Visietekst. 3 Kollectief Zonder Dwang De therapeutische relatie als cruciale factor in psychiatrische zorg: Dodo Bird in de isolatiekamer

Transcriptie

1 1

2 Inhoud Visietekst. 3 Kollectief Zonder Dwang De therapeutische relatie als cruciale factor in psychiatrische zorg: Dodo Bird in de isolatiekamer.. 7 Evi Verbeke Seclusion area als alternatief voor eenzame opsluiting. 9 Bart Reynders De instelling als therapeutisch middel: een case study Tom Verhaeghe Architectuur zonder dwang.. 13 Fie Vandamme & Gideon Boie Life Space Crisis Intervention.. 15 Jan Naert Geen enkel kind wordt beter in de isoleercel De Standaard - 08 Dec Mijn dochter lag in het midden van de cel, met riemen vastgebonden, enkel nog haar slipje aan. Dat beeld laat me nooit meer los'.. 19 Stefanie De Jonge - Humo 13 Dec Isolatieverbod als opstap tot betere hulp. Een shift in mensvisie Ariane Bazan, Eline Vyvey, Freya Van den Bossche, Ignaas Devisch, Tom Verhaeghe, Trees Traversier Sociaal.Net 23 Dec Geestelijke gezondheidszorg moet eerst en vooral inzetten op deze mentaliteitswijziging.. 34 De Morgen - 21 februari

3 Visietekst Kollectief Zonder Dwang Het Kollectief Zonder Dwang verenigt actoren uit de jeugd- en volwassen mentale gezondheidszorg: clinici, ervaringsdeskundigen en academici die ijveren voor een humane en kwalitatieve geestelijke gezondheidszorg. Vanuit wetenschappelijk onderzoek en kritische reflectie richt het Kollectief zich op de ethiek van de hulpverlening die we begrijpen als zorg voor de band. Eenzame isolatie en fixatie staan haaks op deze ethiek. Het Kollectief pleit dan ook in de eerste plaats voor een wettelijk verbod op eenzame isolatie en fixatie binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie (-16j). Deze visietekst beschrijft wat nodig is om dit te verwezenlijken. Waarom? Dwangmaatregelen, in het bijzonder isolatie en fixatie, zijn vormen van geweld omdat ze betekenen dat de persoon die ze ondergaat zeggenschap verliest over wat hem ten zeerste aangaat. Daardoor wordt de patiënt eerder als object dan wel als subject beschouwd, namelijk als iemand met een eigen wil en verlangen tot wie men zich richt. Het herleid worden tot een object is vaak (heel) pijnlijk omdat dat niet enkel een vernederende dimensie heeft maar meestal ook een beangstigend effect. Niet zelden is het gebruik van dwangmaatregelen in die zin traumatisch. Dwangmaatregelen stellen ons voor fundamenteel ethische vragen. Zo kan men zich afvragen of hier niet sprake is van problematisch klinisch handelen aangezien de therapeutische band door dwangmaatregelen geschaad wordt. Onderzoek toont aan dat de therapeutische relatie een cruciale factor is in het al dan niet slagen van een (medicamenteuze) behandeling (e.g.: Bracken et al., 2012; Budd & Hughes, 2009; Horvath, Del Re, Flückiger & Symonds, 2011; Krupnick et al., 1996; Norcross & Wampold, 2011; Salomon & Hamilton, 2013; Zilcha-Mano, Roose, Barber & Rutherford, 2015). In het bijzonder isolatie, en het niet (afdoend) informeren van de patiënten en jongeren, die men behandelt, kan men in dit licht beschouwen als onthouding van zorg. Daarenboven ervaren niet enkel patiënten dwangmaatregelen als traumatisch, dit is ook vaak zo voor de familie, de medepatiënten en de hulpverleners. Bescherming en dwang een belangrijke nuance 3

4 Zorg moet geborgenheid en bescherming bieden. Maar dit recht op bescherming, bijvoorbeeld bescherming tegenover een (innerlijke) wereld die de persoon overspoelt, mag niet leiden tot eenzame opsluiting. Er is een belangrijke en te bewaken nuance tussen iemand beschermen en dwangmaatregelen. Wat? Het Kollectief Zonder Dwang ijvert voor een mentale gezondheidszorg in verschillende sectoren (jeugd, psychiatrie, orthopedagogie, ouderenzorg) waarbij een klinische ethiek - vrij omschreven als een aangehouden zorg voor de (therapeutische) band - het uitgangspunt is. In het bijzonder beogen we in eerste instantie een wettelijk verbod op isolatie en fixatie van kinderen en jongeren onder de leeftijd van 16. We houden een pleidooi voor: a. een klinische ethiek als de aangehouden zorg voor de band: Daar waar somatische zorg zich specifiek richt op de mens als lichaam (i.e. als object) zijn er vele vormen van zorg die niet in de eerste plaats een somatische prioriteit hebben (mentale zorg, orthopedagogie, residentiële opvang, e.d.m.) en waarvan het specifieke terrein de mens als subject is, i.e. de mens die doorheen zijn spreken of handelen een eigen wil manifesteert. We zijn van mening dat voor deze (mentale) zorg in de eerste plaats een specifieke ethiek nodig is, gekenmerkt door een aangehouden zorg voor de band. Het is de band die in de eerste plaats de effectiviteit van dit type hulpverlening verklaart (zie hierboven). Zorg voor de band begrijpen we als de kwaliteit die nodig is om contact te kunnen aangaan én in contact te kunnen blijven. Deze ethiek van de hulpverlening als zorg voor de band gaat steeds vooraf aan en is niet herleidbaar tot techniek of richtlijnen. Techniek en richtlijnen kennen hun werkzaamheid als intussen voldaan wordt aan de zorg voor de band. Het kollectief pleit voor een hulpverlening waar technieken en richtlijnen deel kunnen uitmaken van zorg maar waar zorg daartoe nooit te herleiden is. b. het Kollectief wil bijdragen tot oplossingen en hulpmiddelen die maken dat zowel patiënt als hulpverlener zich in de therapeutische band en in de instelling veilig voelen. Onder andere door het in kaart brengen van goede 4

