Kijk! JAARVERSLAG woordendaad.nl/jaarverslag

Transcriptie

1 Kijk! JAARVERSLAG 2014 woordendaad.nl/jaarverslag

2 Inhoud Kort en bondig... 4 De wereld van Woord en Daad... 8 Voorwoord Samenvatting Brede kijk: Strategie, visie en beleid 1.1 Inleiding Missie, visie en kernwaarden Strategie Beleid Kijken en wegen: Leren en innoveren 4.1 Inleiding Planning, Monitoring, Evaluatie en Leren (PMEL) Innovatie binnen het Onderwijsprogramma Leren op alle niveaus Kijkje in de keuken: Het werk in het Zuiden 2.1 Inleiding Onderwijs Beroepsonderwijs, -training en Arbeidsbemiddeling (TVET-JBS) Landbouwtraining en voedselzekerheid (AVET-FNS) Gezondheidszorg en Water, Sanitatie en hygiëne (WASH) Agribusiness en Bedrijfsontwikkeling (AED) Huizenbouw Beleidsbeïnvloeding Noodhulp Samen kijken: Ontwikkelingen in de regio s 3.1 Inleiding West-Afrika (WARA) Midden-Afrika (KUSSRA) Hoorn van Afrika (GHARA) Zuid-Afrika (SARA) Azië (ARA) Caraïben en Latijns-Amerika (CLARA) India Versterking PartnerNetwerk Meer dan kijken: Het werk in het Noorden 5.1 Inleiding Beleidsbeïnvloeding Nederland en Europa Bewustwording Communicatie en Fondsenwerving Communicatie via media Kijk naar binnen: Interne organisatie 6.1 Inleiding Effectiviteit risicomanagement in Kwaliteitsmanagement Planning, monitoring en auditing (PMA) Codes/certificering Woord en Daad JAARVERSLAG 2014

3 online jaarverslag: woordendaad.nl/jaarverslag alle resultaten: woordendaad.nl/resultaten 7 8 Kijk mee: Besturen en toezicht houden 7.1 Inleiding Bestuurlijke verantwoording Beloning en salaris raad van bestuur Bestuurlijk functioneren Verantwoordingsverklaring raad van bestuur Verantwoordingsverklaring raad van toezicht Kijk vooruit: Toekomstvisie 8.1 Inleiding Algemeen Werk in het Zuiden Werk in het Noorden Samenwerking Woord en Daad en andere ontwikkelingsorganisaties Sterkte-zwakteanalyse Financiële kijk: Financiële verantwoording 9.1 Jaarrekening toelichting Jaarrekening Controleverklaring Begroting Bijlagen 1. Raad van bestuur en raad van toezicht Nevenfuncties Functies Organogram Procesbeheersing, risicobeheersing en verantwoording Onderzoeksrapport Stakeholders en netwerken Vision on Transformation Lijst van gebruikte afkortingen Colofon Woord en Daad JAARVERSLAG

4 Kijk! 1 Strategie, visie en beleid 4 Woord en Daad JAARVERSLAG 2014

5 »» Wie Woord en Daad verbindt mensen over de hele wereld in hun strijd tegen armoede, vanuit Bijbels perspectief. We werken daarbij samen met partnerorganisaties in Afrika, Azië en Centraal- en Zuid-Amerika, de achterban in Nederland, maatschappelijke instellingen, overheden en bedrijven en andere sectoren. Samen met hen wil Woord en Daad een bijdrage leveren aan duurzame verandering in Nederland en wereldwijd.»» Wat Woord en Daad werkt aan de thema s: onderwijs, beroepsonderwijs, -training en arbeidsbemiddeling, agribusiness en bedrijfsontwikkeling, basisvoorzieningen (gezondheidszorg; water, sanitatie en hygiëne en voedselzekerheid) en noodhulp. In Nederland wil Woord en Daad Mensen, bedrijven en overheid bewustmaken van hun verantwoordelijkheid ten aanzien van armoede wereldwijd.»» Waar Woord en Daad is werkzaam in: Afrika: Benin, Burkina Faso, Ethiopië, Sierra Leone, Tsjaad, Oeganda, Zambia, Zuid-Afrika en Zuid-Sudan. Azië: Bangladesh, de Filipijnen, India, Irak, Sri Lanka en Thailand. Caraïben en Latijns Amerika: Colombia, Guatemala, Haïti en Nicaragua.»» Werkwijze Het werk van Woord en Daad betreft vier aspecten: Armoedebestrijding In de continenten Afrika, Azië en Midden- en Zuid-Amerika samen met de partnerorganisaties armoede op stevige wijze aanpakken. Woord en Daad kent in dat kader vier programma s: Onderwijs, Beroepsonderwijs en -training, agrarisch beroepsonderwijs en arbeidsbemiddeling, (Agri-)Bedrijfsontwikkeling en Basisvoorzieningen (gezondheidszorg; water, sanitatie en hygiëne en voedselzekerheid). Daarnaast is Woord en Daad actief in noodhulp. Bewustwording In Nederland samen met de achterban nadenken over vragen rond armoede en rijkdom. Maatschappijopbouw in het Zuiden Woord en Daad werkt samen met haar partners aan een stevige maatschappelijke inbedding van het werk. Dat maakt dat het werk een brede uitstraling en uitgebreid effect krijgt. Beleidsbeïnvloeding In Nederland en Europa samen met anderen opkomen voor de belangen van de allerarmsten. Zo nodig wordt aandacht gevraagd voor de positie van de allerarmsten bij politiek, pers en bedrijfsleven. Woord en Daad is een ANBI, bezit het CBF-keurmerk en is ISO-gecertificeerd. Woord en Daad JAARVERSLAG

6 Het werk in het Noorden Inkomsten Donateurs Sponsorkinderen 470 Betrokken RegioOndernemers Betrokken jongeren 700 Lokale vrijwilligers (comités) 60,51 Aantal fte s op »» Inkomsten »» Bestedingen Particulieren Bedrijven Subsidies Aandeel acties derden Vermogensfondsen Interest/Inkomsten leveranciersrol/ bewustwording Doelstelling structurele programma s (incl. noodhulp) Doelstelling PMEL/PMA Doelstelling lobby en bewustwording Kosten leveranciersrol Werving baten Kosten beheer en administratie Woord en Daad JAARVERSLAG 2014

7 Het werk in het Zuiden 19 Landen 37 Partnerorganisaties Kinderen op school Jongeren met een baan (Boeren)ondernemers getraind»» Kostennormen ,37% 92,09% 95,32% Kosten eigen fondsenwerving ten opzichte van baten eigen fondsenwerving (CBF-norm 25%) Doelbestedingsratio (besteding aan doelstellingen ten opzichte van de totale bestedingen) Doelbestedingsratio (besteding aan doelstellingen ten opzichte van de totale inkomsten) 3,05% 7,91% 2,33% Woord en Daad norm beheer en administratie (3,1% norm) Woord en Daad overheadnorm (7,5% norm) Woord en Daad norm kosten fondsenwerving niet eigen fondsenwerving ten opzichte van baten niet eigen fondsenwerving (2,5 % norm) Woord en Daad JAARVERSLAG

