JCM Tekstproducties, Sectorfondsen Zorg en Welzijn

Transcriptie

1 Colofon Dit is een uitgave van Sectorfonds Zorg, deel uitmakend van Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Utrecht, in opdracht van sociale partners in de ziekenhuisbranche en de ministeries van VWS en SZW. Auteurs: JCM Tekstproducties, Sectorfondsen Zorg en Welzijn Klankbordgroep Gevaarlijke Stoffen: Anton Bogaard (MCRZ), Simone Hilhorst (NKI-AvL), Remko Houba (Arbo Unie), Liesbeth Keilman (Rijnland Ziekenhuis), Jochem Liemburg (Arbo Unie), Miep van Liempt (Catharina Ziekenhuis), Percy Stubbs (Sectorfondsen Zorg en Welzijn), Petra Veraar (Slotervaartziekenhuis), Bert Wierenga (Slingeland Ziekenhuis) en Geert Wilmer (Ardyn) Vormgeving: Compasso Mundocom Amsterdam Fotografie: Sander Stoepker, Haarlem. Met dank aan Medisch Centrum Haaglanden, Isala Kliniek Zwolle en Rijnstate. Publicatienummer: Oplage: 500 stuks Bestelwijze: Deze publicatie is uitsluitend via de internetsite van Stichting Arbeidsmarkt Ziekenhuizen te bestellen. Prijs 25,00 (exclusief verzendkosten). Dit pakket wordt ook als downloadable ter beschikking gesteld via Voor meer informatie: Stichting Arbeidsmarkt Ziekenhuizen Postbus 556, 2501 CN Den Haag T (070) E staz@caop.nl I Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Ondanks de uiterste zorgvuldigheid waarmee deze uitgave tot stand is gekomen, zijn Sectorfondsen Zorg en Welzijn niet aansprakelijk voor eventuele drukfouten. Noch voor het gebruik van de inhoud van de teksten en de daaruit voortvloeiende feiten, omstandigheden en gevolgen. Onderdelen van dit pakket mogen worden gebruikt voor personeelsuitgave, cursusmateriaal of ander niet commercieel doel, op voorwaarde van duidelijke bronvermelding Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Utrecht

2 Voorwoord Alstublieft. Dit werkpakket wordt u aangeboden in het kader van het Arboconvenant Ziekenhuizen. De overheid en sociale partners in de branche Ziekenhuizen willen instellingen met dit convenant stimuleren om de arbeidsomstandigheden te verbeteren. Want we streven met z n allen naar minder ziekteverzuim en een lagere WAO-instroom. We willen een veilige en prettige werkomgeving voor alle medewerkers in de branche. Een van de hoofddoelstellingen van het arboconvenant is de vermindering van de blootstelling aan gevaarlijke stoffen en allergenen. Gezonder en veiliger werken, daar draait het om. In veel instellingen is kennis in huis om op een goede manier met deze producten om te gaan. Ook de branche heeft al het nodige gedaan. Toch blijkt het lastig om de praktijk van alle dag te combineren met een veilige werkwijze. Ook het kostenaspect staat soms een oplossing in de weg. Wilt u, als instelling of als OR, nog een stap verder zetten dan kunt u de instrumenten en hulpmiddelen uit dit werkpakket gebruiken. Het werkpakket is een praktische gids waarin wordt aangegeven hoe met gevaarlijke stoffen moet worden omgegaan. In het werkpakket staan bruikbare en inspirerende voorbeelden en worden handige instrumenten aangeboden. In dit werkpakket Beter! vindt u onder andere: Latexprotocol en een kosten-batenanalyse om de financiële kosten of baten van een overstap naar latexvrij inzichtelijk te maken. Een leidraad voor de beoordeling en verbetering van arbo bij verneveling Een richtlijn cytostatica met handzame protocollen Informatie over hoe om te gaan met cytostatica in wasserijen en in de thuiszorg Een richtlijn voor het omgaan met narcosegassen Informatie en handreikingen hoe om te gaan met huidbescherming In het werkpakket wordt de nadruk gelegd op het verminderen van de blootstelling aan gevaarlijke stoffen en allergenen. In het Arboconvenant Ziekenhuizen zien we dat het uitwisselen van informatie en goede praktijken stimulerend werkt. Het zet mensen aan het denken over de eigen werkwijze, over mogelijke oplossingen en invullingen. De doelstelling is het aandragen van praktische en betaalbare oplossingen om de vaak onzichtbare risico s van gevaarlijke stoffen en allergenen te beheersen. Zodat werknemers weten hoe ze hier mee om moeten gaan. Ervaringen van ziekenhuizen zijn hierin verwerkt. En ook materiaal dat reeds beschikbaar was vanuit het arboconvenant is opgenomen. Hiermee laten we zien dat het niet nodig is het wiel steeds opnieuw uit te vinden. Voor afloop van het arboconvenant zal op de website arbozw.nl ook een internetversie van het werkpakket worden opgenomen zodat het nog makkelijker is om gebruik te maken van het materiaal in dit werkpakket. Het materiaal mag door iedere instelling gebruikt worden en worden bewerkt zodat het past binnen de eigen cultuur. Met dit werkpakket heeft u diverse instrumenten en hulpmiddelen in handen om uw gevaarlijke stoffenbeleid verder aan te scherpen. Wij wensen u daarbij succes! Namens de convenantspartijen, Tim de Jong, voorzitter Branchebegeleidingscommissie Arboconvenant Ziekenhuizen Utrecht, juni 2004