5 praktijken voor een zorg met minder nood aan dwangmaatregelen. Met dit doel gaat onze aandacht naar o.m.: vorming van en steun aan hulpverleners: klachten en symptomen (zoals bv. agressie) hebben een particuliere betekenis. Therapeutisch werken vergt een ruimte die het mogelijk maakt om psychische problemen (die aanleiding kunnen geven tot bijvoorbeeld agressie) te kunnen aanhoren. Zeker wanneer de emotionele ontreddering erg hoog is moet die ruimte mogelijk blijven en dienen we het contact met de band te bewaken. Nabijheid en er zijn, iemand niet alleen laten tijdens een emotionele ontreddering is essentieel. organisatie van en steun aan de instelling: Wat zijn de motieven voor dwangmaatregelen? Voorzieningen wensen veelal hun werknemers gerust te stellen en te beschermen. Om te komen tot een hulpverlening zonder dwang is het van groot belang de onmacht te erkennen waar hulpverleners vaak op botsen. De eigen kwetsbaarheid een plaats geven is bijvoorbeeld een noodzakelijke voorwaarde, en een krachtig signaal, om de zorg voor kwetsbare mensen kwalitatief te versterken. Aandacht voor de impact van infrastructuur en architectuur: Er is nood aan een diepte-onderzoek naar humane zorgarchitectuur waarbij aandacht is voor de noodzakelijkheid van een veilig en aangenaam behandelklimaat waaronder o.a. seclusion areas of soft rooms als alternatief voor isolatie, als belangrijke elementen om dwang en drang te verminderen. Aandacht voor het wetgevende kader dat het complexe therapeutische werk mee ondersteunt en mogelijk maakt. Een eerste stap in deze juridische regelgeving kan het verbieden van isolaties bij -16-jarigen zijn. Dit is nu al enkele jaren zo in Noorwegen, waar duidelijk is dat de wet nieuwe praktijken mogelijk maakte. Maar ook moet de wetgeving rekening houden met het specifieke van therapeutisch werken en mag de juridische logica het klinisch handelen niet determineren. Wie? Bart Reynders (Klinisch Psycholoog/Psychoanalytisch Psychotherapeut); 5

6 Evi Verbeke (Klinisch Psychologe/Psychotherapeute); Ariane Bazan (Hoogleraar Klinische Psychologie en Psychopathologie, Université Libre de Bruxelles); Ignaas Devisch (Professor Medische Filosofie en Ethiek, UGent/Arteveldehogeschool); Liesbet De Kock (Postdoctoraal Onderzoekster VUB/Vrijwilligster Villa Voortman); Ferdy Marysse (Klinisch Psycholoog); Trees Traversier (Klinisch Psychologe/Psychotherapeute); Tom Verhaeghe (Psychotherapeut); Fie Vandamme (Architecte en Onderzoekster); Freya Van den Bossche (Vlaams Parlementslid sp.a); Eline Vyvey (Sociaal Agoge en Parlementair Medewerkster Freya Van den Bossche); Gerrit Loots (Professor Psychotherapie VUB); Jan Naert (onderzoeker vakgroep Orthopedagogiek, UGent) Contact? Website: 6

7 De therapeutische relatie als cruciale factor in psychiatrische zorg: Dodo Bird 1 in de isolatiekamer Evi Verbeke Auteur:: klinisch psycholoog, werkzaam in Psychiatrisch Centrum Caritas (Melle) en aan UGent, vakgroep Psychoanalyse en Raadplegingspsychologie als praktijkassistente, waar zij ook een doctoraat schrijft over macht en ethiek in de hedendaagse psychiatrie (promotor: prof. dr. Stijn Vanheule). Correspondentie: eviverbeke@gmail.com Abstract: Het Kollectief zonder dwang maakt een sterke stelling: dwangreductie in de psychiatrie kan alleen als we het onderliggende mensbeeld en de ethische assumpties van ons handelen ter discussie stellen. Mooie woorden, maar wat betekent dit voor de dagelijkse klinische praktijk? Binnen het kader van een doctoraatsstudie nam ik interviews af bij mensen die in het verleden opnames in de psychiatrie kenden. Als het ging om wat werkte, om wat zorgde voor minder dwang, sprak bijna niemand over deze of gene techniek. Veeleer hadden mensen het over een ont-moeting: een vertrouwensrelatie die ruimte liet om te spreken - weg van een moeten naar een mogen - en zo dwang reduceerde en een behandeling toeliet. Vorig onderzoek wees er al talloze keren op dat de therapeutische relatie een van de belangrijkste factoren is om de uitkomst te voorspellen van psychotherapieën (e.g.: Bracken et al., 2012; Budd & Hughes, 2009; Horvath, Del Re, Flückiger & Symonds, 2011; Norcross & Wampold, 2011) en medicamenteuze behandelingen (e.g.: Krupnick et al., 1996; Salomon & Hamilton, 2013; Zilcha-Mano, Roose, Barber & Rutherford, 2015). Het voorgestelde onderzoek toont nu dat die relatie ook een cruciaal element is dat bepaalt of mensen iets als dwang ervaren of niet. Deze bevinding koppelen we aan een honderdjaar oud freudiaans idee: dat de overdracht een belangrijke motor is van de behandeling en we die overdracht moeten hanteren (Freud, 1912; 1926). Eerst zoomen we in op de implicaties van deze bevinding voor 1 Dodo Bird is een term die duidt op een bekend gegeven uit onderzoek naar psychotherapieën: de verschillende therapeutische stromingen (zoals psychoanalyse, gedragstherapie, systeemtherapie,..) hebben allen even goede resultaten. De uitkomst van een behandeling wordt niet bepaald door de stroming of specifieke techniek, maar door zogenaamde non-specifieke factoren, zoals de therapeutische relatie. 7

8 het gebruik van afzonderingskamers. Daar is de band met de ander weggeknipt, waardoor dit zowel voor patiënten als hulpverleners traumatisch kan zijn. Daarna zoomen we weer uit en kaderen we deze bevindingen binnen een ruimere visie op psychiatrie. Deze dient te vertrekken vanuit een ethiek die de band centraal zet. Een dergelijke ethiek maakt plaats voor de verrassing en het controleverlies en geeft op die manier speelruimte aan het particuliere van zowel de patiënt als de therapeutische relatie. Bibliografie: - Bracken, P., Thomas, P., Timimi, S., Asen, E., Behr, G., Beuster, C., et al. (2012). Psychiatry beyond the current paradigm. The British Journal of Psychiatry, 201(6), Budd, R., & Hughes, I. (2009). The dodo bird verdict Controversial, inevitable and important: A commentary on 30 years of meta-analyses. Clinical Psychology and Psychotherapy, 16, Freud, S. (2006 [1912]). Dynamiek van de overdracht. In: Werken, deel 5 (pp ). Amsterdam: Boom. - Freud, S. (2006 [1926]). Het vraagstuk van de lekenanalyse. In: Werken, deel 9 (pp ). Amsterdam: Boom. - Horvath, A.O., Del Re, A.C., Flückiger, C. & Symonds, D. (2011). Alliance in individual psychotherapy. Psychotherapy, 48(1), Krupnick, J.L., Sotsky, S.M., Simmens, M., Moyer, J., Elkin, I., Watkins, J. & Pilkonis, P.A. (1996). The Role of the Therapeutic Alliance in Psychotherapy and Pharmacotherapy Outcome: Findings in the National Institute of Mental Health Treatment of Depression Collaborative Research Program. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 64 (3), Norcross, J.C. & Wampold, B.E. (2011). Evidence-based therapy relationships: research conclusions and clinical practices. Psychotherapy, 48(1), Salomon, C. & Hamilton, B. (2013). All Roads Lead to Medication? Qualitative Responses From an Australian First-Person Survey of Antipsychotic Discontinuation. Psychiatric Rehabilitation Journal, 36 (3) Zilcha-Mano, S., Roose, S.P., Barber, J.P. & Rutherford, B.R. (2015). Therapeutic Alliance in Antidepressant Treatment: Cause or Effect of Symptomatic Levels? Psychotherapy and Psychosomatics, 84,

