Nota Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid. Fases

Transcriptie

1 Nota Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid Fases

2

3 Fase 1

4

5 1.0 Inleiding Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte. Naast aanleg, leefstijl en de beschikbaarheid van voorzieningen, hebben ook omgevingsfactoren als woonomgeving en sociale samenhang invloed op gezondheid. Het in tact houden van de gezondheid van burgers is het thema van het regionale en lokale gezondheidsbeleid. Bevorderen dat mensen gezond blijven, vooral in de fase dat er nog geen problemen zijn. Daarbij gaat het vooral om het voorkomen van vermijdbare ziekten en het bevorderen van een gezonde leefstijl. Collectieve preventie. In de Wet collectieve preventie volksgezondheid is opgenomen dat de gemeenten iedere vier jaar een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid vaststellen. De Bestuurscommissie Openbare Gezondheidszorg Regio Twente heeft de Werkroep Lokaal Gezondheidsbeleid in april 2006 de opdracht gegeven voorbereidingen te treffen. Dit heeft geresulteerd in een Twentse aanpak: Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven. In de voorbereidingen heeft de werkgroep een tweetal richtinggevende notities voor de Twentse gemeenten opgesteld, waarmee de Bestuurscommissie OGZ op 14 maart jl. heeft ingestemd. Dit betekende de opmaat naar de Werkconferentie Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven op 26 april 2007 voor bestuurders en ambtenaren van de Twentse gemeenten en vertegenwoordigers van betrokken maatschappelijke instellingen. Doel van de werkconferentie was het benoemen van beleidsprioriteiten voor regionaal gezondheidsbeleid. Ter voorbereiding van de werkconferentie is een korte vragenlijst (quick scan) uitgezet onder gemeenten en instellingen waarin gevraagd is naar de belangrijkste onderwerpen en trends in relatie tot het werkveld. De resultaten hiervan vormen samen met de landelijke preventienota en de Volksgezondheid Toekomstverkenningen (VTV) de basis van de op te stellen regionale nota. Deze nota is een product van de Twentse gemeenten. De GGD ondersteunt de totstandkoming er van. Een deel van de beleidscapaciteit van de Twentse gemeenten is gebundeld bij deze regionale gemeentelijke dienst. De uitvoering van de Twentse nota reikt dan ook verder dan alleen de GGD Regio Twente. De werkconferentie heeft bijgedragen aan het benoemen en inhoudelijk doornemen van de beleidsprioriteiten op het terrein van Collectieve preventie. Duidelijk wordt ook dat voor het zorgvuldig afwegen van prioriteiten meer informatie nodig is over wat we al doen op deze terreinen. Gaande het traject wordt helder dat de gekozen aanpak Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven kan worden onderscheiden in een drietal fases, waarbij elke fase een eindproduct levert op basis waarvan de volgende fase start. Het ontwikkeltraject ziet er dan als volgt uit: Fase 1: geeft inzicht in de problemen en trends in de 14 Twentse gemeenten; Fase 2: verder verkenning van de thema s in samenspraak met (centrum)gemeenten en de maatschappelijke instanties. Fase 3: op basis van de resultaten uit de tweede fase kiezen we de beleidsprioriteiten voor de komende vier jaar vast. Deze prioriteiten vormen de speerpunten van de regionale nota. 2

6 Deze beleidsprioriteiten kunnen vervolgens op gemeentelijk niveau worden doorvertaald naar de nieuwe nota s lokaal gezondheidsbeleid in de aangesloten gemeenten voor de komende vier jaar. Deze notitie markeert de afronding van de eerste fase van de regionale nota Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezondheid en is de opmaat naar de volgende fase. Alle onderdelen in deze fase worden in de hoofdstukken twee tot en met vier kort toegelicht. 3

7 2.0 Collectieve preventie In de Wet collectieve preventie volksgezondheid is opgenomen dat de gemeenteraad iedere vier jaar een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid vaststelt, waarin hij tenminste aangeeft hoe de gemeente uitvoering geeft aan de bevorderingstaken en de uitvoeringstaken 1 van deze wet. Hieraan voorafgaand stelt het RIVM een Volkgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) op en het ministerie van VWS iedere vier jaar een preventienota op. Op die manier kunnen de gemeentelijke nota s acht slaan op de inhoud van de landelijke nota en ontstaat er een cyclisch proces waarin de landelijke nota en de gemeentelijke nota s op elkaar voortbouwen. Op deze wijze wordt de beleidscyclus collectieve preventie in gang gezet. Beleidscyclus Collectieve preventie Volksgezondheid en Toekomst Verkenning Rijksnota preventie Inspectie rapport IGZ Evaluatie landelijk en regionaal Regionale en lokale Nota s gezondheidsbeleid In Twente hebben de meeste gemeenten een lokale nota samengesteld. Daarnaast is er ook een regionale deelnota Twents gezondheidsbeleid vastgesteld, waarin onderwerpen regionaal zijn beschreven en opgepakt. Deze deelnota heeft in de meeste situaties onderdeel uitgemaakt van de gemeentelijke nota s lokaal gezondheidsbeleid. 2.1 Gedeelde verantwoordelijkheid Preventiebeleid is een verantwoordelijkheid van de landelijke en gemeentelijke overheid. Gemeenten en Rijk zijn echter niet de enige verantwoordelijken. Ook de individuele burger draagt de verantwoordelijkheid om zichzelf te beschermen tegen ziekten en zijn gezondheid te bevorderen. Daarnaast speelt de provinciale overheid een rol in het initiëren en financieren van preventieve activiteiten. De zorgverzekeraars zien de kosten van curatieve zorg en verzorging stijgen. Ze bezinnen zich op hun verantwoordelijkheid voor individuele en soms ook collectieve preventie. 1 Uitvoering Jeugdgezondheidszorg en Infectieziektebestrijding 4

