerefereerd aan de harde wind die er altijd is op IJburg. In sommige ideeën zijn hier oplossingen voor aangedragen, bijvoorbeeld door geen lange rechte straten te realiseren waar de wind vrij spel heeft, maar meer beschutting te creëren. Op basis van de hoofdthema s: dorp & kleinschaligheid, recreatie, natuur & groen, duurzaamheid, behoeften vanuit bewoners/maatschappij en eilandgevoel introduceerde Arcam drie scenario s in een cursus stedenbouw. De scenario s Hard Core Duurzaamheid, Stranddorp, Eiland voor 0-99 jarigen zijn in een reeks workshops door een selecte groep inzenders uitgewerkt.

12 10

13 11 WORKSHOPS CURSUS STEDENBOUW Uit de 151 inzendingen zijn een 24-tal ideeënleveranciers geselecteerd die opvielen vanwege thema, concept, originaliteit of uitwerking. De deelnemers zijn vervolgens op basis van het eigen ingediende plan ingedeeld bij een scenario. Tijdens de cursus stedenbouw werkten zij aan de uitwerking ervan. In een drietal bijeenkomsten is aan bod gekomen wat er komt kijken bij het uitwerken van de dromen, de ideeën, de plannen. In deze cursus zijn we met een geselecteerde groep van inzenders, ambtenaren en kennisexperts verschillende plannen gaan uitwerken en uitdiepen in de drie scenario s. De cursus startte op 27 september met de middag stedenbouw Toen / Nu / Straks, geheel gewijd aan de Amsterdamse Stedenbouw. Drie sprekers gaven een overzicht van de belangrijkste historische en recente stedenbouwkundige ontwikkelingen. Reinout Rutte (stad- en architectuurhistoricus TU Delft, auteur van de Atlas van de verstedelijking in Nederland) sprak over de geschiedenis van stedenbouw. Ton Schaap (stedenbouwkundige bij DRO Amsterdam) vertelde over de ontwerpen van de recente Amsterdamse stedenbouw met speciale aandacht voor de ontwikkeling van het Oostelijk Havengebied, de IJoevers en IJburg. Vanuit zijn expertise gaf hij de cursisten ook bruikbare tips voor de inrichting van het Centrumeiland. Indira van t Klooster (Architectuur Lokaal, A10 Magazine) sprak over de huidige ontwikkelingen in de ruimtelijke ordening, zoals de terugtredende overheid en bottom-up energie, en schetste een toekomstperspectief. In het najaar van 2014 volgden drie workshops die werden begeleid door Except, het bureau van architect en denker Tom Bosschaert. Except heeft een methode ontwikkelt om met grote groepen gezamenlijk een ontwerpproces te doorlopen. Omdat de tijd beperkt was, kozen we ervoor de methode als leidraad te nemen zodat de cursisten snel ter zake konden komen. Tijdens de bijeenkomsten was telkens een groep professionals aanwezig om de cursisten te voorzien van kennis en informatie. Bijvoorbeeld kennis over watervoorzieningen en energie, maar ook kennis over bouwen voor natuur en diverse sociale groepen. Door telkens een aantal betrokken ambtenaren vanuit het projectteam IJburg II te vragen, werd hier een bepaalde continuïteit gewaarborgd. Opmerkelijk was de bevlogenheid en energie waarmee amateurs en professionals gezamenlijk aan de slag gingen. Zelfs na de laatste workshops zijn de diverse groepen verder gaan werken aan hun scenario. Op donderdag 27 november droegen Arcam en een aantal plannenmakers drie prachtige scenario s over aan het projectteam van IJburg II. De drie scenario s bevatten voorstellen voor: een duurzaam hoog stedelijk gebied, een gefaseerde ontwikkeling die van tijdelijke initiatieven overvloeit in een intiem stedelijk gebied en een voorstel dat alle elementen toonde die nodig zijn voor de sociale infrastructuur, waarmee een wijk mooi en leefbaar wordt. De reacties waren zeer enthousiast en ter plekke is de intentie uitgesproken om de betrokkenheid van de cursisten te continueren.

