Voorontwerp van advies over participatie op school

Transcriptie

1 VVKSO STAF/DOC/11/57 CODIS/DOC/11/ Raad Secundair Onderwijs 7 april 2011 RSO-RSO-PCA-DOC-070 Voorontwerp van advies over participatie op school 1 Situering De Vlaamse Onderwijsraad formuleert dit advies naar aanleiding van verschillende evaluaties van het luik participatie op school van het participatiedecreet 1 : een wetenschappelijke evaluatie in opdracht van het Vlaams ministerie van Onderwijs en Vorming, 2 een evaluatie van de implementatie van het decreet door de onderwijsinspectie 3, een bevraging van het VSKO 4 en eigen evaluaties van verschillende geledingen van de Vlor. Op basis van die evaluaties heeft de Vlor een sterkte-zwakte analyse gemaakt van de toepassing van het participatiedecreet in het leerplichtonderwijs. Hij gebruikte deze analyse als uitgangspunt voor de gesprekken in de werkgroep van de Algemene Raad die uiteindelijk geleid hebben tot dit advies. Marcel Davidts zat deze werkgroep voor. De inhoud van een eerste voorontwerp van advies werd afgetoetst bij de Raad Basisonderwijs en de Raad Secundair Onderwijs. De Vlor beperkt dit advies uitdrukkelijk tot het luik participatie op school in het basisonderwijs en in het secundair onderwijs. In dit advies gaat de Vlor systematisch in op de elementen in het decreet die hij wil veranderen. De elementen die de Vlor wil behouden komen niet systematisch aan bod. De Algemene Raad formuleerde dit advies op, leden stemden voor, leden stemden tegen en leden onthielden zich bij de stemming. 2 Uitgangspunten 2.1 Participatie: cultuur en structuur Voor de Vlor is participatie veel meer dan de implementatie van een decreet. Zelfs het beste decreet zal niet bijdragen tot meer participatie op school, als daarvoor de humus niet aanwezig is in de school. Zo is uit het onderzoek van de onderwijsinspectie gebleken dat een participatief ingestelde directie van cruciaal belang is voor een goede implementatie van het decreet. Volgens de Vlor is niet alleen de participatieve ingesteldheid van directies belangrijk voor het participatief klimaat op school, maar ook de participatieve ingesteldheid van het hele schoolteam en van het schoolbestuur. Een participatiecultuur is belangrijk, maar zonder een degelijke regelgeving is geen gestructureerde en afdwingbare participatie mogelijk. Zo wordt in de evaluatieonderzoeken vastgesteld dat participatief 1 Decreet van 2 april 2004 betreffende participatie op school en de Vlaamse Onderwijsraad, B.S. 06/08/ Van Petegem, P., Evaluatie van het participatiegebeuren in het basis- en secundair onderwijs in Vlaanderen, OBPWO-project in opdracht van het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, Universiteit Antwerpen 3 Vlaams ministerie van Onderwijs en Vorming, De implementatie van het decreet betreffende participatie op school en de Vlaamse Onderwijsraad, een onderzoek van de onderwijsinspectie, februari Vlaams secretariaat van het Katholiek Onderwijs, Evaluatie van het participatiedecreet 1

2 ingestelde directies het decreet aangrijpen om ouders en leraren aan te zetten om te participeren en hun verantwoordelijkheid op te nemen. 2.2 Participatie en communicatie Een open tweerichtingscommunicatie is een noodzakelijke voorwaarde voor elke vorm van participatie. Tweerichtingscommunicatie zet de verschillende participatoren aan tot dialoog. Uit onderzoeksresultaten 5 blijkt dat de informatiedoorstroming tussen de verschillende raden en hun achterban niet vlot verloop. In de evaluatieonderzoeken werd niet nagegaan hoe de communicatie tussen de schoolraad en de onderliggende raden verloopt en hoe de communicatie tussen die onderliggende raden verloopt. Ook hier pleit de Vlor voor een tweerichtingscommunicatie. De schoolraad en de onderliggende raden kunnen daarin zelf een belangrijke rol opnemen, maar ook de directie van de school heeft hierin een verantwoordelijkheid. De participatiestructuur die de Vlor in dit advies uittekent, is ook geconcipieerd vanuit deze bekommernis voor een betere tweerichtingscommunicatie tussen de verschillende raden en van de verschillende raden met hun achterban. 2.3 Participatie als educatie Participatie op school is voor leerlingen niet alleen een fundamenteel recht of een manier om het schoolleven gemakkelijker en ordelijker te laten voorlopen. Het is ook een manier om te leren hoe zij hun omgeving mee kunnen vormgeven. Onderzoek wees uit dat leerlingenparticipatie positief samenhangt met een aantal relevante houdingen en gedragingen. Jongeren die op school actief zijn in de leerlingenraad blijken democratischer houdingen aan de dag te leggen en een betere schoolbeleving of een positiever beeld van het schoolklimaat te hebben. De mate waarin leerlingen inspraak ervaren in de leefwereld en de regelgeving van de school, en de tevredenheid met die inspraak, hangt eveneens positief samen met de burgerzin, de schoolbeleving, en in mindere mate, met de leermotivatie en het sociaal gedrag van leerlingen. 6 Het is dan ook niet toevallig dat in de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen voor de context politiek-juridische samenleving de toepassing van inspraak, participatie en besluitvorming in reële schoolse situaties expliciet is opgenomen Meer autonomie voor scholen Uit de evaluaties blijkt dat in veel scholen niet-decretale participatiestructuren blijven bestaan naast de structuren die het decreet oplegt, Leerkrachten, directies, ouders en leerlingen vinden namelijk dat deze structuren beter passen bij de school. Dit kan taakverwarring veroorzaken tussen de twee vormen van participatie. Voor welke taken is de ouderraad of de oudervereniging verantwoordelijk? Vinden leerkrachten 5 Van Petegem P. e.a., Evaluatie van het participatiegebeuren in het basis- en secundair onderwijs in Vlaanderen, OBPWO-project in opdracht van het Vlaams Ministerie van Onderwijs, Universiteit Antwerpen, edubron, blz De Groof, S. Stevens, F. (2004). Over onderwijs. Gezocht: effectieve school waar het goed toeven is, met plaats voor inspraak en aandacht voor sociale ongelijkheid. In D. Burssens, S. De Groof, H. Huysmans, I. Sinnaeve, F. Stevens, K. Van Nuffel, N. Vettenburg, M. Elchardus, L. Walgrave & M.De Bie (Eds.), Jeugdonderzoek belicht. Voorlopig syntheserapport van wetenschappelijk onderzoek naar Vlaamse kinderen en jongeren ( )(pp.31-58). Onuitgegeven onderzoeksrapport, K.U.Leuven, VUB & UGent