8 Tenslotte, en zeker niet onbelangrijk hebben ook de aanbieders van preventie en zorg een verantwoordelijkheid: zij zijn degenen die aan kunnen geven wat zinvol is om te doen en zij zullen ook kwalitatief hoogstaande preventieve zorg moeten leveren. De openbare gezondheidszorg vormt een eerste schakel in de zorgketen. Dit wordt bewerkstelligd door enerzijds het versterken van mogelijkheden om gezond te blijven (gezondheidsbevordering), het wegnemen van risico s op ziekte (bescherming) en het voorkomen dat specifieke aandoeningen ontstaan (ziektepreventie). Preventie wordt gevolgd door behandeling van aandoeningen (cure) en tot slot de zorg voor mensen die moeten leven met beperkingen (care). Gemeenten voeren de regie over de lokale afstemming tussen preventie en de curatieve gezondheidszorg. 2.2 Tweede vierjaarlijks cyclus Ter voorbereiding op de tweede vierjaarlijkse cyclus gemeentelijk gezondheidsbeleid heeft de Rijksoverheid de preventienota Kiezen voor gezond leven uitgebracht. In Twente heeft de Bestuurscommissie Openbare gezondheidszorg Regio Twente een ambtelijke werkgroep ingesteld waarin zes van de veertien Twentse gemeenten en de regionale GGD zijn vertegenwoordigd 2. Deze werkroep Lokaal Gezondheidsbeleid heeft in april 2006 van de Bestuurscommissie de opdracht gekregen voorbereidingen te treffen voor het opstellen van de tweede cyclus nota s lokaal gezondheidsbeleid in de deelnemende gemeenten en een advies op te stellen voor regionale samenwerking Evaluatie eerste nota s lokaal gezondheidsbeleid De gemeentelijke ervaringen met de eerste cyclus (2003) zijn geëvalueerd en verwerkt in een notitie 3. Waar nodig zijn gegevens aangevuld met waarnemingen die eerder zijn gedaan. Duidelijk is geworden dat veel van de huidige lokale nota s een inventariserend en beschrijvend karakter hebben. De werkgroep vindt het belangrijk dat in de volgende nota nadrukkelijk aandacht wordt besteed aan het vertalen van beleidsvoornemens in concrete uitvoerbare activiteiten. Daarbij moet er ook meer aandacht worden besteed aan de financiering en de wijze van uitvoering. Tegelijkertijd constateert de werkgroep dat er behoefte is aan het formuleren van regionale prioriteiten die dan ook als Twentse speerpunten op het terrein van collectieve preventie kunnen worden vastgesteld. Dat betekent dat deze onderwerpen worden uitgewerkt in regionale activiteiten: in Twentse speerpunten van beleid. 4 Een aantal onderwerpen leent zich voor een gemeenteoverstijgende aanpak. Gemeenten kampen vaak met vergelijkbare problemen. Een gezamenlijke aanpak is efficiënter. In dit kader wordt ook meer aandacht voor betrokkenheid van maatschappelijke organisaties genoemd. Preventiebeleid is een gedeelde verantwoordelijkheid. 2 Dit voorstel is opgesteld door de ambtelijk werkgroep Lokaal gezondheidsbeleid; bestaande uit Tineke Hinrichs (voorzitter)(gemeente Enschede), Betty Sibbel (secretaris) (GGD Regio Twente), Lokke de Haan (gemeente Borne), Gerard Nordkamp (gemeente Almelo), Marjoke Hobert (gemeente Tubbergen), Trijny Hoff (gemeente Hengelo), Marieke van de Berg (gemeente Haaksbergen), Rein Staijen en Jan Roorda (GGD Regio Twente). 3 Evaluatie Lokaal gezondheidsbeleid ; een inventarisatie van de ervaring van gemeenten met het opstellen en uitvoeren van de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid. 4 Een speerpunt is een Twentse prioriteit op het terrein van de collectieve preventie in de Regionale nota en dat uitgewerkt wordt in regionale acties en navolging vindt in de uitvoering op lokaal niveau. 5

9 De tweede nota lokaal gezondheidsbeleid en de Wmo Naast de aandachtspunten uit de evaluatie is in de aanpak van de tweede nota lokaal gezondheidsbeleid rekening gehouden met de ontwikkeling van beleid op het terrein van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). Met de komst van de Wmo per 1 januari 2007 ligt het voor de hand een goede afbakening te maken en een goede verbinding te leggen met dit wettelijke kader. De afbakening en inrichting van de regionale nota is afgestemd met de 14 Twentse gemeenten 5. Het is belangrijk het domein van de op te stellen regionale nota gezondheidsbeleid te benoemen. In figuur 1 op pagina 6 wordt de afbakening en samenhang tussen het lokaal gezondheidsbeleid en maatschappelijke ondersteuning schematisch weergegeven. In de linkerkolom zijn items opgenomen die specifiek zijn voor het gezondheidsbeleid. Dit zijn onderwerpen die betrekking hebben op gezondheidsbevordering en bescherming. In de rechterkolom zijn onderwerpen opgenomen die specifiek betrekking hebben op de uitvoering van de Wmo. In de middenkolom zijn onderwerpen vermeld waar zich een duidelijke overlap voordoet. Dit zijn onderwerpen waar preventie en zorg nauw aan elkaar gerelateerd zijn. Of het zijn onderwerpen die betrekking hebben op dezelfde doelgroep. Het is nodig hierover nadere afspraken te maken. Activiteiten moeten zoveel mogelijk worden ondergebracht bij bestaande beleidsvelden. Er wordt gestreefd naar een samenhangende keten. Lokaal gezondheidsbeleid (Openbare Gezondheidszorg) Maatschappelijke ondersteuning Kenmerken: Collectieve benadering Collectief winst/risico Preventie Kenmerken: Collectief én individueel probleem, Bemoeizorg Kenmerken: Individuele cliënten, Maatschappelijke ondersteuning, Zorg Onderwerpen: Roken Overgewicht Preventieve JGZ Preventie GGZ Infectieziekten etc. Onderwerpen: OGGZ Verslavingszorg Jeugdzorg en JGZ Vroegsignalering jeugd (ouderen) Preventief zorgbeleid Onderwerpen: Huishoudelijke verzorging Zorgloketten Uitvoering Wonen/welzijn/ zorg Belanghebbenden: Gemeente (Rijk) "het collectief Belanghebbenden: (Centrum)gemeenten Politie/justitie Organisatie maatschappelijk opvang, etc Belanghebbenden: Cliëntenorganisaties Ouderenbonden Gehandicapten (Gemeenten) Doelgroep: Burgers (collectief) Doelgroep: Burgers (individueel) Doelgroep: Burgers (individueel) 5 Memo afbakening en inrichting van een regionale nota gezondheidsbeleid 6

10 2.3 Bestuurlijke uitgangspunten regionale aanpak 2de cyclus Op basis van de evaluatie van de eerste cyclus nota lokaal gezondheidsbeleid onder de Twentse gemeenten werd duidelijk dat er meer aandacht moet komen voor: Een Twentse aanpak van regionale gezondheidsproblemen; krachtenbundeling van Twentse gemeenten op het terrein van Gezondheid; Betrokkenheid van maatschappelijke organisaties in Twente; Afstemming en verbinding met de Wet maatschappelijke ondersteuning; Concrete acties in het gezondheidsbeleid op regionaal en lokaal niveau, waarbij de rijksnota Kiezen voor gezond leven richtinggevend is; Deze uitkomsten hebben geleid de volgende bestuurlijke uitgangspunten: vaststelling van een Regionale nota Gezondheidsbeleid in de Bestuurscommissie Openbare Gezondheidszorg van de Regio Twente; kiezen voor een beperkt aantal prioriteiten, waarbij de nadruk ligt op collectieve preventie; inzetten op een uitvoeringsprogramma dat gericht is op het terugdringen van risicofactoren voor een gezonde leefstijl; activiteiten zo veel mogelijk onderbrengen bij bestaande beleidsvelden en trajecten; aansluiten bij de landelijke prioriteiten uit de preventienota Kiezen voor gezond leven ; krachtenbundeling op het brede terrein van gezondheid; er wordt gestreefd naar het zo veel mogelijk creëren van een samenhangende keten: uitvoering op regionaal en lokaal niveau, met als uitgangspunt lokaal wat lokaal kan, regionaal wat regionaal moet ; een duidelijke afbakening ten opzichte van, maar ook samenhang met de Wet maatschappelijke ondersteuning; Met deze uitgangspunten zetten de Twentse gemeenten hoog in op het bestrijden van vermijdbare gezondheidsrisico s. Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid met als doel: - het verlengen van de gezonde levensverwachting; - het verkleinen van gezondheidsverschillen. 7

