TUSSENTIJDS RAPPORT. Nationale Surveillance Accidenteel Bloedcontact in de Belgische ziekenhuizen

Transcriptie

1 Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Afdeling Epidemiologie TUSSENTIJDS RAPPORT Nationale Surveillance Accidenteel Bloedcontact in de Belgische ziekenhuizen September 2003 Eva Leens Project coördinator, WIV C. Suetens Project supervisor, WIV

2 INHOUDSTAFEL 1. INLEIDING PROBLEEMSTELLING DOELSTELLINGEN REALISATIES SAMENSTELLING VAN EEN WETENSCHAPPELIJKE STUURGROEP VOORBEREIDENDE ENQUÊTE IN DE ZIEKENHUIZEN CONSENSUS OVER EEN NATIONAAL REGISTRATIEFORMULIER SURVEILLANCEPROTOCOL EN GEGEVENSSTROOM ONTWIKKELING VAN DE SOFTWARE ONTWIKKELING VAN EEN WEBSITE BEKENDMAKING VAN DE START VAN DE SURVEILLANCE DEELNAME AAN DE SURVEILLANCE PUBLICATIES EN ABSTRACTS PLANNING FINALISERING VAN DE SOFTWARE OPSTARTEN VAN EEN LITERATUURDATABASE RAPPORT MET DE EERSTE RESULTATEN REFERENTIES BIJLAGE 1: LEDENLIJST VAN DE WETENSCHAPPELIJKE STUURGROEP BIJLAGE 2: VERSLAGEN VAN DE STUURGROEPVERGADERINGEN BIJLAGE 3: PROGRAMMA EN PRESENTATIES VAN DE INFORMATIEDAG VAN 9 MEI 2003 BIJLAGE 4: ENQUÊTE TER VOORBEREIDING VAN HET OPSTARTEN VAN DE SURVEILLANCE VAN ACCIDENTEEL BLOEDCONTACT IN DE BELGISCHE ZIEKENHUIZEN BIJLAGE 5: ABSTRACTS EN PUBLICATIES BIJLAGE 6: PROTOCOL SURVEILLANCE VAN ACCIDENTEEL BLOEDCONTACT IN DE BELGISCHE ZIEKENHUIZEN CONTACTPERSOON : EVA LEENS WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOLKSGEZONDHEID, J. WYTSMANSTRAAT 14 BRUSSEL TEL : 02/ ELEENS@IPH.FGOV.BE September