8 De wereld van Woord en Daad OVERZICHT VAN PROGRAMMA S EN ALLIANTIES IN 2014 ATLANTISCHE OCEAAN Het werk in Nederland Comité Jongerencomité Lezer Grenzeloos (x100) Lid Business Platform RegioOndernemers Vermogensfonds C L A R A W A R A Caraïben en Latijns Amerika Afrika» Alliantie: Besteed: CLARA WARA GHARA Kinderen op school: Jongeren met een baan: (Boeren)ondernemers getraind: Woord en Daad JAARVERSLAG 2014

9 Programma s Onderwijs Beroepsonderwijs, -Training en Arbeidsbemiddeling Landbouwtraining en Voedselzekerheid Gezondheidszorg en Water, Sanitatie en Hygiëne Agri-Bedrijfsontwikkeling en huizenbouw Beleidsbeïnvloeding Noodhulp K U S S R A G H A R A I N D I A A R A INDISCHE OCEAAN S A R A»» Azië India SARA KUSSRA ARA INDIA Woord en Daad JAARVERSLAG

10 Kijk! Voorwoord 10 Woord en Daad JAARVERSLAG 2014

11 Mijn vrouw Riek en ik hebben ooit Labradorpuppies opgevoed om ze trainingsklaar te maken voor de blindengeleidehondenschool. Inja en Pedro heetten ze. Zulke honden kun je alleen gericht opvoeden als je door de ogen van hun toekomstige baas naar de omgeving kijkt. Dat leert je op een heel andere manier te kijken dan wanneer je alleen vanuit je eigen perspectief rondkijkt. Eenzelfde ervaring zal iedereen hebben die met kinderen omgaat en zich laat verrassen door hun vragen. Vragen die ons weer eens met een frisse blik naar onze wereld, ons gedrag en onze houding laten kijken. Dit jaarverslag draagt als thema Kijk. Inja en Pedro kwamen op mijn netvlies. Met dat ik over hen dacht, trok het beeld zich door. Als ik dit jaarverslag lees, zie ik de betrokken pogingen om door de bril van de ander naar ons werk te kijken, hier in Nederland en over de grenzen. Dat levert verrassingen op. In het inhoudelijke stuk van ons jaarverslag, maar ook in de verhalen die vertellen wat ons werk met mensen doet. Juist die verhalen laten ons zien dat we niet zomaar met iets bezig zijn: we werken met mensen. Met hun leven, hun toekomst, hun zijn. De verhalen laten ook zien dat ons werk een getuigenis is. Dat maakt veel wijzer dan een diploma, lest veel meer dan water uit een pomp, is veel rijker dan een inkomen. Het verbindt met het Koninkrijk van God. Dat is inspirerend om te zien en te lezen. Nu ik dit voorwoord schrijf moet ik ook denken aan een evaluatiemethode die we ontwikkeld hebben samen met Ton Dietz, toen nog verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Het liet ons zien hoe armen zelf tegen hun ontwikkeling aankijken. Dat was verrassend. Want voor hen telt trouw, betrouwbaarheid, respect, betrokkenheid, eerlijkheid en warmte, veel meer dan de zakelijke doelstellingen. Die methode, PADEV, leert ons elke keer weer opnieuw zo kijken. Juist door PADEV zijn we weer opgescherpt om de echte armen te zoeken en in het vizier te krijgen. Ook dat bracht Lees het maar. Natuurlijk bracht 2014 nog veel meer. Uw onvermoeide betrokkenheid en trouw, de stijgende inkomsten, de betekenis die we mochten geven in levens van mensen wereldwijd. Toch weer terug naar Inja, Pedro en PADEV. Wel door de bril van de ander. Steeds weer opnieuw. In het perspectief van Hem Die komende is. Jan Lock Directeur-bestuurder Woord en Daad JAARVERSLAG

12 Kijk! Samenvatting Stappen zetten voor de toekomst door terug te kijken Het jaar 2014 is voor Woord en Daad een jaar waarin we veel in de toekomst van ons werk investeerden. Door terug te kijken, via bijvoorbeeld programmaevaluaties, te leren van het verleden en zo stappen te zetten naar de toekomst. Een toekomst waarin we ons vanuit onze christelijke motivatie willen blijven inzetten voor de allerarmsten was een jaar waarin veel gebeurde in de wereld. De opkomst van IS, de uitbraak van ebola in West-Afrika. Deze onrust raakte ons werk. Samen met partners werden noodhulpacties opgezet om mensen te ondersteunen. Maar Woord en Daad is meer. Want naast noodhulp is er ook structurele verandering nodig om mensen uit de armoede te krijgen. Zo richten we ons op onderwijs, landbouw en water en sanitatie, maar ook op beleidsbeïnvloeding en bewustwording, waardoor situaties voor mensen echt kunnen verbeteren. Om onszelf te verbeteren vonden diverse evaluaties plaats. Die dwongen ons en onze partners om naar onszelf te kijken. De opbrengsten waren ontdekkend en leerzaam. Zo leerden we bijvoorbeeld dat training van onderwijzers een poosje nuttig is voor hen, maar dat de training alleen beklijft als de hele schoolomgeving voldoende mee verandert. We leerden ook dat veel vakopleidingen in Afrika kunnen leren van succesvolle opleidingen elders met hoge plaatsingscijfers, zoals bijvoorbeeld op de Filipijnen. Agrarisch beroepsonderwijs kreeg in 2014 vaste voet aan de grond. De ontwikkeling daarvan heeft in nauw overleg met onze afdeling Bedrijfsontwikkeling plaatsgevonden. Omdat het ook productketens zoals cashews of cacao raakt. De expertiseteams die binnen Woord en Daad zijn gevormd, kregen in 2014 volop de ruimte zich te ontwikkelen. Vanuit de expertiseteams zijn diverse projecten voor de regio s uitgewerkt die goede handvatten bieden voor kwaliteitsverbetering van de programma s in het Zuiden. Zo is een project uitgewerkt om betrokkenheid van ouders bij de scholen van hun kinderen te verbeteren en werd een uitgebreide methode ontwikkeld om de efficiëntie van vakopleidingen te meten. Rond onderwijs werkte ons team aan drie speerpunten: onderwijskwaliteit, kindveiligheid, en de verbinding van onderwijs met bijvoorbeeld vakonderwijs en de markt. Daarnaast besteedde het expertiseteam onderwijs aandacht aan de oorzaken van uitval van kinderen in het onderwijs. Rond beroepsonderwijs en arbeidsbemiddeling gingen onze experts aan de slag met het in contact brengen van partners met elkaar, zodat zij van elkaar konden leren. Ook besteedde de afdeling meer dan in andere jaren tijd en aandacht aan het financieel onafhankelijk maken van bestaande programma s voor beroepsonderwijs, zodat er ruimte komt om elders nieuwe programma s te starten. Het onderwerp Water, sanitatie en hygiëne is als programma in 2014 verder uitgewerkt. Het programma heeft intussen vaste voet aan de grond en kan niet meer uit ons werk weggedacht worden. Met twee partners, in Bangladesh en in Ethiopië, werden programma s rond toiletten, schoon drinkwater, gebruik van regenwater, boortechnieken en irrigatie uitgevoerd. 12 Woord en Daad JAARVERSLAG 2014

