Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt

Transcriptie

1 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt

2 Colofon Samenstelling nota: Werkgroep Lokaal Gezondheidsbeleid, Regio Twente Ontwerp voorkant: Digidee ontwerpstudio Enschede Tekstbewerking: Els Overkamp Lay-out: text enzo April 2008 Pagina 2 van 44

3 Inhoudsopgave Samenvatting resultaten uit de eerste en tweede fase Gezondheidsbeleid in Twente Preventie nader bekeken Soorten preventie De leeflijn Advies van de themawerkgroep Alcohol Inleiding Stand van zaken in de regio Inhoudelijke aspecten van alcoholpreventie Organisatorische aspecten van alcoholpreventie Advies voor alcoholpreventie Advies van de themawerkgroep Roken Inleiding Stand van zaken in de regio Inhoudelijke aspecten van tabakspreventie Organisatorische aspecten van tabakspreventie Advies van de themawerkgroep Roken Advies van de themawerkgroep Overgewicht Inleiding Stand van zaken in de regio Inhoudelijke aspecten van overgewicht Beleidsmatige overwegingen Advies van de themawerkgroep Overgewicht Advies van de themawerkgroep Depressie Inleiding Stand van zaken in de regio Inhoudelijke aspecten van depressies Organisatorische en financiële aspecten van de preventie van depressies Financiële aspecten Advies van de themawerkgroep Depressie Algemene beleidsadviezen Inleiding Zes adviezen voor preventiebeleid Randvoorwaarden voor preventiebeleid Slotconclusie Literatuurlijst Bijlage 1 Inventarisatie regionaal aanbod voor de gekozen thema's Bijlage 2 Samenstelling werkgroep en themawerkgroepen Pagina 3 van 44

4 Samenvatting resultaten uit de eerste en tweede fase Inleiding Een goede gezondheid is waardevol voor het individu en de samenleving. Mensen met een goede gezondheid kunnen zich optimaal ontwikkelen en zo lang mogelijk actief deelnemen aan de maatschappij. Door te investeren in een goede openbare gezondheidszorg (OGZ) wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan het behoud en de bevordering van de gezondheid van burgers. De OGZ richt zich op het versterken van de keuze van mensen om gezond te blijven, het wegnemen van risico's op ziekte en het voorkomen dat specifieke aandoeningen ontstaan. Voorkomen is immers nog steeds beter dan genezen. Een goede gezondheid en het behoud daarvan, wordt door meer factoren bepaald dan enkel de afwezigheid van ziekte. Naast de genetische aanleg, leefstijl en beschikbaarheid van voorzieningen hebben ook omgevingsfactoren als de woonomgeving, onderwijs, sociale samenhang of veiligheid invloed op de gezondheid. In het lokale gezondheidsbeleid van gemeenten komen al deze facetten aan bod om de gezondheid van burgers te behouden en te bevorderen. Het lokale gezondheidsbeleid vormt een belangrijke pijler in de OGZ. De Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (Wcpv) stelt als eis dat gemeenten om de vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid vaststellen. Omdat in gemeenten vaak vergelijkbare gezondheidsproblemen aan de orde zijn, heeft de Bestuurscommissie Openbare Gezondheidszorg 1 van de Regio Twente besloten om in Twents verband inhoud te geven aan het lokale gezondheidsbeleid voor de periode Daarvoor is de Werkgroep Lokaal Gezondheidsbeleid in het leven geroepen waar vertegenwoordigers van gemeenten en de GGD Regio Twente zitting in hebben 2. Deze werkgroep heeft het ontwikkeltraject 'Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven' opgezet. Kenmerkend voor dit traject is dat vanaf het begin alle partijen worden betrokken bij de beleidsontwikkeling. Omdat een goede samenwerking tussen partijen in Twente als een belangrijke voorwaarde wordt gezien voor een succesvol gezondheidsbeleid. Het ontwikkeltraject leidt uiteindelijk tot de regionale nota Lokaal Gezondheidsbeleid (LGB). Daarvoor worden drie fasen doorlopen: Eerste fase Bepalen van de centrale gezondheidsthema's voor de komende vier jaar. Tweede fase Inventarisatie van de huidige preventieactiviteiten per gezondheidsthema en vaststelling welke aanvullende acties moeten worden opgepakt. Derde fase Opstellen van een uitvoeringsprogramma om de gewenste gezondheidswinst te realiseren. Resultaten eerste fase In de eerste fase is vooral nagedacht welke gezondheidsthema's prioriteit moeten krijgen in de regionale nota LGB. Daarvoor is een werkconferentie georganiseerd voor gemeenten en relevante organisaties op het gebied van preventie. Voorafgaand aan deze werkconferentie is onder deze partijen een quick scan uitgevoerd met als centrale vraag welke gezondheidsthema's zij voor de komende jaren belangrijk vinden. De uitkomsten van deze quick scan zijn op de werkconferentie gepresenteerd. Tevens zijn op deze dag de belangrijkste gegevens uit 1 Deze bestuurscommissie bestaat uit de volgende gemeenten: Almelo, Borne, Dinkelland, Enschede, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo, Hof van Twente, Losser, Oldenzaal, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand, Wierden. 2 Zie bijlage 1 voor een overzicht van de leden van deze werkgroep. Pagina 4 van 44

5 de Volksgezondheid en Toekomstverkenning (VTV) gepresenteerd, evenals de beleidsmatige vertaling daarvan in de Rijksnota 'Kiezen voor gezond leven' 3. Tijdens de werkconferentie is, op basis van deze informatie en onderling overleg, besloten om in de regionale nota LGB het accent te leggen op de volgende gezondheidsthema's: alcohol; roken; overgewicht; depressie. Aanpak tweede fase In de tweede fase van het ontwikkeltraject zijn themawerkgroepen geformeerd rondom elk gezondheidsthema. In deze themawerkgroepen waren verschillende organisaties vertegenwoordigd 4. Deze werkgroepen kregen de volgende opdracht mee: 1. geef een beschrijving van het lopende beleid en activiteiten die regiobreed worden uitgevoerd; 2. stel beleidsdoelen op voor de komende vier jaar die goed zijn onderbouwd; 3. geef aan op welke wijze deze beleidsdoelen kunnen worden gerealiseerd. De grote winst van deze aanpak is dat de relevante partijen met elkaar hebben vastgesteld wat de huidige activiteiten zijn en welke aanvullingen zij nodig achten voor nog meer gezondheidswinst. Tevens zijn de verschillende partijen al betrokken bij de wijze waarop het gezondheidsbeleid straks moet worden uitgevoerd. Want ook in de uitvoering van het lokale gezondheidsbeleid zal in de toekomst de samenwerking tussen partijen hard nodig zijn. Adviezen per gezondheidsthema De resultaten van de tweede fase zijn gepresenteerd in de nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid. Fase 2'. Op basis van de inventarisatie is gebleken dat op dit moment al vele activiteiten verspreid over de regio worden uitgevoerd. Het advies van de themawerkgroepen luidt om deze (project)activiteiten te continueren en gebruik te maken van de ervaring onder het motto 'Dat wat werkt, dat werkt'. Wel dient continu aandacht te zijn voor het voorkomen van versnippering van het preventiebeleid. De inventarisatie heeft ook duidelijk gemaakt dat het huidige preventiebeleid op onderdelen verbetering dan wel een aanvulling behoeft. De themawerkgroepen hebben aan de hand van de leeflijn bekeken welke preventieactiviteiten zinvol zijn voor welke leeftijdscategorieën 5. Het voorstel van de themawerkgroepen is om het beleid op de volgende aspecten te intensiveren: Alcohol Geef de komende vier jaar uitvoering aan het projectplan 'Happie fris?' onder aansturing 3 De resultaten van de eerste fase zijn vastgelegd in de nota Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid. Fase 1. 4 Zie bijlage 2 voor een overzicht van de samenstelling van de themawerkgroepen. 5 De leeflijn gaat uit van het principe dat preventie voor elke leeftijdscategorie weer anders moeten worden opgepakt. De leeflijn gaat uit van vier leeftijdsgroepen: jonge jeugd (tot 15 jaar); oudere jeugd (15-25 jaar), volwassenen en ouderen. Pagina 5 van 44