11 3.0 Thema s voor de regionale nota s gezondheidsbeleid In hoofdstuk 2 is beschreven dat het Rijk middels de Volksgezondheid Toekomstverkenningen en de Rijksnota de focus aangeeft voor het gemeentelijke gezondheidsbeleid. De landelijke invalshoeken voor de tweede cyclus lokaal gezondheidsbeleid worden beschreven in paragraaf 3.1. In paragraaf 3.2. worden de regionale gesignaleerde trends en problemen toegelicht Speerpunten van het Rijk Volkgezondheid Toekomst Verkenning Volgens de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (RIVM, 2006) is de Nederlander weer wat gezonder geworden, maar het kan beter. Zo zijn ongezond gedrag en overgewicht, vooral bij de jeugd, een bron van zorg voor de gezondheid in de toekomst. Deskundigen benadrukken, dat overgewicht binnen afzienbare tijd de grootste risicofactor zal zijn. Op dit moment is dat roken. Ook worden binnen Nederland grote verschillen in gezondheid en gezondheidsrisico s aangetroffen tussen regio s of buurten. In de regio Twente is de situatie op een aantal punten relatief slecht ten opzichte van het landelijke beeld. (gemiddelde) (illustreren met plaatjes/epidemiologie). Gezondheidsachterstanden hangen vaak samen met sociaaleconomische achterstanden en andere ongunstige kenmerken van de leefomgeving. Preventie zal zich daarom niet alleen op het individu moeten richten, maar evenzeer op de sociale en ruimtelijke aspecten van de omgeving. De uitdaging is om risicogroepen te bereiken en ze vervolgens over te halen tot gezond gedrag. Er wordt nog te weinig gekeken naar de belevingswereld van de mensen die we proberen te bereiken. Op basis van de VTV kan worden geconcludeerd, dat andere sectoren zoals onderwijs, ruimtelijke ordening en sociaaleconomisch beleid waar mogelijk betrokken moeten worden bij het gezonder maken van Twente en zijn inwoners. Het verkennen van het terrein buiten de zorg is dan een logisch gevolg voor gemeenten, zodat er sprake is van integraal beleid. In de VTV wordt ook aangegeven, dat nog winst te boeken is op het terrein van ketenzorg. Samenwerken in de keten betekent, dat organisaties hun domeinen moeten ontstijgen om gezamenlijk maatwerk te kunnen bieden in de aanpak van gezondheidsproblemen en het terugdringen van risicofactoren. (plaatjes toevoegen) Preventienota Het kabinet zet in de preventienota Kiezen voor gezond leven de lijnen uit voor het preventiebeleid in de periode van De titel legt bewust de nadruk op de mogelijkheid van kiezen: voor gezondheid òf tegen ongezondheid, voor hulp aan mensen met een probleem òf laten doormodderen. Speerpunten in deze nota zijn het aanpakken van roken, diabetes en overgewicht, schadelijk 8

12 alcoholgebruik en depressie. Van de gemeente wordt verwacht dat ze uitvoering geven aan activiteiten die de landelijke prioriteiten in het gezondheidsbeleid ondersteunen. Preventienota Kiezen voor gezond leven Dit betreft de volgende prioriteiten en doelstellingen: Continueren van de aanpak roken, overgewicht en diabetes: - Roken naar een landelijk percentage van 20%, is nu 28%; - Overgewicht: stabilisatie van overgewicht onder volwassen, daling onder jongeren; - Diabetes: stijging van het aantal patiënten met maximaal 15% en 65% zonder complicaties; Nieuwe speerpunten: schadelijk alcoholgebruik en depressie: - Gebruik alcohol onder de 16 jaar: naar niveau 1992; - Minder volwassen probleemdrinkers (landelijke van 10,3 % naar 7,5%); - Verbeteren van het bereik van preventieve hulp tegen depressies. 3.2 Speerpunten uit de regio Ter voorbereiding op de werkconferentie is een Quick scan uitgevoerd onder gemeenten en regionale organisaties wiens werk gerelateerd is aan de openbare gezondheidzorg in de regio Twente. In totaal zijn 60 organisaties benaderd en de 14 Twentse gemeenten. Aan de organisaties is gevraagd welke onderwerpen naar hun oordeel prioriteit moeten hebben in het lokaal gezondheidsbeleid. Op de vragenlijst konden vijf onderwerpen worden benoemd, waarna er per onderwerp aanvullende vragen zijn gesteld: Waarom is het onderwerp belangrijk, welke informatie heeft de organisatie over het onderwerp, wat doet men nu aan het onderwerp en wat zou er meer moeten gebeuren en tot slot wat zou de rol van de gemeente moeten zijn. In totaal zijn 23 reacties ontvangen, waarvan er tien afkomstig zijn van instellingen, negen van gemeenten en vier van overige organisaties (zoals GGD, provincie en belangenorganisaties). Door de inzenders is een breed spectrum aan onderwerpen aangedragen die enigszins zijn samengebracht. Zie figuur 2 op pagina 11 voor een overzicht van de genoemde onderwerpen. 9

