VM2-trajecten van Amarantis Onderwijsgroep

Transcriptie

1 VM2-trajecten van Amarantis Onderwijsgroep Onderzoek naar de ervaringen van leerlingen en docenten in opdracht van Amarantis Onderwijsgroep Samenvatting en conclusies Oktober 2011 Fred Verbeek Cissy Pater Claudi Blankespoor Brigit Triesscheijn

2 Samenvatting en conclusies In opdracht van Amarantis Onderwijsgroep heeft het Kohnstamm Instituut onderzoek gedaan naar de ervaringen van leerlingen en docenten met de VM2-trajecten die binnen Amarantis lopen. Eén van de achtergronden van de vraag van Amarantis was dat er sprake zou kunnen zijn van verschillen van opvatting over wat mogelijk en wenselijk is wat betreft uitwerking en uitvoering van programma s. Dit kan te maken hebben met verschillen in visie, maar ook met verschillen in draagvlak. Meer inzicht in de feitelijke uitvoering op de verschillende locaties en in motieven voor uitvoeringsvarianten is daarom gewenst. Een andere achtergrond was dat er nog te weinig bekend is over hoe leerlingen de leerweg ervaren. In hoeverre zien en merken zij iets van de beoogde voordelen (kortere leerweg, grotere kans op diploma, minder kans op uitval, beroepsgerichter)? Kiezen zij daar ook bewust voor, en welke consequenties heeft het traject voor (tussentijdse) keuzemogelijkheden? Hoe ervaren zij de drempelloze overgang tussen vmbo en mbo, voorziet dat in een behoefte of missen de leerlingen dan de status van de overgang naar een nieuwe school en een nieuwe fase? Is de leerweg voor alle basisberoepsgerichte leerlingen een gewenst traject, hoeveel vrijheid moet/kan er zijn om eventueel een andere keuze te maken? Om deze vragen te beantwoorden zijn in juni en juli 2011 gesprekken gevoerd met groepjes leerlingen en docenten die betrokken zijn bij de VM2- trajecten.. In deze samenvatting geven we de resultaten van de gesprekken weer aan de hand van de door docenten en leerlingen genoemde sterke en zwakke punten van het VM2-traject. Afgerond wordt met enkele conclusies. 5.1 Sterke punten volgens docenten Een sterk punt van het VM2-traject is de doorlopende leerweg. Leerlingen vinden het volgens docenten prettig dat ze (in de meeste gevallen) het schoolgebouw en de docenten al kennen als ze naar het mbo gaan. Leerlingen voelen zich veilig op school, er is een doorlopende zorgstructuur en het pedagogische en didactische klimaat verandert niet sterk. Een mbo docente stelt echter dat zij de VM2-leerlingen nog niet kende en dat dit door de leerlingen juist als heel prettig werd ervaren. Sommige leerlingen waarderen het juist als er ook iets nieuws in het mbo-jaar zit. Een ander voordeel van de doorlopende leerweg is dat een aantal mbo-termen en praktijkaspecten al aan bod komen in het vmbo (zoals portfolio en competenties ). De leerlingen zijn er dan al mee bekend en beter voorbereid op wat er komen gaat in het mbo. Een motiverend aspect van de doorlopende leerweg is het feit dat de overlap in wat leerlingen moeten leren in de twee opleidingen eruit is gehaald. Vmbo- en mbo-docenten kunnen hun onderwijs makkelijker goed op elkaar afstemmen. Er wordt meer geïntegreerd en daardoor is er minder overlap. Omdat het onderwijs op één locatie gegeven wordt, kunnen docenten makkelijk afspraken maken. Vroeger waren er plannen en werd er veel gepraat, maar door nu werkelijk samen te doen wordt duidelijk hoe ieder het onderwijs invult en waar knelpunten zitten. Vmbo-docenten zijn meer betrokken bij het mbo-onderwijs en andersom; zij weten nu van elkaar wat er gebeurt want ze zijn zelf ook onderdeel van die organisatie. Sommige docenten geven nu zowel op het vmbo als op het mbo les. De docenten kunnen dezelfde pedagogische en didactische structuren bieden. Als tweede sterk punt wordt de grote praktijkcomponent genoemd. Volgens de docenten moeten de leerlingen die aan het VM2-traject deelnemen, het echt hebben van de praktijk en dat biedt deze opleiding ze in een vroeg stadium. Veel praktijk is prettig voor deze leerlingen. Hun spanningsboog is bij theorievakken niet zo groot. Zodra ze een opdracht in de praktijk mogen uitvoeren, worden ze enthousiast en ze snappen het ook beter dan uit een boek. 1