6 van de stuurgroep Jeugd en Alcohol 6. Dit project beoogt het alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen door een combinatie van maatregelen gericht op de omgeving (voorschriften en voorzieningen) en op het individu (voorlichting). Tevens dienen ouders te worden geïnformeerd over de wijze waarop zij het alcoholgebruik van hun kinderen kunnen beperken. Vanaf 2010 moet aandacht komen voor het alcoholgebruik onder ouderen. Roken Voorkom dat jongeren beginnen met roken met behulp van de interventieprojecten 'Rookvrije scholen' en 'Actie Tegengif'. In deze projecten wordt ingezet op gezondheidsbevordering (voorlichting), het beïnvloeden van de sociale omgeving (de groep) en de fysieke omgeving (gezond binnenmilieu). Daarnaast moet de verbinding worden gelegd met andere preventieve gezondheidsactiviteiten (die bijvoorbeeld zijn gericht op alcoholgebruik). Verder is het van belang dat er meer samenhang komt in de wijze waarop professionals mensen ondersteunen bij het stoppen met roken. Overgewicht Ontwikkel een integraal aanbod voor de jeugd van 4 19 jaar met behulp van de Gezonde School methode. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van de bewezen effectieve projecten 'Lekker fit in je vel' en 'Kiezen voor hart en sport'. Vanaf 2010 moeten activiteiten worden opgezet om op de werkplek van volwassenen het overgewicht aan te pakken. Depressie Zet in op acties om burgers en intermediairs te informeren hoe zij vroegtijdig depressieve klachten bij henzelf of anderen kunnen herkennen. Bewustwording en vroegsignalering zijn in dit kader sleutelbegrippen. Het accent ligt daarbij op zelfstandig wonende 65- plussers. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van bewezen effectieve interventies. Tevens moeten de verschillende professionals meer afstemmen dan wel samenwerken als het gaat om de wijze van doorverwijzing en het gebruik van 'best practices'. Adviezen voor een effectief gezondheidsbeleid Op basis van de resultaten van de vier themawerkgroepen is duidelijk geworden dat een aantal adviezen voor alle gezondheidsthema's relevant zijn. Voor een effectief en efficiënt lokaal gezondheidsbeleid moet aandacht zijn voor de volgende aspecten: Stel een integraal gezondheidsbeleid op Juist gemeenten hebben de mogelijkheid om vanuit verschillende beleidsdomeinen de gezondheid van de burgers gunstig te beïnvloeden. Er zijn methodes beschikbaar om dit integrale beleid tot stand te brengen. De VNG is vanuit het gemeentelijk ondersteuningstraject LOGIN bereid de 14 Twentse gemeenten en hun GGD te helpen bij het verkennen en uitdiepen van de mogelijkheden voor integraal gezondheidsbeleid. Zorg voor afstemming tussen de verschillende interventies per gezondheidsthema Uit onderzoek is gebleken dat verschillende gezondheidsproblemen vaak samengaan. Zo gaat overmatig alcoholgebruik vaak samen met roken. Vooral op lokaal niveau moeten gemeenten verbindingen leggen tussen de verschillende interventies om risicogroepen te motiveren mee te doen aan activiteiten. 6 In deze stuurgroep participeren bestuurders van gemeenten, Justitie, Politie Twente, Tactus verslavingszorg en Horeca Nederland. Dit is een initiatief van het Regionaal College waarin alle burgemeesters van Twente evenals de hoofdofficier van Justitie en de korpschef zitting hebben. Pagina 6 van 44

7 Zorg voor afstemming tussen de uitvoerders in de keten van preventie en zorg Op deze wijze wordt een samenhangend en effectief gezondheidsbeleid gerealiseerd. De gemeente heeft hierbij de regie. In samenwerking met hun GGD zullen zij verbindingen tot stand moeten brengen tussen de verschillende partijen. De vier multidisciplinaire themagroepen uit het ontwikkeltraject kunnen in dit kader een aanjaagfunctie vervullen. Tevens kan binnen het Preventie Platform Twente de nodige afstemming tussen partijen tot stand komen. Voer een duidelijke regie op de middelen voor preventie Met de komst van de Wmo en de aanpassingen in de ziektekostenverzekeringen, zijn de gelden voor preventie in beweging. Dit levert kansen op, maar ook bedreigingen. Middelen kunnen versnipperd raken over de verschillende onderwerpen. Zeker wanneer de preventie door verschillende bronnen wordt gefinancierd. Daarnaast liggen nog mogelijkheden open om nieuwe financieringsbronnen aan te boren. Een regionale subsidieverwerver kan namens de gemeenten daar veel in betekenen. Van belang is dat gemeenten duidelijk de regie in handen hebben als het gaat om de inhoudelijke én financiële aansturing van het preventiebeleid. Focus de aandacht op gezondheidsverschillen Ongezond gedrag komt voor in alle lagen van de bevolking. Bepaalde ongezonde gedragingen zijn echter oververtegenwoordigd bij bepaalde bevolkingsgroepen. Het gezondheidsbeleid is er voor iedereen, maar een extra inspanning moet worden geleverd voor de kwetsbare groepen in de regio. Monitor het proces en de effecten van activiteiten Om de effectiviteit van preventie te kunnen bepalen, is monitoring nodig. Deze monitor richt zich op het proces (wordt het uitgevoerd zoals bedoeld) en het effect (wordt datgene bereikt wat is beoogd). Op basis van deze informatie kan een traject worden bijgesteld of aangepast. De epidemiologen van de GGD Regio Twente doen onderzoek naar de gezondheidssituatie van de Twentse bevolking. Het advies is om de onderzoeksactiviteiten af te stemmen op de doelen en activiteiten uit het regionale gezondheidsbeleid. Financiën Om de regionale nota LGB te kunnen uitvoeren, is natuurlijk geld nodig. De Twentse gemeenten hebben aangegeven dat in beginsel deze activiteiten binnen de beschikbare middelen moeten worden uitgevoerd (budgetneutraal). Op dit moment wordt naarstig gezocht naar vormen van externe financiering om onderdelen van de nota te kunnen realiseren. Mocht echter extra financiering nodig zijn, dan worden deze voorstellen aan de Bestuurscommissie Openbare Gezondheidszorg voorgelegd. Planning derde fase De werkzaamheden voor de derde fase van het ontwikkeltraject zijn in volle gang. De beleidsvoornemens uit de tweede fase worden in een uitvoeringsprogramma geconcretiseerd. Naar verwachting is deze fase medio mei afgerond. Dit programma is enkel gericht op de uit te voeren acties in 2008 en Na twee jaar wordt een nieuw uitvoeringsprogramma opgesteld voor de resterende twee jaar (2010 en 2011). Op deze wijze is het mogelijk om gedurende het uitvoeringstraject nog op nieuwe ontwikkelingen in te spelen. In het uitvoeringsprogramma zal communicatie een belangrijk onderdeel zijn. Al eerder is gesteld dat voor een succesvolle uitvoering van het LGB veel organisaties nodig zijn. Om deze partijen bij het proces te betrekken, is een goede communicatiestrategie noodzakelijk. Pagina 7 van 44