3 met een beleidsvraag hun weg naar de pedagogische raad of verkiezen ze een meer vertrouwde vorm van formeel overleg tussen collega s? Daarnaast zorgt de aanwezigheid van de verschillende participatiestructuren voor extra werklast voor alle betrokkenen. Ten slotte zorgen de parallelle structuren ook voor begripsverwarring. Ouders maken bijvoorbeeld geen onderscheid tussen een ouderraad en een oudervereniging, of zelfs het oudercomité. De Vlor stelt vast dat er problemen blijven met de implementatie van het decreet in het buitengewoon onderwijs. Participatie is er niet altijd op dezelfde manier haalbaar. De Vlor vraagt aan de overheid om scholen voor buitengewoon onderwijs toe te laten een eigen groeiproces naar participatie op te zetten, zonder dat daarvoor alle structuren moeten gerealiseerd worden zoals in het gewoon onderwijs. Daarbij zal in de rol van de begeleidende leerkracht nog belangrijker zijn dan in het gewoon onderwijs. Dit geldt ook voor het deeltijds onderwijs. De Vlor vraagt om ook alle andere scholen meer verantwoordelijkheid te geven om zelf de leerlingenraad en de ouderraad te organiseren en hiervoor slechts minimumvoorwaarden op te leggen. Zo krijgt elke school de kans om te zoeken naar een werkwijze die bij haar past. De verplichting om een eigen platform te creëren voor leerlingen, ouders en personeel, moet wel in het decreet blijven staan. De Vlor erkent met deze vraag naar meer autonomie, de noden van scholen om participatie op te zetten op maat van de populatie waarvoor zij werken. Een balans vinden tussen correcte inspraakprocedures en inspraakprocessen die op maat zijn vormgegeven, is een uitdaging 8 voor elke school. Meer autonomie voor scholen betekent ook verantwoording. Uit de verschillende evaluatieonderzoeken blijkt dat de deelname aan de participatiestructuren vaak problematisch is. De Vlor denkt dat daarvoor verschillende redenen zijn. Scholen moeten ook actief op zoek gaan naar ouders, leerlingen en personeelsleden die belangstelling hebben om te participeren aan het beleid. 2.5 Participatie en behoorlijk pedagogisch bestuur De vraag naar meer autonomie voor scholen op het vlak van participatie, ontslaat scholen niet van de verplichting om op een deskundige manier transparante participatieprocessen op te zetten. Zo blijkt uit de conclusies van de probleemverkenning van de Vlor dat juridisering in onderwijs veroorzaakt wordt door een grotere autonomie van de schoolbesturen en door een aantal maatschappelijke ontwikkelingen, zoals mondigere burgers, hogere eisen, minder vertrouwen in instituten en complexere situaties. 9 Hierdoor wordt voor elke school behoorlijk pedagogisch bestuur waarin plaats is voor medezeggenschap belangrijker. Door te investeren in primaire processen krijgt een beslissing of een maatregel een ruimer draagvlak. Dit impliceert dat alle betrokkenen inspraak krijgen in beslissingen, dat beslissingen op een transparante manier tot stand komen en dat ze gemotiveerd worden. 8 Brans, M., Van Damme, J., Over het management van inspraakprocessen. Inspraak vastleggen in procedures of vorm geven op maat, in Vlaams Tijdschrift voor Overheidsmanagement, Jaargang 14, nummer 1, Jan- feb- maart 2009, blz Vlaamse Onderwijsraad, Meester over meester, een probleemverkenning over juridisering en onderwijs, Acco, Leuven/Den Haag,