14 12 UITGEWERKTE SCENARIO S SCENARIO 1: HARD CORE DUURZAAMHEID Team 1 Els Leclercq Janneke Verwey (Sah Projects) Otto Reinstra (Waternet) Jorien Wallast Jip Louwe (Vogelbescherming Nederland) Martijn Peetoom Moniek Spaans Tayfun Yalcin Joost Voorstenbosch, Harvey Otten, Jeroen Snel (CPEI/XOOMLAB) De Groenland Principes Groen(ij)land kent maar één stakeholder: het eiland. Groenland is een zichzelf onderhoudend, ecologisch systeem, waar alles en iedereen bijdraagt aan het geheel. Er zijn geen standaarden van toepassing op dit eiland, geen best practices en geen checklists. Of nou ja, eentje dan. Een ieder die plannen heeft om iets aan het eiland toe te voegen of te veranderen, dient de volgende tien Principes in acht te nemen: 1 Groenland is een eiland dat netto meer oplevert voor de omgeving dan het kost. De bewoner is van nature geen verbruiker, maar een producent. 2 Om steeds te blijven verbeteren is flexibiliteit in vorm en functie onmisbaar. Er zijn geen reguliere materialen op IJburg, er wordt voortdurend gezocht naar de grondstoffen, materialen en technieken die de beste balans tussen ecologie en functie bieden. Bebouwing is niet alleen CO2- neutraal, maar bij voorkeur CO2 negatief. 3 Diversiteit is een groot goed op Groenland. Er zijn centrale voorzieningen als water, een lokale Energiecoöperatie en een Smart Grid. Binnen die kaders is alle ruimte om te experimenteren met nieuwe duurzame technieken. 4 Groenland is een echte stadswijk in IJburgse stijl en voor alle Amsterdammers aantrekkelijk. Ecologisch leven wordt gestimuleerd, maar gedragsverandering niet afgedwongen. Op Groeneiland gaan modern en duurzaam leven moeiteloos samen. 5 Ondernemen betekent ook bijdragen aan het verrijken van het ecosysteem. Bij elke (bouw) activiteit dient te worden aangegeven op welke wijze het Eiland duurzamer wordt gemaakt met de komst van de onderneming. 6 Duurzame educatie zit in het DNA van het eiland. In de publieke ruimte worden educatieve elementen op subtiele manier verweven. Bewoners vinden elkaar door actieve betrokkenheid bij de duurzame vormgeving van de wijk.

15 13 7 Meten is weten op Groenland. In elk huishouden wordt een gedetailleerde verbruiksmonitor bijgehouden, zodat bewoners greep kunnen houden op hun eigen verbruik. 8 Op Groenland betaal je alleen voor wat je gebruikt. Dit principe gaat in beginsel op voor energie, water, afval, voedselverbouw en ruimtegebruik, maar moet breed geïnterpreteerd worden. 9 Het eiland fungeert als (energie)producent. De gebouwde omgeving wekt voldoende energie op om het eiland onafhankelijk te maken, maar ook om energie te leveren. Daarbij is alles een mogelijke energiebron: gevels, daken, straten, openbare gebouwen, afval, mest etc etc. Huizen zuiveren hun water via een circulaire waterhuishouding. Daarnaast faciliteert de gebouwde omgeving het verbouwen van voedsel. 10 Architectuur, groen en recreatie zijn geen gescheiden functies op Groenland. Elke nieuwe (bouw)activiteit is een kans om in alle drie van deze levensbehoeften te voorzien. Bebouwing biedt, naast de gebruiksfunctie voor mensen, ook ruimte aan diersoorten die afhankelijk zijn van een stedelijke omgeving, zoals bv. vleermuizen, huismus en gierzwaluw. Concrete voorstellen: Energieopwekking op de waterkering Voedselverbouw voor en door bewoners. Toepassing Permacultuur-principes. Groente- fruit en tuinafval wordt centraal gecomposteerd en gebruikt voor de moestuinen. CoCasa is het producerende lab, waar mensen komen om te ontmoeten, leren en recreëren en waar ideeën rondom duurzame ontwikkeling samenkomen. Publiek en privé parkeren wordt ondergronds/ overdekt gecentreerd. Deze investering betaalt zich terug in smallere straten, zodat er dichter bebouwd kan worden. De bouwstijl van IJburg wordt voortgezet. Het stratenplan is net als op IJburg recht, maar heeft wel af en toe een afwijking voor een verrassender uitkijk. Daktuinen worden gemeengoed. Het principe dakpark krijgt vorm: tuinen op verschillende gebouwen die met elkaar verbonden worden en (deels) publiek toegankelijk zijn. Particulier opdrachtgeverschap wordt gestimuleerd. Geen straten langs het water. Direct langs het water wordt alleen gewoond of gerecreëerd. De oevers zijn berekend op waterleven, inclusief zuiverende vegetatie. Door de aanleg van een voor-oever wordt een kraamkamer gecreëerd voor vogels, vissen en andere organismen die leven in het IJmeer. Een stadsecoloog helpt bepalen welke dieren en insecten gestimuleerd kunnen, zodat elk nieuw stuk bebouwing daar een eigen bijdrage aan kan leveren. Inzet van grazers voor vegetatiebeleid. Alle faciliteiten kunnen bijdragen aan de duurzaamheid van Groenland. Bijvoorbeeld: een sportschool die de opgewekte energie via de apparaten weer teruglevert aan het net, of een supermarkt zonder (plastic) verpakkingen. Ondernemen of bouwen op Groeneiland gaat via een bewonerscommissie, die toetst welk voorstel het meeste oplevert voor het Eiland. Dit soort exclusiviteit en burgerparticipatie draagt bij aan de sociale cohesie en levert nieuwe bewoners en ondernemers lokale bekendheid op.

