De berg slijt. Extra. a Hoeveel wandelwegen zie je op deze kaart? b 1 Hoe hoog ligt punt B? 2 Hoe hoog ligt punt A? meter.

Transcriptie

1 00 De Alpen LB 0- Hoog in de bergen Naar bergstation Jungfraujoh In welke volgorde zag Kim deze landshappen? Zet er een ijfer voor. bossen De berg slijt Zet ahter elke zin het bijpassende woord. Kies uit: verwering smeltwater erosie Stukken rots breken af door het ijs en worden meegesleurd. Als het vriest, komen er sheuren in de rots. sneeuw en ijs alpenweiden huizen kale rotsen a Kleur in de tekening: naaldbos: donkergroen loofbos: lihtgroen akkers: donkerbruin rotsen: lihtbruin eeuwige sneeuw: grijs bergweiden: geel De rivier begint bij de gletsjer. a Hoeveel wandelwegen zie je op deze kaart? A 000 Wandelweg Riviertje Hoogtelijn met hoogteaanduiding (m) B b Hoe hoog ligt punt B? meter. Hoe hoog ligt punt A? meter. Kleur de steilste weg van A naar B rood. Y b Teken een zwart lijntje waar de sneeuw begint. Teken een rood lijntje waar de bomen eindigen. Op de gletsjer Kijk naar afb. 8 in je boek. Zet een rondje om de twee woorden die omgedraaid staan. d Hoeveel meter klim je van a naar B? meter. e Zal het riviertje dat je onderweg ziet snel of langzaam stromen? eeuwige sneeuw gletsjertong smeltwaterrivier gletsjerpoort 7

2 068_GEOBAS_WB7_H :0 Pagina 8 LB - Bergweiden en bossen Wintersport Kijk naar afb. in je boek. a Wanneer is de kans op sneeuwlawines het grootst? In oktober, als de eerste sneeuw valt. In deember, als het heel koud is. In maart, als de temperatuur stijgt. Koud Kijk naar afb. in je boek. a Vul in: boven of onder. De boomgrens is de grens waar geen bomen kunnen groeien. De sneeuwgrens is de grens waar de sneeuw ook in de zomer niet smelt. b Vul de tabel in. in de Alpen? Zet een kruisje. Omdat er steeds meer sneeuw valt. Omdat de bergen steeds steiler worden. Omdat er bomen gekapt worden. 6 Welke Alpenbewoners verdienen geld aan het Boomgrens Sneeuwgrens Op welke hoogte? Nat Welke zinnen zijn goed? Kruis ze aan. Waterdamp is zihtbaar. Wind is bewegende luht. In luht zit waterdamp. Wolken bestaan uit waterdamp. De zinnen staan niet in de juiste volgorde. Zet er een passend ijfer voor. Hoog in de bergen koelt de luht af. Je ziet dat als mist of wolken. Het gaat regenen. De wind waait naar de bergen. De waterdamp in de luht verandert in waterdruppeltjes. De waterdruppeltjes worden grotere druppels. De wind gaat omhoog. Floor zegt: Ik adem waterdamp uit. Nee hoor, zegt Bart, je ademt waterdruppeltjes uit! Wie heeft er gelijk? Leg uit waarom je dat denkt. 8 b Waarom zijn er steeds meer sneeuwlawines massatoerisme? hoteleigenaar skiliftbediende bergboer ober snowboardleraar skiverhuurder postbode bushauffeur 7 Welk woord past het best bij elk plaatje? Kies uit: afvalvervuiling bodemerosie luhtverontreiniging horizonvervuiling