9 Seclusion area als alternatief voor eenzame opsluiting Bart Reynders Auteur: Bart Reynders is klinisch psycholoog en psychoanalytisch psychotherapeut. Hij is werkzaam in het psychiatrisch centrum Bethanië in het zorgprogramma psychose en in eigen praktijk relasi te Edegem. Correspondentie: Abstract: Huidige visies op de behandeling van een acuut psychotische episode baseren zich voornamelijk op een biopsychosociaal model maar zijn toch overwegend medischpsychiatrisch gefundeerd. Hierbij staat symptoomreductie centraal en gaan modellen uit van een negatieve impact op de psychose van stress en spanning. Nochtans is deze behandeling dikwijls in tegenspraak met het verlangen van de patiënt. Een acute psychose wordt veelal gekenmerkt door een fundamentele vervreemding en een ziekenhuisopname, met de eraan gebonden (dwang-)regels. Op paradoxale wijze heeft dit net erg vervreemdende, en daardoor stressverhogende, effecten. Ervaringsdeskundigen bijvoorbeeld wijzen op de mogelijke stresserende, en niet zelden traumatiserende impact van dergelijke hulpverleningsinitiatieven, niet het minst het gebruik van dwangmaatregelen Vanuit de getuigenis van een patiënt die tijdens de behandeling van een acuut psychotische episode geconfronteerd werd met eenzame opsluiting en dwangmedicatie wordt stilgestaan bij de noodzaak van een mentaal model omtrent de psychose. Vanuit het denken van de Franse psychiater Pierre Delion 2 wordt stilgestaan bij de voorwaarden die nodig zijn om tijdens een residentiële opname een therapeutische relatie bij psychose mogelijk te maken. Hierbij is de seclusion area die -ingebed in die visie- een onontbeerlijk instrument in de behandeling. Een seclusion area 3 is een mini-afdeling binnen de 2 Delion, P Les choses de la vie (quotidenne). Revue institutions, 19. La fonction phorique, 3 *Iversen C. et al Patients perceptions of their stay in a psychiatric seclusion area. Journal of psychiatric intensive care * Filmimpressie seclusion area PC Bethanië: Zorgaanbod/Langdurige-zorg/Ons-aanbod-Rehabilitatie-Zorg/Opname-eenheden-langdurige-zorg.html 9

10 afdeling waar mensen afgezonderd van de rest maar in de nabijheid van verpleging kunnen verblijven. Deze architecturale opstelling maakt het in de praktijk mogelijk enerzijds mensen te blijven ontmoeten wanneer de emotionele ontreddering het grootst is en anderzijds mensen rust en bescherming te bieden zonder zich te moeten beroepen op een potentieel traumatiserende eenzame isolatie. 10

11 De instelling als therapeutisch middel: een case study Tom Verhaeghe Auteur: Tom Verhaeghe werkte vijf jaar als psychotherapeut in een residentiële instelling voor kinderen met een mentale beperking en een psychiatrische problematiek, werkt momenteel voor Villa Ou-ki Brussel en voert een privépraktijk voor kinderen, jongeren en volwassenen. Correspondentie: Abstract: Deze lezing beoogt de impact van de psychiatrische instelling op zowel het dagelijks leven van de patiënten die er verblijven als op de uiteindelijke outcome van hun behandeling te illustreren. Vrije circulatie en de ziekmakende instelling zijn twee concepten uit de theorie van de Institutionele Psychotherapie, zoals ze werd gedacht door de Catalaanse psychiater François Tosquelles ( ). De casus van de behandeling van de zestienjarige Ewan en die van de instelling zelf en hoe ze elkaar ontegensprekelijk beïnvloeden, onderstrepen het belang van beide aangehaalde concepten. Ze helpen te begrijpen waarom een afdeling voor kinderen met een mentale beperking en een psychiatrische stoornis herhaaldelijk faalde in de behandeling van jongens met vergelijkbare symptomen (al deze jongens bedienden zich van agressie) vooraleer ze erin slaagde deze specifieke jongeman wél succesvol te behandelen. De sleutels voor deze shift bleken te zijn: zelfkennis van de hulpverlener en inzicht in de dynamieken van de afdeling en van de instelling. We stellen voor dat dit meteen de basisvoorwaarden zijn waaraan de organisatie van een afdeling dient te voldoen om een individueel therapeutisch proces überhaupt mogelijk te maken. Een quote van Jeroen Brouwers Bezonken Rood dient als een - niet de - conclusie van de analyse van de overdracht en tegenoverdracht (hoe een individuele patiënt zich verhoudt ten aanzien van de instelling en omgekeerd): Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt. Bibliografie: - Bettelheim, B. (1971 [1950]). Love is not enough: the treatment of emotionally disturbed children. New York: Harper-Collins. 11

12 - Brouwers, J. (1981). Bezonken Rood. Amsterdam: De Arbeiderspers. - Tosquelles, F. (2007 [1984]). Education et psychothérapie institutionnelle. Vigneux: Matrice. 12

13 Architectuur zonder dwang Fie Vandamme & Gideon Boie Auteur: Fie Vandamme (architect en onderzoeker UGent) en Gideon Boie (architect en filosoof KU Leuven) voeren binnen BAVO onderzoek naar o.a. zorgarchitectuur en ruimte voor humane isolatie. In het onderzoek wordt geëxperimenteerd met participatieve kennisontwikkeling. Zie: Correspondentie: en Abstract: Het Kollectief zonder dwang schuift een nieuw mensbeeld naar voren als basis voor een nieuwe zorgethiek rond dwang in de psychiatrie. Wij benadrukken, als architect, een ruimtelijk component. De nobele ambitie van een hulpverlening zonder dwang kan niet voorbij gaan aan het architecturale en ruimtelijke kader waarbinnen afzonderingspraktijken plaatsgrijpen. De typologie van een afzonderingskamer, en de plaats die het inneemt binnen een afdeling, vormt een dispositief die conditionerend is naar handelingen van patiënten en personeel. Tegelijk bestaat een ziekenhuisgebouw uit statische bouwelementen die niet zomaar gemanipuleerd kunnen worden (althans niet zonder te kappen en boren). Dit wil niet zeggen dat we overgeleverd zijn aan ruimtelijk determinisme. Gebruik van ruimte vergt integendeel een persoonlijk engagement. Een vernieuwende denkwijze over dwangmaatregelen wordt denkbaar als we dienstverlening en ruimtelijke setting in een dialectiscche beweging plaatsen. In onze bijdrage overlopen we een aantal uitdagingen bij het ontwerp van alternatieve afzonderingsvoorzieningen. Een eerste uitdaging is de beperkte ontwerpkennis die voorhanden is. Nieuwe zorgvisies rond hulpverlening zonder dwang vergen een vertaalslag naar nieuwe ruimtelijke scenario s die inpasbaar zijn binnen bestaande ruimtelijke infrastructuur. Een tweede uitdaging is een schaalsprong van het kleine deel naar het grotere geheel. Het ontwerp van de bijzondere ruimte van een afzonderingskamer kan niet geabstraheerd worden van de het ontwerp van de leefgroep, de afdeling en het ziekenhuiscomplex. Tenslotte is er nood aan een nieuwe ontwerppraktijk. De vormgeving van afzondering is te belangrijk om over te laten aan technische voorschriften alleen. Inbreng vanuit de ruimtebeleving van patiënten en ervaring van personeel vormen een 13