3 Een derde sterk punt is dat leerlingen die wat zwakker zijn via VM2 kunnen proberen hun niveau 2- diploma te halen en dan zelfs ook niveau 3 binnen hun bereik zien komen. Ze weten bovendien dat ze daar iets langer over mogen doen en dat het erom gaat dat ze de opleiding afmaken. Leerlingen gaan vaker met een startkwalificatie de deur uit vooral omdat ze de docenten al kennen. De docenten benadrukken dat veel leerlingen door de verkorte leerweg die VM2 biedt een punt nog verder op de horizon hebben gekozen om naartoe te werken, namelijk een mbo3 diploma. Een vierde sterk punt is dat leerlingen tijdswinst kunnen behalen. Het in relatief korte tijd behalen van een mbo2-diploma wordt door de leerlingen als motiverend ervaren. De kortere duur vormt een duidelijk voordeel boven de reguliere leerweg. Het VM2-traject vraagt inzet en verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leerproces. De leerlingen zijn daardoor volgens de docenten meer bezig met vooruitkijken. Veel leerlingen willen de opleiding graag snel afronden, om door te kunnen gaan met een mbo3 opleiding. In de laatste periode van het mbo-jaar, waar ze er bijna zijn, zijn veel leerlingen dan ook bereid een stap extra te zetten. Doordat leerlingen desnoods langer kunnen doen over het traject is een vangnet minder noodzakelijk. In principe kan elke leerling de leerweg afmaken. Het is mogelijk om de opleiding versneld af te ronden of er juist iets langer over te doen en opleidingen kunnen daardoor maatwerk bieden. Als vijfde sterk punt wordt uitvalvermindering genoemd. De leerlingen zijn vertrouwd met de school, maken een geleidelijke overstap en kennen de docenten. De docenten kennen hen ook al langere tijd of zijn via de zorgstructuur die eveneens doorlopend is op de hoogte zijn van eventuele (leer)problemen. Sommige docenten stellen dat leerlingen op een groot ROC makkelijk tussen wal en schip raken en dat de uitval veel groter was geweest als de leerlingen niet al bekend waren op en met de school. Scholen beschouwen het als winst dat ze nu vanuit het vmbo al weten wie potentiële afvallers zijn. Een zesde sterk punt, dat met name door de docenten van één school wordt benadrukt, is dat de invoering van de doorlopende leerweg het gevolg heeft gehad dat er veel meer wordt samengewerkt tussen vmbo en mbo. Voor de invoering van VM2 werd er wel veel met elkaar gepraat, maar juist door het nu samen vorm te geven wordt duidelijk hoe ieders aanpak is, waar nog knelpunten zitten en wat leerlingen nog moeten inhalen. De docenten geven nu zowel op het vmbo als het mbo les en dat is erg leerzaam. Op een andere school is de opleiding hierdoor beter gestructureerd en is er meer samenhang. Er heeft een cultuuromslag plaatsgevonden onder docenten. Zij hebben zich steeds meer en vooral breed ontwikkeld. Ze denken nu veel beter na over waar leerlingen straks terecht komen. 5.2 Sterke punten volgens leerlingen Het sterkste punt van het VM2-traject is volgens de leerlingen dat ze sneller het mbo2-diploma kunnen halen. De meeste leerlingen vinden het idee om sneller het diploma te halen motiverend. Als redenen daarvoor noemen ze dat ze zo snel kunnen doorstromen naar een hoger niveau mbo-opleiding of dat ze sneller van school kunnen gaan. De meeste leerlingen willen na het behalen van hun mbo2-diploma doorstuderen. Als tweede sterke punt wordt door leerlingen de vertrouwdheid met klasgenoten, docenten en het gebouw genoemd omdat zij niet naar een ROC zijn overgaan in het derde jaar. Dat is echter niet bij alle scholen gebeurd. Leerlingen die wel naar een ander gebouw moesten zeggen erg te moeten wennen maar deze stap achter toch positief te waarderen, vooral omdat ze niet meer tussen de jongere kinderen zaten. 2