13 Traditiegetrouw besteedden we in ons gezondheidsprogramma aandacht aan preventie en werkten we met de klinieken die we steunden aan een goede afronding van onze steun eind Het programma Agri-bedrijfsontwikkeling is ronduit succesvol. We zijn gewend geraakt om op flexibele wijze samen met lokale bedrijven te kijken naar kansen en (on) mogelijkheden. Het programma voor huizenbouw heeft een vast plek in ons werk gekregen. Mede naar aanleiding van de evaluatie in 2013, kreeg beleidsbeïnvloeding in het Zuiden in 2014 meer focus. Daardoor konden we in heel veel landen daadwerkelijk verschil maken voor onze doelgroep. Dat varieerde van betere aanpak van pleegzorg in Guatemala tot beter beleid op het gebied van voedselzekerheid in Benin. We ontdekten ook dat we ondanks de ambitie en de inspanningen van onze partners, sommige groepen allerarmsten met de huidige werkwijze niet kunnen bereiken. Het daagt ons en onze partners uit om ons werk PoP proof te maken: manieren van werken die groepen Poorest of the Poor, ofwel allerarmsten, insluiten in plaats uitsluiten. Met onze partners keken we in 2014 ook naar lokale mogelijkheden. Veel van de landen waarin we werken groeien van een laag inkomensland naar een middeninkomensland en er zijn heel concreet veel mensen die hun medeburgers ook zelf kunnen steunen. Dat vraagt wel een mentaliteitsverandering van met name de middenklasse. We kijken met onze partners hoe we daar bijvoorbeeld via lokale fondsenwerving op in kunnen haken. De beschikbare fondsen waren voldoende om de uitgaven te dekken. Rond bewustwording rondden we de campagne Wees Eerlijk af. Samen met onze partners waren we tegelijkertijd op zoek om bewustwording in ons land te verbinden met bewustwording daar. Dat geldt voor de eerdergenoemde bewustwording van de middenklasse. Het geldt ook voor verbinden van specifieke groepen hier met specifieke groepen daar. Jongeren leerden jongeren kennen, we lanceerden in 2014 de beweging De Eerlijke Vrouw. We zijn ook bezig boeren te verbinden met boeren. Bewustwording in deze verbindende zin is niet meer weg te denken uit ons werk. Rond beleidsbeïnvloeding maakten we een aantal uitdagende ontwikkelingen door. Woord en Daad nam de lead in een beïnvloeding rond coherentie op Nederlands en Europees niveau. Voor ons is dat een belangrijk thema, omdat we denken dat elkaar versterkende beleidsbeslissingen (coherent beleid) uiteindelijk al onze inspanningen op het gebied van onderwijs, vakonderwijs, WASH en bedrijfsontwikkeling veel effectiever maken. Studenten worden betrokken bij het volgen van parlementsleden met het oog op beleidscoherentie. We slaagden erin om vakonderwijs blijvend op de politieke kaart te houden. Intern vond een medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO) plaats. De resultaten daarvan waren stimulerend. De organisatievernieuwing van 2011 is geëvalueerd. De indertijd gestelde doelstellingen zijn ruimschoots behaald. De organisatie staat en gaat. Met dank aan onze betrokken achterban. Die ook het afgelopen jaar weer vrijgevig gaf en achter ons stond. Woord en Daad JAARVERSLAG

14 1 Brede kijk Strategie, visie en beleid 14

15 1.1 INLEIDING Jan Lock, directeur-bestuurder van Woord en Daad: In oktober 2014 kon ik na drie jaar ziekte weer reizen naar onze partners overzee. Best spannend. Ik was verrast. Dat is eigenlijk nog te zwak. Geïnspireerd is een beter woord. Geïnspireerd door de daadkracht, de motivatie, maar vooral ook de brede kijk die onze partnerorganisaties de afgelopen drie jaar ontwikkeld hadden. In verbinding met hun mensen in hun eigen context. Ze daagden ons uit dat met hen mee te maken tijdens de vijfjaarlijkse internationale partnerconferentie die we in juni 2014 in Soesterberg organiseerden. Tijdens die conferentie deelden we met elkaar onze visie op de toekomst. In januari 2015 sprak ik Bastiaan, een ondernemer die met ons partners in Burkina bezocht. Ongelooflijk wat ik ben tegengekomen. Gelijkwaardige, kritische gesprekken over en weer tussen mensen van Woord en Daad en partners. Met aan twee kanten een brede visie, pittige karakters en professionaliteit! Kijk met ons mee! 1.2 MISSIE, VISIE EN KERNWAARDEN Historie Woord en Daad is opgericht in 1973 door Ivo t Lam samen met dominee H.J. Hegger en christenen uit de brede gereformeerde gezindte. Zij wilden op betrokken wijze hun verbondenheid met de allerarmsten wereldwijd concreet vormgeven. Na meer dan veertig jaar blijft de verbondenheid met en voor de achterban, met wie Woord en Daad samen de verbinding legt met armen in het Zuiden. Die verbinding wordt verstevigd door de gedeelde Bijbelse missie en visie. Missie Woord en Daad verbindt, vanuit Bijbels perspectief, mensen over de hele wereld in hun strijd tegen armoede. We werken daarbij samen met partnerorganisaties in Afrika, Azië en Centraal- en Zuid-Amerika, de achterban in Nederland, maatschappelijke instellingen, overheden en bedrijven en andere sectoren. Samen met hen wil Woord en Daad een bijdrage leveren aan duurzame verandering in Nederland en wereldwijd. Visie In een gebroken wereld vol armoede en onrecht streeft Woord en Daad naar het zichtbaar maken van tekenen van Gods komend Koninkrijk. Daarin willen we iets laten zien van een wereld in wording zonder armoede en lijden. Vanuit dit Bijbelse toekomstperspectief mogen mensen nu al tot hun bestemming komen in de diepste zin van het woord. Dit zien wij gebeuren als mensen verantwoordelijkheid nemen en dragen voor zichzelf en voor anderen, waardoor zij een waardig leven kunnen leiden. Kernwaarden MEDESCHEPSEL Schepsel van God, gelijkwaardig én uniek Ieder mens is geschapen om beelddrager van de Schepper te zijn. Dit betekent dat we in Gods oog allen gelijk zijn, en tegelijkertijd divers en uniek. Deze twee aspecten gelijkwaardigheid én diversiteit bepalen hoe wij naar onze medemens kijken. In haar werk wil Woord en Daad deze twee aspecten herkenbaar in praktijk brengen. Dit betekent onder andere dat ze ieder mens benadert met respect, ongeacht ras, religie, geslacht of politieke voorkeur. Ook is Woord en Daad ervan overtuigd dat er niet slechts één pad van ontwikkeling is: daarvoor zijn mensen te uniek en divers geschapen. MEDEVERANTWOORDELIJKHEID Verantwoordelijk voor jezelf, je naaste en de schepping Ieder mens is geschapen als verantwoordelijk schepsel. We zijn verantwoordelijk om te beantwoorden aan Gods roeping om beelddrager, naaste en rentmeester te zijn. Vertaald naar de praktijk van ons werk betekent dit dat we mensen willen stimuleren verantwoordelijkheid voor zichzelf te nemen, maar ook voor anderen en de schepping. Dit betekent niet dat mensen verantwoordelijkheid moeten overnemen, maar vanuit Bijbels mededogen oog hebben voor de situatie van de ander. MEDE-LIJDEN Dicht bij en naast mensen die lijden We leven in een door zonden gebroken wereld. Tegelijkertijd weten we ons vanuit de Bijbel geroepen er te zijn voor mensen die lijden aan deze gebrokenheid. In dit mede-lijden kunnen we iets laten zien van wat het betekent beelddrager van God te zijn, ook al is dit beeld beschadigd. Door mee te leven en mee te lijden mogen we op bescheiden wijze iets zichtbaar maken van Gods komend Koninkrijk en werken aan herstel, vanuit de wetenschap dat Christus ons daarin is voorgegaan. Woord en Daad JAARVERSLAG