13 Figuur 2. Genoemde (clusters) van onderwerpen voor Lokaal Gezondheidsbeleid Mantelzorg JGZ/Jeugdzorg SEGV Huiselijk geweld Medicijngebruik Samenwerking Osteoporose Bemoeizorg Alcohol Bewegingsarmoede GGZ Diabetes Roken Overgewicht Leefstijl Leefomgeving Op de vraag wat er nodig is om de genoemde onderwerpen aan te pakken, kwamen thema s naar voren die in het onderstaande tekstkader zijn samengevat. Het is opvallend dat door veel instellingen wordt gepleit voor versterking van een integrale aanpak en versterking van de ketenzorg. Samenwerken is daarbij het sleutelwoord. Voorts wordt ook gepleit voor samenhang in het beleid. Meer in algemene zin is het nodig dat onderwerpen onder de aandacht worden gebracht (onder een breed publiek en op de politieke agenda). Er is ook behoefte aan versterking van de kennis over een effectieve aanpak van problemen (in het bijzonder overgewicht en alcohol). En niet onbelangrijk er is ook meer geld en/of personele capaciteit nodig. Deze opmerkingen sluiten goed aan bij de aanbevelingen die in de VTV 2006 zijn geformuleerd. Van de gemeente wordt vooral verwacht dat ze de rol van regisseur met daadkracht gaat opnemen. Hierbij worden thema s genoemd als Initiatief nemen, Op de agenda zetten, Partijen bij elkaar brengen, Faciliteren. Door sommigen wordt naar voren gebracht dat de gemeente zich niet te veel met de uitvoering moeten bemoeien, anderen zijn van mening dat de gemeente soms wel sturend in de uitvoering moet optreden. De landelijke en regionale speerpunten hebben geleid tot de keuze en de inkleuring van de zes workshops op de werkconferentie Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven. 10

14 3.3 Thema s werkconferentie Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid. De landelijke en regionale speerpunten uit hoofdstuk twee hebben geleid tot de keuze en de inkleuring van de zes workshops op de werkconferentie Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven. Workshop wat is het probleem Kernpunten Richting concrete voorstellen Overgewicht De toename van overgewicht is zorgwekkend, met name onder jongeren. Overgewicht leidt tot grote gezondheidsrisico s (hart- en vaatziekten, diabetes type 2, gewrichtsklachten en psychosociale problemen.) Prioriteit aanpak bij de Jeugd Voor 0-4 jarigen via thuiszorgorganisaties. Voor 4 18 jarigen is een rol voor de scholen weggelegd. Aanpak integreren in opvoedingsondersteuning; Aanpak niet alleen concentreren op voeding en bewegen, maar ook verbindingen leggen met andere risicofactoren (alcohol); leefstijl en leefomgeving; aansluiting zoeken bij landelijke campagnes. Alcohol Overmatig alcoholgebruik bij vooral jongeren (scholieren) leidt op zowel de korte als de lange termijn tot gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten, leverziekten, hersenbeschadiging Korsakov en depressie. Kennis gevolgen en risico s overmatig alcoholgebruik (onder jongeren) is beperkt. Drankgebruik is in Twente sociaal geaccepteerd Bestuurlijke afstemming op regionaal niveau is noodzakelijk. Verantwoordelijkheid terug bij ouders. Meer (epidemiologisch) onderzoek is nodig. Afstemming tussen de domeinen veiligheid en volksgezondheid. Inzetten interventies waarbij meerdere settings (school, buurt, wijk, gezin, bedrijven, sport) betrokken zijn. Roken Roken, zowel actief, als passief (meeroken) veroorzaakt ernstige gezondheidsproblemen en leidt tot voortijdige sterfte. Prioriteit aanpak bij de Jeugd Inzetten op weerbaarheid Inzetten van interventies waarbij meerdere settings (prenatale zorg jeugdgezondheidszorg 0 19, school, gezin, sport, prenatale zorg) betrokken zijn. GGZ ouderen Bevorderen dat mensen optimaal functioneren, zowel lichamelijk, geestelijk als sociaal. Ontzorgen dmv van (collectieve) preventie levert gezondheidswinst op; meer gezonde jaren, minder ziektelast en meer kwaliteit van leven. Veel organisaties werkzaam op dit terrein. Helderheid over welke organisaties moeten participeren. Keuze en uitvoering overlaten aan de ouderen. Faciliteren door gemeente 11

15 Bemoeizorg Er is een groep mensen met ernstige psychische en/of pscyho sociale problemen die hulp afwijzen maar deze hulp wel nodig hebben. Bijkomende aspecten zijn vaak verslaving, dak- en thuisloosheid, sociaal isolement, of een combinatie daarvan. In deze contect is het instrument bemoeizorg ontwikkeld = actieve en outreachende hulpverlening Meer politieke belangstelling door de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning. Het onderdeel preventie is onderbelicht in de aanpak. Samenwerking tussen partijen moet worden verbeterd en samenwerking zoeken met aanpalende partners (b.v.nutsbedrijven). Goede nazorg is van belang. Verbinding leggen tussen collectieve preventie en maatschappelijke ondersteuning. Casemanagement Effectieve samenwerking in preventie en zorg Outreachend werken GGZ depressie Het voorkomen en doorbreken van sociaal isolement is een belangrijke preventieve factor. Sociaal isolement leidt vaak tot psychosociale problemen als verwaarlozing, tot alcoholmisbruik en tot depressie. Het voorkomen en doorbreken van isolement is een belangrijke preventieve factor. Aandacht voor sociale weerbaarheid. Vroegtijdige onderkenning van het probleem en een positieve insteek / benadering van belang (Goede en tijdige voorlichting verbetert de bewustwording). Faciliteren door gemeente om mensen via het beschikbaar stellen van een (relatief bescheiden) budget te stimuleren tot een zinvolle dagbesteding (al dan niet onderbegeleiding). Lokale welzijnsinstellingen faciliteren en betrekken. Weerbaarheidtrainingen in het onderwijs aanbieden, maar ook b.v. aan weduwen/weduwnaars. Goede en tijdige voorlichting verbetert de bewustwording 12

16 4.0 Conclusies en Vervolg De resultaten van de bespreking in de workshop zijn inspirerend en richtinggevend, maar bieden nog niet voldoende basis om concrete speerpunten voor regionaal gezondheidsbeleid aan te wijzen. Er zijn nog te veel zaken niet bekend en onderbelicht gebleven. Een afgewogen keuze kan pas gemaakt worden als er goed zicht is op de activiteiten in de regio die al worden uitgevoerd op de genoemde thema s. Een goed overzicht van de huidige stand van zaken in de uitvoering is daarom noodzakelijk. Daarom wordt voorgesteld een aanvullende verkenning te doen naar: - De huidige lokale en regionale activiteiten op de genoemde zes thema s - De financiering van deze activiteiten; - De keten van preventie tot zorg per thema in kaart te brengen; - De samenhang met de Wmo te onderzoeken, in het bijzonder op de terreinen met de OGGZ en de Jeugdzorg/Jeugdgezondheidszorg en Ouderen; - De landelijke ontwikkelingen op deze terreinen. Op basis van het verkregen beeld kan een weloverwogen afweging worden gemaakt voor de regionale beleidsprioriteiten voor de komende vier jaar. 4.1 Voorstel voor vervolg Gaande het traject wordt helder dat de gekozen aanpak Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven voorspoedig verloopt en ontwikkelt, maar dat een aantal extra stappen gezet moeten worden voor een goede keuze van regionale speerpunten. Voorgesteld wordt het traject op te delen in een drietal fases, waarbij elke fase een eindproduct levert op basis waarvan de volgende fase start. Geadviseerd wordt de regie en uitvoering van het traject door de werkgroep voort te zetten. Ons voorstel is om in de fase van het traject een verkennend onderzoek uit te voeren in samenspraak met gemeenten en maatschappelijke organisaties. Deze fase wordt afgerond met een overzicht van alle activiteiten op de genoemde thema s. De inventarisatie vormt de basis van de derde fase waarin daadwerkelijk wordt overgaan tot prioritering. De wijze waarop deze verkenning in samenspraak wordt uitgevoerd is betekenisvol. Deze gesprekspartners zijn medeverantwoordelijk voor de uitvoering van het preventiebeleid en hebben in de toekomst ook een belangrijke rol in het continueren van bestaande en initiëren van nieuwe lokale en regionale activiteiten. Om deze fase goed voor te bereiden en uit te voeren binnen de gestelde termijnen is capaciteit nodig van gemeenten en de GGD Regio Twente. Het is belangrijk een goede relatie op te bouwen en te behouden met de maatschappelijke organisaties in het veld. Preventie is een gedeelde verantwoordelijkheid en dus van ons allemaal 13