14 cruciaal startpunt bij het formuleren en verbeelden van scenario s voor een preventie en herstelgerichte afzondering 14

15 Life Space Crisis Intervention Jan Naert Auteur: Jan Naert is orthopedagoog en werkte 11 jaar in het jeugdwelzijnswerk met jongeren in maatschappelijk kwetsbare situaties, daar werkte hij een vorm van trajectbegeleiding uit, op maat van deze context. Momenteel is hij werkzaam aan de UGent, vakgroep orthopedagogiek als assistent en werkt hij aan een doctoraat over continuïteit in de jeugdzorg, met specifieke aandacht voor het perspectief van jongeren (promotor: prof. dr. Wouter Vanderplasschen). Correspondentie: Abstract: Deze lezing geeft een zicht op hoe men via dialoog andere manieren kan vinden om met crisissituaties bij jongeren om te gaan. We gaan in op een methodiek die reeds een lange geschiedenis kent in de jeugdzorg en zich ent op een psychodynamisch kader: life space crises intervention (LSCI). De oorsprong van de LSCI ligt in de ideeën van Aichorn, meer bepaald in het boek 'Wayward Youth', waarin hij een psychodynamische aanpak voor het begrijpen en behandelen van jongeren met gedragsproblemen voorstelt (Aichorn, 1935). Latere leerlingen zoals Redl en Wineman, verfijnden deze methode steeds meer. De nadruk lag en ligt nog steeds in de aansluiting op de directe levensruimte, de levenservaring van de jongeren. Het waren uiteindelijk Long, Wood & Fecser (2001) die de LSCI als een methodisch kader te boek stelden in het boek 'Life Space Crisis Intervention - Talking with students in conflict'. De LSCI werd in Europa geïntroduceerd door Franky d'oosterlinck, die er ook een doctoraatsstudie over schreef (d'oosterlinck, 2006; d'oosterlinck, Goethals, Broekaert, Schuyten, & De Maeyer, 2008). In de huidige vorm spreekt men van de LSCI als een therapeutische (methodische) verbale strategie die de mogelijkheid schept hulp te bieden aan jongeren in crisis. Door enerzijds de eigen reacties bij te sturen en anderzijds oog te hebben voor wat de jongere zelf beweegt, komt men tot nieuwe oplossingen (Long, Wood, & Fecser, 2003). In de lezing schetsen we de inhoud van deze interventie en bespreken enkele cruciale achterliggende concepten zoals de conflictcyclus. Daarnaast leggen we linken met de praktijk en tonen we in welke situaties dit kader uitwegen kan bieden voor escalerende machtsconflicten met kinderen en jongeren. 15

16 Bibliografie: - Aichorn, A. (1935). Wayward Youth. New York: Viking Press. - d'oosterlinck, F. (2006). Conflict management in children and youth with emotional and behavioural disorders. Ghent Ghent University. - d'oosterlinck, F., Goethals, I., Broekaert, E., Schuyten, G., & De Maeyer, J. (2008). Implementation and effect of life space crisis intervention in special schools with residential treatment for students with emotional and behavioral disorders (EBD). Psychiatr Q, 79(1), doi: /s Long, N. J., Wood, M. M., & Fecser, F. A. (2001). Life Space Crisis Intervention: Talking with Students in Conflict. Austin Texas: Pro-ed. - Long, N. J., Wood, M. M., & Fecser, F. A. (2003). Praten met kinderen en jongeren in crisissituaties: Life Space Crisis Intervention. Leuven: Lannoo Campus. 16

17 Geen enkel kind wordt beter in de isoleercel De Standaard - 08 Dec Eén op de vijf kinderen in de jeugdzorg is vorig jaar* minstens één keer helemaal alleen in de isoleercel gezet, soms vastgebonden aan het bed. Geen enkel kind wordt daar beter van. Integendeel: het is vaak de garantie op een nieuw trauma. Ook de wetenschap is daar eensgezind over: isolatie helpt niét. Dat het desondanks gebeurt in Vlaanderen is één van de vele ongemakkelijke waarheden van onze jeugdzorg. Ook hulpverleners doen er liever geen beroep op. Velen doen hard hun best om eenzame opsluiting tot een strikt minimum te beperken. En er zijn andere opties zijn, zo bleek vorige week nog op een studiedag die we specifiek rond het thema van dwang in de jeugdzorg organiseerden. Zo getuigde de Noorse professor Einar Heiervang dat eenzame opsluiting in zijn land verboden is voor kinderen onder de 16. Op crisismomenten worden de kinderen wel afgezonderd van de groep, maar altijd in het gezelschap van een begeleider. Een Vlaamse psychiater met veel ervaring in de jeugdhulp, getuigde dat zij geen gebruik maakt van isoleercellen. Iemand anders vertelde dat in zijn instelling door verbouwing de isoleercel een tijdje buiten gebruik was. Telkens bleek: makkelijk was het niet, maar dat is isoleren evenmin. Ook in Vlaanderen kunnen we evolueren naar een volledige afbouw van het eenzaam opsluiten van jongeren en kinderen. Als we maar willen. Zoals een directeur van een orthopedagogische instelling en stafmedewerkers van een groot psychiatrisch centrum getuigden, blijkt de belangrijkste trigger voor zo n omslag de mindset, de mensvisie te zijn die in de instelling wordt gedeeld. Die omslag houdt onder meer in dat het directe onvermogen om de ontreddering of de hoge emotie van een kind op te lossen niet als een mislukking wordt beleefd: gevoelens van machteloosheid zijn onvermijdelijk. Een ex-patiënte getuigde met veel pijn dat van alle ontberingen in isolatie, de eenzaamheid het meest ondraaglijk was; een familielid getuigde hoe een jong meisje na eenzame isolatie maandenlang geen woord meer had gesproken. Wanneer het gaat over psychische ontreddering is het er zijn, het ten allen tijde bij de patiënt blijven, belangrijker dan het probleem beheersen. Dat besef staat soms haaks op het huidige bemeesterings -ideaal. Verder getuigde een architecte in de zaal hoe vaak met minimale investeringen in be- 17

18 staande infrastructuren afzonderingsruimtes tot comfortabele, rustige omgevingen kunnen omgebouwd worden. De taak van de overheid en van de gemeenschap in deze is duidelijk: er moet voldoende geïnvesteerd worden opdat hulpverleners in staat kunnen zijn om bij een ontredderd kind te blijven. Er dient aandacht te gaan naar het specifieke karakter van de geestelijke gezondheidszorg, zodat hulpverleners ruimte en steun krijgen om het anders aan te pakken. Naar Noors voorbeeld kan een wetmatig verbod op eenzame opsluiting beneden de 16 jaar aan instellingen steun bieden om zo n omslag waar te maken. Laten we daar werk van maken. Als het in het buitenland kan, in het belang van kinderen én personeel, waarom zou het hier dan niet kunnen? *gaat om cijfers gemeenschapsinstellingen, maar praktijk zelf komt op meerdere plaatsen voor. Auteurs: Freya Van den Bossche ( Vlaams parlementslid sp.a) Prof. Dr. Ariane Bazan (hoogleraar klinische psychologie, ULB); Prof. Dr. Ignaas Devisch (UGent/Arteveldehogeschool, Medische Filosofie en ethiek); Trees Traversier (klinisch psychologe, psychoanalytica) 18