3 Steile hellingen 8 a Wat doet een boer op een alm? Kleur de hokjes voor de goede antwoorden. Waarom krijgen Oostenrijkse boeren meer subsidie van de EU? koeien melken aardappels oogsten met een trator de grond bewerken dieren verzorgen afval van toeristen opruimen de almen irrigeren Y d Noem nog twee manieren waarop bergboeren extra geld verdienen. de bodem waar mogelijk herstellen b Lees de gekleurde ijfers van beneden naar boven. Op hoeveel meter hoogte liggen veel almen? 0 Kijk goed naar het kaartje onder aan de bladzijde. a Waar kom je uit wanneer je in Talsen naar beneden skiet? Streep het produt door dat niet bij almlandbouw past. b Hoeveel restaurants staan er langs de pistes? bio-yoghurt alpenmelk brood kruidenkaas Kleur de moeilijkste piste rood. 9 roomboter Kijk naar de tabel en beantwoord de vragen. hetare Bergweide in Weiland in Oostenrijk Nederland Grasmaaien uur minuten Gras opshudden uur minuten Hooi opladen uur 0 minuten d Teken met groen in het kaartje hoe je met de bus vanuit Kitzbühel bij Pass Thurn komt. e Teken met donkerblauw hoe je vanuit Pass Thurn over de pistes weer in Kitzbühel komt. a Noem drie ativiteiten waarvoor toeristen in de zomer naar de Alpen komen. a Hoe lang is een Nederlandse boer in totaal bezig met hetare weiland? b En een Oostenrijkse bergboer? b Welke ativiteit vind jij het leukst? Resterhöhehe Zweitausender Trattenbahalm Pass Thurn Bärenbadkogel el Talsen Restaurant Pengelstein Ashau Johberg Ehrenbahhöhehe Skirast Restaurant Hahnenkamm Aurah Bihlalm Kitsb Kitzbühel sbühel Aquarena Skipistes 9

4 Een eenzaam bestaan Bouwen in de bergen Gebruik de tekening hieronder. a Kleur de weg over de bergen. Zet een kruisje bij het hoogste punt van die weg. Zet een pijltje bij een haarspeldboht. Tunnels en bruggen LB 6-7 a Kijk goed naar het kaartje. Je kunt op twee manieren met de auto van Göshenen naar Airolo rijden. Kleur de langste weg geel. Kleur de kortste weg groen. A 000 m B 00 m 000 m 00 m 000 m 00 m 000 m 00 m spoorweg 00 m 000 m b Beantwoord de vragen. Hoe heet de pas? Wat is het hoogste punt? 00 m Hoeveel km is de pasweg lang? Hoe heet de tunnel? b Kleur de smeltwaterrivier blauw. Hoeveel bruggen liggen er over deze rivier? Hoe lang is de tunnel? 6 Wat is de snelste weg? Kleur de bergrug boven de 00 meter bruin. 7 Wat lijkt jou de mooiste weg? Y d Teken zelf de kortst mogelijke tunnel van dorp A naar B. Waarom is de pasweg in de winter gesloten? Wie heeft gelijk? Marinde zegt: De bergpas is het hoogste punt van een bergweg. Olivier zegt: De bergpas ligt op het laagste punt tussen twee bergtoppen. Marinde heeft gelijk. Olivier heeft gelijk. Beiden hebben gelijk. Beiden hebben het fout. Kijk goed naar het shema hieronder en de afbeelding in de vorige opdraht. Soort weg Kosten km weg in Nederland 0 miljoen euro km bergweg 0 miljoen euro km tunnel 0 miljoen euro km brug 00 miljoen euro 0

5 Hoeveel kost 0 km weg tussen Apeldoorn en Arnhem? Hoeveel kost 0 km weg tussen Wattingen en Piotta zonder tunnels? De Europabrug op afb. in je boek is bijna kilometer lang. Wat vind je ervan dat iedere weggebruiker daar tol moet betalen? sneeuw stopontat in huis Druk verkeer Hoe heet verkeer dat door een land rijdt zonder in het land zelf te hoeven zijn? b Omirkel het goede antwoord. Het stuwmeer loopt vol in de zomer / winter. Waarom wordt elektriiteit die is opgewekt met waterkrahtenergie groene stroom genoemd? Noem drie nadelen van dit verkeer. Moderne steden 6 a Welke woorden horen niet bij infrastrutuur? Streep ze door. 8 a Teken hieronder een lijntje op de plek waar jij een stuwdam zou bouwen. woning internetverbinding kanaal snelweg pretpark spoorlijn Shiphol auto riool b Noem drie soorten infrastrutuur waarvan jij elke dag gebruikmaakt. Zet kruisjes voor de juiste zinnen. Wegen, bruggen en vliegvelden zijn voorbeelden van infrastrutuur. Als er ergens een goede infrastrutuur is, wonen en werken er vaak veel mensen. Voor mensen die op wintersport gaan, is een goede infrastrutuur niet belangrijk. Energie uit waterkraht 7 a Zet de volgende woorden in de goede volgorde in de tabel: hoogspanningskabels stuwdam gletsjer vallend water shone elektriiteit smeltwaterrivier 9 b Waarom is juist dat een goede plek? Gebruik de kaart De Alpen. Met welk teken wordt een bergpas aangegeven?