16 Kijk! 1 Strategie, visie en beleid RENTMEESTERSCHAP Zorgvuldig omgaan met mensen, middelen en milieu Als christelijke organisatie wil Woord en Daad verantwoordelijk rentmeester zijn. Dit willen we zijn op een integere wijze, met oog voor de context waarbinnen we opereren. Woord en Daad is aanspreekbaar op een zorgvuldig omgaan met de middelen (menselijke, financiële en materiële) die we ontvangen. In ons werk willen we rentmeesterschap concreet laten zien aan degenen met wie we werken en in zorg voor het milieu, beide zowel in Nederland als in het Zuiden. WEDERZIJDSE AFHANKELIJKHEID Onafhankelijk in keuzes, afhankelijk in samenwerking Als christelijke organisatie is Woord en Daad onafhankelijk, en tegelijkertijd bewust afhankelijk. Onafhankelijk en zelfbewust in het maken van beleidskeuzes, ongeacht keuzes die onze omgeving maakt. Tegelijkertijd zijn we ervan overtuigd dat samenwerking met andere organisaties van groot belang is voor armoedebestrijding, ook vanuit rentmeesterschap. In dat opzicht wil Woord en Daad bewust afhankelijk zijn van anderen. 1.3 STRATEGIE Het werk van Woord en Daad betreft vier aspecten: Armoedebestrijding: In Afrika, Azië en Midden- en Zuid- Amerika samen met onze partnerorganisaties armoede aanpakken. Woord en Daad heeft vier programma s: Onderwijs; Beroepsonderwijs en -training, agrarisch beroepsonderwijs en arbeidsbemiddeling; (agri-) Bedrijfsontwikkeling; en Basisvoorzieningen (gezondheidszorg; sinds 2013 in afbouw; water, sanitatie en hygiëne en voedselzekerheid). Daarnaast is Woord en Daad actief in noodhulp. Bewustwording: In Nederland samen met onze achterban en partners overzee nadenken over vragen rond armoede en rijkdom. Maatschappijopbouw in het Zuiden: Woord en Daad werkt samen met haar partners aan een stevige maatschappelijke inbedding van het werk. Dat maakt dat het werk een brede uitstraling en uitgebreid effect krijgt. Beleidsbeïnvloeding: In Nederland en Europa en met onze partners overzee, samen met anderen, opkomen voor de belangen van de allerarmsten. Zo nodig vragen we aandacht voor de positie van de allerarmsten bij politiek, pers en bedrijfsleven. Woord en Daad vindt het belangrijk dat de programma s niet op zichzelf staan, maar elkaar versterken in de context waarin ze gestalte krijgen. Onderwijs leidt niet automatisch tot een betere positie voor mensen. Dat gebeurt alleen als ze ook daadwerkelijk werk en inkomen hebben. Daarom investeert Woord en Daad in de programma s Vakonderwijs en training, agrarisch beroepsonderwijs en arbeidsbemiddeling. Vanuit bedrijfsontwikkeling wordt gezocht naar mogelijkheden om lokale bedrijvigheid te stimuleren en te verbinden met regionale of (inter) nationale markten. Waar gaten vallen in basisbehoeften als water, sanitatie, hygiëne en voedselzekerheid werkt Woord en Daad met haar partners aan het vullen van die gaten. Uitwisseling van kennis neemt in alle programma s een belangrijke plaats in. Partnerorganisaties van Woord en Daad hebben een beperkt bereik. Daarom investeert Woord en Daad met haar partnerorganisaties in netwerken die samen met anderen het werk van armoedebestrijding krachtiger maken. Onze levensstijl hier kan het leven van mensen overzee maken of breken. Daarom denken we met onze achterban en ons netwerk in het Zuiden na over de vraag hoe we door keuzes die we hier maken armoede in het Zuiden helpen aanpakken. Woord en Daad biedt hiervoor concrete mogelijkheden aan om in de Nederlandse context ambassadeur van verandering te zijn. Soms hinderen (lokale) wet- en regelgeving de mogelijkheden en kansen voor armen. In die gevallen werkt Woord en Daad samen met haar partnerorganisaties aan het verbeteren of aanpassen van overheidsbeleid, zowel in Nederland en Europa als in het Zuiden. Fondsenwerving strategie Zonder fondsenwerving zijn er geen middelen om programma s uit te voeren. Woord en Daad hecht vanuit haar kernwaarde wederzijdse afhankelijkheid; onafhankelijk in keuzes, onafhankelijk in samenwerking, aan eigen fondsenwerving als teken van eigenaarschap vanuit haar achterban. In dat verband beperkt Woord en Daad haar inkomsten vanuit overheidssubsidies tot maximaal 30%. Woord en Daad hanteert het concept van lokale ambassadeurs die het gezicht zijn van de organisaties en zo veel naamsbekendheid geven. Daarnaast wil Woord en Daad vanuit rentmeesterschap scherp sturen op efficiëntie en hanteert ze scherpe normen als het gaat om kosten van eigen fondsenwerving en beheer en administratie (zie kort en bondig pagina 7). 16 Woord en Daad JAARVERSLAG 2014