4 2.6 De participatieparadox Alle evaluatieonderzoeken wijzen op de afwezigheid van kansengroepen in de schoolraden en in de ouderraden. Dit is niet alleen een probleem in het onderwijs. Ook in andere beleidssectoren wordt gewezen op een participatieparadox. Daarmee wordt bedoeld dat de kloof tussen zij die wel en zij die geen gebruik kunnen maken van participatie, vergroot naarmate er meer participatiemogelijkheden zijn. 10 Toch moeten alle betrokkenen bij het onderwijs blijven zoeken naar manieren om maatschappelijk kwetsbare groepen beter te betrekken bij het beleid van de school van hun kinderen. Daarbij kan gedacht worden aan bijsturingen op het vlak van toegang, maar zeker ook op het vlak van procesbegeleiding, interactie, communicatie, etc. Dergelijke bijsturingen kunnen ervoor zorgen dat vertegenwoordigers van kansengroepen niet alleen toegang krijgen, maar zich ook aanvaard voelen en op een zinvolle manier kunnen participeren. 11 Volgens de Vlor zijn het diversiteitsbeleid en de wervingskanalen van de school hierbij erg belangrijk. Scholen zullen de platgetreden paden moeten durven verlaten. Ook de organisaties die werken met die maatschappelijk kwetsbare groepen kunnen een bijdrage leveren door hen te stimuleren om te participeren. Participeren hoeft hier dan niet meteen te betekenen dat deze mensen effectief deelnemen aan de formele participatiestructuren zoals het decreet die oplegt. 2.7 Participatiecontinuüm De Vlor vraagt niet alleen meer autonomie voor de scholen bij de organisatie van hun formele participatieprocessen maar ook meer ruimte om naast de formele participatie andere vormen van participatie op te zetten. Participatie bij de beleidsontwikkeling moet ingericht worden vanuit een meervoudig perspectief: juridisch, bestuurlijk en democratisch. Niet elke participatievorm is even geschikt om de verschillende perspectieven, doelstellingen en doelgroepen te bedienen. Scholen zullen moeten nadenken over een optimale participatiemix. Informele participatie kan voor kansarme ouders een eerste opstap zijn naar vormen van meer formele participatie. Daarom vraagt de Vlor aan de overheid meer aandacht voor informele participatie met een bijzondere aandacht voor kansengroepen. Ook deze ouders vinden het essentieel dat ze hun mening over bepaalde aspecten van het onderwijs mogen geven en dat er naar die mening wordt geluisterd. Het is daarom belangrijk dat bepaalde beslissingen en overlegmomenten in de openbaarheid worden gebracht. 12 De overheid biedt hiervoor al ondersteuning in het GOK-beleid aan scholen die kiezen voor het thema leerlingen- en ouderparticipatie. Niet alle scholen hebben echter recht op GOK-uren en slechts een deel van de scholen met GOK-uren kiezen voor dit thema. Het resultaat is dat uiteindelijk weinig scholen specifieke middelen kunnen inzetten om te werken aan participatie van kansarme ouders. Toch doen heel veel scholen inspanningen om kansarme ouders aan te spreken. Zij beschikken echter over onvoldoende personele middelen om die brug te leggen. 10 Brans, M., Van Damme, J., Meer participatie = meer ongelijkheid? Enkele bedenkingen bij de participatie van maatschappelijk kwetsbare groepen aan de beleidsontwikkeling, in Terzake, november 2010, blz Idem, blz Samaey, S., Van den Branden, K. en Verhelst, M., Ouderbetrokkenheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Leuven, Centrum voor Taal en Onderwijs, KULeuven, 2006, blz

5 Leerlingen uit het basisonderwijs betrekken bij het beleid van hun school is evenmin evident. Basisscholen maken nu al gebruik van een mix van participatietechnieken met kringgesprekken per klas, een kinderparlement, Er bestaan veel nieuwe methodieken om aan kinderparticipatie te doen. Volgens de Vlor zijn er ook voor de leerlingen van het secundair onderwijs naast de formele participatie andere participatiemogelijkheden en -vormen nodig. Elk initiatief om leerlingen te betrekken bij het beleid van hun school, is een zinvol initiatief. 2.8 Pas op voor de werkdruk De formele participatiestructuren zijn vandaag één van de oorzaken van bijkomende werkdruk voor het personeel, en dan vooral de directies van scholen. Het is de directeur die moet instaan voor organisatie van de verkiezingen van de schoolraad, de pedagogische raad, de ouderraad en eventueel de leerlingenraad. Het is de directeur die moet zorgen voor de informatiedoorstroming en de goede werking van die raden. Dit is voor alle de directeurs problematisch, maar vooral voor de directeurs van basisscholen, omdat zij minder ondersteuning krijgen. De Vlor vraagt de overheid om bij een herziening van het participatiedecreet de regels over de procedures en de werking van de participatieraden te vereenvoudigen en daarbij rekening te houden met de werkdruk van de betrokken personeelsleden en directeurs. 2.9 Nood aan ondersteuning en begeleiding Uit de evaluaties van de implementatie van het participatiedecreet blijkt dat het gebrek aan expertise bij sommige leden van de schoolraad een knelpunt is, vooral bij de leerlingen en bij de vertegenwoordigers van de lokale gemeenschap. Kwaliteitsvolle participatie vergt inzicht in het onderwijsbeleid. Alle leden van de verschillende participatiestructuren moeten op basis van voldoende kennis en inzicht kunnen handelen. Om dit te bereiken, is er niet alleen vorming en ondersteuning nodig voor de leden van de verschillende participatiestructuren, maar moet de overheid ook investeren in een transparanter onderwijsbeleid Voortdurend evalueren en bijsturen Er is nood aan kwantitatief en kwalitatief onderzoek over participatie in het Vlaamse onderwijs. dit is nodig om de regelgeving bij te sturen en om de expertise te blijven ontwikkelen voor de ondersteuning van de verschillende groepen die betrokken zijn bij die participatie. Nu beperkt het onderzoek zich al te vaak tot de opmaak van een stand van zaken van de implementatie van participatiestructuren en van het participatiegevoel. Maar zelfs dat onderzoek is verre van volledig. Zo is er naar aanleiding van die eerste evaluatieronde geen bevraging gebeurd bij de afzonderlijke leden van de schoolraden. Meer diepgaand onderzoek gebeurt helemaal niet. Er is bijvoorbeeld nood aan onderzoek over het verband tussen verschillende participatiestructuren en het welbevinden of zelfs de onderwijskansen van de leerlingen. 5