19 Mijn dochter lag in het midden van de cel, met riemen vastgebonden, enkel nog haar slipje aan. Dat beeld laat me nooit meer los' Stefanie De Jonge - Humo 13 Dec Eén op de vijf minderjarigen in de jeugdzorg is al ooit in een isoleercel beland, soms 24 uur lang, blijkt uit cijfers die Freya Van den Bossche (SP.A) in het Vlaams Parlement heeft voorgesteld. Psychotherapeut Tom Verhaeghe: `Het erge is dat die jongeren, net op de momenten dat ze doorslaan, eigenlijk ontredderd zijn en ze om hulp schreeuwen.' Agressief gedrag is bij kinderen met psychische kwetsuren vaak hun manier van communiceren. Als je zo'n kind helemaal alleen in een cel zet, net op het moment dat het de aanwezigheid van een ander zo nodig heeft, voelt het zich meestal voor de zoveelste keer in zijn leven vreselijk in de steek gelaten. Tom Verhaeghe nam ontslag uit de afdeling jeugdpsychiatrie omdat hij dat tegenover zichzelf niet meer kon verantwoorden. `Elke dag waren er bij ons isolaties,' zegt hij. `En wat denk je dat er gebeurt als een meisje dat als kind is misbruikt en opgesloten een paniekaanval krijgt, agressief wordt, en dan door vier mensen wordt overmeesterd en naar een isoleercel gesleept? Ze herbeleeft wat haar in haar jeugd is aangedaan. Zo genees je een trauma niet, je maakt het alleen maar erger. Ze heeft nood aan een band met iemand die ze kan vertrouwen.' Het is moeilijk te geloven dat het in deze tijd nog steeds dagelijkse praktijken zijn. Ook voor Christa was dat onvoorstelbaar. Haar dochter was een rustig kind dat altijd hoge cijfers haalde. CHRISTA «We hadden nooit last met haar. Ze was de braafheid zelve. In het derde middelbaar belde opeens het medisch toezicht van de school: `Uw dochter doet aan zelfverminking.' Ik wist niet wat ik hoorde. Toen ik er met haar over wilde praten, werd ze woest. Dat had ik nog nooit meegemaakt. Ze vond het vreselijk dat wij haar geheim hadden ontdekt. Opeens begreep ik ook waarom ze de badkamerdeur sinds kort op slot deed. Langzamerhand kwam ik erachter hoe ongelukkig ze was. Ze had geen zelfvertrouwen, stelde heel hoge eisen aan zichzelf, en als ze daar niet aan kon voldoen, viel ze in een put. Ik vond ook gedichten waaruit bleek dat ze niet meer wilde leven.» 19

20 Christa's dochter ging niet meer naar school. Via het CLB werd er toen een dwangmaatregel opgelegd: als ze niet terugkeerde, zou er ingegrepen worden. CHRISTA «Ik werd steeds radelozer, vooral omdat ik niet wist wat er in haar hoofd omging. We hebben de ene psycholoog na de andere bezocht, maar ze wilde met niemand praten. We hebben zelfs een neuroloog geraadpleegd om te zien of er misschien een probleem met haar hersenen was. Hij was degene die zei: `Mevrouw, u moet ingrijpen. Het is niet tien voor twaalf maar kwart over.'»ze heeft drie zelfmoordpogingen gedaan. De laatste keer vond ik haar op een bierbak, onder een touw aan een balk. Ze zei: `Zie je nu dat ik niks waard ben. Zelfs dit kan ik niet.' We waren ten einde raad, durfden niet meer te gaan werken, leefden constant met de schrik: als we haar alleen laten, ligt ze straks dood thuis.» Gedwongen opname Uiteindelijk schreef Christa een brief aan de jeugdrechter die de dwangmaatregel had opgelegd. Ze vroeg haar om hulp, in de hoop dat de rechter met haar kennis van de sector zou weten wat het beste was voor haar dochter. CHRISTA «Als ik toen had geweten wat ik daarmee over mijn dochter heb afgeroepen...»via de huisdokter hoorden we dat de jeugdrechter had bepaald dat onze dochter zou worden opgehaald voor een gesprek met een psychiater. We wisten niet wanneer dat zou gebeuren. Op een avond werd er aangebeld en stonden er drie agenten en een deurwaarder voor de deur om haar mee te nemen. Ik mocht er niet bij zijn, bleek toen. Mijn dochter wou niet mee. De huisarts werd erbij gehaald. Iedereen heeft geprobeerd met haar te praten, maar ze werd alleen maar bozer en bozer. Op den duur restte er maar een ding: dwang, haar meepakken als een crimineel. Handboeien aan en meesleuren. Hoe kunnen ze nu denken dat er na zo'n ervaring nog iets gaat komen van dat gesprek met een psychiater? Ze was in alle staten, hebben we later gehoord.» Omdat haar ogen wegdraaiden, vond de psychiater dat ze moest worden gecontroleerd op drugs. CHRISTA «Drugs! Mijn dochter! Dat was echt totaal niks voor haar. Maar toch wilden ze bloed prikken. Daarvoor moesten haar armen bloot. De armen waar ze in sneed. Haar meest geheime, meest kwetsbare plek. Natuurlijk verzette ze zich daartegen als een wild dier. Ze sloeg om zich heen alsof haar leven ervan afhing.»nu, wij wisten dit allemaal niet. Wij zaten thuis te wachten tot ze terugkwam van het gesprek. Ze was om 7 uur vertrokken. Om 10 uur was ze nog niet terug. Om 11 uur nóg niet. Om 1 uur 's nachts hadden we nog steeds niks gehoord en waren we vreselijk ongerust. Om 2 uur stonden er twee politieagenten voor de deur die zeiden dat 20