3 Inhoud Inleiding 1 I Achtergrond en aanpak 3 1 Pas op: gevaarlijke stoffen! 7 2 Hoe pakt u gevaarlijke stoffen aan? 13 3 Gevaarlijke stoffen: van aanschaf tot afval 19 Bijlage: Procedure aanpak aanvullende registratie stoffen 25 Bijlage: R- en S-zinnen 30 II III IV V Huidbelasting 37 1 Zorg voor handeczeem 39 Latex 79 1 Voorbeeld latexprotocol: stappen in de richting van latexvrije ziekenhuizen 83 2 Een analyse van kosten en baten van de invoering van latexvrije handschoenen in ziekenhuizen 135 Verneveling Inventarisatie van arbeidsomstandigheden bij het vernevelen van geneesmiddelen in Nederlandse ziekenhuizen Leidraad voor de beoordeling en verbetering arbeidsomstandigheden vernevelen van geneesmiddelen in ziekenhuizen 221 Cytostatica Achtergronden Richtlijn Cytostatica Voorbeeldprotocollen 277 Bijlage: Monografieën 296 Bijlage: Werkinstructie omgaan met cytostatica Cytostatica in wasserijen en thuiszorg 301 Bijlage: Injecteren van MTX (Methotrexaat) subcutaan bij patiënten met reuma 304 VI Narcosegassen Richtlijn Narcosegassen 309 Bijlage 1 Arbobeleidsregel Bijlage 2 Arbobesluit artikel

4 Inleiding Veilig werken met gevaarlijke stoffen. De praktijk wijst uit dat het gemakkelijker is gezegd dan gedaan. Dat is aan de ene kant begrijpelijk. Het kost vaak meer tijd, terwijl het al zo druk is. Het kost vaak meer geld, dat er niet is. En soms schept het een afstand tot de patiënt die medewerkers moeilijk vinden om te accepteren. Aan de andere kant is veilig werken met gevaarlijke stoffen van groot belang van levensbelang soms. Het is niet voor niets opgenomen in het Arboconvenant Ziekenhuizen. En dat convenant heeft al veel positieve dingen opgeleverd. Het uitwisselen van ervaringen stimuleert het zoeken naar praktische, betaalbare oplossingen. Dat is ook de gedachte achter dit werkpakket Aanpak Gevaarlijke Stoffen. De informatie, richtlijnen en goede voorbeelden uit de praktijk vormen samen een naslagwerk dat u kunt gebruiken voor oplossingen op maat voor uw ziekenhuis. Oplossingen, die de medewerkers (nog meer) bewust maken van de risico s en waarmee ze uit de voeten kunnen in de dagelijkse praktijk. Voor meer informatie kunt u ook op internet kijken, bijvoorbeeld: min.szw.nl (met name voor wet- en regelgeving) (met name m.b.t. cytostatica) In dit werkpakket spreken we over Ziekenhuizen. Het arboconvenant Ziekenhuizen is er voor alle instellingen in de branche. De eerste module behandelt het onderwerp gevaarlijke stoffen in algemene zin. De volgende modules behandelen elk een specifieke groep gevaarlijke stoffen. Daarbij is veelvuldig gebruik gemaakt van reeds bestaande documenten. Waar mogelijk zijn deze integraal overgenomen. 1 INLEIDING

5 Module I - Achtergrond en aanpak Deze module biedt u een inleiding op het onderwerp gevaarlijke stoffen, alvorens meer specifiek op de verschillende groepen gevaarlijke stoffen in te gaan. In hoofdstuk 1 van deze module vindt u algemene informatie en de problemen en aandachtspunten bij het werken met gevaarlijke stoffen. In hoofdstuk 2 komt de aanpak aan de orde volgens het 5W-model (Willen, Weten, Wegen, Werken en Waken). Met als doel: veilig werken met gevaarlijke stoffen. Hoofdstuk 3 behandelt vervolgens nog eens systematisch de weg die een gevaarlijke stof binnen een ziekenhuis aflegt en welke risicobeperkende maatregelen u in welke fase kunt nemen. 3 ACHTERGROND EN AANPAK