8 Tot slot Wanneer alle fasen zijn doorlopen en de regionale nota LGB een feit is, dan wordt deze nota geïntegreerd in de lokale nota LGB van elke gemeente in Twente. En dan moet iedereen aan de slag. Gemeenten voorop, maar ook alle andere partijen die nodig zijn om het regionale gezondheidsbeleid tot een succes te maken. Want een gezond Twente maak je niet alleen. Daarom is het motto voor de komende vier jaar 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid'. Pagina 8 van 44

9 1 Gezondheidsbeleid in Twente Gezond zijn en gezond blijven, dat wil iedereen. Een goede gezondheid is echter niet alleen van belang voor het individu maar ook voor de maatschappij. Mensen met een goede gezondheid kunnen zich optimaal ontwikkelen en zo lang mogelijk actief deelnemen aan de samenleving. Door te investeren in een goede openbare gezondheidszorg (OGZ) wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de gezondheid van burgers. De OGZ vormt de eerste schakel in de zorgketen, de zogenaamde 0de lijn van de gezondheidszorg. Deze vorm van gezondheidszorg richt zich op versterken van de keuze van mensen om gezond te blijven, het wegnemen van de risico's op ziekte en het voorkomen dat specifieke aandoeningen ontstaan. Voorkomen is immers nog steeds beter dan genezen. Een goede gezondheid en het behoud daarvan, wordt door meer factoren bepaald dan enkel de afwezigheid van ziekte. Naast de genetische aanleg, leefstijl en beschikbaarheid van voorzieningen hebben ook omgevingsfactoren als de woonomgeving, onderwijs, sociale samenhang of veiligheid invloed op de gezondheid. In het lokaal gezondheidsbeleid van gemeenten komen al deze facetten aan bod om de gezondheid van burgers te behouden en te bevorderen. Het lokale gezondheidsbeleid vormt een belangrijke pijler in de OGZ. De Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (Wcpv) stelt als eis dat gemeenten om de vier jaar een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid vaststellen. Omdat gemeenten vaak te maken hebben met vergelijkbare gezondheidsproblemen, heeft de Bestuurscommissie Openbare Gezondheidszorg 7 van de Regio Twente besloten om in Twents verband het lokaal gezondheidsbeleid voor de periode aan te pakken. Daarvoor is de Werkgroep Lokaal Gezondheidsbeleid 8 in het leven geroepen. Deze werkgroep heeft het ontwikkeltraject 'Twente kiest voor gezond leven werkt aan gezondheid' opgezet. Bij de opzet is nadrukkelijk gekozen om relevante partijen in Twente vanaf het begin te betrekken. Samenwerking staat centraal in de Twentse aanpak; zowel bij de formulering van het beleid als straks in de uitvoering. Want alleen in een goede samenwerking kan een effectief gezondheidsbeleid tot stand komen. Aanpak lokaal gezondheidsbeleid in Twente In het ontwikkeltraject worden drie fasen doorlopen om tot een regionaal gezondheidsbeleid te komen. In de eerste fase is vooral nagedacht welke gezondheidsthema's prioriteit moeten krijgen in het regionale gezondheidsbeleid. Om samen in Twente tot een goede keuze te komen, is een werkconferentie georganiseerd voor gemeenten en relevante organisaties op het gebied van de preventie. Voorafgaand aan deze werkconferentie is onder deze partijen een quick scan uitgevoerd met als centrale vraag welke gezondheidsthema's zij voor de komende jaren belangrijk vinden. De uitkomsten van deze quick scan zijn op de werkconferentie gepresenteerd. Tevens zijn op deze dag de belangrijkste gegevens uit de Volksgezondheid en Toekomstverkenning (VTV) gepresenteerd, evenals de beleidsmatige vertaling daarvan in de landelijke preventienota 'Kiezen voor gezond leven'. Samen vormen de landelijke gegevens en de uitkomsten van de regionale quick scan de basis waarop in Twente de keus is gemaakt om in het regionale gezondheidsbeleid aandacht te besteden aan de volgende thema's 9 : 7 Deze bestuurscommissie bestaat uit de volgende gemeenten: Almelo, Borne, Dinkelland, Enschede, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo, Hof van Twente, Losser, Oldenzaal, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand, Wierden. 8 Zie bijlage 2 voor een overzicht van de leden van de Werkgroep Lokaal Gezondheidsbeleid. 9 Voor meer informatie over de uitkomsten van de eerste fase in dit ontwikkeltraject, wordt verwezen naar het verslag van de werkconferentie en de nota Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid. Fase 1. Pagina 9 van 44