4 Of de grotere praktijkcomponent een sterk punt is van het VM2-traject kunnen leerlingen niet beoordelen omdat zij geen vergelijking kunnen maken met de reguliere leerweg maar over de verhouding tussen theorie en praktijk zijn zij over het geheel tevreden. Er is een voorkeur voor praktijk georiënteerde vakken. Op stage wordt over het algemeen veel geleerd. De meeste leerlingen vinden stage leuk, ook als het ze duidelijk wordt tijdens de stage dat ze dat werk later niet willen gaan uitoefenen. Het feit dat ze op het mbo meer praktijk krijgen dan op het vmbo wordt door leerlingen positief gewaardeerd. Daarbij wordt de stage van twee dagen per week specifiek genoemd. De mogelijkheid om van het vmbo en het VM2-traject één opleiding te maken met één diploma en dus ook één examen spreekt een aantal leerlingen wel aan. Zij denken dat de opleiding dan meer een geheel zal worden en vinden het aantrekkelijk dat zij maar één keer examen hoeven te doen. Over de samenhang in de leerweg zeggen leerlingen dat bij de meeste vakken uitleg wordt gegeven waarom het vak belangrijk is. Zij vinden de vakken die ze krijgen ook over het algemeen belangrijk. Op een aantal scholen vertellen leerlingen dat ze te maken krijgen met opdrachten waar meerdere vakken voor nodig zijn. Het gaat dan vooral over vakken als Nederlands, Engels, rekenen en maatschappijleer die nodig zijn bij werkstukken of praktijkgerichte vakken. Wat betreft uitval zeggen de meeste leerlingen dat ze door zullen gaan totdat ze klaar zijn met de opleiding. Er is wel een aantal leerlingen dat naar een andere school wil gaan om de opleiding af te ronden. Als reden daarvoor wordt het gebrek aan kwaliteit van de huidige school het vaakst genoemd. De leerlingen zijn gemiddeld genomen tevreden over de studieloopbaanbegeleiding die ze tijdens het traject krijgen. Een kleine meerderheid vindt dat er voldoende geholpen wordt bij het maken van keuzes op school. 5.3 Zwakke punten volgens docenten De zwakke punten van VM2 zitten volgens de docenten met name in het feit dat het traject op veel scholen al werkende weg moet worden vormgegeven. Dat brengt kinderziektes en onrust met zich mee. Sommige scholen moeten nog steeds veel ad hoc beslissingen nemen waardoor er voor docenten en leerlingen nog (te) weinig structuur zit in de leerweg. Ze zijn soms onvoldoende geïnformeerd en er zit nog onvoldoende lijn in de opbouw van de leerweg. Docenten onderling weten nog niet altijd voldoende van elkaar wat er gedaan wordt. De samenwerking tussen docenten is nu soms nog heel minimaal en leerlingen kunnen nog beter voorbereid worden op de summer course. Het vormgeven van een VM2-traject vraagt van docenten veel tijd, energie en organisatie. Het is op alle scholen nog sterk in ontwikkeling. Alle docenten gaven aan dat het tijd kost om vmbo en mbo docenten op één spoor te krijgen. Dit geldt zowel op informeel vlak; ze hebben elk hun eigen culturen en werkwijzen als op formele aspecten; er is sprake van twee verschillende budgetten, Cao s en arbeidsvoorwaarden. Daarnaast gaven wisseling en ziekte van docenten op veel scholen oponthoud in de ontwikkeling van het VM2-traject. Andere zwakke punten zitten meer in de formele kant van het traject. Leerlingen worden door DUO gezien als vmbo-er en hebben daarom als ze ouder dan 18 jaar zijn geen recht op een Ov-kaart en studiefinanciering, waar hun leeftijdsgenoten in de reguliere leerweg dat wel hebben. Voor sommige leerlingen is dit een reden om te stoppen met het VM2-traject. Als ze wel blijven is het voor deze groep leerlingen financieel niet haalbaar om stage te lopen in een ander stadsdeel. 3

5 Een ander zwak punt van de doorlopende VM2 leerweg is dat die niet erg flexibel is. Leerlingen die aan het einde van het vmbo besluiten dat ze toch een andere beroepsrichting op willen gaan, kunnen niet in het VM2-traject blijven. Eenmaal gekozen voor Zorg en Welzijn op je 14 e, betekent dus binnen VM2 die opleiding afmaken tot je een mbo-2 diploma behaald hebt, of verdergaan in het reguliere traject zonder tijdswinst en voordeel van de al opgedane beroepsspecifieke kennis en vaardigheden in het vmbo. Leerlingen doen soms iets langer over de leerweg. Dan zijn ze altijd nog eerder klaar dan de leerlingen die de reguliere leerweg volgen, maar hebben ze alsnog niets aan hun voorsprong