16 14 SCENARIO 1: HARD CORE DUURZAAMHEID

17 15

18 16 SCENARIO 2: STRANDDORP Team 2 Jos den Dikken Jan Willem de Groot (WIKI House) Frank van Zwieten, Onno Rieven (Surfcenter IJburg) Albertine Baauw + dochter van 11 Anne Marie Verheijden (Verheijden Concepts) Mischa Woutersen, Pascal de Beer, Sebastiaan de Beer, Gigi Ong Alok (Sarphati Studievereniging) Plan van golven Tussen land en water Er wordt geleefd. Een plek voor iedereen. En in de rafelranden, daar leeft, ontstaat de stad. Een sociale broedplaats met focus op experimentele ruimte, innovatief werken en (re)creëren. Tijdelijk, en duurzaam tegelijk. Dynamisch. De stad ontstaat van onderaf. De golven van ontwikkeling spoelen over het eiland. De golven brengen de vernieuwing. De golven spoelen ook weg wat tijdelijk was. Wat succesvol is blijft. En langzaamaan ontstaat dat wat mensen willen: een levende stad, een plek voor iedereen. Een levendige stad creëren doe je van binnenuit en van onderop. Het begin is een mens, een burger, een kind. Iemand die geluk vindt op de plek waar hij of zij woont. Door zich te ontplooien en creatief tot expressie te komen ontstaat een gemeenschap, een samenleving. En vanuit die samenleving ontstaat de structuur, de gebouwen. Wat hebben we geleerd van IJburg 1: niet eerst de infrastructuur en de straten en dan pas de mensen en de sociale cohesie en de creatieve ontwikkeling, maar precies andersom. Eerst de levendigheid de initiatieven, plekken voor de kinderen en de jeugd, plek voor samenkomen, de structuren volgen. Wat te doen met een eiland waarbij je wilt voorkomen dat het leegstaat? Je wilt haar kwaliteiten benutten en het meteen en echt gebruiken. Kenmerkend voor het concept Strandeiland is denken in de ontwikkeling in golven. Tijdelijkheid maakt mogelijk dat het eiland meteen in gebruik genomen. Daar gaat geen zware planfase aan vooraf. Er is een onderliggend netwerk van routes, aanvankelijk grofmazig, en naarmate de tijd verstrijkt steeds fijnmaziger. Ontwikkeling van voorzieningen en infrasturctuur houden gelijke tred met de ruimtelijke ontwikkeling. Zij volgen de structuren die ontstaan. Bewoners ontplooien een scala aan activiteiten en initiatieven. De oevers vormen een verbindende strook en zijn openbaar. Er zijn een aantal opeenvolgende fases denkbaar Golf 1 staat voor vestiging van eenvoudige initiatieven die meteen uitvoerbaar zijn door hun relatieve tijdelijkheid. Verschillende initiatieven ontstaan, van experimentele initiatieven, sociale initiatieven tot commerciële initiatieven. Deze golf evolueert naar vastere structuren. Het surfcentrum die nu een tijdelijke locatie heeft naast de ingang van de haven wordt verplaatst langs de westkust van het eiland. De regie ligt bij de gemeente. De gemeente faciliteert, maar bepaalt niet precies wat en waar. Golf 2 dient zich aan als er meer behoefte komt aan zelfbouwkavels. Wonen en werken wordt gecombineerd. Pieremachochel tocht word een traditie, surfcentre blijkt een groot succes, er groeit olifantsgras, ecologische initiatieven zijn een trekpleisters voor ontwerpers en wetenschappers, wikihuizen verrijzen, een bewonerspark ontstaat vanuit het lokale en wordt onderhouden door de bewoners, een ambachtenpad leidt tot veel creatieviteit en productiviteit. Een stiltetuin ontstaat. Nu gaat het wat opleveren voor de gemeente, de levendigheid is er al!