10 alcohol; roken; overgewicht; depressie Bij de keuze van deze thema's is tevens de ambitie uitgesproken om deze gezondheidsthema's integraal aan te pakken. Van belang is dat de verschillende partijen (zoals gemeenten, zorgaanbieders, scholen, zorgverzekeraars, patiëntenorganisaties en zorgaanbieders) intensiever gaan samenwerken waardoor meer samenhang ontstaat in het bestaande aanbod en de effectiviteit van de interventies wordt verhoogd. In de tweede fase zijn de bovenstaande gezondheidsthema's nader uitgediept. Rondom elk gezondheidsthema zijn werkgroepen 10 geformeerd die de volgende opdracht kregen: 1. geef een beschrijving van het lopende beleid en activiteiten die regiobreed worden uitgevoerd; 2. stel beleidsdoelen op voor de komende vier jaar die goed zijn onderbouwd; 3. geef aan op welke wijze deze beleidsdoelen kunnen worden gerealiseerd. Van belang was om in deze fase een goed beeld te krijgen van het huidige beleid en wat de mogelijke oplossingsrichtingen zijn om het probleem nog beter te kunnen aanpakken. Het resultaat van de tweede fase is vastgelegd in deze nota 'Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven. Fase 2: thema's uitgewerkt'. De nota is belang voor de derde fase waarin het uitvoeringsprogramma voor de komende jaren wordt uitgewerkt. De planning is dat in het voorjaar van 2008 deze laatste fase van het ontwikkeltraject wordt afgerond. Leeswijzer Voordat de centrale gezondheidsthema's uitvoerig aan bod komen, wordt eerst in hoofdstuk 2 toegelicht langs welke twee dimensies preventieactiviteiten kunnen worden ingedeeld. De begrippen uit dit hoofdstuk komen terug in de beschrijving van de onderzoeksthema's. In de hoofdstukken 3 tot en met 6 komen de centrale gezondheidsthema's aan bod. Deze nota wordt afgesloten met een hoofdstuk waarin algemene beleidsadviezen voor het uitvoeringsprogramma worden gegeven. 10 Zie bijlage 2 voor een overzicht van de deelnemers per themagroep. Pagina 10 van 44

11 2 Preventie nader bekeken Preventie is binnen de OGZ een belangrijk begrip. Preventie kan worden omschreven als 'het voorkomen van ziekten en het bevorderen van gezondheid door het wegnemen van risico's, het bevorderen van gezond gedrag, evenals het beperken van de gevolgen van ziekten door vroegtijdige opsporing met als doel het bevorderen van een lang en gezond leven voor zoveel mogelijk mensen' (Vereniging voor Volksgezondheid en Wetenschap). Voordat uitgebreid wordt ingegaan op de preventieactiviteiten die al in Twente worden uitgevoerd rondom de gekozen gezondheidsthema's, is het zinvol om het begrip preventie nader toe te lichten. De verschillende preventieactiviteiten kunnen worden ingedeeld langs twee dimensies: het soort preventieactiviteit en de doelgroep waarop de activiteit is gericht. In dit hoofdstuk worden de beide dimensies besproken. In de volgende hoofdstukken wordt regelmatig op deze begrippen teruggegrepen. 2.1 Soorten preventie Preventieactiviteiten kunnen worden onderverdeeld in drie soorten preventie: universele preventie, selectieve preventie en geïndiceerde preventie: Universele preventie Is gericht op de algemene bevolking of een deelpopulatie die geen verhoogd risico heeft om een stoornis te krijgen. Bijvoorbeeld massamediale campagnes gericht op de gehele bevolking of schoolprogramma's waarbij alle leerlingen, ongeacht hun risicostatus benaderd worden. Selectieve preventie Is gericht op groepen met een hoog risico op het ontstaan van een gezondheidsprobleem. Bijvoorbeeld ondersteuningsgroepen of trainingen voor mensen die recent een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt of chronische stress ondervinden. Voorbeelden hiervan zijn ondersteuningsgroepen voor verzorgers van dementerende ouderen, trainingen voor werklozen en gespreksgroepen voor kinderen van alcoholisten. Geïndiceerde preventie Is gericht op mensen waarbij de ontwikkeling van een gezondheidsprobleem zich in een beginstadium bevindt. Een bekend voorbeeld is de cursus Omgaan met depressie die op veel plaatsen wordt aangeboden aan mensen met beginnende klachten. Ook kan het gaan om beginnende rokers, jongeren die dronken zijn, pubers met stemmingsklachten of mensen met overgewicht. Het onderscheid ligt in het moment waarop de interventie ingrijpt. Wanneer een aandoening is vastgesteld, wordt gesproken van behandeling en niet meer van preventie (Mrazek & Haggerty, 1994). 2.2 De leeflijn Preventieactiviteiten kunnen ook worden ingedeeld aan de hand van de doelgroep waar de activiteiten op zijn gericht. In deze nota heeft de werkgroep er voor gekozen om een indeling te maken naar leeftijdscategorie, de zogenaamde leeflijn. In de leeflijn wordt onderscheid gemaakt tussen vier leeftijdsgroepen: Jonge jeugd (tot 15 jaar) In deze leeftijdsgroep spelen ouders en andere omgevingsfactoren (school, vrijetijdsverenigingen en kinderopvang) een belangrijke rol. Pagina 11 van 44

12 Oudere jeugd (15-25 jaar) In deze levensfase vormen zich veel riskante leefwijzen. De eigen identiteit wordt belangrijker, evenals de interactie met de omgeving (invloed van leeftijdsgenoten, cultuur en vriendengroepen). Volwassenen De gevolgen van de gekozen leefwijzen voor de gezondheid begint in deze leeftijdgroep duidelijk te worden. Voor volwassenen zijn nieuwe settings voor preventie relevant (zoals werk en gezin). Ouderen Met het toenemen van de leeftijd dient zich een nieuwe levensfase aan. Dit betekent niet alleen dat gezondheidsproblemen op een andere manier relevant worden, maar ook dat de setting waarin interventies moeten plaatsvinden veranderen. Deze indeling sluit aan bij de handleidingen die in het kader van het landelijke actieprogramma van 'Kiezen voor gezond leven' zijn opgesteld. De handleiding beschrijft per leeftijdscategorie de ingrediënten waarmee gemeenten rondom een gezondheidsthema een basispakket kunnen samenstellen 11. Deze handleidingen kunnen worden ingezet voor het lokale gezondheidsbeleid, met waar mogelijk lokale accenten. 11 Richtlijn tabakspreventie (Stivoro), Handleiding preventie van overgewicht (Voedingscentrum) en handleiding preventie van depressie (Trimbos). Pagina 12 van 44