6 3 Structuren De Vlor wil in grote lijnen de structuren behouden die vandaag in het decreet zijn opgenomen, met in principe voor elke school een schoolraad met drie onderliggende raden: een leerlingenraad, een ouderraad en een pedagogische raad en op het niveau van de scholengemeenschap een medezeggenschapscollege. Uit de evaluaties blijkt dat de medezeggenschapscolleges nergens werken. Daartegenover staat dat de scholengemeenschappen in het gesubsidieerd onderwijs, steeds meer bevoegdheden krijgen. Principieel vindt de Vlor dat beslissingen over deze bevoegdheden ook het voorwerp moeten zijn van participatie. De grote diversiteit in de wijze waarop scholen samenwerken in een scholengemeenschap en de positie van de scholengemeenschappen in het GO!, waar de meeste van die bevoegdheden uiteindelijk uitgeoefend worden door de scholengroep, maken het echter erg moeilijk om over de bevoegdheden, de werking en de samenstelling van de medezeggenschapscolleges algemene regels op te leggen. 4 Bevoegdheden 4.1 De schoolraad Uit de evaluaties blijkt dat de schoolraden geen onderscheid maken tussen advies- en overlegbevoegdheden. Het onderscheid tussen advies- en overlegbevoegdheid is artificieel omdat in beide gevallen de uiteindelijke verantwoordelijkheid en beslissingsmacht bij het schoolbestuur ligt. Daarom stelt de Vlor voor om de schoolraad voor alle materies overlegbevoegdheid te geven en de bepaling over de garantie dat de participatierechten geen betrekking hebben op de arbeidsvoorwaarden waarover het lokaal comité zich uitspreekt expliciet in het decreet te behouden. 13 Overleg dat altijd moet voorafgaan aan de beslissing van het schoolbestuur. Indien overleg niet uitmondt in een akkoord, dan mogen het standpunt en de bezwaren van de tegenstanders niet verloren gaan. De Vlor vraagt aan de overheid om in het decreet in te schrijven dat schoolraad als ze niet akkoord is met het resultaat van een overleg haar standpunt en haar bezwaren formeel kan kenbaar maken en kan motiveren waarom er geen consensus mogelijk is. Voor de Vlor heeft de schoolraad twee belangrijke functies. De schoolraad is een klankbord voor de school waaraan zij haar werking en nieuwe initiatieven kan aftoetsen en een platform voor leerlingen, ouders, leerkrachten, vertegenwoordigers van de lokale gemeenschap, directie en inrichtende macht waar zij samen nieuwe ideeën en initiatieven kunnen ontwikkelen. Deze laatste functie komt nu te weinig aan bod. Veel schoolraden beschouwen hun bevoegdheden als een verplicht af te werken agenda met weinig ruimte voor eigen inbreng en accenten van de leden. Daarom opteert de Vlor om in het decreet een lijst van materies te behouden waarover de schoolraad moet overleggen, maar ook in te schrijven dat de schoolraad op basis van die lijst eigen prioriteiten kan leggen en daarnaast uitdrukkelijk te behouden dat de schoolraad eigen initiatieven kan ontwikkelen. Deze materies waarover in de schoolraad moet overlegd worden zijn volgens de Vlor: 1 de bepaling van het profiel van de directeur; 2 het studieaanbod; 3 de samenwerkingsverbanden met andere inrichtende machten of met externe instanties; 13 Art. 6 derde lid 6

7 4 de opstapplaatsten en de busbegeleiding ; 5 het nascholingsbeleid; 6 het beleid in verband met experimenten en projecten; 7 in het basisonderwijs: niet opnemen in de maximumfactuur van de bijdrage die het schoolbestuur aan de ouders vraagt voor verplichte kledij die het omwille van een sociale finaliteit aanbiedt; 8 opstellen of wijzigen van het schoolreglement; 9 opstellen of wijzigen van de lijst van bijdragen die de school aan de ouders kan vragen en de afwijkingen op deze bijdrageregeling als ze niet opgenomen zijn in het schoolreglement; 10 opstellen of wijzigen van het schoolwerkplan; 11 opstellen of wijzigen van het beleidsplan of beleidscontract over de samenwerking tussen de school en het CLB; 12 elk ontwerp van beslissing over de jaarplanning van extra muros-activiteiten en parascolaire activiteiten; 13 elk ontwerp van beslissing over infrastructuurwerken die niet onder het toepassingsgebied vallen van de wet op de overheidsopdrachten; 14 elk ontwerp van beslissing over de criteria voor de aanwending van lestijden, uren, uren-leraar en punten; 15 elk ontwerp van beslissing over het welzijns- en veiligheidsbeleid, waaronder het gezondheidsbeleid; 16 elk ontwerp van beslissing over de duur en het tijdstip van de stageactiviteiten van de leerlingen; 17 de wijze waarop de school werkt aan interne kwaliteitszorg. 4.2 De onderliggende raden De Vlor pleit voor een versterking van de onderliggende raden. Deze onderliggende raden moeten uitgroeien tot fora die aan de verschillende stakeholders in de school de mogelijkheid bieden om actief deel te nemen aan het beleid van de schoolraad. Zij moeten de tijd en de mogelijkheid krijgen om de vergaderingen van de schoolraad voor te bereiden. De Vlor vraagt om de onderliggende raden de bevoegdheid te geven om over alle onderwerpen waarvoor de schoolraad bevoegd is een advies op eigen initiatief uit te brengen. De onderliggende raad maakt dan haar advies over aan de voorzitter van de schoolraad, die het agendeert. 5 Samenstelling en wijze van samenstellen Het participatiedecreet legt strikte regels op voor de samenstelling van de schoolraad en van de onderliggende raden. Volgens de Vlor is er een spanningsveld tussen de formele samenstelling van de participatiestructuren en de wens om iedereen die wil participeren daar ook de kans toe te geven. Het voorstel dat de Vlor hier doet, geeft iedereen die wil participeren, daar maximaal de kans toe en garandeert tegelijkertijd dat de schoolraad bestaat uit gemandateerde vertegenwoordigers van de verschillende groepen van belanghebbenden. 7