19 17 Tijdens de derde golf is er het goedlopende ambachten pad (verlengde Pampuslaan). Het surfcenter is gevestigd. Er is een ontmoetingsplek voor de jeugd waar veel activiteiten plaatsvinden, tradities worden opgebouwd en ouders uit alle lagen van de samenleving zijn betrokken. Vrije toegang tot het strand. Het centrumgebied wordt ook gebruikt voor een scala aan culturele en sociale activiteiten. Er zijn diverse woongebieden, met name voor zelfbouw. Er is ruimte voor tijdelijke huisvesting en zelfvoorzienend wonen. Er is een plek voor familietoerisme in tijdelijke vakantie woningen. Er is langs de Muiderlaan bebouwing in meerdere lagen, met op de benedenverdieping gemengde voorzieningen en op de bovenverdiepingen woningen en de verbindingen op niveau. Ambachtenpad Langs de (verlengde) Pampuslaan zijn vele kleine bedrijfjes, workshop en plekken voor creatives. Gevestigd in al of niet tijdelijke locaties, containers, WikiHouses. Creatieve ondernemers produceren en innoveren. Door de bedrijvigheid ontstaat een versterkende werking op horeca en omzet voor kleine ondernemers. De jeugdactiviteiten vlakbij zorgen voor betrokkenheid. Er zijn kansen en mogelijkheden. Kleinschaligheid staat voorop. WikiHouse en (echte) zelfbouw Zelfbouwhuizen verrijzen overal, vanuit een punt waaieren ze uit. Er ontstaan plekken waar mensen als coöperatie werken aan zelfbouw wiki huizen. Individuen bouwen. Er ontstaat een veelkleurig dorp. Child Survival Een plek voor kinderen, in de natuur. De jeugd heeft vrij toegang tot de duinen, het strand is voor iedereen. Plek voor workshops en trainingen met ouders/kinderen, gebouwd met een wikihouse. Opzetten van scouting activiteiten, plek voor hutten bouwen. En van hieruit de Pieremachochel tocht, een traditie op IJburg. Inmiddels als weer voor de 10de keer. Ongemotoriseerd om IJbrug heenvaren. Een wedstrijd waarbij snelheid en en bovenal creativiteit wordt beloond. De scholen worden volgend jaar betrokken in het ontwerpen van eigengebouwde vlotten. Surfcenter Een aantrekkelijke plek die ruimte biedt aan een scala aan activiteiten. Een plek voor recreatie. Een wandelgebied loopt langs het centrum. Er vindt kruisbestuiving plaats met locale horeca en kleine ondernemingen op het ambachtenpad. Er is een samenwerking met het Childsurvijval project. Er zijn lessen voor kinderen van allerlei pluimage. Olifanteneiland Een deel van het eiland wordt gebruikt voor creatieve en innovatieve ideeën. Open plekken laten begroeien met olifantengras dat als grondstof kan dienen om nieuwe producten te maken.

20 18 SCENARIO 2: STRANDDORP

21 19

22 20 SCENARIO 3: EILAND VOOR 0-99 JARIGEN Team 3 Lidewij Lenders (Maatworks) Narda Beunders (Ruimte om in te geloven) Menno Vergunst, Johan Vlug, Henk Schuitemaker (VLUGP) Eline La Croix Ramon Scharff Tom Bergevoet, Maarten van Tuijl KIEM Gronden Jeroen van der Zant In de buurt van geluk van 0-99 op Centrumeiland Centrumeiland wordt een IJburgse wijk waar alle leeftijden door elkaar wonen. De buurt kenmerkt zich door een diversiteit aan zelfbouwinitiatieven voor wonen, ondernemerschap en invulling van de publieke ruimte. Op het Centrumeiland gaat de stedenbouw weer terug naar de menselijke maat. Dus geen grote stenen blokken, maar een kleine korrel met laagbouw in smalle straten, afgewisseld met zo nu en dan een iets groter gebouw. Niet alles recht en rationeel, maar een gevarieerde vormentaal. En er is volop ruimte voor groen, natuurlijke elementen en leven. Verbindend centrum Het hart van de wijk wordt gevormd door een eigentijds bezinningscentrum wat door IJburgers wordt gebouwd en gedragen. Dit centrum krijgt een breed functioneel programma met als hoofddoel een sociaal verbindend element te vormen voor de nieuwe wijk. Uitgangspunt is dat je op Centrumeiland geboren moet kunnen worden, maar ook moet kunnen sterven. Een levensbegeleidend bezinningscentrum vormt hiervoor de kern waarbij een uitvaartcentrum/begraafplaats op Centrumeiland passend zou zijn. Door het zand uit de gracht bij de Wim Noordhoekkade wordt het Centrumeiland opgehoogd. Een prachtige kans voor fraaie vergezichten vanuit dit kern-gebouw. De uitdaging is om ook ieder huis zicht te bieden op het water, waardoor men kan genieten van het weidse en open karakter vanaf deze (gecreëerde) heuvel.