13 3 Advies van de themawerkgroep Alcohol 3.1 Inleiding Op dit moment is alcoholpreventie in Twente - maar ook landelijk - goed onder de aandacht van beleidsmakers. Deze aandacht richt zich vooral op de jeugd, de jongeren en hun ouders. Cijfers maken duidelijk dat jongeren steeds vroeger, steeds vaker en dan vooral ook steeds meer drinken. Onder jongeren is bovendien de meeste gezondheidsschade van overmatig alcoholgebruik te verwachten, zowel wat betreft de schade aan de hersenen als schade ten gevolge van ongelukken en misdrijven. Daarnaast geldt nog steeds 'jong geleerd, oud gedaan'. Veel drinken op jonge leeftijd is een belangrijke risicofactor voor problematisch alcoholgebruik op latere leeftijd. In Twente drinkt bijna driekwart van de jongeren wel eens alcohol. In de tweede klas van het voortgezet onderwijs drinkt 62% wel eens alcohol. In de vierde klas is dit percentage opgelopen tot 88%. Van de weekenddrinkers is bekend dat 16% van de tweedeklassers meestal 5 of meer glazen drinkt. In de vierde klas gaat het om 64% van de leerlingen die zoveel drinken. Dit zware alcoholgebruik komt meer voor onder VMBO leerlingen dan onder HAVO/VWO leerlingen (uit het jongerenonderzoek van de GGD Regio Twente, 2004). Als het gaat om volwassenen dan blijkt dat 8 op de 10 volwassenen wel eens alcohol drinkt. Bij 10% van deze leeftijdsgroep is sprake van zwaar alcoholgebruik (minstens één dag per week 6 of meer glazen). In Twente komt zwaar alcoholgebruik relatief vaker voor onder mannen en werkenden. Van de groep ouderen is bekend dat 15% dagelijks 2 of meer glazen drinkt. De helft daarvan drinkt met enige regelmaat 3 glazen of meer per dag. Mannen drinken ook op deze leeftijd relatief meer dan vrouwen. De themawerkgroep Alcohol heeft een overzicht gemaakt van de huidige alcoholpreventie in de regio Twente. Daarnaast worden in dit hoofdstuk voorstellen gedaan over de aanpak van alcoholmisbruik. Daarbij wordt tevens ingegaan op de organisatorische en financiële aspecten van deze gewenste aanpak. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een voorstel hoe de regionale en lokale alcoholpreventie voor de komende vier jaar moet worden opgepakt. 3.2 Stand van zaken in de regio In Twente is Tactus verslavingszorg de belangrijkste instelling als het gaat om verslavingszorg en verslavingspreventie. Binnen de afdeling Preventie en Consultancy is de kennis over preventie van verslavingsproblemen geconcentreerd. Tactus verslavingszorg heeft een breed aanbod van activiteiten die door gemeenten worden afgenomen. Deze activiteiten worden afgestemd op de wensen en eisen van de lokale situatie. Voor een deel wordt alcoholpreventie gefinancierd via de centrumgemeenten Enschede en Almelo. De centrumgemeenten maken jaarlijks afspraken met Tactus verslavingszorg voor een basispakket. Veel activiteiten richten zich op jeugd en jongeren met als doel het voorkomen van (het beginnen met) middelengebruik, het verantwoord leren omgaan met middelen en het weerstaan van groepsdruk. Deze activiteiten vinden op basisscholen en in het voortgezet onderwijs plaats. Daarnaast zijn activiteiten ook gericht op volwassenen. Dit kan zijn in de rol van ouder/ opvoeder of in het kader van eigen problematisch gebruik. Voorlichting en hulpverlening via internet zijn veelbelovende instrumenten voor preventie van problematisch alcoholgebruik. Tactus verslavingszorg heeft met succes de internetbehandeling 'Alcohol de baas' ontwikkeld en voor het basisonderwijs het digitale leerprogramma 'Op tijd voorbereid'. Voor de verdere ontwikkeling van deze vorm van e-hulpverlening, is vooral de financiering een belangrijk knelpunt. Pagina 13 van 44

14 Het meest effectief bij preventie van alcoholgebruik is een integrale aanpak, waarbij een combinatie wordt gezocht van voorschriften (bijvoorbeeld openingstijden horeca, leeftijdsgrenzen), voorzieningen (bijvoorbeeld alcohol in een apart deel van een supermarkt) en voorlichting. De vele initiatieven in gemeenten worden in toenemende mate gebundeld in een regionale aanpak. Dit heeft ondermeer geleid tot een initiatief van het Regionaal College 12 om een stuurgroep Jeugd & Alcohol in het leven te roepen. In deze stuurgroep participeren gemeenten (bestuurders), Justitie, Politie Twente, Tactus verslavingszorg en Horeca Nederland. De stuurgroep heeft onlangs een plan van aanpak opgesteld met de titel: 'Happie Fris??! Integrale aanpak jeugd & alcohol in Twente'. Dit plan gaat uit van een integrale benadering met veel partijen. Een deel van de kosten van dit project en de facilitering daarvan, wordt opgebracht door de centrumgemeenten. Daarnaast dragen gemeenten uit eigen middelen bij aan lokale activiteiten. Tevens is een financiële bijdrage aan de provincie gevraagd. Binnen dit regionale plan zijn ook subregionale initiatieven ontstaan. Voor een volledig overzicht van de activiteiten die in Twente worden uitgevoerd rondom het thema alcohol wordt doorverwezen naar bijlage 1 van deze nota. 3.3 Inhoudelijke aspecten van alcoholpreventie In diverse internationale rapporten is de werking van beleidsmaatregelen ten aanzien van alcoholmisbruik samengevat. Uit deze gegevens komt naar voren dat de alcoholproblematiek sterk samenhangt met het gemiddelde gebruik per hoofd van de bevolking. Hoe meer mensen gemiddeld drinken, hoe meer mensen problemen hebben met alcoholgebruik. Maatregelen die zijn gericht op de prijs en beschikbaarheid van alcohol zijn het meest effectief in het tegengaan van alcoholgebruik (Van der Wilk e.a., 2007). Voor het lokale beleid zijn vergunningverlening en handhaving daarbij belangrijke instrumenten. Het effect van interventies die op het individu zijn gericht (zoals voorlichting, educatie en training) zijn over het algemeen gering (Lammers, 2001). Wel kunnen dergelijke interventies bijdragen aan het besef dat alcohol problemen veroorzaakt, waardoor het nemen van andere maatregelen gemakkelijker wordt. Op het individu gerichte interventies zijn effectiever wanneer ze onderdeel zijn van een breed pakket van maatregelen. In het terugdringen van het alcoholgebruik onder de jeugd en jongeren kunnen ouders een belangrijke bijdrage leveren (Van der Vorst, 2007). Het blijkt dat ouders vaak onvoldoende zicht hebben op het alcoholgebruik van hun kinderen. Wanneer zij zich echter wel op de hoogte brengen van het alcoholgebruik van hun kinderen en dit ook met hen bespreken, kunnen ouders wel degelijk invloed uitoefenen op het gebruik. Ook kan het stellen van duidelijke regels in sommige gevallen een beperkende invloed hebben. Daarnaast hebben ouders ook een voorbeeldfunctie voor hun kinderen. Om preventie effectief te laten zijn, is het van belang dat activiteiten voldoende intensief worden uitgevoerd. Dit betekent voor een effectieve alcoholpreventie: Stel een beperkt aantal doelen. Zorg voor samenhang en continuïteit in preventieactiviteiten. Richt activiteiten op de gehele doelgroep, maar ook op de risicogroepen en de beginnende probleemdrinkers. 12 Het Regionaal College is het algemeen bestuur van de politie en neemt beslissingen op hoofdlijnen. In dit college zitten alle burgemeesters van Twente evenals de hoofdofficier van justitie en de korpschef. Pagina 14 van 44