8 5.1 De schoolraad De Vlor is voorstander van een schoolraad die bestaat uit afgevaardigden van de onderliggende raden, een afvaardiging van het schoolbestuur en de directeur van de school. Voor bepaalde onderwerpen kan de schoolraad een beroep doen op deskundigen of ervaringsdeskundigen uit de onderliggende raden. LEERLINGEN De Vlor vindt het positief dat de leerlingen opgenomen zijn in de schoolraden van het gewoon secundair onderwijs. Hij vraagt zich af waarom de leerlingen in het gemeenschapsonderwijs dit recht niet hebben en vraagt de overheid om hier een oplossing voor te zoeken. Omdat slechts weinig leerlingenraden verkozen worden, kunnen veel scholen met goed werkende leerlingenraden eigenlijk geen officiële vertegenwoordiger naar de schoolraad sturen. Soms organiseren scholen in dat geval een afzonderlijke verkiezing voor de afvaardiging van de leerlingen in de schoolraad. Deze leerlingenvertegenwoordigers worden niet ondersteund door een achterban in de leerlingenraad en zij hebben ook geen klankbord. Daarom pleit de Vlor om leerlingenraden zelf te laten beslissen hoe zij hun afvaardiging naar de schoolraad samenstellen. Deze procedure leggen ze vast in hun huishoudelijk reglement. Indien er geen leerlingen uit de leerlingenraad kandidaat zijn voor de schoolraad, of indien er geen leerlingenraad is, kunnen individuele leerlingen in de schoolraad zetelen. Het is aan de school om hiervoor een procedure op te stellen. Het is logisch dat leerlingenraden jaarlijks hun afvaardiging in de schoolraad herbekijken. OUDERS Uit de evaluaties blijkt dat het moeilijk is om kandidaten te vinden voor de vertegenwoordiging van de ouders in de schoolraden. Bijgevolg zijn verkiezingen meestal overbodig. Volgens de Vlor bestaat de geleding ouders in de schoolraad best uit vertegenwoordigers van de ouderraad. De Vlor wil de ouderraad zelf laten bepalen hoe die afvaardiging tot stand komt. Ouderraden die dat wensen, kunnen verkiezingen organiseren. Die werkwijze biedt de meeste kans op een goede doorstroming van informatie en samenwerking tussen ouderraad en schoolraad. De vertegenwoordiging van de ouders in de schoolraad wordt best jaarlijks herbekeken. Indien er geen ouderraad is, moet de school verkiezingen organiseren voor de vertegenwoordiging van de ouders in de schoolraad op de manier die nu bepaald is in het participatiedecreet. Het gemeenschapsonderwijs kan als gevolg van het bijzonder decreet niet anders dan verkiezingen organiseren voor de schoolraad. De Vlor wil kansarme ouders beter betrekken bij de werking van de schoolraad, zonder dat zij daarom formeel lid moeten zijn van de schoolraad en daar een langdurig engagement moeten opnemen. HET PERSONEEL Verkiezingen: alternatief 1 De Vlor vindt dat de aanduiding van de vertegenwoordigers van het personeel in de schoolraad moet blijven gebeuren door verkiezingen. Alle leden van het personeel hebben daarbij stemrecht, doch er is geen stemplicht zoals dat nu ingeschreven is in het participatiedecreet. Verkiezingen: alternatief 2 De Vlor vindt dat de aanduiding van de vertegenwoordigers van het personeel in de schoolraad moet blijven gebeuren door verkiezingen. Alle leden van het personeel hebben daarbij stemplicht. zoals dat nu ingeschreven is in het participatiedecreet. 8

