De heer R. Brandsema is Hoofd Elektrotechnische Inspecties bij Van der Heide te Kollum

Transcriptie

1 NEN 3140 onder spanning ing. R. Brandsema De heer R. Brandsema is Hoofd Elektrotechnische Inspecties bij Van der Heide te Kollum Ontwikkelingen in onze samenleving volgen elkaar in steeds hoger tempo op. De éénwording van Europa draagt hierin ook haar steentje bij met veranderende wet- en regelgeving tot gevolg. Dat geldt ook als het gaat om zaken met betrekking tot arbeidsomstandigheden en milieu. Het is en blijft een hele toer om door de bomen het bos te blijven zien. Ook op het gebied van NEN 3140 gebeurt er veel. Toen de huidige tweede druk uitkwam was deze norm nog algemeen onbekend, waarna een periode van bewustwording en oriëntatie begon. Inmiddels weet iedereen wel van het bestaan af en de meeste kennen de strekking en de inhoud. Er zijn echter nog veel organisaties die, om verschillende redenen, praktisch gezien weinig of niets met de norm doen. Toch is de toepassing ervan, mede door veramerikanisering van ons rechtssysteem, van groot belang en wordt deze alleen maar belangrijker. Omdat de verplichte Risico- Inventarisatie & Evaluatie van de Arbodienst hieraan moeilijk of geen handen en voeten kan geven, wordt in dit artikel een handreiking gegeven om de stand van zaken zelf te bepalen. Wetgeving Hoe zit dat ook alweer? De ARBO-wet is in Nederland de belangrijkste wet als het gaat om de bescherming van werknemers tegen gevaren tijdens het werk. De werkgever heeft hierbij een zorgplicht ten aanzien van de werknemer, hij dient immers de voorwaarden te scheppen waarbinnen de werknemer veilig kan werken. De werknemer dient op zijn beurt de gestelde regels en richtlijnen te volgen zodat het systeem zijn beschermende werk kan doen. De ARBO-wet is echter een raamwet en kent alleen algemeen geformuleerde doelbepalingen. Voor een concrete invulling van deze doelbepalingen wordt verwezen naar uitvoeringsbesluiten en normen, waarvan NEN 3140 er één is. In de inleiding staat dat de Arbeidsinspectie, die belast is met de controle op de naleving van de ARBO-wet, NEN 3140 zal hanteren bij de beoordeling van de werkzaamheden en inspecties. In de praktijk blijkt dat een onderzoek door de Arbeidsinspectie in de meeste gevallen pas plaatsvindt na een (elektrisch) ongeval. Dan moet de werkgever kunnen aantonen dat op afdoende wijze aan de zorgplicht is voldaan. In dit kader bestaat zowel civielrechtelijke als strafrechtelijke aansprakelijkheid voor de werkgever. NEN 3140 tweede druk Implementatie van NEN 3140 vindt plaats op twee fronten: 1. De organisatie Mensen die werkzaam zijn in de elektrotechniek moeten hun werk veilig kunnen doen. Door het toekennen van bevoegdheden en verantwoordelijkheden, het opzetten van procedures voor veilig werken, het beschikbaar stellen van veiligheidsmiddelen en het verzorgen van veiligheidsinstructies wordt dit mogelijk gemaakt. 2. De installatie Iedereen moet ervan uit kunnen gaan dat installaties waarmee gewerkt wordt veilig zijn. Dat deze daadwerkelijk veilig zijn, en ook blijven, wordt gewaarborgd door periodieke controle en inspecties. Bevindingen dienen in een rapport vastgelegd te worden. Zowel met de organisatorische als de inspectieve kant van de norm is inmiddels de nodige ervaring opgedaan. Hoewel sommige bepalingen niet of moeilijk realiseerbaar zijn, is een praktijkgerichte implementatie zeer goed mogelijk. Ervaring is hierbij het sleutelwoord. De stand van zaken: checklist Om in de eigen organisatie de stand van zaken met betrekking tot NEN 3140 te kunnen bepalen, is onderstaand een checklist weergegeven met de belangrijkste aandachtspunten. 1. Worden in eigen beheer elektrotechnische werkzaamheden uitgevoerd? Hieronder worden ook werkzaamheden verstaan die uitgevoerd worden door bijvoorbeeld een conci rge die zonder elektrotechnische vakopleiding toch eenvoudige