15 Zet preventieactiviteiten in die bewezen effectief zijn (evidence based), planmatig zijn ontwikkeld, gericht op de doelgroep en leeftijdsspecifiek. Bovendien moeten deze activiteiten zich richten op zowel de omgeving als de persoon zelf. In de nota 'Kiezen voor gezond leven' (Ministerie van VWS, 2006) worden ten aanzien van alcoholpreventie twee specifieke doelen genoemd: Het gebruik van alcohol onder de 16 jaar terugbrengen tot het niveau van Het percentage volwassen probleemdrinkers terugdringen van 10,3% nu naar 7,5% in In Twente sluit het regionale beleidsplan 'Happie Fris?' nadrukkelijk aan bij de eerste doelstelling uit deze nota. Het project is veelbelovend omdat het enerzijds een lange termijn aanpak betreft en anderzijds integraal is opgezet. Regelgeving en handhaving zijn onderdelen van het projectplan naast interventies die op het individu zijn gericht. Dit zijn belangrijke elementen om succes te boeken in het terugdringen van de alcoholproblematiek onder jongeren. Als het gaat om preventieactiviteiten gericht op risicogroepen en beginnende probleemdrinkers (de zogenaamde selectieve en geïndiceerde preventie), kan gebruik worden gemaakt van veelbelovende initiatieven als opvoedingsondersteuning en Kortdurende Pedagogische Gezinsbegeleiding. In de vormen van gezinsondersteuning kan alcoholpreventie een thema zijn. Daarnaast moet de zorgketen voor jongeren met problematisch alcoholgebruik verder worden versterkt en verbeterd. Verschillende partijen kunnen een belangrijke rol spelen bij het signaleren, bespreekbaar maken en doorgeleiden van de problematiek. Te denken valt aan het onderwijs, de JGZ maar ook politie, eerste hulpposten en huisartsen. Signaleren is alleen zinvol als er ook een bijpassend zorgaanbod beschikbaar is. Dit betekent dat een samenhangend zorgaanbod tot stand moet komen. Studenten en scholieren uit het beroepsonderwijs vormen een belangrijke groep voor het overmatig alcoholgebruik. Juist deze groepen krijgen relatief (te) weinig aandacht in het aanbod van preventieve activiteiten. De andere doelstelling die in de nota 'Kiezen voor gezond leven' wordt benoemd, is het terugdringen van het aantal volwassen probleemdrinkers. Naast eerdergenoemde maatregelen is het daarom nodig om problematisch alcoholgebruik onder volwassenen vroegtijdig te onderkennen en hierop effectief te interveniëren. Naast bewustwording bij het algemeen publiek dienen interventies vooral te worden gericht op het verbeteren van het signalerend vermogen van de gezondheidszorg, werkgevers en de maatschappelijke zorg. Een specifieke doelgroep in dit kader zijn de ouderen. Hoewel ouderen gemiddeld minder drinken dan andere leeftijdscategorieën, neemt de alcoholtolerantie door veroudering af. Daarnaast zijn er tal van factoren die problematisch alcoholgebruik in de hand kunnen werken. Hierbij moet worden gedacht aan vereenzaming, rouw om partnerverlies en ook dementie. De laatste jaren signaleert de verslavingszorg relatief veel hulpvragen uit de categorie 55-plus. 3.4 Organisatorische aspecten van alcoholpreventie Om alcoholpreventie effectief te kunnen uitvoeren, is een heldere structuur noodzakelijk. Zowel op regionaal niveau als in het samenspel tussen regionale organisaties en afzonderlijke gemeenten is dit van belang. De projectstructuur behorend bij het project Jeugd en Alcohol, kan deze structuur bieden. De verschillende rollen zijn hierbij duidelijk gepositioneerd, waarbij we in ieder geval de volgende rollen onderscheiden: Pagina 15 van 44

16 Bestuurlijk trekker De stuurgroep Jeugd en Alcohol zorgt als bestuurlijk trekker voor draagvlak bij de verschillende partijen en regelt de financiële en organisatorische randvoorwaarden. Tevens fungeert de stuurgroep als spreekbuis. Projectleider/programmaleider (ingevuld door de centrumgemeenten) De projectleider vervult ambtelijk een coördinerende en aanjagende rol. Het voorstel is dat deze rol vanuit de centrumgemeenten wordt ingevuld. Uitvoerders/ontwikkelaars Er zijn veel partijen die een bijdrage moeten leveren aan de uitvoering van beleid. Een gezonde wisselwerking tussen uitvoering en het verder ontwikkelen van preventieactiviteiten staat hierbij centraal. Vanuit de expertise van de verschillende partijen wordt een bijdrage geleverd. Er is geen discussie over onderlinge competenties. Voor de overige voorgestelde activiteiten is ook een duidelijke structuur gewenst. Op dit moment fungeren de centrumgemeenten vooral als opdrachtgever. In het kader van de Wmo beschikken de andere gemeenten echter ook over een preventiebudget dat voor preventie van alcohol kan worden ingezet. Nadere afstemming in de aansturing van de preventie is dan ook gewenst. Al eerder is gesteld dat Tactus verslavingszorg de belangrijkste speler is op het gebied van alcoholpreventie en verslavingszorg. De samenwerking met andere organisaties op het gebied van preventie en zorg moet worden versterkt. Het preventieplatform Twente lijkt hiervoor het geschikte platform. Financiën Met de komst van de Wmo zijn gelden voor preventie van alcoholmisbruik sterk in beweging. Naast de middelen die de centrumgemeenten beheren en de algemene gelden voor de collectieve preventie, worden middelen van de AWBZ naar het gemeentefonds overgeheveld. Daarnaast worden vormen van individugerichte preventie mogelijk door de ziektekostenverzekering vergoed. Het is - om te voorkomen dat het budget sterkt versnipperd raakt - van belang dat op al deze middelen een goede regie wordt gevoerd. Beleidsinformatie In toenemende mate is er behoefte aan goede beleidsinformatie (monitoring) ter ondersteuning van de alcoholpreventie. Deze beleidsinformatie dient de volgende gegevens op te leveren: Signaleren van nieuwe trends In het alcoholgebruik onder jongeren doen zich steeds nieuwe trends en ontwikkelingen voor. De opkomende problematiek van het 'indrinken' en de alcoholvergiftigingen onder vooral jonge meisjes zijn hiervan recente voorbeelden. Door het systematisch en proactief verzamelen van informatie (via ziekenhuizen, eerstelijnsgezondheidszorg en het maatschappelijk werk) kunnen deze trends vroegtijdig worden gesignaleerd en verder in kaart worden gebracht. Kwantificeren van relevante ontwikkelingen Om activiteiten goed te kunnen plannen, zijn betrouwbare gegevens nodig over de omvang van de verschillende doelgroepen en de omvang van bepaalde gedragingen. Met behulp van de gegevens van de GGD en Tactus verslavingszorg, kan hier inzicht in worden verkregen. Procesinformatie over het gevoerde beleid Wil beleid effectief kunnen zijn, dan is het van belang dat het zo wordt uitgevoerd als Pagina 16 van 44