3 1. Inleiding Dit tussentijds rapport wil de vorderingen van het onderzoeksprogramma Nationale surveillance van accidenteel bloedcontact in de Belgische ziekenhuizen tot op heden (september 2003) beschrijven. Deze nieuwe surveillancecomponent maakt deel uit van een groot netwerk voor de surveillance van nosocomiale infecties in België via het programma NSIH (Nationale Surveillance van Infecties in Hospitalen) van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV). Het project loopt van 1 november 2002 en duurt tot 31 oktober 2005 en wordt gecoördineerd door het WIV dat de communicatieopdrachten met de ziekenhuizen en de epidemiologische analyses uitvoert. De financiering gebeurt door Becton Dickinson Benelux N.V.. Op 1 juni 2003 begonnen de ziekenhuizen daadwerkelijk gegevens te verzamelen via het nationale surveillancesysteem. Dit rapport bevat nog geen resultaten van de surveillance als dusdanig, maar beschrijft het voorbereidende werk voor het opstarten van de nationale surveillance. 2. Probleemstelling Naaldprikken, verwondingen door instrumenten en bloedspatten komen frequent voor bij het personeel in ziekenhuizen en andere verzorgingsinstellingen. Gemiddeld worden er jaarlijks 30 ongevallen met bloedcontact per 100 bezette bedden gerapporteerd [1,2]. Maar heel wat prikaccidenten worden niet gemeld. Accidentele bloedcontacten betekenen een risico op blootstelling aan belangrijke pathogenen zoals hepatitis B (HBV)-, hepatitis C (HCV)- en het humaan immunodeficiëntie (HIV)-virus die kunnen leiden tot ernstige complicaties. Zelfs wanneer er achteraf geen infectie zou blijken, mag de psychologische belasting van de werknemer door een periode van onzekerheid niet onderschat worden. Ook financieel eisen deze ongevallen hun tol (serologische tests bij slachtoffer en bronpatiënt, post expositie profylaxis, werkverlet, enz.). De werkgever is trouwens juridisch en ethisch verplicht risico s te beoordelen en te voorkomen dat de zorgverstrekkers worden blootgesteld aan biologische risico s. In het KB Biologische agentia van 04/08/1996 wordt ondermeer aangedrongen op een regelmatige risico-analyse, het opzetten van preventieve maatregelen en het toepassen van de algemene voorzorgsmaatregelen [3,4]. De surveillance van accidenteel bloedcontact is de eerste stap naar preventie. Dit registratiesysteem is een instrument om o.a. het aantal en de omstandigheden van prik, snij-en spatongevallen te identificeren, om de efficiëntie van preventieve maatregelen en preventiemateriaal te evalueren en om de zorgverstrekkers te sensibiliseren voor het risico van een accidenteel bloedcontact. Door de heterogeniteit in de bestaande registratiesystemen in de Belgische ziekenhuizen en door het toegenomen belang van kwaliteit in de zorgverlening, dringt de noodzaak zich op om een uniform en gestandaardiseerd nationaal registratiesysteem te organiseren. Op die manier worden nationale en internationale vergelijkingen mogelijk. September

4 3. Doelstellingen De doelstellingen van de surveillance situeren zich op twee niveaus: Locale doelstellingen: - Het voorkomen van accidenteel bloedcontact verminderen - Opvolgen van aantal ongevallen in de tijd - Vergelijken van het aantal ongevallen met andere ziekenhuizen - Evalueren van doeltreffendheid van preventiemaatregelen en campagnes - Verzorgingstechnieken ontwikkelen en verbeteren - Sensibiliseren van het ziekenhuispersoneel - Opsporen van risicoberoepsgroepen en risico-omstandigheden - Identificeren van beroepsgebonden infecties Nationale doelstellingen: - Mogelijk maken van een gestandaardiseerde gegevensverzameling in de Belgische ziekenhuizen met het oog op het bekomen van individuele, regionale en nationale epidemiologisch significante gegevens. - Samenstellen van een nationaal gegevensbestand dat toelaat de risicofactoren voor het oplopen van een AB en de doeltreffendheid van preventiemaatregelen te onderzoeken - Vergelijken van de resultaten op regionaal, nationaal en internationaal vlak - Meten van de incidentie van infecties na een AB 4. Realisaties 4.1. Samenstelling van een wetenschappelijke stuurgroep In november 2002 stelde het WIV een stuurgroep samen met vertegenwoordigers van de nationale en regionale beroepsverenigingen voor arbeidsgeneesheren, preventie adviseurs, ziekenhuishygiënisten, spoedartsen, epidemiologen en andere experten (ledenlijst zie bijlage 1). De stuurgroep vergaderde regelmatig in de fase voorafgaand aan het opstarten van de surveillance (verslagen van de stuurgroepvergaderingen zie bijlage 2. Zij beraadslaagden en adviseerden over volgende punten: - opstellen van een voorbereidende enquête - formuleren van de onderzoeksvragen - bereiken van een consensus over het registratieformulier en protocol - kiezen en aanpassen van de software - opstellen van de vorm en inhoud van de terugrapportering van de resultaten aan de ziekenhuizen 4.2. Voorbereidende enquête in de ziekenhuizen Ter voorbereiding van deze surveillance stelde de stuurgroep een vragenlijst op in december 2002 (zie bijlage 4). Deze enquête had tot doel een idee te krijgen van wat er reeds gebeurt in het kader van ongevallen met accidenteel bloedcontact in de Belgische ziekenhuizen en wie erbij betrokken is. Tevens werd van de gelegenheid gebruik gemaakt een adressenbestand op te stellen met de contactpersoon voor de surveillance, de arbeidsgeneesheren en de preventieadviseurs die werkzaam in elk ziekenhuis. De vragenlijst werd verstuurd naar het diensthoofd van de dienst bescherming en preventie op het werk met de vraag de enquête te bespreken in het gelijknamig comité. September