2 werkzaamheden, zoals het vervangen van defect schakelmateriaal of het wisselen van zekeringen, moet kunnen uitvoeren. Is dit niet het geval dan zijn de vragen 2 t/m 7 voor u niet van toepassing en kunt u verder gaan met vraag Zijn er procedures aanwezig voor de voorkomende elektrotechnische werkzaamheden? Om werkzaamheden veilig te laten verlopen zijn procedures belangrijk. Procedures dienen toepasbaar te zijn op de installatie en de organisatie en dienen aan de orde gesteld te worden tijdens de veiligheidsinstructies. 3. Zijn de elektrotechnische tekeningen aanwezig en bijgewerkt? Van elke elektrotechnische installatie van enige betekenis dienen bijgewerkte tekeningen beschikbaar te zijn. Het betreft hier grondschema's (overzicht), installatietekeningen (plattegronden met elektrische installatie) en installatieschema's van de verdelers. 4. Zijn de noodzakelijke beschermingsmiddelen en hulpmiddelen aanwezig? Afhankelijk van de voorkomende elektrotechnische werkzaamheden zijn persoonlijke beschermingsmiddelen (gelaatsscherm, isolatiemat, etc.) en hulpmiddelen (dubbel ge soleerd handgereedschap, dubbelpolige spanningsaanwijzer) voorgeschreven en dienen in voldoende mate aanwezig te zijn. 5. Zijn de betrokkenen door de werkgever schriftelijk aangewezen? In de norm is een indeling gemaakt (laagspanningsdeskundige, ploegleider, bevoegd persoon en voldoende onderricht persoon) voor wat betreft de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van personen die in de organisatie elektrotechnische werkzaamheden uitvoeren. Deze indeling dient met omschrijving schriftelijk vastgesteld en ondertekend te worden door zowel de werkgever (of een gedelegeerde laagspanningsdeskundige) als door de betrokken werknemer. 6. Vinden er periodieke veiligheidsinstructies voor de betrokkenen plaats? Minimaal eens per twee jaar dienen er veiligheidsinstructies te worden georganiseerd voor de schriftelijk aangewezen personen. Deze instructies dienen op de praktijk van de betrokkenen gericht te zijn. De gevaren van elektriciteit en de bewustwording daaromtrent staan hierin centraal. 7. Is er een veiligheidshandboek aanwezig? In NEN 3140 staat niet met zoveel woorden dat er een veiligheidshandboek aangelegd moet worden. Vanwege de implementatie dienen een aantal zaken echter toch op schrift te worden gesteld (procedures, instructies, aanwijzingen, inspectieplan, etc.). Het samenbrengen hiervan in een veiligheidshandboek is dan een logische stap, welke de inzichtelijkheid van het geheel belangrijk bevordert. 8. Zijn er procedures voor het werk van derden? Ook met derden dienen afspraken gemaakt te worden als het gaat om werkzaamheden die te maken hebben met elektriciteit. De beheerder dient hierbij toezicht te houden op de veiligheid. Denk bijvoorbeeld ook aan de apparatuur van schoonmaakbedrijven, koffiemachines en/of copieermachines die geleased of gehuurd worden. 9. Wordt verplaatsbare elektrisch apparatuur periodiek gecontroleerd? Elektrische apparatuur met snoer en steker dient jaarlijks gecontroleerd te worden. In NEN 3140 wordt geen onderscheid gemaakt tussen bijvoorbeeld kantoormachines en handgereedschap. Het resultaat van de controle dient vastgelegd te worden. Dit kan in een rapport of middels een sticker op het apparaat. 10. Wordt de elektrische installatie periodiek geïnspecteerd? De elektrische installatie, vanaf hoofdverdeler tot en met wandcontactdozen en vast aangesloten delen, dient minimaal eens per vijf jaar ge nspecteerd te worden. Feitelijk wordt hierbij gecontroleerd of de installatie nog voldoet aan de veiligheidseisen die van toepassing waren tijdens de aanleg. Van de bevindingen dient een rapportage opgesteld en door de beheerder bewaard te worden. De geconstateerde gebreken dienen hersteld te worden waarna een herinspectie volgt. KADER 1 De verantwoordelijkheden van gebouwbeheerders, verhuurders en huurders Wanneer een werkgever een fabriek in eigendom heeft en daar is eigen personeel met eigen machines aan het werk, dan liggen de verantwoordelijkheden nog redelijk duidelijk. Maar stel nu eens voor dat het gebouw gehuurd is, de mensen ingeleend zijn, de middelen geleased zijn, het onderhoud uitbesteed is, etc? Hoe de verantwoordelijkheden dan komen te liggen wordt een stuk complexer. Vaak gaan dan ook de huurcontracten e.d. een rol spelen: wat spreekt men onderling af? Onderstaande zaken zijn in ieder geval duidelijke uitgangspunten:

3 een opgemerkte gevaarlijke situatie laten bestaan is ook strafbaar; de werkgever blijft de zorgplicht behouden voor de werknemer, ook al is het pand gehuurd of de machine geleased; de werkgever moet dus in ieder geval een veilige installatie waarborgen, hetzij geregeld via de verhuurder, hetzij geregeld via eigen procedures; ook al is de gebouwbeheerder nalatig, en civielrechtelijk aansprakelijk voor schade als gevolg van een (elektrisch) ongeval, de werkgever blijft strafrechtelijk aansprakelijk; als personeel op regiebasis ingehuurd wordt van bijvoorbeeld een adviesbureau, dan heeft de werkgever over deze mensen dezelfde zorg voor veiligheid als voor eigen personeel; bij een strafbaar feit kunnen meerdere partijen aansprakelijk zijn; het ligt nog eens anders als we het hebben over gemeenschappelijke ruimten en faciliteiten in een gebouw met verschillende huurders. De rol van de gebouwbeheerder wordt dan steeds belangrijker. Als bezoeker van een gebouw moet men er bijvoorbeeld vanuit kunnen gaan dat de installaties veilig zijn voor algemeen gebruik. Bij een schokkende ervaring met de koffie-automaat, een beklemmend gevoel van de liftdeuren of door een slag van de slagboom op de parkeerplaats is de eigenaar van het gebouw of de gedelegeerde beheerder hoofdelijk aansprakelijk voor de ontstane letsel en schade. Veiligheidsinspecties kunnen in dit soort gevallen veel leed voorkomen. En als er toch nog een ongeval zou plaatsvinden, dan is er in ieder geval geen sprake van nalatigheid of grove schuld en wordt de kans op (straf)vervolging minimaal. De stand van zaken in BV Nederland Met behulp van de voorgaande checklist kan op vrij eenvoudige wijze in de eigen organisatie bepaald worden in hoeverre de implementatie van NEN 3140 heeft plaatsgevonden en wat er dus nog moet gebeuren. Maar wat gebeurt er om ons heen, hoe vergaat het anderen? Er wordt nog wel eens de uitspraak gehoord: Ik hoef niet zo nodig voorop te lopen en de grote trom te slaan!. Aan de andere kant is het ook niet goed als de fanfare al voorbij is en men moeite heeft om in korte tijd aan te sluiten. Zoals in de inleiding van dit artikel al gemeld is, kwam de implementatie van NEN 3140 wat schoorvoetend op gang. Op dit moment kunnen we echter stellen dat het in alle sectoren goed op gang is. Winkelbedrijven, kantoorgebouwen, fabrieken, overheid, (petro)chemie, ziekenhuizen, etc. De jurisprudentie komt langzaam maar zeker op gang met regelmatige berichten in de kranten. Risicoverzekeraars geven ook in toenemende mate aandacht aan de preventieve werking van bijvoorbeeld veiligheidsinspecties. Het komt ook steeds vaker voor dat de gemeente of de provincie eisen stelt ten aanzien van de naleving van NEN Kader 2: Veel voorkomende misvattingen Als het gaat om NEN 3140, dan bestaan er nogal wat misvattingen. Een aantal veel voorkomende zijn onderstaand, voorzien van commentaar, weergegeven. Inspecties mogen alleen uitgevoerd worden door gecertificeerde bedrijven. In principe mag iedereen inspecteren, mits deskundigheid en ervaring aantoonbaar is. Natuurlijk moet u zich daarbij afvragen of het bijvoorbeeld verstandig is de eigen installatie te inspecteren. Een onafhankelijk inspectiebedrijf met het Certificaat van Toezicht waarborgt deskundigheid en acceptatie door Arbeidsinspectie. De installatie is net nieuw, dus hoeft voorlopig niet ge nspecteerd te worden. Ook nieuwe installaties dienen, voorafgaand aan de inbedrijfname, geïnspecteerd te worden aan de hand van NEN Ik heb een onderhoudbeheerssysteem, dus ik hoef niet te inspecteren. Als er al inspecties uitgevoerd worden binnen een onderhoudssysteem, dan is dit voornamelijk gericht op functionele aspecten. NEN 3140 richt zich op veiligheid en staat feitelijk boven het regulier onderhoud. Metingen kunnen wel op basis van steekproef uitgevoerd worden. NEN 3140 tweede druk geeft deze mogelijkheid niet. De te inspecteren componenten verschillen in de regel te veel van elkaar om er een verantwoorde steekproef op los te laten. De derde druk geeft de voorwaarden waaronder het eventueel zou kunnen, zoals: identieke componenten, zelfde moment en wijze van aanleg, zelfde gebruik, a-selecte trekking van de steekproef, etc.