17 4.2 Tijdspad Het ontwikkeltraject Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven ziet er in de tijd als volgt uit Fase Aanpak Kiezen voor gezond leen en werken aan gezondheid Afronding Fase 1 Wat zijn de problemen en mogelijke oplossingsrichtingen; Mei 2007 Fase 2 Wat doen we al aan de problemen en welke activiteiten en projecten zijn in uitvoering Oktober 2007 Fase 3. Welke keuzes maken we voor de komende 4 jaar. November 2007 Enschede, 14 mei 2007 Werkgroep lokaal gezondheidsbeleid 14

18

19 Fase 2 Thema s uitgewerkt

20 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt Colofon Samenstelling nota: Werkgroep Lokaal Gezondheidsbeleid, Regio Twente Ontwerp voorkant: Digidee ontwerpstudio Enschede Tekstbewerking: Els Overkamp Lay-out: text enzo April 2008 Pagina 2 van 44

21 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt Inhoudsopgave Samenvatting resultaten uit de eerste en tweede fase Gezondheidsbeleid in Twente Preventie nader bekeken Soorten preventie De leeflijn Advies van de themawerkgroep Alcohol Inleiding Stand van zaken in de regio Inhoudelijke aspecten van alcoholpreventie Organisatorische aspecten van alcoholpreventie Advies voor alcoholpreventie Advies van de themawerkgroep Roken Inleiding Stand van zaken in de regio Inhoudelijke aspecten van tabakspreventie Organisatorische aspecten van tabakspreventie Advies van de themawerkgroep Roken Advies van de themawerkgroep Overgewicht Inleiding Stand van zaken in de regio Inhoudelijke aspecten van overgewicht Beleidsmatige overwegingen Advies van de themawerkgroep Overgewicht Advies van de themawerkgroep Depressie Inleiding Stand van zaken in de regio Inhoudelijke aspecten van depressies Organisatorische en financiële aspecten van de preventie van depressies Financiële aspecten Advies van de themawerkgroep Depressie Algemene beleidsadviezen Inleiding Zes adviezen voor preventiebeleid Randvoorwaarden voor preventiebeleid Slotconclusie Literatuurlijst Bijlage 1 Inventarisatie regionaal aanbod voor de gekozen thema's Bijlage 2 Samenstelling werkgroep en themawerkgroepen Pagina 3 van 44

22 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt Samenvatting resultaten uit de eerste en tweede fase Inleiding Een goede gezondheid is waardevol voor het individu en de samenleving. Mensen met een goede gezondheid kunnen zich optimaal ontwikkelen en zo lang mogelijk actief deelnemen aan de maatschappij. Door te investeren in een goede openbare gezondheidszorg (OGZ) wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan het behoud en de bevordering van de gezondheid van burgers. De OGZ richt zich op het versterken van de keuze van mensen om gezond te blijven, het wegnemen van risico's op ziekte en het voorkomen dat specifieke aandoeningen ontstaan. Voorkomen is immers nog steeds beter dan genezen. Een goede gezondheid en het behoud daarvan, wordt door meer factoren bepaald dan enkel de afwezigheid van ziekte. Naast de genetische aanleg, leefstijl en beschikbaarheid van voorzieningen hebben ook omgevingsfactoren als de woonomgeving, onderwijs, sociale samenhang of veiligheid invloed op de gezondheid. In het lokale gezondheidsbeleid van gemeenten komen al deze facetten aan bod om de gezondheid van burgers te behouden en te bevorderen. Het lokale gezondheidsbeleid vormt een belangrijke pijler in de OGZ. De Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (Wcpv) stelt als eis dat gemeenten om de vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid vaststellen. Omdat in gemeenten vaak vergelijkbare gezondheidsproblemen aan de orde zijn, heeft de Bestuurscommissie Openbare Gezondheidszorg 1 van de Regio Twente besloten om in Twents verband inhoud te geven aan het lokale gezondheidsbeleid voor de periode Daarvoor is de Werkgroep Lokaal Gezondheidsbeleid in het leven geroepen waar vertegenwoordigers van gemeenten en de GGD Regio Twente zitting in hebben 2. Deze werkgroep heeft het ontwikkeltraject 'Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven' opgezet. Kenmerkend voor dit traject is dat vanaf het begin alle partijen worden betrokken bij de beleidsontwikkeling. Omdat een goede samenwerking tussen partijen in Twente als een belangrijke voorwaarde wordt gezien voor een succesvol gezondheidsbeleid. Het ontwikkeltraject leidt uiteindelijk tot de regionale nota Lokaal Gezondheidsbeleid (LGB). Daarvoor worden drie fasen doorlopen: Eerste fase Bepalen van de centrale gezondheidsthema's voor de komende vier jaar. Tweede fase Inventarisatie van de huidige preventieactiviteiten per gezondheidsthema en vaststelling welke aanvullende acties moeten worden opgepakt. Derde fase Opstellen van een uitvoeringsprogramma om de gewenste gezondheidswinst te realiseren. Resultaten eerste fase In de eerste fase is vooral nagedacht welke gezondheidsthema's prioriteit moeten krijgen in de regionale nota LGB. Daarvoor is een werkconferentie georganiseerd voor gemeenten en relevante organisaties op het gebied van preventie. Voorafgaand aan deze werkconferentie is onder deze partijen een quick scan uitgevoerd met als centrale vraag welke gezondheidsthema's zij voor de komende jaren belangrijk vinden. De uitkomsten van deze quick scan zijn op de werkconferentie gepresenteerd. Tevens zijn op deze dag de belangrijkste gegevens uit 1 Deze bestuurscommissie bestaat uit de volgende gemeenten: Almelo, Borne, Dinkelland, Enschede, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo, Hof van Twente, Losser, Oldenzaal, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand, Wierden. 2 Zie bijlage 1 voor een overzicht van de leden van deze werkgroep. Pagina 4 van 44