6 Inhoud 1 Pas op: gevaarlijke stoffen! De belangrijkste begrippen en symbolen Gevaarlijke stoffen, een veelomvattend probleem Wat is gevaarlijk? Hoe zijn gevaarlijke stoffen te herkennen? Waar zijn gevaarlijke stoffen aanwezig? Voor wie is het gevaarlijk? Beroepsziekten in de zorg Beroepsziekten door gevaarlijke stoffen 10 2 Hoe pakt u gevaarlijke stoffen aan? Het 5W-model Willen Uw eigen uitgangspositie Uw omgeving Uw ambitie Draagvlak creëren Weten Op weg naar een analyse Inventarisatie en registratie van gevaarlijke stoffen Stand van zaken werken met gevaarlijke stoffen Wegen Knelpunten en prioriteiten Maatregelen Werken Goede voorbereiding Beleidsplan Plan van aanpak Waken 17 3 Gevaarlijke stoffen: van aanschaf tot afval Het traject van een gevaarlijke stof Aanschaf Extern transport Intern transport Registratie Opslag Algemene eisen Werkvoorraad Buffervoorraad Magazijnvoorraad Gebruik Aandachtspunten en voorschriften Goede voorlichting Goede voorbereiding op incidenten/calamiteiten Afvalbeheer 23 Bijlage: Procedure aanpak aanvullende registratie stoffen 25 Bijlage: R- en S-zinnen 30 5

7 1 Pas op: gevaarlijke stoffen! Wat valt er precies onder gevaarlijke stoffen? En hoe zat het ook weer met R- en S-zinnen? Als geheugensteuntje en om eventuele verwarring te voorkomen beginnen we dit hoofdstuk met een lijst van de belangrijkste begrippen en wat ermee bedoeld wordt in het kader van dit werkpakket. Ook zetten we de belangrijkste symbolen overzichtelijk op een rij. 1.1 De belangrijkste begrippen en symbolen Begrippen: Gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen zijn stoffen en preparaten (mengsels of oplossingen van stoffen) waaraan medewerkers worden of kunnen worden blootgesteld en die door hun eigenschappen of de omstandigheden waaronder ze voorkomen gevaar voor de gezondheid of hinder kunnen opleveren. (Definitie afgeleid van het Arbobesluit). Maximaal aanvaarde concentratie (MAC) De MAC-waarde is een door de overheid vastgestelde grenswaarde van een gas, damp, nevel of stof op de werkplek. Risk- en Safety-zinnen Op het etiket op de verpakking van gevaarlijke stoffen moeten verplicht de Risk- en Safety-zinnen staan die van toepassing zijn. De R-zinnen zijn waarschuwingszinnen over bijzondere gevaren van de stof. De S-zinnen zijn veiligheidsaanbevelingen. Alle R- en S-zinnen (respectievelijk 68 en 64) en combinaties daarvan staan in de bijlagen III en IV van de Europese stoffenrichtlijn (67/548/EEG). Zie ook de bijlage op pagina s 30 t/m 35. Biologische agentia Stoffen van biologische oorsprong die schade kunnen toebrengen aan de gezondheid. De biologische agentia (bacteriën, virussen, parasieten, schimmels en gisten) worden onderverdeeld in vier verschillende gevaarscategorieën: 1: agentia waarvan het onwaarschijnlijk is dat ze bij de mens ziekten zal veroorzaken 7 PAS OP: GEVAARLIJKE STOFFEN!

8 2: agentia die een ziekte kunnen veroorzaken en dus een gevaar kunnen opleveren voor de veiligheid en gezondheid van medewerkers, maar waarvan het onwaarschijnlijk is dat ze zich onder de bevolking verspreiden 3: agentia die een ernstige ziekte kunnen veroorzaken en dus een groot gevaar kunnen opleveren voor de veiligheid en gezondheid van medewerkers; het is waarschijnlijk dat deze agentia zich onder de bevolking verspreiden, maar daarvoor bestaan wel preventieve maatregelen. 4: agentia die een ernstige ziekte kunnen veroorzaken en dus een groot gevaar opleveren voor de veiligheid en gezondheid van medewerkers; het is zeer waarschijnlijk dat deze agentia zich onder de bevolking verspreiden en daarvoor zijn (nog) geen effectieve preventieve maatregelen. Biologische agentia blijven in dit werkpakket verder buiten beschouwing. Symbolen: F: licht ontvlambaar F+: zeer licht ontvlambaar Xn: Xi: schadelijk irriterend E: explosief C: corrosief of bijtend O: oxiderend N: milieugevaarlijk T: vergiftig T+: zeer vergiftig 8 PAS OP: GEVAARLIJKE STOFFEN!