17 1.4 BELEID Het beleidsplan is samen met zowel het Zuidelijke partnernetwerk als vertegenwoordigers vanuit de comités, bedrijven, vermogensfondsen en jongeren ontwikkeld. Een aantal keren per jaar betrekt Woord en Daad hen ook bij de uitvoering van het beleid. Voor het partnernetwerk van Woord en Daad gebeurt dat tijdens de regionale partnerbijeenkomsten. In Nederland door contact en gesprek met groepen uit de verschillende achterbangeledingen. In 2014 is een uitvoerige programma-evaluatie gehouden. Samen met input van partners en de achterban vormde de evaluatie de basis voor een brede partnerconferentie in juni in Soesterberg. Tijdens die conferentie zijn de kaderstellende keuzes gemaakt voor de periode na De evaluatie, de inbreng van de achterbangroepen en de partnerconferentie hielden Woord en Daad een spiegel voor. Die is samengevat in een grondige sterkte-zwakte analyse (de SWOT). Deze analyse is op grote hoofdlijnen te vinden in paragraaf 8.6, op pagina 81 en 82 en vormt de basis voor de nieuwe beleidskeuzes van Woord en Daad. Daarnaast vindt Woord en Daad het belangrijk om helder te hebben waar in de uitvoering van het beleid de risico s liggen en hoe ze de risico s in de hand kan houden. Daar wordt uitgebreid op ingegaan in paragraaf 6.2 op pagina 67. Woord en Daad JAARVERSLAG

18 2 Kijkje in de keuken Het werk in het Zuiden 18

19 Onderwijs Onderwijs 2.1 INLEIDING Het werk van Woord en Daad in het Zuiden heeft in Resultaten programma onderwijs Kleuteronderwijs 2014 een aantal mooie verdiepingsslagen Basisonderwijs gemaakt. De ontwikkeling van expertiseteams begon in Het doel Leerlingen in opleiding ( 1.000) LEERLINGEN LEERLINGEN ervan is om richting de toekomst meerwaarde te blijven Onderwijs Leerlingen die hun opleiding leveren als organisatie richting stakeholders in zowel hebben afgerond en zijn doorgestroomd het Zuiden als het Noorden. Vanuit de expertiseteams naar vervolgonderwijs of werk ( 1.000) zijn diverse (88%) projecten 294 uitgewerkt die goede handvatten Leerlingen die hun opleiding hebben bieden voor kwaliteitsverbetering van de programma s. Zo afgerond maar niet zijn doorgestroomd een project uitgewerkt rondom verbeterde betrokkenheid van ouders bij de scholen van hun kinderen en werd of de doorstroom is onbekend ( 1.000) Basisonderwijs (90%) Doelstelling LEERLINGEN een uitgebreide methode ontwikkeld om de efficiëntie van Kleuteronderwijs vakopleidingen te meten. Bij de verschillende paragrafen Doelstelling geheel gehaald in dit hoofdstuk wordt hierop teruggekeken LEERLINGEN (90% of meer) LEERLINGEN Verder is in 2014 een omslag gemaakt in de Support Teams van Woord en Daad. Dit zijn teams binnen Woord en Daad die de Regionale Allianties ondersteunen. In is (90%) er bewust 377 voor gekozen om de support die (94%) geleverd wordt van strategisch karakter te laten zijn. 87 Waar in het verleden nog veel tijd op ging aan operationele zaken die eigenlijk door de partnerorganisaties zelf Voortgezet onderwijs Hoger onderwijs LEERLINGEN gedaan moeten 9.000worden, ligt de focus nu op LEERLINGEN het voorzien in strategische ondersteuning bijvoorbeeld met betrekking tot de kwaliteit en relevantie van programma s. Aan de partners is duidelijk gemaakt dat zij zelf die operationele (94%) (62%) zaken moeten organiseren, vanuit hun eigen organisatiecapaciteit of door het in te kopen. 297 Hoger onderwijs Kleuteronderwijs LEERLINGEN Een ander speerpunt dat in 2013 startte en in LEERLINGEN verdere vorm kreeg was de ontwikkeling van programma s op gebied van agrarisch beroepsonderwijs (AVET) en Water, Sanitatie en Hygiëne (WASH). Het AVET-team werkt 480 (62%) hierin nauw 297 samen met het AED-team, waarbij gezamenlijk is gekozen voor een aantal waardeketens waar toekomstige interventies zich op zullen gaan richten. Op die manier zijn er in 2014 goede stappen gezet die mooie perspectieven bieden op doorontwikkeling van deze programma s richting de toekomst (88%) 294 Voortgezet onderwijs 2.2 ONDERWIJS Doelstelling gedeeltelijk gehaald (50-89%) (88%) 294 Basisonderwijs LEERLINGEN (90%) 377 Voortgezet onderwijs LEERLINGEN (94%) 87 Hoger onderwijs LEERLINGEN Leerlingen in opleiding ( 1.000) Leerlingen die hun opleiding hebben afgerond en zijn doorgestroomd naar vervolgonderwijs of werk ( 1.000) Leerlingen die hun opleiding hebben afgerond maar niet zijn doorgestroomd of de doorstroom is onbekend ( 1.000) Doelstelling Doelstelling geheel gehaald (90% of meer) Doelstelling gedeeltelijk gehaald (50-89%) 500 Leerlinge Leerlinge hebben a naar verv Leerlinge afgerond of de doo Doelstell Doelstell (90% of m Doelstell (50-89% (62%) 297 Toelichting De doelstellingen van het onderwijsprogramma zijn gehaald. Het lagere doorstroompercentage voor kleuteronderwijs komt doordat partner P&A in Haiti niet heeft nagegaan of leerlingen na een verhuizing zijn doorgestroomd. Ook over de doorstroom na hoger onderwijs hebben verschillende partnerorganisaties onvoldoende informatie beschikbaar en dit vraagt om verdere verbetering van hun monitoringsysteem. Bij 3 van de 24 partnerorganisaties is een schatting van de doorstroom-aantallen gebruikt in verband met onjuiste rapportages. meer op woordendaad.nl/resultaten Woord en Daad JAARVERSLAG