23 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt de Volksgezondheid en Toekomstverkenning (VTV) gepresenteerd, evenals de beleidsmatige vertaling daarvan in de Rijksnota 'Kiezen voor gezond leven' 3. Tijdens de werkconferentie is, op basis van deze informatie en onderling overleg, besloten om in de regionale nota LGB het accent te leggen op de volgende gezondheidsthema's: alcohol; roken; overgewicht; depressie. Aanpak tweede fase In de tweede fase van het ontwikkeltraject zijn themawerkgroepen geformeerd rondom elk gezondheidsthema. In deze themawerkgroepen waren verschillende organisaties vertegenwoordigd 4. Deze werkgroepen kregen de volgende opdracht mee: 1. geef een beschrijving van het lopende beleid en activiteiten die regiobreed worden uitgevoerd; 2. stel beleidsdoelen op voor de komende vier jaar die goed zijn onderbouwd; 3. geef aan op welke wijze deze beleidsdoelen kunnen worden gerealiseerd. De grote winst van deze aanpak is dat de relevante partijen met elkaar hebben vastgesteld wat de huidige activiteiten zijn en welke aanvullingen zij nodig achten voor nog meer gezondheidswinst. Tevens zijn de verschillende partijen al betrokken bij de wijze waarop het gezondheidsbeleid straks moet worden uitgevoerd. Want ook in de uitvoering van het lokale gezondheidsbeleid zal in de toekomst de samenwerking tussen partijen hard nodig zijn. Adviezen per gezondheidsthema De resultaten van de tweede fase zijn gepresenteerd in de nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid. Fase 2'. Op basis van de inventarisatie is gebleken dat op dit moment al vele activiteiten verspreid over de regio worden uitgevoerd. Het advies van de themawerkgroepen luidt om deze (project)activiteiten te continueren en gebruik te maken van de ervaring onder het motto 'Dat wat werkt, dat werkt'. Wel dient continu aandacht te zijn voor het voorkomen van versnippering van het preventiebeleid. De inventarisatie heeft ook duidelijk gemaakt dat het huidige preventiebeleid op onderdelen verbetering dan wel een aanvulling behoeft. De themawerkgroepen hebben aan de hand van de leeflijn bekeken welke preventieactiviteiten zinvol zijn voor welke leeftijdscategorieën 5. Het voorstel van de themawerkgroepen is om het beleid op de volgende aspecten te intensiveren: Alcohol Geef de komende vier jaar uitvoering aan het projectplan 'Happie fris?' onder aansturing 3 De resultaten van de eerste fase zijn vastgelegd in de nota Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid. Fase 1. 4 Zie bijlage 2 voor een overzicht van de samenstelling van de themawerkgroepen. 5 De leeflijn gaat uit van het principe dat preventie voor elke leeftijdscategorie weer anders moeten worden opgepakt. De leeflijn gaat uit van vier leeftijdsgroepen: jonge jeugd (tot 15 jaar); oudere jeugd (15-25 jaar), volwassenen en ouderen. Pagina 5 van 44

24 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt van de stuurgroep Jeugd en Alcohol 6. Dit project beoogt het alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen door een combinatie van maatregelen gericht op de omgeving (voorschriften en voorzieningen) en op het individu (voorlichting). Tevens dienen ouders te worden geïnformeerd over de wijze waarop zij het alcoholgebruik van hun kinderen kunnen beperken. Vanaf 2010 moet aandacht komen voor het alcoholgebruik onder ouderen. Roken Voorkom dat jongeren beginnen met roken met behulp van de interventieprojecten 'Rookvrije scholen' en 'Actie Tegengif'. In deze projecten wordt ingezet op gezondheidsbevordering (voorlichting), het beïnvloeden van de sociale omgeving (de groep) en de fysieke omgeving (gezond binnenmilieu). Daarnaast moet de verbinding worden gelegd met andere preventieve gezondheidsactiviteiten (die bijvoorbeeld zijn gericht op alcoholgebruik). Verder is het van belang dat er meer samenhang komt in de wijze waarop professionals mensen ondersteunen bij het stoppen met roken. Overgewicht Ontwikkel een integraal aanbod voor de jeugd van 4 19 jaar met behulp van de Gezonde School methode. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van de bewezen effectieve projecten 'Lekker fit in je vel' en 'Kiezen voor hart en sport'. Vanaf 2010 moeten activiteiten worden opgezet om op de werkplek van volwassenen het overgewicht aan te pakken. Depressie Zet in op acties om burgers en intermediairs te informeren hoe zij vroegtijdig depressieve klachten bij henzelf of anderen kunnen herkennen. Bewustwording en vroegsignalering zijn in dit kader sleutelbegrippen. Het accent ligt daarbij op zelfstandig wonende 65- plussers. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van bewezen effectieve interventies. Tevens moeten de verschillende professionals meer afstemmen dan wel samenwerken als het gaat om de wijze van doorverwijzing en het gebruik van 'best practices'. Adviezen voor een effectief gezondheidsbeleid Op basis van de resultaten van de vier themawerkgroepen is duidelijk geworden dat een aantal adviezen voor alle gezondheidsthema's relevant zijn. Voor een effectief en efficiënt lokaal gezondheidsbeleid moet aandacht zijn voor de volgende aspecten: Stel een integraal gezondheidsbeleid op Juist gemeenten hebben de mogelijkheid om vanuit verschillende beleidsdomeinen de gezondheid van de burgers gunstig te beïnvloeden. Er zijn methodes beschikbaar om dit integrale beleid tot stand te brengen. De VNG is vanuit het gemeentelijk ondersteuningstraject LOGIN bereid de 14 Twentse gemeenten en hun GGD te helpen bij het verkennen en uitdiepen van de mogelijkheden voor integraal gezondheidsbeleid. Zorg voor afstemming tussen de verschillende interventies per gezondheidsthema Uit onderzoek is gebleken dat verschillende gezondheidsproblemen vaak samengaan. Zo gaat overmatig alcoholgebruik vaak samen met roken. Vooral op lokaal niveau moeten gemeenten verbindingen leggen tussen de verschillende interventies om risicogroepen te motiveren mee te doen aan activiteiten. 6 In deze stuurgroep participeren bestuurders van gemeenten, Justitie, Politie Twente, Tactus verslavingszorg en Horeca Nederland. Dit is een initiatief van het Regionaal College waarin alle burgemeesters van Twente evenals de hoofdofficier van Justitie en de korpschef zitting hebben. Pagina 6 van 44