23 21 De randen als aanjager De randen van het eiland zijn bij uitstek dé plek voor allerlei semipermanente bedrijvigheid en recreatie. Het moet hier laagdrempelig zijn om te ondernemen, toegankelijker voor een ieder dan op het huidige IJburg. De bedrijfsruimtes zullen relatief kleine units zijn naar analogie van de Czaar Peterstraat in Amsterdam. Lokaal ondernemerschap wordt sterk aangemoedigd door een relatief lage grondprijs te hanteren en lokale bewoners nadrukkelijk uit te nodigen vooral hier te gaan ondernemen. De verkaveling heeft een grote diversiteit en biedt dus voor ieder wat wils. Ook sociale functies (jeugdhonk, muziekmakersplek, broedplaatsen, moestuinvereniging, imkers) moeten een kans krijgen hier een tijdelijke, dan wel permanente plek te krijgen naast het reeds geplande Blijburg. Twee polen De randen en het bezinningscentrum vormen de twee polen van de buurt. De activiteiten die hier ontwikkeld worden zullen uitstralen naar de buurt en de identiteit en de kleur van heel Centrumeiland gaan bepalen. Hoogwaardige publieke ruimte In de publieke ruimte ontmoeten alle bewoners van 0-99 jaar elkaar. Deze wordt dan ook ontworpen vanuit de voetganger. De parken en stranden die worden ingericht beantwoorden aan de vraag en de verwachtingen van verschillende generaties. Door een goede verbinding naar IJburg I met fietsbruggen en wandelpaden wordt een logische relatie gemaakt met het voorzieningenaanbod van IJburg I en andersom. De door te trekken tramlijn zal ook Centrumeiland makkelijk en efficiënt verbinden met de rest van Amsterdam. Water en Groen Langs de baai van het Centrumeiland wordt er gebouwd in harmonie met het water en zal het nautische karakter van het eiland accent krijgen. Centrumeiland wordt het strand van Amsterdam en langs de baai wordt zelfbouw gecombineerd met waterbedrijvigheid: een kiosk waar je een zwembroek kan kopen, een koffietentje, een zeil- of surfschool. Bij iedere kavel is er de mogelijkheid een moestuin of kleine akker aan te leggen. Er wordt flink geïnvesteerd in voedingsrijke grond om dit mogelijk te maken. Zelfvoorzienend De ambitie is dat Centrumeiland wat betreft energie en voedsel zelfvoorzienend wordt. Iedere bewoner/ ondernemer op het Centrumeiland wordt verplicht om ook een bijdrage te leveren aan het groen door minstens 10 procent van kavel (kan ook op het dak) aan (eetbaar) groen te besteden. Ontlasting en organisch afval zijn, naast zon en wind, de grondstoffen voor de lokale energieproductie. Samenvattend: Centrumeiland moet de plek zijn waar starters hun woning zelf kunnen bouwen, waar senioren een collectief zorgcomplex kunnen ontwikkelen en waar zzp ers elkaar vinden in een broedplaats. Het moet de plek worden waar particulier initiatief leidend is en waar de gemeente en de traditionele ontwikkelaar vooral faciliterend zijn in dit proces. Op het Centrumeiland vormen de bewoners de buurt en vinden sociale activiteiten plaats voor jong en oud. Bewust leven met elkaar is de sleutel voor geluk.

24 22 SCENARIO 3: EILAND VOOR 0-99 JARIGEN

25 23

26 24 VERDER IN 2015 Op dinsdag 13 januari 2015 overhandigt Arcam alle ingediende plannen en scenario s aan wethouder Van der Burg. Daarna blijft het Centrumeiland op de agenda van Arcam staan. De gemeente kijkt momenteel naar een manier waarop de plannen geïntegreerd kunnen worden en hoe de plannenmakers een plek kunnen krijgen in het proces. De gemeente gebruikt de plannen als bouwstenen voor IJburg. Kunstwerken Op het Centrumeiland stellen we in de zomer van 2015 drie kunstwerken tentoon. Deze kunstwerken in de openbare ruimte verbeelden de gevoelens en wensen van mensen die een plan hebben ingediend en versterken daarmee het gevoel dat ideeënleveranciers deelgenoot zijn van de ontwikkeling van het nieuwe land. De gedachten over de ideale stad en het toekomstige eiland worden vertaald door drie ontwerpbureaus: Studio Valkenier, Pop Up City (Golfstromen) en Equipe voor architectuur & stedenbouw. Het plaatsen van de objecten is een belangrijke markering van het tijdelijk gebruik van het eiland. De presentatie van de kunstobjecten valt samen met de opening van de UrbanCampsite in de zomer van Stadslab In 2015 is Arcam voornemens een Stadslab Duurzaamheid en Infrastructuur te organiseren. Het Stadslab is een tijdelijke samenscholing van diverse stake holders, die vooronderzoek doen naar een duurzame infrastructuur voor het Centrumeiland en IJburg II. De roep vanuit de maatschappij om duurzaamheid en andere vormen van energieen watervoorzieningen neemt toe. Energie- en waterleveranciers zullen zich de komende tijd buigen over deze opgave en zullen moeten bekijken welke nieuwe infrastructurele ingrepen noodzakelijk zijn. Omdat op het Centrumeiland de infrastructuur nog niet is aangelegd, ligt hier een unieke kans. Het is aan de leveranciers om nu te anticiperen op de vraag die gaat komen, mee te denken in de energie ambitie van de gemeente en nieuwe ontwerpen te integreren. In het Stadslab willen we komen tot een voorstel om dit mogelijk te maken op het Centrumeiland.