21 ze onmiddellijk gecolloqueerd was en naar een gesloten psychiatrische inrichting was gebracht. We mochten haar veertien dagen lang niet zien. Ik ben toen volledig ingestort. Ik wilde erheen, haar daar weghalen, maar als je kind gecolloqueerd is, staat ze onder voogdij van de staat en heb je niets meer over haar te zeggen. Ik stond totaal machteloos. Alles was onwerkelijk: mijn dochter, die nog nooit een vinger naar iemand had uitgestoken, gewelddadig? Ik kon het niet geloven.»gelukkig werden we de volgende ochtend opgebeld door de hoofdverpleger die zei: `Mevrouw, uw dochter is hier vannacht binnengebracht en ik weet dat u haar eigenlijk niet mag zien, maar ik wil dat u zo snel mogelijk komt.' Ik ben meteen in de auto gesprongen. Daar aangekomen hoorde ik van de hoofdverpleger dat mijn dochter volgens zijn collega's zo agressief was geweest dat ze haar naar een isolatiecel hadden gebracht. Hij bracht me naar die cel en deed de deur open, en wat ik toen zag... De kamer was helemaal leeg, alleen in het midden stond een blok. Daarop lag mijn dochter met riemen vastgebonden, met enkel nog haar slipje aan, terwijl ze haar maandstonden had. Haar snijwonden, die ze zo minutieus verborg, open en bloot. Het eerste wat ze zei was: `Mama, mijn kleren! Alsjeblieft mijn kleren!'»`ga haar kleren halen,' heb ik tegen de verpleger geroepen, die me meteen een handdoek gaf om haar te bedekken. `Mevrouw,' zei hij, `ik vind dat dit eigenlijk niet kan. Daarom heb ik u gebeld.' Dat had hij op eigen initiatief gedaan. Ik neem daar mijn hoed voor af. Hij heeft haar losgemaakt, ik heb haar aangekleed en naar haar kamer gebracht. Daar heeft ze wekenlang gezeten zonder tegen iemand een woord te zeggen. Ze at niet, dronk bijna niet. Dat je om hulp vraagt voor je kind en dat ze haar dan zoiets aandoen, daar kan ik met mijn verstand niet bij.» Pas na veertien dagen kreeg Christa de hoofdpsychiater te spreken, die meteen toegaf dat haar dochter eigenlijk niet thuishoorde in de volwassenenafdeling. Ze werd overgebracht naar een jeugdafdeling, waar ze ook school kon lopen. Daar heeft ze zich dan helemaal op gestort. Maar intussen waren er dingen gebeurd die onuitwisbare sporen hebben nagelaten. CHRISTA «Ze snijdt zich nog steeds. Ze zit nog steeds met angsten, maar we weten nog steeds niet wat er precies aan haar scheelt. Er is nooit een diagnose gesteld en ze heeft nooit willen praten over wat er die bewuste avond is gebeurd. Met geen woord. Ze wil ook absoluut niet meer naar een psycholoog. Daarin heeft ze ieder vertrouwen verloren.»ik heb haar een keer gevraagd of ze boos op me was. `Nee, mama,' zei ze. `Ik begrijp het wel.'»maar dat beeld van dat vastgebonden, blote, kwetsbare meisje op dat blok, dat laat me niet los. Elke dag knaagt het schuldge- 21

22 voel en denk ik: `Had ik het maar geweten, dan had ik het nooit gedaan.' Maar ja, denk ik dan ook: `Dan was ze er nu misschien niet meer.'» Repressie Dat de hulpverlener zich niet goed voelde bij de opsluiting van Christa's ontredderde dochter, begrijpt Tom Verhaeghe heel goed. TOM VERHAEGHE «Ik vond het van meet af aan lastig kinderen te isoleren. De maatschappij betaalt om de psychische problemen van die jongeren te behandelen, maar zodra ze die problemen uiten, riskeren ze opsluiting en soms zelfs een strafinstelling. En wat mij vooral frustreert, is het eeu wig terugkerende argument: `Maar er is geen alternatief!' De interne opleidingen waren ook vooral gericht op afzonderingstechnieken, niet op het opbouwen van een band met de patient. De nadruk kwam steeds meer te liggen op repressie en isolatie. Terwijl er in het team heel veel mensen waren die wel bereid waren naar andere manieren te zoeken om de kinderen te kalmeren. Als we vooruitgang boekten, was dat vaak ondanks in plaats van dankzij het systeem. Het probleem is dat een instelling een heel gesloten eiland is, dat er weinig mensen van buitenaf komen kijken en luisteren hoe het er binnen aan toegaat. Binnen veel instellingen zitten de hulpverleners vast in uitgeschreven protocollen waar ze niet van durven afwijken. En het gevaar van procedures is dat je ze uitvoert en denkt: oké, procedure gevolgd, dus goed gedaan! En dat je je voorts niet meer durft af te vragen of je wat je doet nu eigenlijk wel oké vindt. En je moet heel sterk in je schoenen staan om binnen zo'n systeem te durven zeggen: `Ik vind dat opsluiten geen goed idee.'»als jou wordt gevraagd om te helpen bij het bedwingen van een patiënt zonder dat je de aanleiding daarvoor hebt gezien, wat doe je dan? Ben je collegiaal, of probeer je het kind alsnog met woorden te kalmeren en het een afzondering te besparen? Het is één van de vele kwesties waar je als hulpverlener mee wordt geconfronteerd.» HUMO Waren er duidelijke regels voor wanneer isolatie aangewezen was? VERHAEGHE «Die illusie was er wel. Waar ik werkte, was er bijvoorbeeld de regel: een isolatieruimte mag niet pedagogisch gebruikt worden niet als straf of om een kind te corrigeren. Maar in de praktijk zijn negen van de tien afzonderingen pedagogisch van aard.»bovendien bestaat in zo'n gesloten eiland als een inrichting het gevaar dat in een team van hulpverleners de wet van de sterkste geldt, en één teamlid rigoureus zijn visie doordrukt. En als dat iemand is die op repressie focust, dan kan die de hele inrichting daarin meesleuren. 22

23 »Jo Vandeurzen heeft ondertussen wel werk gemaakt van een groter aantal inspecties. De instelling waar ik werkte, is doorgelicht, en het aantal isolaties is er naar ik verneem drastisch verminderd. Het is nodig de geslotenheid van het systeem te doorbreken zodat hulpverleners de vrijheid voelen om te durven zeggen wat ze denken en voelen bij het moeilijke werk dat ze elke dag proberen te doen.» Misdadigers Dat is ook het doel van de studiedag `Jeugdhulpverlening (z)onder dwang?' in het Vlaams parlement, georganiseerd door Tom Verhaeghe samen met hoogleraar klinische psychologie Ariane Bazan (ULB), psychologe Trees Traversier en professor medische ethiek Ignaas Devisch, op initiatief van Freya Van den Bossche. Iedereen zit er samen: de psychiater, directeuren van instellingen, hulpverleners, ouders van patiënten. Alles kan gezegd worden, maar je merkt dat iedereen in eerste instantie op de rem blijft staan. Het is een gevoelige kwestie. VERHAEGHE «Iedereen is bang voor de impact van zijn standpunt op hem persoonlijk en op de instelling.» Als het gesprek loskomt, komt iedereen terug op het verhaal van Christa. De deelnemers zijn het erover eens dat de trajecten voor ouders met kinderen met problemen heel onduidelijk zijn, en dat daar nodig iets aan moet veranderen. Dat het ook schandalig is dat kinderen in crisistoestanden altijd op volwassenenafdelingen terechtkomen, omdat de jeugdafdeling daarop niet voorzien is. Ja, zegt een andere hulpverlener, maar: `Als je op de jeugdafdeling in crisisopvang voorziet, zet je de sluis open. Dan spoelen de probleemgevallen binnen. En als we hen niet meer mogen opsluiten, hoe houden we de situatie dan onder controle?' VERHAEG- HE «De essentie van de behandeling in België bestaat er nog vaak in hevige emoties zo snel mogelijk een halt toe te roepen met standaardprotocollen of erger nog ze te onderdrukken met medicatie of isolatie. Die aanpak is er gekomen toen er steeds op werd aangedrongen dat de psychiatrie, analoog aan de geneeskunde, resultaatgericht moest werken. Kijk, omgaan met sterke emoties maakt nu eenmaal deel uit van het werk van een hulpverlener: het is moeilijk om daar dagelijks mee te worden geconfronteerd, maar om het kind te helpen is het belangrijk voorbij die zware emotie te kijken en het kind aan te spreken. Je moet proberen de band op te bouwen die essentieel is om met zo'n kind te kunnen werken.» Een directeur van een instelling merkt op: `Het is altijd weer een zware afweging: iemand bij agressie opsluiten, waardoor de patiënt het risico loopt opnieuw te worden getraumatiseerd, of de veiligheid van anderen op het spel zetten?' 23