20 Kijk! 2 Het werk in het Zuiden Bestedingstabel programma onderwijs Interventie Begroting 2014 Realisatie Kleuteronderwijs Basisonderwijs Voortgezet onderwijs Hoger onderwijs Non-formeel onderwijs Alfabetisering Infrastructuur/investeringen Training Capaciteitsopbouw en netwerken Curriculumontwikkeling Beleidsbeinvloeding Analyse programma Onderwijs Veiligheid voor de kinderen en goed onderwijs dat staat overal ter wereld hoog op het verlanglijstje van ouders. Drie thema s kregen in 2014 speciale aandacht in het programma Onderwijs: onderwijskwaliteit, kindveiligheid, en de verbinding van onderwijs met andere programma s. Kijken naar onderwijskwaliteit Onderwijskwaliteit heeft verschillende aspecten. Met behulp van een scorecard bracht Woord en Daad in 2011 en 2013 verschillende van deze factoren per school in kaart. Ook is de verbetering in kwaliteit gemeten. De resultaten zijn in 2014 geanalyseerd en er zijn plannen gemaakt om de onderwijskwaliteit verder te verbeteren. De kwaliteit is gemiddeld toegenomen. De meeste verbetering is te zien op het gebied van materialen en infrastructuur. Er zijn wel verschillen te zien tussen scholen en landen. Om van elkaar te leren namen partnerorganisaties in Benin en op de Filippijnen een kijkje bij elkaar in de keuken. Ze bezochten scholen en praatten met leerkrachten, ouders en de lokale overheid. Samen analyseerden ze de sterke kanten, zwaktes, kansen en bedreigingen voor het programma en gaven ze adviezen voor verbetering. Voor André Ouedraogo (manager van het sponsorprogramma bij AEAD, Burkina Faso) was het belangrijkste leerpunt: Als school en organisatie moet je een zichtbare toegevoegde waarde hebben. Al een aantal jaren worden er samen met Driestar Educatief vanuit het Edu4Change-programma cursussen gegeven aan leerkrachten en schoolleiders over thema s Linda Osmand (10) uit Haïti maakte in 2010 de aardbeving in Port-au-Prince mee. In 35 seconden veranderde de hoofdstad in een spookstad. Kort na de aardbeving vertrok ze naar het naburige Forêt des Pins, waar haar ouders al woonden. Ik woonde bij mijn tante in Port-au-Prince. Mijn ouders vinden het belangrijk dat ik goed onderwijs ontvang en daarvoor moest je in de hoofdstad zijn. Natuurlijk was dat wennen voor mij, maar ik had het goed naar mijn zin. De aardbeving was verschrikkelijk, ik vergeet het nooit meer. Kinderen gilden, mensen riepen om hulp. Iedereen was bang, de chaos was compleet. Zodra het veilig was, haalden mijn ouders mij weg uit Port-au-Prince. Ik ben nooit meer teruggegaan naar de stad, maar ik ben wel benieuwd hoe de stad er nu uitziet. Ik zit nu op de Metro Jesus-school. We krijgen les in een tijdelijk gebouw, maar nu is het nieuwe gebouw zo goed als klaar. Er gebeurt veel in mijn dorp. We zijn allemaal erg trots op de nieuwe school. Later wil ik heel graag dokter worden, het liefst in een ziekenhuis in Forêt des Pins. Het lijkt me heel mooi werk om voor zieke mensen te zorgen. Er gebeurt heel veel in mijn dorp Linda Osmand uit Haïti 20 Woord en Daad JAARVERSLAG 2014

21 als: ouderbetrokkenheid, didactische vaardigheden en leiderschap. In 2014 werden er grote stappen gezet in de implementatie van een train-de-trainer aanpak om de cursussen over te dragen aan lokale trainers. In Sierra Leone wordt een groot deel van de cursussen al gegeven door lokale trainers. Er is in 2014 ook een online basisomgeving ontwikkeld, waarin toekomstige trainers zich online kunnen voorbereiden op hun rol als trainer. Kijken naar kindveiligheid Als school heb je een grote verantwoordelijkheid voor de kinderen die je onder je hoede hebt. Om expliciet aandacht te geven aan deze verantwoordelijkheid zijn de partnerorganisaties in India gestart met een traject voor kindveiligheid in de door hen gesteunde scholen en internaten. Dit traject is de directe opvolging van een eerder uitgevoerd onderzoek naar het welzijn van de kinderen in deze scholen en internaten. Er is gestart met een training en de ontwikkeling van een kindveiligheidsbeleid. Aandacht voor kindveiligheid is niet alleen belangrijk binnen de school, maar ook daarbuiten. Dit is zeker het geval in omgevingen waar veiligheid vaak niet vanzelfsprekend is, zoals in veel gebieden in Latijns-Amerika. Daarom werkten partnerorganisaties hier samen aan het vergroten van de veiligheid van kinderen en jongeren ook buiten de school. Als eerste sprak men met de overheid over maatregelen om de kindveiligheid te vergroten (zie hoofdstuk Beleidsbeïnvloeding). In Latijns-Amerika belanden triest genoeg veel jongeren in de criminaliteit. Om dit te voorkomen, werkten partnerorganisaties samen met verschillende partijen om jongeren alternatieven te bieden. AMG Guatemala zette samen met de organisatie Young Life clubs op voor jongeren om vaardigheden zoals leiderschap te ontwikkelen. Verbinding met andere programma s Voor kinderen en jongeren is een goed functionerende familie van belang om zich te kunnen ontwikkelen. Mfesane in Zuid-Afrika startte in 2014 een pilot voor een familiebenadering. Vanuit verschillende expertises, waaronder onderwijs, worden families geholpen om hun omstandigheden te verbeteren. Ze worden bijvoorbeeld geholpen om de gezondheid van familieleden (betere voeding, hygiëne) te verbeteren en hun inkomen te vergroten (vaardigheidstrainingen, arbeidsbemiddeling). Ook wordt de overheid betrokken om de omstandigheden duurzaam te verbeteren. Onderwijs in crisissituatie Het is uitzonderlijk als scholen na de zomervakantie niet open gaan. Toch gebeurde dit in Sierra Leone vanwege de ebola-epidemie. Om de kinderen toch onderwijs te geven, startten de partnerorganisaties een programma voor thuisonderwijs. De leerkrachten bezoeken dagelijks families om leerlingen thuis les te geven. Tegelijkertijd grijpen ze deze kans om voorlichting te geven rondom ebola en leren ze bijvoorbeeld de kinderen om op een goede manier hun handen te wassen. Leerkracht Mary zei hierover: De kinderen zijn erg trots dat ze thuis onderwijs krijgen. Deze kans krijgen veel andere kinderen helaas niet. Expertise-ontwikkeling Waarom maken veel kinderen de school niet af? Dit is in veel landen een groot probleem. Er is in 2014 een expertise-project afgerond over de uitval van kinderen voor het eind van de basis- of middelbare school en de doorstroming naar de arbeidsmarkt. Er werd gekeken naar algemene trends en de betekenis hiervan voor de scholen die Woord en Daad steunt. Het bleek dat het vaak gaat om een combinatie van onderliggende factoren, die ook in samenhang aangepakt moeten worden. Een mooie uitdaging voor het nieuwe jaar! Ook op andere thema s werd expertise ontwikkeld om het programma Onderwijs te versterken. Een school wordt kwalitatief beter als de ouders bij het onderwijs betrokken zijn. Daarom is er een handboek ontwikkeld dat scholen kunnen gebruiken om de ouderbetrokkenheid op hun school op verschillende niveaus te verbeteren. Er werd ook een visiedocument ontwikkeld op de duurzaamheid van basisonderwijs. Op de volgende thema s zijn nieuwe expertise-projecten gestart: ICT in onderwijs; Taal en lezen in onderwijs en Planmatige en geïntegreerde capaciteitsopbouw op schoolniveau Uitdagingen programma Onderwijs Wereldwijd wordt de toegang tot onderwijs steeds beter. Dat is mooi nieuws. Woord en Daad kan zich daarom meer richten op de kwaliteit van onderwijs. Die is in veel landen helaas nog ver onder de maat. Dit kun je bijvoorbeeld zien in het feit dat 25% van de kinderen die de basisschool heeft doorlopen nog nauwelijks kan lezen en schrijven. Onderwijskwaliteit staat daarom hoog op de agenda voor de komende jaren. Dit wordt ondersteund door de bovengenoemde expertise-ontwikkeling. Om scholen te hebben van goede kwaliteit, is er ook een onderwijssector nodig die deze scholen effectief ondersteunt. Daarom wordt er samenwerking gezocht met de overheid en met lerarenopleidingen. Waar mogelijk wordt de capaciteit versterkt en proberen we het beleid van de overheid te beïnvloeden. Woord en Daad JAARVERSLAG