5 Resultaten: Zestig procent van de Belgische fusieziekenhuizen (75/126) stuurden de vragenlijst ingevuld terug. Vijfentachtig procent (64/75) van de responders toonde interesse in deelname aan de nationale surveillance. De geïnteresseerden vertegenwoordigen 51% van de Belgische fusieziekenhuizen (64/126). Onderstaande grafieken tonen een proportioneel hogere deelname aan de enquête voor de Brusselse en Vlaamse ziekenhuizen en ook een relatief hogere interesse in deelname aan de surveillance voor diezelfde regio s. Grafiek 1: Aantal ziekenhuizen die deelnamen aan de enquête en interesse toonden in deelname aan de nationale surveillance voor accidenteel bloedcontact volgens regio. Deelname aan enquete volgens regio Interesse in nationale surveillance volgens regio 19 43% 67% % Vl Brx Wal # ZHn Vl Brx Wal Ja Nee Weet niet Slechts 3% van de deelnemende ziekenhuizen gaven aan niet over een procedure te beschikken in geval van accidenteel bloedcontact. Uit de resultaten blijkt dat er in verschillende (69% van de responders) Belgische ziekenhuizen reeds een registratiesysteem voor prikaccidenten bestaat. Zeventig procent van deze ziekenhuizen zijn echter bereid om hun locaal registratiesysteem van prikongevallen op te geven en aan te sluiten bij het nationaal surveillancenetwerk.de resultaten tonen eveneens aan dat een surveillance van prikaccidenten een multidisciplinaire samenwerking vergt. Uit onderstaande grafiek blijkt dat de aanpak ervan in de ziekenhuizen verschillend georganiseerd wordt (grafiek 2). Het administratieve luik van het surveillanceformulier wordt hoofdzakelijk ingevuld door het slachtoffer zelf en de spoeddienst, terwijl het medische luik vooral voor de rekening van de arbeidsgeneesheer en de spoeddienst is. De surveillancegegevens worden in veel ziekenhuizen beheerd door de arbeidsgeneesheer. Grafiek 2: Personeel betrokken bij de surveillance van ongevallen met accidenteel bloedcontact in de Belgische ziekenhuizen bij het invullen van de verschillende luiken van het registratieformulier en het beheer ervan. administratie medisch beheer gegevens # ZHn arbeidsgh preventieadviseur spoed slachtoffer personeelsdienst Andere Tenslotte werd er gepeild naar het voorhanden zijn van de noemergegevens die nodig zijn voor het berekenen van indicatoren. De meeste ziekenhuizen (85%) konden gemakkelijk beschikken over het aantal bedden, het aantal opgenomen patiënten, het aantal personeelsleden en voltijds September