9 Kandidaten: alternatief 1 Volgens de Vlor moeten de personeelsvertegenwoordigers in de schoolraad voorgedragen worden door de representatieve vakbonden. Een onderwijsvakbond is immers niet allen bevoegd voor arbeidsvoorwaarden en personeelsaangelegenheden, maar ook voor het pedagogisch-didactische aangelegenheden. Bovendien is het pedagogisch-didactisch handelen altijd nauw verweven met personeelsaangelegenheden en arbeidsvoorwaarden. Kandideren: alternatief 2 Volgens de Vlor moet de personeelsvertegenwoordiging in de schoolraad bestaat uit gemandateerde vertegenwoordigers uit de pedagogische raad. De pedagogische raad bepaalt zelf hoe zij haar vertegenwoordigers aanduidt. Indien zij dat wenst, kan zij hiervoor verkiezingen organiseren. De pedagogische raad neemt de wijze waarop zij haar vertegenwoordigers in de schoolraad aanduidt op in haar huishoudelijk reglement. DE DIRECTEUR Een positieve samenwerking tussen schoolraad en directeur is van cruciaal belang voor de kwaliteit van de participatie. Nu woont de directeur de vergaderingen van de schoolraad bij met raadgevende stem. De Vlor vraagt om deze bepaling 14 te behouden. Schoolraden ervaren de inzet en betrokkenheid van de directeur als essentieel. De directeur is de spilfiguur in de schoolraad. De directeur kan door zijn manier van werken als geen andere zorgen voor een participatief klimaat op school. HET SCHOOLBESTUUR Het schoolbestuur is formeel geen lid van de schoolraad. Scholen ervaren echter de aanwezigheid van het schoolbestuur in de schoolraad als wenselijk. Alternatief 1 De Vlor vraagt de overheid om in te schrijven dat een vertegenwoordiger van het schoolbestuur met raadgevende stem deel uitmaakt van de schoolraad. Alternatief 2 De Vlor vraagt aan de overheid om in het decreet in te schrijven dat voortaan vertegenwoordigers van het schoolbestuur met raadgevende stem deel uitmaken van de schoolraad. Het aantal vertegenwoordigers is gelijk aan het aantal vertegenwoordigers van de andere geledingen. ERVARINGSDESKUNDIGEN EN EXPERTEN Hoewel een schoolraad evenwichtig kan zijn samengesteld, ervaren sommige schoolraden een gemis aan specifieke expertise omtrent thematieken. Daarom stelt de Vlor voor om schoolraden de mogelijkheid te geven één extra zitje te voorzien voor een externe deelnemer. Deze externe is niet stemgerechtigd, maar verrijkt de werking van de schoolraad door specifieke expertise of ervaringsdeskundigheid in te brengen. Afhankelijk van de lokale nood zal de invulling van dit zitje verschillen van school tot school. Schoolraden kunnen deze formule bijvoorbeeld gebruiken om kansarme ouders voor onderwerpen die hen onmiddellijk aanbelangen te betrekken bij de gesprekken in de schoolraad. De schoolraad schrijft haar manier van werken neer in haar huishoudelijk reglement. 14 Art

10 DE VOORZITTER Om het machtsevenwicht in het overleg te garanderen, vraagt de Vlor om in het decreet in te schrijven dat de directeur of een vertegenwoordiger van het schoolbestuur geen voorzitter kunnen zijn van de schoolraad. 5.2 De onderliggende raden Alle leerlingen en ouders [en leerkrachten] moeten de kans krijgen om deel uit te maken van hun specifieke onderliggende raad. De Vlor vindt dat de leerlingenraad en de ouderraad in principe een spiegel moeten zijn van de populatie van de school. Uit de evaluaties blijkt dat dit nu niet het geval is. Om dit te bereiken zijn inspanningen nodig, zowel van het schoolbestuur als van de directie en de leden van de ouderraad en de leerlingenraad zelf. Tocht denkt de Vlor dat het wenselijk is om van de diverse samenstelling van de ouderraad en de leerlingenraad een inspanningsverplichting te maken op voorwaarde dat de inspectie bij visitaties deze inspanningsverplichting niet alleen bij het schoolbestuur en de directie legt en zich niet beperkt tot de formele participatie. De leden van de ouderraad en de leerlingenraad hebben op dit punt ook een taak. De inspectie moet oog hebben voor de consultatiemix die de school, de ouderraad en de leerlingenraden opzetten om alle mogelijke doelgroepen te betrekken bij het beleid van de school. 5.3 De pedagogische raad Verkiezingen: alternatief 1 De Vlor vindt dat de aanduiding van de leden van de pedagogische raad moet blijven gebeuren door verkiezingen. Alle leden van het personeel hebben daarbij stemrecht, doch er is geen stemplicht zoals dat nu ingeschreven is in het participatiedecreet. Verkiezingen: alternatief 2 De Vlor vindt dat de aanduiding van de leden van de pedagogische raad moet blijven gebeuren door verkiezingen. Alle leden van het personeel hebben daarbij stemplicht, zoals dat nu ingeschreven is in het participatiedecreet. Kandidaten: alternatief 1 Volgens de Vlor moeten de leden van de pedagogische raad voorgedragen worden door de representatieve vakbonden. Een onderwijsvakbond is immers niet allen bevoegd voor arbeidsvoorwaarden en personeelsaangelegenheden, maar ook voor het pedagogisch-didactische aangelegenheden. Bovendien is het pedagogisch-didactisch handelen altijd nauw verweven met personeelsaangelegenheden en arbeidsvoorwaarden. Kandideren: alternatief 2 Volgens de Vlor moeten alle personeelsleden de kans krijgen om deel uit te maken van de pedagogische raad. 10