22 Kijk! 2 Het werk in het Zuiden Beroepsonderwijs, -training en arbeidsbemiddeling (TVET-JBS) Ondanks dat de toegang tot onderwijs wereldwijd is verbeterd, gaan veel kinderen en jongeren nog steeds niet naar school. Voor velen van hen is de kans dat ze alsnog naar school gaan klein. Omdat Woord en Daad er wil zijn voor de allerarmsten, kijken we hoe deze kinderen en jongeren wel bereikt kunnen worden. Dit gebeurt in samenwerking met organisaties die hier ervaring mee hebben. Leerpunten: Verschillende activiteiten om de kwaliteit van scholen te verbeteren (zoals trainingen, aanschaf van materialen) staan vaak los van elkaar en zijn vaak niet gebaseerd op één doelgericht plan. Daarnaast wordt er in veel gevallen niet structureel samengewerkt met de omliggende onderwijssector om te komen tot duurzame verbetering. In 2015 brengen we de kansen en uitdagingen in kaart. Daarnaast worden partners ondersteund om meer planmatig en in samenwerking aan kwaliteit te werken. Activiteiten voor het verbeteren van de onderwijskwaliteit zijn sterk gefocust op verbetering van GETRAINDE STUDENTEN GEDIPLOMEERDE STUDENTEN DIE... Kijk op woordendaad.nl/resultaten voor de opvolging van de leerpunten nog in uit (meerjarige) opleiding (1.015)... een baan vinden (2.007) gediplomeerd (5.064)... een eigen bedrijf starten (2.174)... doorstromen naar vervolgonderwijs (521) 2.3 BEROEPSONDERWIJS, -TRAINING EN ARBEIDSBEMIDDELING (TVET-JBS)... onbekend (372) Beroepsonderwijs, -training en arbeidsbemiddeling (TVET-JBS) Resultaten programma TVET-JBS infrastructuur 500en materialen. DoelstellingEr is beperkte aandacht voor verbetering van de processen van leren en lesgeven die een directe invloed hebben op de leerresulta- Doelstelling geheel gehaald (90% of meer) ten. In 2015 worden Doelstelling er diverse gedeeltelijk (expertise-)projecten gehaald (50-89%) geïmplementeerd waarin we hier expliciet aandacht aan geven: Actief leren, Taal en lezen in het onderwijs en de implementatie van een traject voor vroegschools lezen 7% in Sierra Leone. 10% Ondanks de grotere toegang tot onderwijs is er een diverse groep kinderen en jongeren die moeilijk te bereiken is met onderwijs. Er is te weinig zicht op de kenmerken van deze groep en op wat er nodig is om aan de onderwijsbehoeften van deze kinderen en 43% jongeren te voldoen. De komende jaren proberen we dit in kaart te brengen en worden partnerorganisaties ondersteund om dit praktisch te vertalen naar hun onderwijsprogramma s »» TVET-JBS»» Eigen inkomsten % 500 Doelstelling 500 Doelstelling Doelstelling Doelstelling geheel gehaald geheel (90% gehaald of meer) (90% of meer) Doelstelling gedeeltelijk gehaald (50-89%) Doelstelling gedeeltelijk gehaald (50-89%) Eigen projectinkomen partnerorganisatie Eigen Inkomen inkomsten via Woord Daad 10% 7% 18% 13% 40% 43% VAKONDERWIJS ARBEIDSBEMIDDELING GETRAINDE STUDENTEN GEDIPLOMEERDE STUDENTEN DIE... 18% 12% Eigen projectinkomen partnerorganisatie Inkomen via Woord en Daad nog in (meerjarige) opleiding (1.015)... een baan vinden (2.007) gediplomeerd (5.064)... een eigen bedrijf starten (2.174) doorstromen naar vervolgonderwijs (521)... onbekend (372) 320 meer op woordendaad.nl/resultaten Eigen inkomsten 22 Woord en Daad JAARVERSLAG 2014

23 2.3.2 Bestedingstabel programma TVET-JBS Interventie Begroting 2014 Realisatie TVET JBS Infrastructuur Training Overige capaciteitsopbouw en netwerken Beleidsinvloeding Analyse programma TVET-JBS Prachtige schoolgebouwen en goed ingerichte lokalen geven een indruk van het programma Vakonderwijs (TVET) en JBS (Job & Business Services, oftewel arbeidsbemiddeling). Maar een inkijkje in het leven van een student die een baan gevonden heeft, inspireert nog meer. Zomaar een voorbeeld: Joan Grace, een jonge vrouw van 21 jaar uit de Filipijnen: Door mijn vakopleiding heb ik een baan gevonden in de ICT en kan ik nu bijdragen aan het levensonderhoud van mijn zeven broertjes en zusjes. Kijken in de keuken In het afgelopen jaar werden mensen opgeleid, waarvan er daadwerkelijk aan een baan werden geholpen. Vaak maakt een opleiding het grote verschil in het leven van kwetsbare jongeren en ouderen. Het vakonderwijsprogramma ASHTEC op de Filipijnen loopt in een aantal ontwikkelingen voorop. Deze partner organiseerde een conferentie, The kitchen of ASHTEC, waarbij partners uit vijf andere landen in de keuken van dit programma kwamen kijken. Silas Ouadreogo, hoofd JBS in Burkina Faso: Deze conferentie gaf veel inspiratie om ons eigen programma te verbeteren. De financiële duurzaamheid en de kwaliteit van het JBS zijn voor ons een voorbeeld. ASHTEC was ook betrokken bij een training in arbeidsbemiddeling in Bangladesh. Partners aan elkaar koppelen is vruchtbaar. Dat is ook in Nederland het geval. Ongeveer 10 organisaties die zich bezighouden met vakonderwijs in ontwikkelingslanden, hebben een netwerk gevormd waarin kennis wordt uitgewisseld. Woord en Daad heeft de lead in dit netwerk. Woord en Daad medewerkers kijken ook regelmatig in de keuken bij de partnerorganisaties. In Sri Lanka werd Vorig jaar september bezocht een groep ondernemers Burkina Faso. Ze maakten een tussenstop bij vakschool Nazareth van partnerorganisatie AEAD, waar de groep een ontmoeting had met vakschoolstudenten. Ook meisjes kunnen heel goed metaalbewerker worden! Amana uit Burkina Faso Verbinding staat centraal in het werk van de partner. Dat merken we telkens in gesprekken met medewerkers, vrijwilligers en leidinggevenden. Op de vakschool Nazareth wordt verbinding ineens heel concreet en ondubbelzinnig: de zwaluwstaartverbinding waar we een luidruchtige klas mee zien worstelen. De theorie is duidelijk, de houten praktijk weerbarstiger. In één van de lokalen wordt gelast. De vonken spatten er vanaf. Naast een aantal stoere kerels laat Amana zien dat emancipatie geen exclusief product is van het hoog-ontwikkelde westen. We vragen haar naar haar leeftijd. Toch wel schuchter reageert ze. Amana is 16 en zit in het derde jaar van de opleiding. Pas als iemand vraagt waarom ze als meisje een opleiding kiest waar vooral jongens voor kiezen, komt ze los. Ik wil hiermee laten zien dat het niet alleen een vak voor jongens is. Ook meisjes zoals ik kunnen heel goed metaalbewerker worden. We gaan ervoor, want het is een mooi beroep. Later wil ik m n eigen bedrijfje hebben. Dat is mijn grote wens! Bonne chance, Amana! Bekijk het interview met Amana op woordendaad.nl/amana Woord en Daad JAARVERSLAG