6 equivalent per beroepscategorie. Enkel voor de artsen en studenten lijken die gegevens niet zo gemakkelijk beschikbaar Consensus over een nationaal registratieformulier IDEWE (externe dienst voor preventie) had reeds een registratieformulier uitgewerkt dat in grote mate geïnspireerd was op het Amerikaanse EPINet-systeem. EPINET is een programma voor de invoer en analyse van ongevallen met accidenteel bloedcontact, ontwikkeld door de Universiteit van Virginia dat in 1992 van start ging en door meer dan 1500 ziekenhuizen in de VS en tal van ziekenhuizen in verschillende Europese landen gebruikt wordt. Sinds januari 2002 werd ermee proefgedraaid in UZ Gent en Leuven. Dit IDEWE-EPINet formulier diende als basiswerkdocument om te komen tot een consensus over een nationaal registratieformulier van accidenteel bloedcontact in de wetenschappelijke stuurgroep. Het EPINET -based registratieformulier werd aangepast aan de Belgische situatie. Voor de discussies hierover gevoerd in de stuurgroep verwijs ik naar de verslagen van de vergaderingen van de wetenschappelijke stuurgroep in bijlage 2. Er werd naar een evenwicht gezocht tussen het epidemiologische en onderzoeksbelang, en de werklast die het invullen van een meldingsformulier met zich meebrengt voor het slachtoffer en andere betrokken diensten. Eind februari 2003 bereikte de stuurgroep een consensus over het definitieve registratieformulier dat ook goedgekeurd is door de universiteit van Virginia, EPINet USA (zie protocol in bijlage). Het huidige protocol ontstond dankzij de samenwerking van arbeidsgeneesheren, preventieadviseurs, ziekenhuishygiënisten, microbiologen, epidemiologen en spoedartsen. Er werd geopteerd voor een verkorte variant van het EPINET registratieformulier dat tevens in grote mate vergelijkbaar blijft met de oorspronkelijke EPINET versie. De te verzamelen gegevens worden weergegeven in tabel 1. Er werd ook een light versie ontwikkeld. Deze versie laat toe enkel de meest essentiële gegevens te verzamelen. De ziekenhuizen zijn vrij in de keuze van de versie van het registratieformulier. Tabel 1: Te verzamelen gegevens voor de full en light versie van het nationaal registratieformulier voor accidenteel bloedcontact ALGEMEEN Administratieve gegevens Soort gegevens "FULL" LIGHT afdeling van tewerkstelling X X datum en tijdstip van het incident X X datum en tijdstip van aangifte X X Beroepscategorie X X Omstandigheden van het ongeval plaats van het ongeval X X toestand van de bronpatiënt (gekend, besmet) X X plaats van verwonding of bespatting tijdens routinehandeling of urgentietoestand aantal uren gewerkt voor het ongeval korte beschrijving van de omstandigheden X X Genomen voorzorgsmaatregelen op moment van het ongeval hoeveel en welke bescherming gedragen werd X X nabijheid van naaldcontainer X X maatregel dat ongeval had kunnen voorkomen X X Verzorging tijd verlopen tussen ongeval en eerste zorg ernst van de verwonding X X type van incident X X X X X X September

7 PRIK SPAT MEDISCH Specifieke vragen : oorspronkelijke gebruiker van het voorwerp X X graad van bevuiling van het voorwerp X X oorspronkelijk gebruik van oorzakelijk voorwerp X X oorzakelijk voorwerp X X gebruik van beveiligd materiaal (safety design) X Uitgevoerde handeling bij ongeval X X Specifieke vragen : aard van betrokken lichaamsvocht X graad van bloedcontaminatie van lichaamsvocht X X blootgestelde lichaamsdelen X X mate van contact met het lichaamsvocht X duur van contact met het lichaamsvocht X X oorzaak van blootstelling X X Standaardopvolging HBV serostatus van de werknemer X X Serologie direct na het ongeval X X Serologie na 6 maanden X X Follow-up na gekende positieve bron X X 4.4. Surveillanceprotocol en gegevensstroom De modaliteiten van de gegevensverzameling werden door de stuurgroep vastgelegd in een protocol (voor meer details zie protocol in bijlage). De gegevenstroom verloopt als volgt: Maand 0 Uitnodiging Inschrijving + handtekening Alg. Directeur Verzending van het protocol en software Maand 1-12 Verzameling van de gegevens in het ziekenhuis (registratieformulieren) Invoer van de gegevens (software) Maand Opsturen van de geanonimiseerde gegevens naar het WIV Analyse & terugkoppeling naar het ziekenhuis Dit protocol werd goedgekeurd door het Ethisch Comité van het Wetenschappelijk Instituut, CODA en het Instituut Pasteur (dossier ter inzage in het WIV). Het protocol werd ook ingediend bij de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Het dossier wordt er momenteel onderzocht op conformiteit met de wet van 8 december 1992 betreffende de bescherming van de persoonlijke levenssfeer Ontwikkeling van de software De surveillancegegevens worden door de ziekenhuizen zelf in een softwareprogramma ingegeven. Hiervoor werd door de stuurgroep gekozen voor het bovengenoemde EPINet programma. EPINET is een Access-based invoerprogramma dat in zijn oorspronkelijke vorm of als locaal aangepaste versie gebruikt wordt in Spanje, Zweden, Finland, Groot Brittanië, Duitsland en Italië. September