17 gepland. Door over deze informatie te beschikken, kunnen knelpunten bij de uitvoering op tijd worden gesignaleerd en kan tijdig worden bijgestuurd. Het leveren van informatie over de effecten van het gevoerde beleid. 3.5 Advies voor alcoholpreventie Op basis van de verkregen inzichten over een effectieve aanpak van de alcoholpreventie, komt de themawerkgroep Alcohol tot het volgende advies: 1. Continuering en versterking van het huidige aanbod met als belangrijke aandachtspunten de dreigende versnippering van beleid en de vermindering van het budget. 2. De stuurgroep Jeugd en Alcohol als regisseur laten optreden van het regionale beleid (vooral ten aanzien van de alcoholproblematiek onder jongeren). 3. Intensiveren van het huidige aanbod en focussen op de volgende maatregelen: Voer het projectplan 'Happie Fris?' uit. Het doel van dit plan is het percentage jongeren onder de 12 jaar dat alcohol drinkt te verminderen met 50%. Het percentage alcoholgebruikende jongeren onder de 16 jaar wordt 25% verminderd. Investeer in het verlenen van vergunningen en het handhaven van voorschriften. Dit moet er toe leiden dat over vier jaar geen alcohol meer wordt verkocht aan jongeren onder de wettelijke leeftijdsgrens (nu 16 jaar en mogelijk 18 jaar). Investeer tevens in het terugdringen van alcoholgebruik buiten reguliere horecagelegenheden. Verbeter de mogelijkheden van ouders om het alcoholgebruik van hun kinderen te beperken. Over vier jaar moeten ouders weten welke mogelijkheden zij hebben om het alcoholgebruik van hun kinderen te beïnvloeden. Er is een samenhangend aanbod van opvoedingsondersteuning, waarbij het thema alcohol en opvoeding een onderdeel is. Ontwikkel de komende vier jaar een voorlichtingsaanbod dat is gericht op studenten en scholieren van het beroepsonderwijs. Investeer in de versterking van de vroegtijdige herkenning en behandeling van volwassen probleemdrinkers (met daarbij specifieke aandacht voor ouderen). 4. Opstellen van een jaarlijks overzicht van de financiering van het regionaal preventief alcoholbeleid. In dit overzicht moet ook duidelijk worden op welke wijze gemeenten van het aanbod gebruik kunnen maken. Tactus verslavingszorg, de centrumgemeenten en de GGD bereiden dit overzicht voor en bespreken dit met de andere gemeenten. 5. Verbeteren van de beschikbare beleidsinformatie. Dit sluit aan bij de epidemiologische taak die de GGD heeft. Ook Tactus verslavingszorg kan in deze taak het nodige betekenen. Pagina 17 van 44

18 Dit advies is vertaald naar de onderstaande acties: Actie Doel Betrokkenen Verantwoordelijke Meetbaar Uitvoeren projectplan Happie Fris? De komende 4 jaar vermindert het percentage jongeren onder de 12 jaar dat alcohol gebruikt met 50% en onder de 16 jaar met 25%. Gemeenten, Tactus verslavingszorg, GGD Stuurgroep Jeugd en alcohol Voortgezet onderwijs: Gegevens uit E-movo (2007 en 2011) Groep 7 en 8 basisonderwijs: gegevens uit 'Op tijd voorbereid' Versterken Regelgeving en handhaving Geen verkoop van alcohol aan jongeren onder de wettelijke leeftijdsgrens Politie, Justitie, Gemeenten, VWA, Horeca Nederland, Sportraad Overijssel Stuurgroep Jeugd en alcohol Voortgangsverslagen Evaluatieonderzoek Beperking verkrijgbaarheid alcohol (binnen wettelijke mogelijkheden) Alcohol en opvoeding: Participatie in landelijke campagne Samenhangend aanbod opvoedingsondersteuning Ouders weten hoe ze alcoholgebruik kunnen beïnvloeden Ouders zijn in staat het gebruik door hun kinderen te beperken Tactus verslavingszorg, GGD-JGZ, Bureau Jeugdzorg Tactus verslavingszorg (landelijke campagne) GGD (opvoedingsondersteuning) Gerealiseerde ouderavonden Resultaten evaluatie Voorlichtingsaanbod voor studenten en scholieren beroepsonderwijs Beïnvloeding perceptie voordelen van alcohol, vergroten eigen effectiviteit Tactus verslavingszorg, Universiteit Twente, Saxion, ROC, GGD Stuurgroep Jeugd en alcohol Uitgevoerde voorlichting, samenwerking met instellingen, daling van het aantal incidenten Intensiveren scholing intermediairs Versterken aanbod behandeling alcoholproblematiek (specifieke aandacht voor ouderen) Het aantal effectief behandelde volwassen probleemdrinkers stijgt met 25%; onder ouderen met 50% Tactus verslavingszorg, GGD, huisartsen, maatschappelijk werk, thuiszorg Centrumgemeenten Aantal deelnemers behandeling Tactus verslavingszorg, Aantal verwijzingen naar Tactus verslavingszorg, Deelnemers Alcohol de Baas Pagina 18 van 44