omdat de vervolgopleiding niet aansluit. Ze moeten dan in het ergste geval wachten tot 1 september van het volgende schooljaar voor ze verder kunnen studeren. Zo lang wachten is erg vervelend. De docenten van één school stellen daarom voor om het mogelijk te maken dat er binnen Amarantis altijd een groep per 1 februari kan starten met een vervolgopleiding. Een nadeel van het VM2-traject is dat het moeilijker is om instroom vanuit andere scholen te hebben. Die leerlingen hebben de pluspakketten en summer courses namelijk niet gevolgd. Eén school kan niet voldoen aan de regel om al in leerjaar 3 te starten met het VM2-traject. Het is de ambitie van de school om het maximale uit de leerlingen te halen. In het derde leerjaar wordt door middel van een toets bij alle leerlingen nagegaan of het advies waarmee de leerlingen binnenkwamen nog wel klopt. Sommige leerlingen kunnen doorstromen naar TL niveau en hebben het VM2-traject niet nodig. De determinatie is pas aan het einde van leerjaar 3 helemaal afgerond Op bijna alle scholen blijven de leerlingen in hetzelfde gebouw en krijgen ze les van docenten die ze (deels) al kennen. Sommige leerlingen vinden dat volgens de docenten een nadeel. Een frisse start in een nieuw gebouw is voor hen aantrekkelijk en sommige leerlingen hadden achteraf gezien liever eerder hun vleugels uitgeslagen. De regel dat leerlingen in hetzelfde gebouw moeten blijven heeft ook belemmeringen voor sommige scholen. Er is veel overleg tussen twee scholen van Amarantis, maar dingen combineren mag niet terwijl de opleiding daardoor wel een beter toekomstperspectief had gehad. De kleine leerlingaantallen op deze opleiding (en daardoor een klein docententeam) maken het vormgeven van een lopend VM2- traject moeizaam. Een andere school liep tegen hetzelfde probleem aan, maar bij hen werd het juist door te grote leerlingaantallen veroorzaakt. Zij konden die niet allemaal in het eigen gebouw huisvesten. Voor deze school was dit de hoofdreden om te stoppen met het traject. Een ander vaak terugkerend zwak punt is het feit dat de leerweg in de praktijk nog niet voldoende doorlopend is. Op de meeste scholen staat het programma inmiddels op de rit, maar is er nog tijd nodig om aan verbeteringen te werken en fijn te slijpen. Er is bijvoorbeeld nog overlap in lesstof (wat al behandeld is in het vmbo, komt nog eens terug in het mbo) of er zijn juist onvoldoende mboaspecten aan bod gekomen in het vmbo. Ook kunnen op veel scholen de algemeen vormende vakken nog beter aansluiten op de beroepsgerichte vakken en bestaat er soms nog een verschil in werkwijze tussen vmbo en mbo. Veel scholen geven aan meer tijd en financiën nodig te hebben om deze zwakke punten te verbeteren. Het vormgeven van het VM2-traject brengt met zich mee dat de betrokken medewerkers zich moeten professionaliseren. Vmbo- en mbo-docenten kunnen nog meer van elkaar leren. Daartoe zouden meer groepsactiviteiten voor alle betrokken docenten georganiseerd kunnen worden op de afzonderlijke scholen. Een veelgenoemd zwak punt vormen problemen rond faciliteiten. Als de condities niet goed zijn en dingen daardoor niet goed werken of niet goed geregeld zijn, is er de dreiging dat leerlingen alsnog stoppen met het traject. Ook voor docenten heeft dit demotiverend gewerkt. De docenten van één school voegen daar nog aan toe dat Crebo s weggehaald kunnen worden. Als opleidingen halverwege 4

6 worden stopgezet, is dat heel demotiverend voor leerlingen en is de kans op uitval groter. Deze school heeft deelnemers (met name jongens) die begonnen zijn met de opleiding Techniek, maar nu noodgedwongen Zorg en Welzijn volgen. 