8 Het International Health Care Worker Safety in Virginia (USA), ontwikkelaar van EPINet TM, was bereid om een Belgische EPINet versie in het Nederlands en Frans te ontwikkelen. Hierbij dienden er programmotorische aanpassingen te gebeuren opdat het luik met de medische gegevens enkel toegankelijk is voor de arbeidsgeneesheer en de confidentialiteit van de gegevens in de software gegarandeerd is (zie verslag vergadering 8/9/2003). Deze extra aanpassingen hebben geleid tot een vertraging van het verdelen van de software aan de ziekenhuizen. Tot nu toe registreren de deelnemende ziekenhuizen enkel op de papieren registratieformulieren in afwachting van de finalisering van het softwareprogramma Ontwikkeling van een website Sinds 1 juni 2003 is alle informatie over de surveillance accidenteel bloedcontact beschikbaar op de website van het programma NSIH (Nationale Surveillance van Infecties in de Hospitalen) van het WIV onder de rubriek Prikaccidenten, naast info over de andere surveillance-componenten in de Belgische ziekenhuizen. De gebruiker vindt er o.a. een korte historiek en beschrijving van de doelstellingen en methodologie, en de resultaten van de preliminaire enquête. Hij kan er ook Powerpoint-presentaties en andere documenten downloaden. De website wordt regelmatig geüpdate. Website: Bekendmaking van de start van de surveillance De start van de surveillance vanaf 1 juni 2003 werd toegelicht op een informatiedag (voormiddag Nederlandstaligen, namiddag Franstaligen) op 9 mei in het WIV voor alle geïnteresseerde ziekenhuizen. Alle preventie adviseurs, arbeidsgeneesheren, verantwoordelijke voor de spoeddienst en ziekenhuishygiënisten werkzaam in de algemene Belgische ziekenhuizen werden uitgenodigd. Er waren 82 ziekenhuizen (44 Nl /38 Fr) vertegenwoordigd. Het programma en de Powerpointpresentaties vindt u in bijlage 3. Verder werd de start van de surveillance aangekondigd in beide landstalen in tal van Nieuwsbrieven met als doelpubliek preventie adviseurs, arbeidsgeneesheren, September