25 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt Zorg voor afstemming tussen de uitvoerders in de keten van preventie en zorg Op deze wijze wordt een samenhangend en effectief gezondheidsbeleid gerealiseerd. De gemeente heeft hierbij de regie. In samenwerking met hun GGD zullen zij verbindingen tot stand moeten brengen tussen de verschillende partijen. De vier multidisciplinaire themagroepen uit het ontwikkeltraject kunnen in dit kader een aanjaagfunctie vervullen. Tevens kan binnen het Preventie Platform Twente de nodige afstemming tussen partijen tot stand komen. Voer een duidelijke regie op de middelen voor preventie Met de komst van de Wmo en de aanpassingen in de ziektekostenverzekeringen, zijn de gelden voor preventie in beweging. Dit levert kansen op, maar ook bedreigingen. Middelen kunnen versnipperd raken over de verschillende onderwerpen. Zeker wanneer de preventie door verschillende bronnen wordt gefinancierd. Daarnaast liggen nog mogelijkheden open om nieuwe financieringsbronnen aan te boren. Een regionale subsidieverwerver kan namens de gemeenten daar veel in betekenen. Van belang is dat gemeenten duidelijk de regie in handen hebben als het gaat om de inhoudelijke én financiële aansturing van het preventiebeleid. Focus de aandacht op gezondheidsverschillen Ongezond gedrag komt voor in alle lagen van de bevolking. Bepaalde ongezonde gedragingen zijn echter oververtegenwoordigd bij bepaalde bevolkingsgroepen. Het gezondheidsbeleid is er voor iedereen, maar een extra inspanning moet worden geleverd voor de kwetsbare groepen in de regio. Monitor het proces en de effecten van activiteiten Om de effectiviteit van preventie te kunnen bepalen, is monitoring nodig. Deze monitor richt zich op het proces (wordt het uitgevoerd zoals bedoeld) en het effect (wordt datgene bereikt wat is beoogd). Op basis van deze informatie kan een traject worden bijgesteld of aangepast. De epidemiologen van de GGD Regio Twente doen onderzoek naar de gezondheidssituatie van de Twentse bevolking. Het advies is om de onderzoeksactiviteiten af te stemmen op de doelen en activiteiten uit het regionale gezondheidsbeleid. Financiën Om de regionale nota LGB te kunnen uitvoeren, is natuurlijk geld nodig. De Twentse gemeenten hebben aangegeven dat in beginsel deze activiteiten binnen de beschikbare middelen moeten worden uitgevoerd (budgetneutraal). Op dit moment wordt naarstig gezocht naar vormen van externe financiering om onderdelen van de nota te kunnen realiseren. Mocht echter extra financiering nodig zijn, dan worden deze voorstellen aan de Bestuurscommissie Openbare Gezondheidszorg voorgelegd. Planning derde fase De werkzaamheden voor de derde fase van het ontwikkeltraject zijn in volle gang. De beleidsvoornemens uit de tweede fase worden in een uitvoeringsprogramma geconcretiseerd. Naar verwachting is deze fase medio mei afgerond. Dit programma is enkel gericht op de uit te voeren acties in 2008 en Na twee jaar wordt een nieuw uitvoeringsprogramma opgesteld voor de resterende twee jaar (2010 en 2011). Op deze wijze is het mogelijk om gedurende het uitvoeringstraject nog op nieuwe ontwikkelingen in te spelen. In het uitvoeringsprogramma zal communicatie een belangrijk onderdeel zijn. Al eerder is gesteld dat voor een succesvolle uitvoering van het LGB veel organisaties nodig zijn. Om deze partijen bij het proces te betrekken, is een goede communicatiestrategie noodzakelijk. Pagina 7 van 44

26 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt Tot slot Wanneer alle fasen zijn doorlopen en de regionale nota LGB een feit is, dan wordt deze nota geïntegreerd in de lokale nota LGB van elke gemeente in Twente. En dan moet iedereen aan de slag. Gemeenten voorop, maar ook alle andere partijen die nodig zijn om het regionale gezondheidsbeleid tot een succes te maken. Want een gezond Twente maak je niet alleen. Daarom is het motto voor de komende vier jaar 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid'. Pagina 8 van 44

27 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt 1 Gezondheidsbeleid in Twente Gezond zijn en gezond blijven, dat wil iedereen. Een goede gezondheid is echter niet alleen van belang voor het individu maar ook voor de maatschappij. Mensen met een goede gezondheid kunnen zich optimaal ontwikkelen en zo lang mogelijk actief deelnemen aan de samenleving. Door te investeren in een goede openbare gezondheidszorg (OGZ) wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de gezondheid van burgers. De OGZ vormt de eerste schakel in de zorgketen, de zogenaamde 0de lijn van de gezondheidszorg. Deze vorm van gezondheidszorg richt zich op versterken van de keuze van mensen om gezond te blijven, het wegnemen van de risico's op ziekte en het voorkomen dat specifieke aandoeningen ontstaan. Voorkomen is immers nog steeds beter dan genezen. Een goede gezondheid en het behoud daarvan, wordt door meer factoren bepaald dan enkel de afwezigheid van ziekte. Naast de genetische aanleg, leefstijl en beschikbaarheid van voorzieningen hebben ook omgevingsfactoren als de woonomgeving, onderwijs, sociale samenhang of veiligheid invloed op de gezondheid. In het lokaal gezondheidsbeleid van gemeenten komen al deze facetten aan bod om de gezondheid van burgers te behouden en te bevorderen. Het lokale gezondheidsbeleid vormt een belangrijke pijler in de OGZ. De Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (Wcpv) stelt als eis dat gemeenten om de vier jaar een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid vaststellen. Omdat gemeenten vaak te maken hebben met vergelijkbare gezondheidsproblemen, heeft de Bestuurscommissie Openbare Gezondheidszorg 7 van de Regio Twente besloten om in Twents verband het lokaal gezondheidsbeleid voor de periode aan te pakken. Daarvoor is de Werkgroep Lokaal Gezondheidsbeleid 8 in het leven geroepen. Deze werkgroep heeft het ontwikkeltraject 'Twente kiest voor gezond leven werkt aan gezondheid' opgezet. Bij de opzet is nadrukkelijk gekozen om relevante partijen in Twente vanaf het begin te betrekken. Samenwerking staat centraal in de Twentse aanpak; zowel bij de formulering van het beleid als straks in de uitvoering. Want alleen in een goede samenwerking kan een effectief gezondheidsbeleid tot stand komen. Aanpak lokaal gezondheidsbeleid in Twente In het ontwikkeltraject worden drie fasen doorlopen om tot een regionaal gezondheidsbeleid te komen. In de eerste fase is vooral nagedacht welke gezondheidsthema's prioriteit moeten krijgen in het regionale gezondheidsbeleid. Om samen in Twente tot een goede keuze te komen, is een werkconferentie georganiseerd voor gemeenten en relevante organisaties op het gebied van de preventie. Voorafgaand aan deze werkconferentie is onder deze partijen een quick scan uitgevoerd met als centrale vraag welke gezondheidsthema's zij voor de komende jaren belangrijk vinden. De uitkomsten van deze quick scan zijn op de werkconferentie gepresenteerd. Tevens zijn op deze dag de belangrijkste gegevens uit de Volksgezondheid en Toekomstverkenning (VTV) gepresenteerd, evenals de beleidsmatige vertaling daarvan in de landelijke preventienota 'Kiezen voor gezond leven'. Samen vormen de landelijke gegevens en de uitkomsten van de regionale quick scan de basis waarop in Twente de keus is gemaakt om in het regionale gezondheidsbeleid aandacht te besteden aan de volgende thema's 9 : 7 Deze bestuurscommissie bestaat uit de volgende gemeenten: Almelo, Borne, Dinkelland, Enschede, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo, Hof van Twente, Losser, Oldenzaal, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand, Wierden. 8 Zie bijlage 2 voor een overzicht van de leden van de Werkgroep Lokaal Gezondheidsbeleid. 9 Voor meer informatie over de uitkomsten van de eerste fase in dit ontwikkeltraject, wordt verwezen naar het verslag van de werkconferentie en de nota Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid. Fase 1. Pagina 9 van 44