24 VERHAEGHE «Vaak wordt er dan gekozen voor het eerste, met het idee: het therapeutische komt daarna dan wel. Maar zo richt je steeds meer schade aan.» Een andere hulpverlener zegt: `Waar ik moeite mee heb, is dat wij worden afgeschilderd als misdadigers, terwijl wij doen wat we kunnen. Als je met z'n tweeën een groep van twaalf moet begeleiden en één van hen ontploft, dan is er toch geen andere oplossing dan isolatie voor degene die onrust stookt?' HUMO Is het probleem een kwestie van te weinig personeel? VERHAEGHE «Zeker niet alleen of altijd. Om iemand te bedwingen heb je niet zelden vier man nodig. En als een kind overmeesterd is, is het geen gevaar meer voor zichzelf of de omgeving en is er dus eigenlijk geen reden meer om het op te sluiten.» De Noorse aanpak Een hulpverlener vraagt: `Maar als iemand nu echt helemaal doorslaat, vinden jullie dan dat ik zomaar de klappen moet incasseren?' Daarop antwoordt de Noorse professor jeugdpsychiatrie Einar Heiervang, die is uitgenodigd om uit te leggen waarom het isoleren en vastbinden van min-16-jarigen in Noorwegen verboden is: `Ik sprak net met een collega van u die vertelde dat de isolatiecellen op een keer opgeknapt moesten worden en een week lang buiten dienst waren. Die week hadden ze in noodsituaties bijna vanzelf andere oplossingen gevonden. Het is vaak gewoon omdat de cellen er zijn, dat ze worden gebruikt. In IJsland zijn alle bedden met riemen op een gegeven moment gewoon verbrand.' Mijn buurvrouw in de zaal, zelf ook hulpverlener, luistert in mijn oor: `Ze zeggen dat wel altijd: wij zij hulpverleners en dus geen misdadigers, maar ik heb in de instelling waar ik werk echt wel misdadige dingen zien gebeuren. Hulpverleners zouden beter toegeven dat het in heftige situaties soms moeilijk is de eigen relexen te beheersen.' HUMO Is dat zo, meneer Verhaeghe? VERHAEGHE «Er is heel veel machteloosheid bij hulpverleners. Soms stoppen we kinderen in een cel omdat we niet meer weten hoe we contact met hen moeten maken. Terwijl het juist zo belangrijk is om bij het kind te blijven, ook als je je onmachtig voelt, om desondanks toch te proberen de band en het vertrouwen te bewaren.» HUMO Om dat allemaal te kunnen moet je als hulpverlener sterk in je schoenen staan. VERHAEGHE «Ja. Daarom is het zo belangrijk dat er opleidingen komen die daarop gericht zijn. Professor Einar Heiervang heeft daar ervaring mee.» EINAR HEIERVANG «Een 24

25 hulpverlener moet zich heel bewust zijn van het efect dat zijn eigen gemoedstoestand heeft op een patiënt. Als ik onzeker of geïrriteerd ben, zal de patient dat direct voelen. Die zal daardoor ook onzeker worden, en daarna onrustig en mogelijk agressief. Een patiënt die in de war raakt, moet zien dat jij niet bang bent en dat je zeker bent van je stuk. In de opleiding in Noorwegen leer je je eigen gevoelens te controleren, en welke gevoelens je wel of niet aan je patiënt toont. Om zo sterk te zijn moet een hulpverlener ook weten dat als de dingen uit de hand dreigen te lopen, er genoeg collega's op een gang of in een bureau klaarstaan om toe te schieten. Patiënten die weten dat hun omgeving zo is georganiseerd, zullen automatisch ook minder vaak doorslaan, omdat ze dat overwicht in de omgeving voelen. Wij hebben op onze afdeling het afgelopen jaar maar één voorval van agressie gehad. Nu, dit lukt allemaal natuurlijk alleen maar als er ook van bovenaf, op directieniveau, absolute steun is voor de geweldloze aanpak.»maar in Noorwegen is studie na studie bewezen dat de afschaing van afzonderingscellen niet alleen de patiënten, maar ook de hulpverleners ten goede komt.» VERHAEGHE «Je moet de emotionele impact van zo'n interventie op de hulpverleners die erbij betrokken zijn niet onderschatten. Na heel heftige afzonderingen volgt er een emotionele weerslag en daardoor valt er vaak personeel uit, waardoor je een chronisch personeelstekort krijgt.»als we nu gewoon al eens beginnen met bij afgezonderde kinderen de deur open te laten, en ze het gezelschap te geven van een hulpverlener. Iedereen weet dat bijna al onze patiëntjes hechtingsproblemen hebben: geef hun dan toch niet het gevoel dat ook wij ze fundamenteel alleen laten.» Bang, bang, bang Als iemand zich door de psychiatrie in de steek gelaten voelt, is het Erik. Erik is heel verbaal en loopt hard van stapel. ERIK «Ik ben 18 jaar en ben geboren met een stoornis in de hersenen die jullie abnormale mensen `autisme' noemen (lacht). Als je wilt weten hoe mijn hersenen werken, moet je eens op YouTube kijken naar een filmpje over Temple Grandin (bekijk het, het geeft heel goed weer hoeveel informatie er bij autisten tegelijk binnenkomt, red.).» HUMO Je hebt een heel druk hoofd. ERIK «Ja, ik vergelijk mezelf met een computer. Ik ben slim, maar bij het minste wat er fout loopt of dat me niet duidelijk is, sla ik tilt. Als ik bang word, zet ik mijn masker op en doe ik wat ik denk dat de maatschappij van mij 25