9 gezondheidsadministratoren, en ziekenhuishygiënisten (gepubliceerd van april tot juli 2003, zie bijlage 5): - ARCOP news - Prebes Nieuwbrief - Médecine du travail et ergonomie - Ledeninformatieblad voor de Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Arbeidsgezondheidskunde - Echo - Belgian Ergonomics Society - Nosoinfo ( - Nieuwsbrief gezondheidszorg (Kluwer) - Sécurité au travail (Kluwer) - Episcoop Nieuwsbrief WIV - Gestion et santé (Kluwer) - Prevent focus 4.8. Deelname aan de surveillance Sinds 1 juni 2003 tot op heden (september 2003), schreven 40 ziekenhuizen in (samen bedden). Zij vertegenwoordigen 23% van de Nederlandstalige en 17% van de Franstalige ziekenhuissites. Zij zullen prikongevallen registreren gedurende minstens 1 jaar (vanaf 1 juni 2003). Onderstaande tabel toont dat 70% van de ziekenhuizen kiest voor de full versie van het registratieformulier. Tabel 2: Aantal ingeschreven ziekenhuizen voor deelname aan de surveillance van accidenteel bloedcontact volgens regio, stand september 2003 Light Full Totaal NL FR Totaal Verwacht wordt dat het aantal deelnemende ziekenhuizen nog zal toenemen wanneer de software afgewerkt is Publicaties en abstracts Het opstarten van de nationale surveillance werd bekendgemaakt in enkele wetenschappelijke congressen en tijdschriften (zie bijlage 4): Abstracts Preparatory survey for a national surveillance of accidental blood exposure in Belgian hospitals. E. Leens, C. Suetens, A. De Schryver, G. Helsen, J. Joossens 4th Conference of the International Federation of Infection Control, 9-12 November 2003, Malta (poster) Start up of a national surveillance of accidental blood exposure in Belgian hospitals.. E. Leens, C. Suetens, A. De Schryver, G. Helsen, J. Joossens 7 de Symposium Volksgezondheid, Brussel (orale presentatie). Publicaties Het opstarten van een nationale surveillance voor accidenteel bloedcontact in de Belgische ziekenhuizen. E. Leens, C. Suetens, A. De Schryver, G. Helsen, J. Joossens, Noso Info, april September

10 5. Planning 5.1. Finalisering van de software Het EPINet software pakket zal vermoedelijk einde oktober 2003 verdeeld worden aan de ziekenhuizen. Er dienen nog programmotorische aanpassingen te gebeuren opdat het luik met de medische gegevens enkel toegankelijk is voor de arbeidsgeneesheer en de confidentialiteit van de gegevens in de software gegarandeerd is (zie verslag vergadering 8/9/2003) Opstarten van een literatuurdatabase Het WIV zal een literatuur database aanleggen waar ook de deelnemende ziekenhuizen beroep op kunnen doen. De gegevensbank zal wetenschappelijke artikels bevatten in het domein van de preventie van prikongevallen: de risicofactoren, incidentie van prikongevallen, effectiviteit van preventiemaatregelen, kostenramingen enz. Het aanleggen van de gegevensbank is een continu proces Rapport met de eerste resultaten Het eerste gedetailleerde jaarverslag over de actuele situatie op het vlak van prik-en snijongevallen in de Belgische ziekenhuizen zal verschijnen einde december Dit rapport zal het aantal en type prikaccidenten, de omstandigheden waarin ze gebeurd zijn, het soort materiaal dat gebruikt werd tijdens het incident en de genomen preventiemaatregelen beschrijven. September

11 REFERENTIES 1. Mylle G., Van Hoof R., Helsen G., Moens G. Het effect van preventieve acties ter voorkoming van prikongevallen in een groot Vlaams ziekenhuis ( ), Tijdschr. Voor Geneeskunde 2002; 58: Parker G, Jagger J Percutaneous injury rates. Advances in exposure prevention. 2002; 1: Steeno J. De nieuwe wetgeving biologische agentia: wat is veranderd voor de bedrijfsarts? Problemen van arbeidsgeneeskunde 1998;33: Lahaye D; Steeno J, Verbeek C. De beoordeling van biologische risico's door de arbeidsgeneesheer. Arbeidsgezondheidzorg en Ergonomie. 1997;34: September

12 BIJLAGE 1: Ledenlijst van de wetenschappelijke stuurgroep

13 BIJLAGE 2: Verslagen van de stuurgroepvergaderingen September

14 BIJLAGE 3: Programma en presentaties van de informatiedag September

15 BIJLAGE 4: Enquête ter voorbereiding van het opstarten van de surveillance van accidenteel bloedcontact September

16 BIJLAGE 5: Abstracts en publicaties September

17 BIJLAGE 6: Protocol. Nationale surveillance van accidenteel bloedcontact in de Belgische ziekenhuizen September