4 Er kunnen geen metingen plaatsvinden die spanningsloos uitgevoerd moeten worden. Natuurlijk kan niet zomaar overal het licht uit. Vaak blijken er toch wel mogelijkheden te bestaan als dit bekeken wordt in een periode over vijf jaar. Tijdens een produktiestop, een bedrijfsvakantie of een renovatie, Waar een wil is, is meestal wel een weg. Een schriftelijke aanwijzing is een administratieve kwestie. Een aanwijzing hangt samen met de opleidingen, ervaringen en taken van de persoon in kwestie. Dit dient met kennis van zaken (NEN 3140) en, in verband met acceptatie en juiste uitwerking, met een duidelijke instructie plaats te vinden. Veiligheidsinstructies krijg ik door het volgen van een NEN 3140 cursus. Een NEN 3140 cursus is in principe een normcursus, waarbij het gaat om kennis op te doen van de norm. Een veiligheidsinstructie is een instructie waarbij gewezen wordt op de gevaren van elektriciteit en hoe men hiermee om dient te gaan in de eigen installatie en organisatie. Maatwerk dus. Implementatie in de organisatie moet ik zelf doen vanwege het specifieke karakter. Implementatie in de organisatie kan vaak veel beter door een externe deskundige uitgevoerd worden. De doorontwikkelde systematiek en de brede ervaring waarborgen een praktijkgerichte en deskundige aanpak, die waarschijnlijk veel inspanningen en investeringen bespaard. NEN 3140 in de (nabije) toekomst Harmonisatie op Europees niveau heeft er onder andere toe geleid dat NEN 3140 een nieuwe opzet krijgt in de vorm van een derde druk. De basis wordt gevormd door EN Dit is een Europese Norm met voornamelijk algemene bepalingen, op het gebied van veilig werken met elektriciteit, waaraan alle lidstaten van de Europese Unie zich moeten (kunnen) conformeren. Ieder land kan voor zich een nationale norm toevoegen ten behoeve van detaillering en aanvullende bepalingen. In Nederland wordt dat NEN 3140 derde druk met een praktijkrichtlijn, de NPR 7540 eerste druk. Op dit moment is het concept van deze documenten door de normcommissie uitgebracht en verkeren we in een commentaarperiode. In de zomer van 1998 is de definitieve uitgave gepland. Wanneer dit daadwerkelijk van kracht zal zijn is nog niet bekend. Over het algemeen is te stellen dat de grote lijnen van de tweede en derde druk overeenkomen. Drie belangrijke verschillen op inspectiegebied zijn: De intervallen voor inspecties en controles worden afhankelijk gesteld van het risico. Om deze risico s, en dus de inspectie- intervallen, te bepalen worden methodieken aangedragen. Onder bepaalde strikte voorwaarden wordt inspectie op basis van steekproeven mogelijk. De functie van laagspanningsdeskundige is opgesplitst in: - Installatieverantwoordelijke. - Werkverantwoordelijke. Dit geeft direct al aan dat de nieuwe norm meer maatwerk verwacht op het gebied van: - veiligheidsinstructies, - veiligheidsbeheer van de elektrotechnische installatie. Conclusie NEN 3140 wordt inmiddels algemeen geaccepteerd als norm voor het regelen van veilig werken aan en inspecties van elektrische installaties. De ervaringen die er mee opgedaan zijn, leiden tot een praktische invulling van de verantwoordelijkheden van de werkgever. Het is nu geen kwestie meer van afwachten en kijken hoe anderen het doen, maar het wordt tijd voor een actief beleid. De in dit artikel gepresenteerde checklist helpt een start te maken door in de eigen organisatie de stand van zaken te bepalen. Informatie Meer informatie over dit onderwerp bij Van der Heide Opleidingen en Inspecties, Postbus 6, 9290 AA Kollum, tel. (0511) , Fax (0511) , mail@vanderheide.nl (c) 1998, NVVK Alle rechten voorbehouden. Niets van deze tekst mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een

5 geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.