28 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt alcohol; roken; overgewicht; depressie Bij de keuze van deze thema's is tevens de ambitie uitgesproken om deze gezondheidsthema's integraal aan te pakken. Van belang is dat de verschillende partijen (zoals gemeenten, zorgaanbieders, scholen, zorgverzekeraars, patiëntenorganisaties en zorgaanbieders) intensiever gaan samenwerken waardoor meer samenhang ontstaat in het bestaande aanbod en de effectiviteit van de interventies wordt verhoogd. In de tweede fase zijn de bovenstaande gezondheidsthema's nader uitgediept. Rondom elk gezondheidsthema zijn werkgroepen 10 geformeerd die de volgende opdracht kregen: 1. geef een beschrijving van het lopende beleid en activiteiten die regiobreed worden uitgevoerd; 2. stel beleidsdoelen op voor de komende vier jaar die goed zijn onderbouwd; 3. geef aan op welke wijze deze beleidsdoelen kunnen worden gerealiseerd. Van belang was om in deze fase een goed beeld te krijgen van het huidige beleid en wat de mogelijke oplossingsrichtingen zijn om het probleem nog beter te kunnen aanpakken. Het resultaat van de tweede fase is vastgelegd in deze nota 'Twente kiest voor gezondheid en werkt aan gezond leven. Fase 2: thema's uitgewerkt'. De nota is belang voor de derde fase waarin het uitvoeringsprogramma voor de komende jaren wordt uitgewerkt. De planning is dat in het voorjaar van 2008 deze laatste fase van het ontwikkeltraject wordt afgerond. Leeswijzer Voordat de centrale gezondheidsthema's uitvoerig aan bod komen, wordt eerst in hoofdstuk 2 toegelicht langs welke twee dimensies preventieactiviteiten kunnen worden ingedeeld. De begrippen uit dit hoofdstuk komen terug in de beschrijving van de onderzoeksthema's. In de hoofdstukken 3 tot en met 6 komen de centrale gezondheidsthema's aan bod. Deze nota wordt afgesloten met een hoofdstuk waarin algemene beleidsadviezen voor het uitvoeringsprogramma worden gegeven. 10 Zie bijlage 2 voor een overzicht van de deelnemers per themagroep. Pagina 10 van 44

29 Nota 'Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid' Fase 2: Thema's uitgewerkt 2 Preventie nader bekeken Preventie is binnen de OGZ een belangrijk begrip. Preventie kan worden omschreven als 'het voorkomen van ziekten en het bevorderen van gezondheid door het wegnemen van risico's, het bevorderen van gezond gedrag, evenals het beperken van de gevolgen van ziekten door vroegtijdige opsporing met als doel het bevorderen van een lang en gezond leven voor zoveel mogelijk mensen' (Vereniging voor Volksgezondheid en Wetenschap). Voordat uitgebreid wordt ingegaan op de preventieactiviteiten die al in Twente worden uitgevoerd rondom de gekozen gezondheidsthema's, is het zinvol om het begrip preventie nader toe te lichten. De verschillende preventieactiviteiten kunnen worden ingedeeld langs twee dimensies: het soort preventieactiviteit en de doelgroep waarop de activiteit is gericht. In dit hoofdstuk worden de beide dimensies besproken. In de volgende hoofdstukken wordt regelmatig op deze begrippen teruggegrepen. 2.1 Soorten preventie Preventieactiviteiten kunnen worden onderverdeeld in drie soorten preventie: universele preventie, selectieve preventie en geïndiceerde preventie: Universele preventie Is gericht op de algemene bevolking of een deelpopulatie die geen verhoogd risico heeft om een stoornis te krijgen. Bijvoorbeeld massamediale campagnes gericht op de gehele bevolking of schoolprogramma's waarbij alle leerlingen, ongeacht hun risicostatus benaderd worden. Selectieve preventie Is gericht op groepen met een hoog risico op het ontstaan van een gezondheidsprobleem. Bijvoorbeeld ondersteuningsgroepen of trainingen voor mensen die recent een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt of chronische stress ondervinden. Voorbeelden hiervan zijn ondersteuningsgroepen voor verzorgers van dementerende ouderen, trainingen voor werklozen en gespreksgroepen voor kinderen van alcoholisten. Geïndiceerde preventie Is gericht op mensen waarbij de ontwikkeling van een gezondheidsprobleem zich in een beginstadium bevindt. Een bekend voorbeeld is de cursus Omgaan met depressie die op veel plaatsen wordt aangeboden aan mensen met beginnende klachten. Ook kan het gaan om beginnende rokers, jongeren die dronken zijn, pubers met stemmingsklachten of mensen met overgewicht. Het onderscheid ligt in het moment waarop de interventie ingrijpt. Wanneer een aandoening is vastgesteld, wordt gesproken van behandeling en niet meer van preventie (Mrazek & Haggerty, 1994). 2.2 De leeflijn Preventieactiviteiten kunnen ook worden ingedeeld aan de hand van de doelgroep waar de activiteiten op zijn gericht. In deze nota heeft de werkgroep er voor gekozen om een indeling te maken naar leeftijdscategorie, de zogenaamde leeflijn. In de leeflijn wordt onderscheid gemaakt tussen vier leeftijdsgroepen: Jonge jeugd (tot 15 jaar) In deze leeftijdsgroep spelen ouders en andere omgevingsfactoren (school, vrijetijdsverenigingen en kinderopvang) een belangrijke rol. Pagina 11 van 44