24 Kijk! 2 Het werk in het Zuiden een pilot in vakonderwijs op het platteland geëvalueerd. Een sterk punt was de holistische aanpak voor kwetsbare jongeren met een oorlogsverleden. Naast vaktraining hebben deze mensen behoefte aan psychologische hulp om hun trauma te verwerken. Een punt van verbetering in dit programma was dat er meer aandacht was voor helpen dan voor ontwikkelen van de doelgroep. De pilot wordt in 2015 voortgezet in een regulier programma. De uitdaging is om hier een duurzaam ontwikkelingsprogramma van te maken. Expertise-ontwikkeling Veel energie werd gestoken in de opbouw van expertise. Een voorbeeld is het thema financiële duurzaamheid. Omdat elke euro maar een keer kan worden uitgegeven, maakte Woord en Daad in 2014 een gedetailleerde kostprijsberekening per partner. Dit gaf duidelijkheid over effectiviteit en efficiëntie van programma s. Partners werden uitgedaagd om met een andere blik naar hun programma te kijken en dat te verbeteren. Xena Scullard, hoofd JBS in Zuid-Afrika: Jullie halen ons uit onze comfort zone en dat is erg gezond! Via literatuuronderzoek werden 18 manieren in kaart gebracht waarop een vakschool lokaal geld kan verdienen. Vier van onze partners ontvingen op dit vlak een training waarbij een plan werd ontwikkeld voor lokale fondswerving. Enkele voorbeelden: de verkoop van gemaakte producten, een bijdrage van afgestudeerde studenten, het leveren van diensten aan bedrijven en organisaties. Bij sommige vakonderwijsprogramma s leidt dit op termijn zelfs tot volledige financiële zelfstandigheid. AMG Filipijnen, waarmee als eerste een uitfaseerplan werd ontwikkeld, heeft in 2014 zijn financiële doelen behaald en is volgens planning in 2020 zelfstandig. Mfesane in Zuid-Afrika zal zelfs in 2018 al zelfstandig zijn. Gemiddeld realiseren partnerorganisaties 18% eigen inkomen voor vakonderwijs en 13% voor arbeidsbemiddeling. Dit komt overeen met een verandering in de context: door de economische groei kunnen mensen meer besteden. Door deze uitfasering ontstaat ruimte om andere relevante TVET-programma s te starten op plekken waar financiële support op dit moment nog wel onmisbaar is. De Job & Business Services vormen de brug tussen de vakopleiding en de arbeidsmarkt. Enerzijds worden studenten voorbereid op hun baan. Aan de andere kant worden ontwikkelingen in de markt bekeken, zodat de opleiding hierop kan aansluiten. Bij een aantal partners blijkt dit een innovatief en goed werkend concept te zijn. Bij andere partners staat het echter nog steeds in de kinderschoenen. Daarom werd in 2014 een uitgebreide handleiding geschreven waarin alle aspecten van arbeidsbemiddeling aan de orde komen. Deze handleiding werd getest tijdens een training in Bangladesh en kan in de toekomst worden ingezet om ook bij andere partners het JBS-programma te verbeteren. We willen onze partners uitdagen om anders naar het JBS-programma te kijken en het te zien als een zelfstandige bedrijfsunit, die zichzelf financieel bedruipt Uitdagingen programma TVET-JBS Een belangrijke uitdaging is om de partners met een zakelijke blik naar hun programma te leren kijken. In 2014 werd onderzoek gedaan naar de Young Africa-benadering van vakonderwijs. In deze aanpak worden de lessen op de vakschool gegeven door lokale ondernemers, die daarvoor een goed ingericht vaklokaal kunnen huren. De studenten worden ook ingezet om producten en diensten te leveren, zodat de docent winst kan maken. Momenteel wordt een pilot voorbereid om deze benadering bij één van de Afrikaanse partners toe te passen. Daarna zal bekeken worden of deze aanpak ook bij andere partners ingezet kan worden. Het werken aan de zogenaamde soft skills om de werkhouding van de studenten te verbeteren, is een andere uitdaging. Denk hierbij aan een sollicitatietraining of een training in bedrijfsvaardigheden. Studenten zien daar ook zelf de zin van in. Badish Ravindu (India) zegt hierover: Ik heb nu niet alleen technische vaardigheden, maar weet ook hoe ik met anderen moet communiceren en hoe ik me moet gedragen op de werkvloer. Een curriculum voor deze vaardigheden werd in 2014 verder uitgewerkt. Een voorbeeld van de toepassing van soft skills is het nieuwe programma voor arbeidsbemiddeling in Guatemala. Veel jongeren leven daar in gangs en hebben geen toegang tot de arbeidsmarkt vanwege hun werkhouding en de context waaruit ze komen. In het programma van onze partner AMG worden jongeren gecoacht en gemotiveerd om hun talenten te gebruiken. Tegelijkertijd wordt er gewerkt aan bewustwording bij bedrijven, die gemotiveerd moeten worden om jongeren uit de sloppenwijken een kans te geven in een baan. Dit programma wordt in 2015 geëvalueerd. Het is belangrijk dat partners relevant blijven terwijl de markt constant verandert. In 2015 worden technieken voor marktonderzoek in kaart gebracht. Voor partners die hierin willen leren, wordt een training ontwikkeld. Leerpunten: Het JBS-concept heeft niet voldoende eigenaarschap van partners. In 2015 zullen partners worden gefaciliteerd om aan de hand van de JBS-handleiding een eigen handboek te ontwikkelen om het programma effectiever te laten werken. 24 Woord en Daad JAARVERSLAG 2014