27 25 AANBEVELINGEN Centrumeiland is door zijn bijzondere ligging in het IJ een tot de verbeelding sprekend stukje nieuwe stad, waar het landschappelijke en het stedelijke op een unieke manier samenkomen. Het is de fysieke overgang van IJburg fase I naar IJburg fase II. Bovendien markeert het ook de overgang van tot de crisis gangbare stedelijke ontwikkeling naar een planvorming met ruimte voor nieuwe ontwikkelstrategieën. De gemeente Amsterdam heeft met het Centrumeiland de kans om een uniek stuk stad te realiseren. Aanbevelingen De crisis heeft ingrijpende gevolgen gehad voor de ruimtelijke ordening, maar heeft tegelijkertijd ook ruimte geboden voor bezinning en alternatieve manieren van ontwikkelen. Tijdens het project Stad in Zicht is een proces geïntroduceerd, waaraan gebruikers, professionals en gemeente met veel energie en enthousiasme hebben deelgenomen. Het resultaat is een inventarisatie van wensen en mogelijkheden voor de toekomstige ontwikkeling van IJburg II en een drietal uitgewerkte scenario s. Arcam pleit ervoor deze procesvernieuwing voort te zetten en de cursisten een rol te geven in de verdere planvorming. Door ze te betrekken bij een nieuw te vormen extern team en/of door hen te laten participeren in het op te richten Stadslab. Nu de markt weer aantrekt, is het zaak Centrumeiland niet overhaast te ontwikkelen. Het ligt voor de hand de draad weer op te pakken en IJburg II te ontwikkelen zoals het voor de crisis gebruikelijk was. De prachtige scenario s, alle ingezonden plannen en ideeën laten een ander geluid horen. De roep om menselijke maat en de noodzaak van het creëren van draagvlak onder nieuwe gebruikers en bewoners vereisen een flexibele en stapsgewijze ontwikkeling. Het Centrumeiland is momenteel de enige plek in Amsterdam waar nog geen boven- en ondergrondse infrastructuur aanwezig is. Benut deze unieke kans en neem de tijd om in het Stadslab de mogelijkheden voor een nieuwe en innovatieve energie- en water-infrastructuur te onderzoeken. De ingediende ideeën en plannen bevatten essentiële bouwstenen die de gemeente Amsterdam mee kan nemen in de verdere planvorming. Daaruit zijn een aantal thema s gedestilleerd die door de inzenders in samenwerking met ontwerpers en andere deskundigen zijn uitgewerkt tot drie scenario s. Scenario s die tot leidraad en inspiratie kunnen dienen voor het vervolgtraject. De drie scenario s laten zich als volgt samenvatten: 1. Scenario Hard Core Duurzaamheid, een voorstel voor een duurzaam en groen hoogstedelijk gebied met ruimte voor duurzame concepten en een landmark. 2. Scenario Stranddorp, een pleidooi voor een gefaseerde ontwikkeling die van tijdelijke initiatieven overvloeit in een intiem stedelijk gebied met ruimte voor voorzieningen en watersport. 3. Scenario Eiland voor 0-99 jarigen, een voorstel dat alle elementen toont die nodig zijn voor een sociale infrastructuur, waarmee een wijk mooi en leefbaar wordt voor alle leeftijdsgroepen.

28 26 RESULTAAT Het project Stad in Zicht heeft niet-professioneel betrokken inzenders inzicht geboden in wat er komt kijken bij het ontwikkelen van een stuk stad en heeft een impuls gegeven aan de veranderingsprocessen binnen de overheid en bij grote professionele ontwikkelaars. Professionals raakten geïnspireerd door creatieve ideeën vanuit het veld en door oplossingen die elders zijn beproefd. Bewoners en gebruikers van de stad kregen kennis aangeboden die zij elders weer kunnen toepassen, bij een ander project, in een andere straat of andere wijk. Bovendien heeft het mensen aan het denken gezet over wat zij belangrijk vinden in hun directe gebouwde omgeving. De cohesie die ontstond, bracht een bepaalde energie te weeg die kon resulteren in daadwerkelijke acties. Een derde partij, namelijk de overheid, kreeg op een nieuwe manier informatie uit de maatschappij. Arcam, januari 2015