26 verwacht, maar soms weet ik het even niet. Dat is omdat jullie abnormale mensen niet logisch en niet duidelijk zijn en altijd dingen veranderen. Dan wil ik weleens ontplofen of begin ik heen en weer te draaien van de zenuwen en doe ik raar in de ogen van jullie. Daarom werd ik op school vroeger veel gepest en soms zelfs in elkaar geslagen. Op den duur wou ik dus niet meer naar school. En op een gegeven moment heb ik in een brief aan de Sint gezegd dat ik met hem mee wou naar de hemel, dat ik een ster wou worden, dat ik dood wilde zijn.»ik was 15 en twee maanden toen ik voor het eerst in de volwassenenpsychiatrie opgenomen ben. Zes politieagenten zijn gekomen en hebben me met boeien om, op mijn blote voeten, in mijn pyjama meegenomen.»ik heb daar in de psychiatrie een hel meegemaakt, een heel lange nachtmerrie. (Denkt na) Maar hoe vertel ik je nu hoe bang ik daar was? Bang zijn is voor iedereen anders. Mijn knufels waren mijn rustgevende dingen. Maar dat vonden ze daar stom omdat ik al 15 was, dus werden ze afgepakt.»ik moest bij een volwassene slapen die ik `slangenmeneer' heb genoemd omdat hij een slang had, ergens op zijn lichaam. Omdat ik bang was en naar mama had gebeld dat ik weg wou, werden ze boos in de psychiatrie. En wat ik nu zeg, weet niemand, maar die eerste nacht moest ik toen meteen al in de cel. De cel is een groene kamer echt een kleur die mijn ogen pijn doet. Er staat een ijzeren bed zo'n oud ijzeren bed van de ilms. De poten waren met vier ijzeren bouten vastgemaakt en op het bed lag een matras met riemen. Ik moest een raar wit kleed aandoen en omdat ik dat niet wou, werden ze nog bozer. Met vieren hebben ze mijn kleren uitgedaan ze hebben daar heel lang over gedaan en werden steeds bozer. Waarom mocht ik mijn kleren niet aanhouden? Ik zat met zoveel vragen, maar vooral dat ik alles wat er gebeurde niet kende, maakte me zo bang.»ik moest van hen op dat bed liggen en dan deden ze die riemen vast, en hoe meer ik brulde en smeekte dat ik braaf ging zijn en dat ik niet meer stout ging zijn. Dan was er een spuit die ik niet wou, maar smeken en beloven hielp niet want ik was stout en als je stout bent dat dacht ik lang word je zo gestraft. Snap jij het?» HUMO Nee. ERIK «Begrepen ze dan echt niet dat ik bang was, bang voor het nieuwe, maar vooral omdat niemand me iets zei? Ik mocht er alleen uit als zij dat beslisten. Ik lag een hele tijd in het donker, hoorde voetstappen maar wist niet wie er kwam.»ook als ik niet in de cel zat, was ik bang, bang van de volwassenen die er waren. Ik heb een meneer gezien die heel boos werd en de verpleger een kopstoot gaf. De politie heeft hem daarna met een matrak geslagen en hem aan zijn haar naar buiten gesleept, en brullen dat hij 26

27 deed. Ik ben me toen beginnen te snijden omdat niemand me begreep: hoe vertel je dat je bang bent, bang, bang, bang? Maar om te weten hoe bang ik was, moet je in mijn hoofd leven, dan pas zou je begrijpen hoe bang ik was, vastgebonden in die cel, maar vooral bang om aan mijn moeder te vertellen wat ze hadden gezegd en gedaan. Dat is hun macht: zij worden altijd geloofd en jij hebt nooit rechten. Die worden je afgenomen.»als ik één ding heb geleerd, dan is het: vertel nooit aan iemand dat je de maatschappij niet begrijpt, of dat je je aangeboren aandoening haat, en zeker nooit dat je dood wilt zijn. Als je dat wel doet, gebeuren die dingen.» HUMO Maar je praat er nu wel over. ERIK «Ik heb erover leren praten, ja, maar heel veel dingen hou ik voor mezelf. Ik wil mijn ouders geen problemen bezorgen. Kijk, als je vraagt of een jongen of een meisje zoals ik in de volwassenenpsychiatrie thuishoort, dan zeg ik eerlijk: `Neen.' Maar wat moeten onze ouders doen als we weer eens een uitbarsting krijgen en ze het echt niet meer weten?» HUMO Het gaat nu goed met je. Je zit op internaat. ERIK «Ja. Thuis kan ik niet leren. Daar zijn te veel herinneringen. Ik ben er te bang. Thuis heb ik een geheime schuilplaats en als de bel gaat dan verstop ik me daar meteen. Pas als mama op de deur klopt en ik weet dat het niet de politie is, kom ik er weer uit. En niemand, echt niemand weet mijn geheime plek zijn.» Geen taboe Na zo'n verhaal kun je maar tot één conclusie komen: laat de wet die isolatie van minderjarigen verbiedt er alsjeblieft komen. Ga naar Noorwegen en kijk hoe ze het daar doen. HUMO Professor Einar Heiervang, hoe doen jullie het? HEIERVANG «Het verschil met België is dat de regering bij ons al in de jaren 60 werk is gaan maken van het verbod op isolatie van kinderen. In de dertig jaar dat ik hier werk, is het altijd een vanzelfsprekendheid geweest. Jeugdinrichtingen hébben gewoon geen isolatieruimten. Er is ook geïnvesteerd in heel laagdrempelige lokale centra voor geestelijke gezondheidszorg in het hele land. Zodra een huisdokter een probleem vermoedt, weten ouders waar ze moeten aankloppen. Mensen verblijven ook nooit lang in psychiatrische instellingen: ze gaan 27

28 met medewerking van de familie zo snel mogelijk terug naar hun vertrouwde omgeving, onder toezicht van de lokale centra. En voor extreme situaties zijn er overal crisiscentra met een paar bedden.» HUMO Mentale problemen zijn bij jullie dus totaal geen taboe. HEIERVANG «Je weet toch dat in 2002 onze eerste minister een depressie heeft gehad, daar totaal geen geheim van heeft gemaakt en daarna gewoon weer aan het werk is gegaan? Dus: neen, geen taboe. Alle bioscopen tonen spotjes om mensen te helpen problemen zoals een psychose te herkennen. (Imiteert reclame) `Zie je dingen die anderen niet zien? Bel dan naar...' Ook op scholen is er veel voorlichting. We proberen dus ook alle grote problemen voor te zijn.» HUMO Jullie wetgeving en aanpak zijn het gevolg van een manier van denken die al sinds de jaren 60 heeft postgevat. Maar als we daar in België op moeten wachten, zullen nog veel probleemkinderen ellende en eenzaamheid moeten doorstaan. HEIERVANG «Ja. Het is niet makkelijk een systeem van jaren te veranderen. De meest voor de hand liggende manier is met de wet te beginnen. Je zult zien wat voor menselijke oplossingen zich opeens blijken aan te dienen als er geen isoleerruimten meer zijn.» En nu in België Goed, nu is het dus alleen nog een kwestie van de vraag te stellen aan de bevoegde ministers. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block laat per weten dat ze zeker geïnteresseerd is in good practice uit andere landen, maar dat we niet alle goeie voorbeelden zonder meer kunnen kopiëren naar de Belgische zorgsetting. Maar, zegt ze, als de zorgverstrekkers zelf van mening zijn dat aanpassingen van de wet noodzakelijk zijn om kwaliteitsvolle zorg te verlenen, dan zal ze dat zeker bestuderen. We bellen ook naar minister van Welzijn Jo Vandeurzen. HUMO Meneer de minister, de aanpak in Noorwegen bewijst dat het verbieden van isolatie en fixatie van jongeren zowel hunzelf als de hulpverleners ten goede komt. Welke argumenten kunt u dan nog formuleren om zo'n wet niet te willen? JO VANDEURZEN «Nu, om te beginnen bepaalt de huidige wet al dat isolatieruimtes alleen gebruikt mogen worden in uitzonderlijke omstandigheden.» 28