11 5.4 De leerlingengraad Uit de evaluatie van de scholierenkoepel blijkt dat in de praktijk weinig leerlingenraden samengesteld zijn op basis van de procedures in het decreet. Heel wat scholen hebben deze aanpak eerst uitgeprobeerd, maar hebben dikwijls moeten vaststellen dat de procedures niet werken. Bovendien vinden sommige scholen moeilijk kandidaten en blijven verkozen vertegenwoordigers niet altijd gemotiveerd of doorkruisen andere motieven de verkiezingen. De Vlor stelt voor om voor de samenstelling van de leerlingenraden veel meer de nadruk te leggen op de ontwikkeling van schooleigen structuren voor leerlingenparticipatie. Wat reeds als uitzondering voorzien is in het huidige decreet, kan de norm worden. De samenstelling van de leerlingenraad gebeurt dan, conform de realiteit, jaarlijks. 5.5 De ouderraad Verkiezingen organiseren voor de kandidaten van de ouderraad is momenteel erg ingewikkeld en omslachtig. De Vlor vraagt dan ook om deze procedure te versoepelen. Ouders moeten meer vrijheid krijgen om zich te organiseren en als de organisatievorm voldoet aan de minimale voorwaarden, dan kan deze ook de formele participatie opnemen. Alle ouders moeten elk jaar opnieuw de kans krijgen om lid te worden van de ouderraad. Aan de hand van een eenvoudig laagdrempelige oproep met daarin doelstellingen, rechten, plichten en taken van de ouderraad worden alle ouders uitgenodigd om lid te worden van de ouderraad. Nieuwe ouders moeten bij instap de kans krijgen om toe te treden tot de ouderraad. 6 Werking Formeel correct samengestelde structuren garanderen nog geen participatieve school. Participatie die enkel formalistisch verloopt, is weinig emancipatorisch en blijkt uiteindelijk contraproductief. De Vlor vindt het zinvol om scholen te stimuleren om te investeren in open een communicatieklimaat in twee richtingen, waarbij speciale aandacht moet gaan naar een goede communicatie tussen de raden en hun achterban. Doeltreffende communicatie is immers één van de kenmerken van beleidsvoerend vermogen. De schoolraad en de onderliggende raden hebben naast een informatierecht ook een informatie- en communicatieplicht over hun standpunten en activiteiten. De Vlor onderschrijft deze plicht, maar vindt dat de schoolraad en de onderliggende raden deze verantwoordelijkheid niet alleen moeten opnemen. Ook de school moet hier een steentje bijdagen. De schoolraden en de onderliggende raden beslissen immers niet altijd zelf over het gebruik van communicatiekanalen zoals smartschool, klasmededelingen, ad valvas Daarnaast verwacht de Vlor dat de school haar schoolraad en onderliggende raden jaarlijks proactief informeert over de werking en de bevoegdheden van de schoolraad en de onderliggende raden. Zij kunnen alleen maar goed werk verrichten als ze ook goed geïnformeerd zijn. 11

12 6.1 De schoolraad TERUGKOPPELING NAAR DE ACHTERBAN De school moet zorgen dat er transparantie is over alle onderwerpen die besproken worden in de schoolraad. De leden van de schoolraad moeten de kans krijgen om hun standpunten af te toetsen in de onderliggende raden. Daartoe moeten zij alle informatie en documentatie tijdig ontvangen. Zij moeten de tijd en de mogelijkheid krijgen om de vergaderingen van de schoolraad met hun onderliggende raad voor te bereiden. Om dit mogelijk te maken, moet in het decreet worden opgenomen dat één van de minimale bepalingen in het huishoudelijk reglement van de schoolraad de wijze bevat waarop de onderliggende raden zullen geïnformeerd worden over de agenda en de documenten van de schoolraad en dat de agenda s en de documenten van de schoolraad niet alleen overgemaakt worden aan de leden van de schoolraad, maar ook aan de voorzitters van de onderliggende raden. HET VOORZITTERSCHAP De kwaliteit van het voorzitterschap is belangrijk voor de werking van de schoolraad. Nu is het vaak onduidelijk wat verwacht wordt van de voorzitter van de schoolraad. Daarom vraagt de Vlor om de belangrijkste taken van de voorzitter op te nemen in het decreet. HET HUISHOUDELIJK REGLEMENT De Vlor vraagt om in het decreet de minimale bepalingen op te nemen die het huishoudelijk reglement van de schoolraad moet bevatten. Deze minimale bepalingen zijn: de wijze waarop het bestuur van de schoolraad georganiseerd wordt; de wijze van besluitvorming en stemming; de wijze waarop de kwaliteit van de verslaggeving wordt gegarandeerd; de rechten en plichten van de leden van de schoolraad; de wijze waarop de vergaderkalender van de schoolraad wordt afgestemd op de vergaderkalenders van de onderliggende raden; het tijdstip en de wijze waarop de agenda en de bijhorende documenten worden bezorgd aan de leden van de schoolraad en aan de voorzitters van de onderliggende raden; de wijze waarop ervaringsdeskundigen en experten bij de werking van de schoolraad kunnen betrokken worden 15 ; de wijze waarop de schoolraad zal antwoorden op adviezen op eigen initiatief van de onderliggende raden; de wijze waarop de informatie- en communicatieplicht over adviezen, activiteiten en standpunten gestalte krijgt. 6.2 De pedagogische raad De Vlor vraag om in het decreet de minimale bepalingen op te nemen die het huishoudelijk reglement van de pedagogischeraad moet bevatten. Deze minimale bepalingen zijn de doelstellingen van de pedagogische raad; in die doelstellingen moet minimaal staan dat zij de standpunten van de hun vertegenwoordigers in de schoolraad voorbereiden. 15 Zie ook