29 27 BIJLAGE Namenlijst en thema s Zie voor alle plannen, ideeën en suggesties: 1 Tayfun Yalcin Centrumeiland Eco-living Project 2 Han Verheijden IJ Amsterdam Urban Holidays 3 Irene van der Kolk-Pendavingh Oeverzwaluwwand 4 Ellen Perik woningen & winkels 5 Carolien Danckaerts betaalbaar wonen 6 Merijn van Wouden kleine krim 7 Wijka Bleumink Centrum voor Reflextherapie en TCMtherapie 8 Jay uit Engeland vliegveld, spelen, trein en woningen 9 Siegfried en Eline Uit in IJburg! 10 Richard Raats Wildlife@IJburg 11 Nancy Burger met Eddy Keur en Barbara v/d Laan IJburg, wij, vrij 12 Drie plannen zonder contactgegevens 13 Tom Bergevoet, KIEM Gronden KIEM United 14 Vivian Kooter Stadsdorp Pampus 15 Loes Bijvoet Hondenplek op IJburg 16 Annemarie Weggelaar Centrum-Schier IJburg. Licht, ruimte, spel en simpel. 17 Harry Campen, Ballast Nedam De Architecten-wijk 18 Elze Koenderink Mooi Goedkoop Is Niet Lelijk 19 Toine Jansen De IJburgse Poort 20 VLUGP Tijd als bondgenoot 21 Geraldine Hallie en Chantal van Dillen, De Ontwikkelclub De Hiptons 22 Moniek Spaans Land in Zicht 23 Lidewij Lenders en Narda Beunders Tempel van alledag, ruimte om in te geloven 24 Jos den Dikken IJburg... je kunt het dak op Eddy Verbeek Velocity Centrumeiland 26 Lourens A. Vrijheid=blijheid 27 Seth Adriaensen Pretpark/waterpark 28 Laura van Veenendaal Food food food 29 Bart van Opzeeland Urban farming 30 Naamloze inzender Groot-Jeugdland 31 Hannah Oosterhout Plan zonder titel 32 Vera Draper Solar crematorium 33 Erik Seniorenhuizen met voorzieningen 34 Bartjan Ippel Goedkope woningen voor stelletjes 35 Sofie De straat 36 Naamloze inzender Waarom zou er nog een stuk stad bij moeten? 37 C.L. Schreurs Parkeiland 38 Luhne Supereiland 39 Thea van Eijk Diversio/de nieuwe wereld 40 Fatima El Mourabit Levendiger Centrum 41 M. Meijn Seven (7) Concepts 42 Timo Schelten Veel voor kinderen 43 Hilde ter Doest Plan zonder titel 44 Nancy van Asseldonk Bewoners + kinderen aan zet 45 Naamloze inzender Plan zonder titel 46 De ouders van Charlotte Dorst Plan zonder titel 47 Bart Vaissier Park met allure 48 Marco Delsink Kermis op IJburg 49 Sabine Mosman Leuke plek 50 Jip Louwe Kooijmans, Vogelbescherming Groene archipel in het Ijmeer 51 Jan Willem de Groot WikiHouse nederzetting/ community 52 Stanja van Mierlo en Edith Hooijkaas Blij (Blijburg) 53 Janneke Verwey, Sah Projects CoCasa 54 Cees Dam, Dam & Partners Architecten Nieuw Centrum-IJland 55 Albertine Baauw en haar kinderen Francesco en Evita IJburg 2 56 Jeroen Kuypers (CPEI) Jouw huis, mijn thuis 57 Adriaan Geuze (West8) Blijburg 58 Leerlingen IJburg College Maquettes van jongeren 59 Team Sarphati/Stadshub Olifanteneiland 60 Laurens Bom Pier van IJburg 61 Onno van Rieven Surfcenter IJburg 62 Stefan Kempen Water en zonsondergang als decor 63 Martijn Peetoom Van alles voorzien 64 John Ashworth Utopia te Amsterdam 65 Evita en Francesco Een eiland waar alles kan 66 Lieve, Dimitri, Hugo en Felix Geluid en wind buiten houden 67 Yvonne en Haplo Een groot park 68 Rob en Ilona Een eiland waar oudere mensen wonen 69 Taeke Roukema Doetopia 70 Fabian en zijn broertje Zuidoost op IJburg 71 P.B. Houtkamp Diversity 72 André Roukema Strandberg 73 E. Rentenaar Bestemming Amsterdam 74 Eline La Croix Kip ik heb je 75 E. Rentenaar De uitvlucht 76 Luuk Kuiper De groene heuvel 77 Jochem van Staalduine Eilanders in Zicht 78 Wim Hendriks Het kopje van IJburg 79 Roland Nijessen Honden vrijloop eiland 80 Jorien Wallast Duurzaamste stadswijk ter wereld 81 Daan Bleumink Nederlands Olympischgeoriënteerde Schietbaan 82 Leonie Arbouw Recycle de Fyra 83 Timon Huizendveld Duurzame watercyclus 84 Ramon Scharff Centre island 85 Leerlingen St. Antonius basisschool Kortenhoef Ideeën voor het Centrumeiland 86 Bagia Gagua Cultuureiland 87 Tonny van Velzen Zoals Mont Saint Michel 88 Cristhie Hupkes Selfsupporting privé-eiland 89 Steve Elbers Mijn eiland 90 Oscar en Merel Idealenstad 91 Laura Groeneveld Meer eiland