6 De Himalaya LB 8-9 Het dak van de wereld Gebruik de kaart Zuidwest-Azië. a Welke kleur heeft het Himalayagebergte op de kaart? Die kleur betekent dat het land hoger ligt dan m. kaas b Maak de zinnen af. De Mount Everest is m hoog. De K is m hoog. Twee landen die helemaal in de Himalaya liggen, zijn N en B De Himalaya ligt tussen twee grote landen, en Y b Waarom kan een mens zonder jaks niet overleven op de hoogvlaktes? Waarom wordt de Himalaya het dak van de wereld genoemd? Zet de woorden op de goede plek. Kies uit: minder meer lager hoger Als je hoger komt in de bergen, zit er zuurstof in de luht, is de begroeiing en is de temperatuur Sherpa s en jaks Vul de tabel in. Op avontuur 6 Waarom is er in de Himalaya geen massatoerisme? vraagt de juf. Kruis het goede antwoord aan. De infrastrutuur is sleht. Er staan te weinig hotels. Het is er te koud. In rijtje staat een woord dat bij rijtje hoort en in rijtje staat een woord dat bij rijtje hoort. Omirkel deze woorden. bergboer skileraar Himalaya bijbaan subsidie Oostenrijker Alpen Himalaya nomade berggids Alpen drager Bergweide alm geen subsidie Sherpa Begroeiing Runderen Mensen Bewoning veel gras koeien herders almhut 7 Bekijk de drie foto s in je boek. Ik vind foto het mooist, omdat: a Zet de woorden op de goede plek: jas brandstof tentdoek worst kaarsvet laarzen boter kaas mest

7 6 Industrie in Duitsland LB 6-6 Knappe koppen Koolzaadolie is een alternatieve brandstof. Tehniek staat voor niets a Hoe heet industrie die gebruikmaakt van de nieuwste tehnieken? Zet daar een kruisje voor. auto-industrie highteh-industrie omputerindustrie toeristenindustrie Y b Zet een streep onder highteh-fabrieken: omputerfabriek glasfabriek vliegtuigfabriek textielfabriek ruimtevaartfabriek papierfabriek Computers in de auto a Kleur de hokjes voor de highteh-produten. GPS airbag gameboy brood mobieltje boardomputer monitor lippenstift magnetron dvd-speler b Lees de gekleurde letters van dvd-speler naar GPS. Wat zit er in veel highteh-produten? Een Willy Wortels Noem drie redenen waarom de Europese Unie subsidie geeft voor onderzoek naar nieuwe produten. Shone brandstoffen r e t a u a Kijk naar afb. 7 in je boek. Vul in: waar of niet waar. Koolzaadolie als brandstof is beter voor het milieu. p m a o Y b Waarom krijgt een boer die koolzaad verbouwt subsidie van de Europese Unie? 6 Waizma zegt: Om biobrandstoffen te krijgen, moet je erg veel landbouwgrond gebruiken. Dat vind ik zonde, want daarop kun je beter voedsel verbouwen! Wat vind jij daarvan? Bekijk de grafiek. Nederland voertuigkilometers en verkeersdoden Hoeveel kilometers reden voertuigen? In 90 In 000 miljard kilometer. miljard kilometer. Wanneer waren er meer verkeersdoden, in 90 of in 000? Wat valt je op, als je beide antwoorden vergelijkt? Noem twee dingen die daarmee te maken kunnen hebben aantal verkeersdoden aantal voertuigkilometers