5.4 Zwakke punten volgens de leerlingen Door tamelijk veel leerlingen wordt het VM2-traject nog niet als een doorlopende leerweg gezien. Er is toch nog een vrij grote overgang tussen vmbo en mbo. De verschillen worden met name ervaren bij de mate van zelfstandig werken die op het mbo veel groter is en bij de moeilijkheidsgraad van het mbo. De verantwoordelijkheid en de vrijheid in het mbo zijn iets waar niet alle leerlingen even goed mee om kunnen gaan. Leerlingen vinden het wel prettig dat ze op het mbo meer praktijk krijgen. Een andere zwak punt dat door veel leerlingen genoemd wordt is het gebrek aan keuzemogelijkheden. Zij willen meer keuzes in beroepsrichtingen of facultatieve vakken zoals een extra taal, sport of biologie. Daarnaast zijn sommige punten die de meeste leerlingen positief waarderen voor een minderheid een nadeel. Dat geldt onder andere voor het gegeven dat leerlingen in hetzelfde gebouw blijven met dezelfde docenten. Er zijn leerlingen die liever naar een ROC waren gegaan waar ze niet tussen de jonge kinderen hoeven te zitten. Ook zijn er leerlingen die het feit dat de docenten hen al kennen als nadeel ervaren. Ook het wegvallen van het vmbo-diploma wordt door sommige leerlingen als nadeel gezien. De leerlingen waar het om gaat, vrezen dat het dan lastiger wordt om alles in één keer te overzien waardoor het mbo2-examen een stuk zwaarder zal worden. Ook voelt het alsof ze een mijlpaal kwijtraken. Hoewel van de meerderheid van de vakken het belang wordt ingezien, geldt dat voor sommige leerlingen niet voor burgerschap, maatschappijleer en CKV. Zoals gemeld vindt een kleine meerderheid dat er voldoende geholpen wordt bij het maken van keuzes op school. Er zijn ook leerlingen die meer behoefte hebben aan begeleiding gericht op persoonlijke wensen. Een aantal leerlingen wil dat er rondleidingen op andere scholen worden georganiseerd. Daarnaast zijn er leerlingen die een breder aanbod aan stages en richtingen binnen de opleiding willen. 5.5 Conclusies Dit onderzoek is een formatieve evaluatie van de VM2-trajecten binnen de Amarantis Onderwijsgroep. Er kunnen dan ook geen conclusies getrokken worden over de effectiviteit van deze trajecten. Wat we wel kunnen concluderen is dat de intenties waarmee de trajecten zijn opgezet in grote lijnen worden onderschreven door de docenten en de leerlingen. Zowel de docenten als de leerlingen zelf zeggen dat het voor leerlingen motiverend is er drie in plaats van vier jaar over te doen om een mbo2-diploma te halen. Voor de leerlingen is dit de belangrijkste motiverende factor van de leerweg. De mogelijkheid om in individuele gevallen variatie aan te brengen onderschrijven de docenten krachtig. Als dat mogelijk is, is een vangnet voor leerlingen die het traject niet kunnen afmaken niet meer nodig. Alle docenten die geïnterviewd zijn vonden dat er ook voor henzelf motiverende aspecten aan de leerweg zaten. Het belang van veel praktijk wordt door docenten en leerlingen onderschreven. Voor de leerlingen is de verhouding tussen theorie en praktijk in de trajecten momenteel in orde. Naar hun beleving neemt de praktijkcomponent ook toe met de jaren. Docenten zijn intensief bezig een doorlopende leerlijn te ontwerpen. Dat is nog niet overal gerealiseerd. Een belangrijke voorwaarde om tot een doorlopende leerlijn te komen, is echter al wel tot 5

7 stand gekomen: er is veel meer contact tussen docenten van vmbo en mbo. Leerlingen ervaren momenteel nog een breuk tussen het vmbo-deel en een mbo-deel. Dat ligt met name in de mate van zelfstandig werken die van hen op het mbo verwacht wordt en de moeilijkheidsgraad van de vakken. Over een belangrijke pijler van het VM2-traject, het bij elkaar houden van de groep leerlingen uit het vmbo in hetzelfde gebouw met dezelfde docenten, bestaat minder overeenstemming. Met name een deel van de leerlingen vindt het niet prettig om in het oude gebouw te blijven. De overstap naar een ROC is voor hen een uitdaging. Tegelijkertijd levert de voorwaarde dat de leerlingen tijdens het hele traject in hetzelfde gebouw moeten blijven voor een aantal scholen organisatorische problemen op. Leerloopbaanbegeleiding maakt op alle scholen deel uit van het traject. Leerlingen zijn daar overwegend tevreden over maar zouden nog wel wat meer willen. Het belangrijkste minpunt van de trajecten is volgens docenten en leerlingen het gebrek aan flexibiliteit. De keuze die in de vmbo3 gemaakt wordt, bepaalt in welke richting in het mbo verder gegaan moet worden. 6