30 28 92 Angela Zeneiland 93 Anouk Mooijman en Vera Bals Sameneiland 94 Paulien, Romée, Ivan, Boudewijn, Madelon en Robert Schaap, Lua Brisa (Maand en Wind) 95 Jelle Straatsma Spannend eiland voor tevreden mensen 96 Anna van Diepen Speelparadijs 97 Sicco en Bas Open IJland 98 Julian Een soort van tuin 99 Robin, Koen en Tim Vrij uitzicht 100 Carla Vermeer en Annekoos Kleijn Creatief eiland zonder consumentisme 101 Vera Memleere Open en privé 102 Jeske en Sjaak Toevluchtsoord 103 Engelse mensen Heuveleiland 104 Lauretta van de Merwe Het waddeneiland 105 Collin van den Broek Een eiland waar tijd niet bestaat 106 Naamloze inzender Zonde van al dat mooie water! 107 Pascal ter Horst Festivalterrein 108 Casper Boom Groen (klein) utopia 109 Mei-Lan Lodder Vakantie in eigen land 110 Teun Zevenhek en Roos van de Weerd Waterland 111 Melissa Buitenweg Wok & Wol 112 Merlijn van Oostrum Paintballterrein 113 Merlijn en Melissa Een eiland om mee te spelen 114 Lars en Roos Een meer en een flat 115 Daan van Diemen Meer snelstromend water in Nederland 116 Merlijn, Rianne en Ruth Studenteneiland 117 Jeroen van der Zant Zelfbouwtheater broedplaats 118 Isatou Darboe Shopping centre and cinema 119 XOOMlab CPEI 120 Familie Stegenga Droomeiland Stegenga 121 Zakaria Een moskee, synagoge en kerk ineen 122 Elke Evers Zichtbaar vanuit de ruimte 123 Inge Onafhankelijk IJburg 124 Zes kinderen Het alles-mag-paradijs 125 Maurits Versteeg Evacuatie-eiland 126 Dorus Stokhof Voorzieningeneiland (als aanvulling op IJburg) 127 Joran Kuijper Vox populi 128 Marit van Buuren Tanahantara (Tussenland) 129 Annemoon Mulder Windeiland 130 Silvia Ariotti Happy Island 131 Nina Tutein Nolthenius Studentenwoningeneiland 132 Adinda Post Stilte in de drukte-eiland 133 Edwin, Catootje, Bo Eiland voor iedereen 134 Arjen de Ruiter IJ-land 135 Dollart en Cairo Meereiland 136 Gert en Titus van der Linde Speeleiland 137 Joop Kroesbergen Ouderenvoorzieningen 138 Tom Huigen De Bult 139 Marc van Balen Ijland 140 Joanna Snabel Een verschillend woongebied 141 Michael Debaise Een centrale ontmoetingsplek 142 Fréderique Charbon Kloppend eiland 143 Lucia Cornelje en Marianne Kratereiland 144 Nicole van Donk Fatamorgana 145 Helene Tabben Glooilandschap 146 Elisabeth Spits Strandeiland 147 Paul van Ginkel Boseiland 148 Marian van Keuk Creatief-recreatief-eiland 149 Barbara Ponteyn Een centrum van voorzieningen 150 Siska Mulder Kampeereiland 151 Gerben Broens Ecowoningen, stadstuinen en creatieve ruimtes 152 Diverse kindertekeningen Namenlijst genodigden workshops Groep 1: Hard Core Duurzaamheid Els Leclercq Janneke Verwey (Sah Projects) Otto Reinstra (Waternet) Jorien Wallast Jip Louwe (Vogelbescherming Nederland) Martijn Peetoom Moniek Spaans Tayfun Yalcin Joost Voorstenbosch, Harvey Otten, Jeroen Snel (CPEI/XOOMLAB) Groep 2: Stranddorp Jos den Dikken Jan Willem de Groot (WIKI House) Frank van Zwieten, Onno Rieven (Surfcenter IJburg) Albertine Baauw + dochter van 11 Anne Marie Verheijden (Verheijden Concepts) Mischa Woutersen, Pascal de Beer, Sebastiaan de Beer, Gigi Ong Alok (Sarphati Studievereniging) Cees Dam, Dam & Partners Architecten Adriaan Geuze (West 8) Groep 3: Een Eiland voor 0 tot 99 jarigen Lidewij Lenders (Maatworks) Narda Beunders (Ruimte om in te geloven) Menno Vergunst, Johan Vlug, Henk Schuitemaker (VLUGP) Eline La Croix Ramon Scharff Tom Bergevoet, Maarten van Tuijl KIEM Gronden Jeroen van der Zant Richard Raats Laurens Bom Tom Bergevoet, KIEM Gronden Hannah Oosterhout

31 ARCAM Prins Hendrikkade VX Amsterdam T arcam@arcam.nl

32