8 Reusahtige robots Eén groot bouwpakket a Wat voor soort industrie is de auto-industrie? b Waaraan zie je dat op afb. in je boek? Welke industrie hoort niet in het rijtje thuis? En waarom niet? auto-industrie vliegtuigindustrie glasindustrie sheepsbouwindustrie Hoogovens Welke uitspraken zijn juist? Kruis ze aan. IJzer zit in steenkool. Steenkool is een brandstof. Je hebt steenkool nodig om ijzererts te smelten. In hoogovens smelt men steenkool. Van ijzer maakt men stalen platen. Omirkel in de tekening onder aan de bladzijde: brandstof: zwart; grondstof: oranje; halffabrikaten: blauw; eindproduten: paars. Het Ruhrgebied LB a Welke grondstof zit er in de bodem van het Ruhrgebied? a Kijk naar afb. in je boek. Streep het woord door dat niet bij de foto past. automatisering assemblagefabriek highteh handwerk robots mahines b Omirkel de voordelen van het gebruik van robots. Onderstreep de nadelen. erg preies mensen verliezen hun baan goedkoper dan mensen snel geen vakantie nodig Welke grondstof moet worden aangevoerd? Y b Industriegebieden ontstaan niet zomaar ergens. Wat is volgens jou belangrijk voor het ontstaan van een industriegebied? Kruis drie antwoorden aan. Er is een grote rivier. Het gebied ligt ver van de steden. Er ligt een spoorlijn. Er zijn bergen. Er zitten grondstoffen in de bodem. Er wonen arbeiders. auto s Rotterdam Ruhrgebied autofabriek staal autolak autobanden ship met ijzererts ijzererts ijzer hoogoven (een heel grote oven) staalfabriek Rijn Ruhr okes teer steenkool hemishe fabriek steenkoolmijn okesfabriek

9 068_GEOBAS_WB7_H :8 Pagina Grote veranderingen 8 a Omirkel in de afbeelding hieronder de industriegebieden met auto-industrie. 6 Zet een kruisje voor de juiste zinnen. De hoogovens verdwenen uit het Ruhrgebied, omdat: de arbeiders het werken in de steenkoolmijnen te smerig vonden. op andere plaatsen in de wereld steenkool goedkoper uit de grond gehaald kan worden. de shepen te groot werden om over rivieren ijzererts naar het Ruhrgebied te brengen. Duitsland industrie 7 a Zet de volgende woorden op de juiste plaats onder de foto s in de tabel: delfstoffen staalindustrie highteh-industrie auto-industrie eindproduten hoogoven milieuvriendelijker luhtvervuiling b In het Ruhrgebied liggen de steden Dortmund en Essen. Zoek deze steden op. Je weet nu waar het Ruhrgebied ligt. Kleur het Ruhrgebied. Noem twee soorten highteh-industrie in het Ruhrgebied. Vroeger Nu 9 Gebruik de kaart De wereld energie, mijnbouw. a Kijk op kaart A. Het onderwerp of thema van b Welk woord in de linker kolom past het best bij de linker foto? Omirkel dat woord. Welk woord in de rehter kolom past het best bij de rehter foto? Omirkel dat woord. deze kaart is: Welke twee soorten energie worden er in Duitsland uit de bodem gehaald? Y Wanneer zou jij liever in het Ruhrgebied wonen? Nu of dertig jaar geleden? En welke in Nederland? Leg je antwoord uit.