13 de wijze waarop het bestuur van de pedagogische raad georganiseerd wordt; de wijze van besluitvorming en stemming; de rechten en de plichten van de leden van de pedagogische raad; de wijze waarop de vergaderkalender van de pedagogische raad wordt afgestemd op de vergaderkalender van de schoolraad; de wijze van agendering en bijeenroeping; de wijze waarop de informatie- en communicatieplicht over adviezen, activiteiten en standpunten gestalte krijgt; de wijze waarop het budget wordt beheerd. 6.3 De leerlingengraad Het decreet voorziet dat leerlingenafgevaardigden geen tuchtsanctie kunnen oplopen voor het uiten van hun mening in de leerlingen- en/of schoolraad. De Vlor vraagt de overheid om deze bescherming uit te breiden tot met ordemaatregelen. Het decreet voorziet een huishoudelijk reglement voor de werking van de leerlingenraad. In de praktijk blijken slechts weinig leerlingenraden dit te hebben. De Vlor stelt voor om die verplichting toch te behouden en het huishoudelijk reglement elke vier jaar opnieuw ter goedkeuring voor te leggen aan de leerlingenraad. Indien de leerlingenraad dat wenst, kan zij dit huishoudelijk reglement aftoetsen aan andere leerlingen, met het oog op verbetering van de werking van de leerlingenraad. De Vlor vraag om in het decreet de minimale bepalingen op te nemen die het huishoudelijk reglement van leerlingenraad moet bevatten. Deze minimale bepalingen zijn de doelstellingen van de leerlingenraad; in die doelstellingen moet minimaal opgenomen zijn dat zij de standpunten van hun afgevaardigden in de schoolraad voorbereiden. de wijze waarop het bestuur van de leerlingenraad georganiseerd wordt; de wijze van besluitvorming en stemming; de rechten en de plichten van de leden van de leerlingenraad; de wijze waarop de vertegenwoordiging van de leerlingen in de schoolraad wordt aangeduid; de wijze waarop de vergaderkalender van de leerlingenraad wordt afgestemd op de vergaderkalender van de schoolraad. de wijze van agendering en bijeenroeping, de wijze waarop de informatie- en communicatieplicht over adviezen, activiteiten en standpunten gestalte krijgt; de wijze waarop het budget wordt beheed. 6.4 De ouderraad Ook voor de organisatie van de ouderraad voorziet het decreet een huishoudelijk reglement. Het zegt echter niets over de inhoud ervan. De Vlor stelt voor om in het decreet op te nemen wat minimaal moet opgenomen worden in dat huishoudelijk reglement: de doelstellingen van de ouderraad; in die doelstellingen moet minimaal staan dat zij de standpunten van de hun vertegenwoordigers in de schoolraad voorbereiden. de wijze waarop het bestuur van de ouderraad georganiseerd wordt; de rechten en plichten van de leden van de ouderraad 13

14 de wijze waarop de vergaderkalender van de ouderraad wordt afgestemd op de vergaderkalender van de schoolraad; de wijze van agendering en bijeenroeping, de wijze van besluitvorming en stemming, de wijze waarop de informatie- en communicatieplicht over adviezen, activiteiten en standpunten gestalte krijgt; de wijze waarop de vertegenwoordigers van de ouders in de schoolraad worden aangeduid; de wijze waarop het budget wordt beheerd 7 Organisatie van ondersteuning en begeleiding Het participatiedecreet voorziet nu de oprichting van een expertisecentrum voor de ondersteuning van de leerlingen- en ouderparticipatie, maar dit hoofdstuk van het decreet is nooit uitgevoerd. Vanuit het werkveld groeide een doelgroepspecifieke ondersteuning. Die doelgroepspecifieke ondersteuning heeft zeker een waarde, maar houdt ook risico s in. Enerzijds is er een versnippering van de middelen en de expertise en anderzijds vallen er leemtes in het aanbod daar waar participatie de verschillende doelgroepen overstijgt. Zo is er bijvoorbeeld nood aan specifieke ondersteuning voor de leden van de schoolraad, ondersteuning van participatie op klasniveau en in de lerarenopleiding. Toch kiest de Vlor voor de verdere uitbouw en de versterking van de doelgroepspecifieke benadering om zo de opgebouwde expertise maximaal uit te bouwen. Daarvoor is het noodzakelijk dat de betrokken organisaties voldoende budgetten krijgen met meer zekerheid op langere termijn. De Vlor vraagt om daarvoor de middelen in te zetten die oorspronkelijk voorzien werden voor de uitbouw van het expertisecentrum. 7.1 Ondersteuning van leerlingen Heel wat leerlingenraden worden momenteel ondersteund door een begeleidende leerkracht. Leden van de leerlingenraden zijn over het algemeen zeer tevreden over de ondersteuning die deze leerkracht hen biedt. Bovendien is deze ondersteuning zij belangrijk voor de continuïteit van de leerlingenparticipatie. [De Vlor vraagt om deze ondersteuning in het decreet te erkennen en elke leerlingenraad recht te geven op een begeleidende leerkracht en daarvoor bijkomende omkadering te voorzien.] 7.2 Ondersteuning van ouders De overheid moet investeren in de kennisverhoging van ouders die willen deelnemen of al deelnemen aan ouder- en schoolraden. Zij hebben niet alleen nood aan meer kennis over de participatiemogelijkheden, maar ook over de materies waarvoor de participatiestructuren bevoegd zijn. De ouderkoepels beschikken over een grote deskundigheid op het gebied van informele en formele participatie. Zij zijn de expertisecentra voor de begeleiding en ondersteuning van alle ouders en willen hun expertise op dit vlak verbreden en verdiepen. De Vlor vraagt de overheid om gerichte acties op te zetten voor de ondersteuning van de participatie van kansarme ouders vanuit de welzijnssector en vanuit de cultuursector. Over de beleidssectoren heen moeten nieuwe middelen worden ingezet om de werking van zelforganisaties en organisaties van armen te verruimen met de ondersteuning van ouders bij de participatie in de scholen van hun kinderen. Dit is niet alleen een verantwoordelijkheid van onderwijs. 14

15 7.3 Ondersteuning van leerkrachten en directies Een positieve participatiecultuur op school is in belangrijke mate afhankelijk van leerkrachten en directies. Leerkrachten en directies moeten meer inzicht verwerven in de rol die zij spelen in het participatieproces en in waarop kansengroepen beter kunnen betrokken worden bij het participatiegebeuren..de Vlor vraagt om hieraan aandacht te besteden in het nascholingspakket en in de lerarenopleiding. 15