19 4 Advies van de themawerkgroep Roken 4.1 Inleiding Roken is één van de belangrijkste doodsoorzaken van de Nederlandse bevolking. Eén op de twee rokers overlijdt vroegtijdig als gevolg van het roken. De levensverwachting van een roker is acht tot twaalf jaar minder in vergelijking met de levensverwachting van een niet-roker. Rokers hebben een hoger risico op sterfte aan longkanker, andere soorten kanker, coronaire hartziekten, beroerte, hartfalen, astma en COPD 13. Tevens zijn er aanwijzingen dat het roken van de moeder tijdens de zwangerschap het risico vergroot op zuigelingensterfte. Na de geboorte is er een verhoogde kans op wiegendood. Roken heeft dus een belangrijk effect op de levensverwachting. Er is veel gezondheidswinst te behalen wanneer het percentage rokers omlaag wordt gebracht. Uit het jongerenonderzoek van de GGD (2004) blijkt dat 12% van de Twentse jongeren dagelijks rookt en 16% zegt regelmatig een sigaret op te steken (1 keer per maand of vaker). In dit onderzoek kwam tevens naar voren dat 6% van de tweedeklassers van het voortgezet onderwijs dagelijks rookt en dat dit voor 23% van de vierdeklassers geldt. Het meest wordt gerookt op scholen en in discotheken. Uit het volwassenenonderzoek van de GGD uit 2002 blijkt dat 32% van de volwassenen in Twente rookt. Eén op de drie volwassen geeft aan dat zij nu niet meer roken, maar dit vroeger wel deden (31%). Er zijn geen gegevens beschikbaar over het rookgedrag van ouderen. In Twente is het percentage rokers van 12 jaar en ouder gelijk aan het landelijke gemiddelde van 31,5%. Acht procent van de bevolking in Twente is aangemerkt als 'zware roker' (meer dan 20 sigaretten per dag). Van de Nederlandse bevolking kan 8,5% tot deze categorie worden gerekend (Nationale Atlas Volksgezondheid , RIVM). In dit hoofdstuk wordt allereerst toegelicht welke activiteiten op dit moment in Twente worden uitgevoerd om het aantal rokers omlaag te brengen ( 4.2). Vervolgens wordt ingegaan op de inhoudelijke aspecten van de tabakspreventie ( 4.3). In paragraaf 4.4 worden de organisatorische en financiële aspecten belicht. In de laatste paragraaf wordt het advies van de themawerkgroep Roken gepresenteerd. 4.2 Stand van zaken in de regio In Twente werken verschillende organisaties aan tabakspreventie. Soms wordt gezamenlijk opgetrokken, maar veelal wordt solistisch gewerkt. Het valt op dat de interventies in het bijzonder zijn gericht op kinderen en adolescenten. Binnen deze doelgroep zijn verschillende leeftijdsgroepen en invalshoeken van preventie te onderscheiden. De nadruk ligt hierbij op preventie die op de gehele doelgroep is gericht (de zogenaamde universele preventie). Tactus verslavingszorg is net als bij de alcoholpreventie een belangrijke speler in het terugdringen van het aantal rokers in Twente. Deze organisatie besteedt in de voorlichting aandacht aan de risico's van roken, het maken van keuzes en de weerbaarheid van het individu. Daarnaast biedt Tactus verslavingszorg ondersteuning aan scholen bij activiteiten en themadagen over genotmiddelen (waarbij roken wordt meegenomen). In het project 'Rookvrije 13 COPD: Chronic Obstructive Pulmonary Diseases (waaronder chronische bronchitis en longemfyseem). Het betreft aandoeningen waarbij de longen regelmatig en langdurig ontstoken zijn en beschadigd worden. De longfunctie gaat langzaam achteruit. Roken is de belangrijkste oorzaak van deze aandoening. Pagina 19 van 44

20 Scholen' ondersteunt Tactus verslavingszorg scholen bij het behalen van het predicaat 'Rookvrije School'. Met dit project laat de school zien dat een gezonde leer- en werkomgeving belangrijk is. Daarmee draagt de school bij aan het voorkomen dat de leerlingen gaan roken. Veel gemeenten in Twente kennen al 'Rookvrije scholen' 14. Deze kwalificatie garandeert dat de school een goed rookbeleid hanteert. Een andere actie om rookgedrag op school te ontmoedigen is de landelijke 'Actie Tegengif'. Dit is een klassikale niet-roken wedstrijd voor eerste- en tweedeklassers uit het voortgezet onderwijs. Een aantal scholen in Twente doet ook mee aan deze actie. Zeker omdat kinderen tot hun achttiende levensjaar veel tijd op school doorbrengen, is deze setting een goede plek om een gezonde leefstijl te bevorderen. Met dergelijke projecten wordt ingezet op gezondheidsbevordering (voorlichting), maar ook op het beïnvloeden van de sociale omgeving (de groep) en het beïnvloeden van de fysieke omgeving (gezond binnenmilieu). Naast het reguliere onderwijsaanbod kan Tactus verslavingszorg ook extra (persoonlijke) begeleiding bieden op school. De centrumgemeenten voor verslavingszorg (Enschede en Almelo) geven in afstemming met de andere Twentse gemeenten sturing aan de verslavingszorg Twente. Zij beheren het budget en maken afspraken met Tactus verslavingszorg (conform de werkwijze rond het thema alcohol). De GGD heeft als uitvoerder van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) een directe lijn met scholen en gemeenten. In samenwerking met regionale partners is een loket voor vraag, advies en uitvoering van gezondheidsbevordering in en rond het onderwijs geïnitieerd. Dit loket staat bekend als Samenwerking Preventie Onderwijs Twente (SPOT) 15. In SPOT participeren de GGD Regio Twente, Tactus verslavingszorg, de GGZ-instellingen Adhesie en Mediant, Politie Twente, het Algemeen Maatschappelijk Werk, Jeugdzorg Overijssel, Jarabee en Halt. Binnen SPOT is het ontmoedigen van rookgedrag onder scholieren een aandachtspunt. Als een rokende burger met gezondheidsklachten aanklopt bij de huisarts, fysiotherapeut of bij een andere professional in de zorg, dan zal het roken of beter gezegd het stoppen met roken een item zijn. In Twente zijn verschillende methodes binnen de eerstelijnsgezondheidszorg beschikbaar om te stoppen met roken. De Regionale Ondersteuningsstructuur Eerstelijnszorg Twente (ROSET) 16 ondersteunt inmiddels meer dan 60 huisartsenpraktijken in Twente bij de opzet van COPD ketenzorg. De ervaring leert dat wet- en regelgeving een groot aantal rokers heeft gemotiveerd om te stoppen. De overheid heeft in 2004 al bij wet bepaald dat alle werkplekken rookvrij moeten zijn. Vanaf 1 juli 2008 moeten ook alle horecagelegenheden rookvrij zijn. In het uitwerken van landelijke maatregelen om het roken tegen te gaan, wordt de overheid niet zelden geadviseerd door Stivoro, het landelijke expertisecentrum voor Tabakspreventie. Stivoro ontwikkelt ondermeer interventies, voert onderzoek uit ten behoeve van deze preventie en geeft adviezen aan de overheid In Twente 15 VO scholen: Rijssen-Holten (1), Hof van Twente (1), Enschede (5), Hengelo (1), Dinkelland (1), Almelo (5), Tubbergen (1). - In Twente 45 BO scholen: Twenterand (3), Tubbergen (2), Borne (2), Almelo (6), Dinkelland (4), Oldenzaal (1), Hengelo (2), Enschede (11), Hof van Twente (5), Haaksbergen (2), Rijssen-Holten (3), Hellendoorn (3) - Aan Actie Tegengif doen 25 scholen mee. 15 Voor meer informatie zie 16 ROSET is de ondersteuningsinstelling voor de eerstelijnsgezondheidszorg in Twente. De doelstelling van deze organisatie is om de continuïteit en de kwaliteit van de eerstelijnszorg in de regio te waarborgen. Tevens stimuleert ROSET de samenwerking tussen professionals uit de eerstelijn onderling en met organisaties uit de 0de lijn en de tweedelijnsgezondheidszorg. ROSET is in Twente onderverdeeld in drie subregio s: Almelo e.o., Enschede e.o. en Midden-Twente. Pagina 20 van 44