10 Autofabrieken zorgen voor werk Welvaart in Beieren Omirkel in elke rij het woord dat niet bij BMW hoort. Münhen Beieren Zuid-Duitsland Ruhrgebied Werkloosheid in Saksen Gebruik de kaart Duitsland. a Zoek de deelstaten Saksen en Beieren op. Shrijf de namen op de juiste plaats in het kaartje. Duitsland rijkdom in de deelstaten LB assemblage-industrie staalindustrie highteh-industrie auto-industrie a Kruis aan waarom de mensen in Beieren blij zijn met veel industrie. Bedrijven zorgen voor werkgelegenheid. Industrie is goed voor het milieu. Bedrijven geven geld voor onderzoek aan universiteiten. Bedrijven doen aan sholing voor arbeiders. b Noem een grote fabriek bij jou in de buurt. Welke voordelen heeft dit bedrijf voor jouw streek? Kleur bij a de rondjes voor die antwoorden. Welke zinnen hebben volgens jou met welvaart te maken? Kruis ze aan. Ik heb veel vrije tijd. Op shool word ik niet gepest. Ik kan kopen wat ik wil. Eén keer per week ga ik uit eten. Ik heb geen geld voor de dokter. Ik heb een goede baan. 6 b Welke van deze twee deelstaten is het rijkst? Gebruik de kaart Europa staatkundig, kaart A. a De dikke lijn op het kaartje van opdraht is de grens tussen de Gebruik de kaart Europa bevolking. a Wat is het thema van kaart B? b Volgens de legenda heeft welvaart te maken met het Bruto Nationaal Produt. Dat is: b Bij welk land hoorde Saksen vroeger? Vul in wat iemand verdient in: Nederland: per jaar. Noorwegen: per jaar. Polen: euro euro euro per jaar. Omirkel waar de armere mensen in Duitsland wonen. noorden oosten zuiden westen 6

11 Nieuwe fabriek in Saksen 7 Lees het krantenartikel in je boek. Noem drie voordelen van de nieuwe BMW-fabriek voor de mensen in Saksen. 0 a Omirkel de hoofdkantoren van de Europese automerken: rood: Duitse automerken; blauw: Franse automerken; groen: Italiaanse automerken. Europa kantoren auto-industrie 8 a Gebruik de kaart Duitsland. Hieronder staan twee deelstaten getekend. Zet de naam van de deelstaat en van de hoofdstad in het kaartje. Hoge lonen Hoge grondprijzen Midden in Europa Lage lonen Lage grondprijzen b Streep het foute antwoord door. De meeste autofabrieken liggen: bij een grote stad ja / nee b Trek lijntjes tussen de woorden en de deelstaat waar ze bij horen. Sommige woorden horen bij beide. Money, money, money 9 Hoog opgeleide mensen Subsidie van regering Zet een kruisje voor het goede antwoord. De regering van een land verdient veel geld aan industrie, omdat: een fabriek belasting betaalt. aan de grens uitvoerrehten op exportproduten worden betaald. een fabriek subsidie geeft. langs een rivier ja / nee bij een verkeersknooppunt ja / nee Zet een kruisje op de kaart op de plaats waar jij een autofabriek zou bouwen. Leg uit waarom je die plek kiest. 7

12 Industrie in de ruimte Lab in het heelal Kies zelf de kaarten die je voor deze opdraht nodig hebt. a Shrijf de namen van de landen die meedoen aan het ISS onder het kaartje. Landen die meedoen met ISS Zwevende geleerden a Kleur de hokjes voor de onderwerpen waarnaar onderzoek in de ruimte wordt gedaan. o m l i medish gesteenten planeten buitenaards leven bodem klimaat milieu b Lees de gekleurde letters van beneden naar boven. Hoeveel weeg jij in de ruimte? k 0 LB 70-7 Hoe komt dit? Highteh op grote hoogte Trek lijntjes tussen de woorden die bij elkaar horen. hemishe industrie shuttlebrandstof textielindustrie ruimte-eten aluminiumindustrie astronautenpak voedingsmiddelen- vleugels industrie Big Business a Met welke uitspraak ben jij het eens? Ik ben tegen de ruimtevaart, want het kost veel geld. Dat geld kun je beter gebruiken om arme mensen te helpen. Ik ben voor de ruimtevaart, omdat ruimteonderzoek belangrijk is voor onze veiligheid. b Leg uit waarom je het daarmee eens bent. b Zet een kruisje in de drie landen die niet bij de Europese Unie horen. Welke produten zijn geen uitvinding van de ruimtevaartindustrie? Zet daar een streep door. glas mobieltje zonnepaneel zakdoek Welke twee landen zorgen voor het vervoer van de astronauten? stoommahine magnetron theezakje sportshoenen luifers GPS-ontvanger 8