9 1.2 Gevaarlijke stoffen, een veelomvattend probleem Formaldehyde op de OK, lachgas bij Verloskunde, vloeibaar stikstof en chloroform bij Dermatologie. Dit zijn maar een paar alledaagse voorbeelden van het gebruik van gevaarlijke stoffen in een gemiddeld ziekenhuis. Even verder denken en de lijst van stoffen en afdelingen die ermee te maken hebben, wordt al snel langer. En hoe groter het ziekenhuis en hoe meer specialismen, hoe uitgebreider de lijst wordt gevaarlijke stoffen in één ziekenhuis is geen uitzondering. Daar moet met beleid mee worden omgegaan Wat is gevaarlijk? Er zijn ongeveer gevaarlijke stoffen bekend (een ziekenhuis met gevaarlijke stoffen heeft dus 10% daarvan in huis!). In artikel 34 van de Wet Milieugevaarlijke Stoffen (WMS) zijn ze als volgt ingedeeld: explosief schadelijk oxiderend bijtend (corrosief) zeer licht ontvlambaar irriterend licht ontvlambaar sensibiliserend ontvlambaar kankerverwekkend zeer vergiftig (carcinogeen) vergiftig mutageen voor de voortplanting vergiftig milieugevaarlijk Zie voor de meest recente informatie de niet-limitatieve lijst van kankerverwekkende, mutagene en voor de voortplanting gevaarlijke stoffen. Deze lijst wordt twee keer per jaar door het Ministerie van SZW gepubliceerd (min.szw.nl) Hoe zijn gevaarlijke stoffen te herkennen? Helaas is aan een stof of preparaat niet te zien of het gevaarlijk is. Daarom zijn het etiket op de verpakking en het Veiligheids Informatie Blad érg belangrijk. Hierop moeten verplicht enkele gegevens staan, waaronder de Risk(R)- en Safety(S)- zinnen en de gevaarssymbolen die van toepassing zijn. De verplichte gevaarssymbolen zijn conform de normen zwart met een oranjegele achtergrond en hebben een voorgeschreven afmeting. Kijk voor de R- en S- zinnen op pagina 30 t/m Waar zijn gevaarlijke stoffen aanwezig? Binnen een ziekenhuis leggen gevaarlijke stoffen een heel traject af, via verschillende afdelingen. Dat traject, voorafgegaan door de aanschaf, is gerelateerd aan de diverse stappen die een stof binnen het ziekenhuis doorloopt: fase 1: aanschaf fase 2: extern transport fase 3: intern transport fase 4: registratie fase 5: opslag fase 6: gebruik fase 7: afvalbeheer Daarnaast kunnen ook preparaten onder de gevaarlijke stoffen vallen. Hier bestaan rekenregels voor. De exacte regels staan in de Europese Preparatenrichtlijn, 1999/45/EG. Dit is een vereenvoudigd schema: Een preparaat valt onder de gevaarlijke stoffen, wanneer het minimaal één van de volgende gewichtspercentages aan gevaarlijke stoffen bevat: > 0,1% aan zeer giftige, kankerverwekkende of mutagene stoffen > 0,5% aan voor de voortplanting vergiftig (reprotoxische) stoffen > 1,0% aan verdacht kankerverwekkende/mutagene, bijtende of sensibiliserende stoffen > 3,0% aan giftige stoffen > 5,0% aan irriterende of verdacht reprotoxische stoffen > 25% aan schadelijke stoffen Elke fase vraagt om specifieke maatregelen Voor wie is het gevaarlijk? Gevaarlijke stoffen vormen een risico voor iedereen en moeten dus altijd met zorg behandeld worden. Twee groepen vragen om éxtra voorzichtigheid en zorgvuldigheid: medewerkers die jonger zijn dan 18 en medewerkers die zwanger zijn of borstvoeding geven. Jonger dan 18 Jongeren die werken met gevaarlijke stoffen hebben een verhoogde kans op schadelijke effecten op de gezondheid. Daarom is het voor deze risicogroep verboden om te werken met: stoffen uit de categorieën giftig tot zeer giftig, sensibiliserend, kankerverwekkend, mutageen en voor de voortplanting vergiftig stoffen met gevaar voor cumulatieve effecten (herkenbaar aan Risk-zin R33) PAS OP: GEVAARLIJKE STOFFEN! 9

10 1.3 stoffen die bij langdurige blootstelling schadelijk zijn voor de gezondheid (Risk-zin R48) biologische agentia van de klasse 3 en 4 kuipen, bassins, leidingen of reservoirs met de hierboven genoemde stoffen Met een aantal stoffen mogen jongeren alleen werken onder deskundig toezicht: stoffen uit de categorieën explosief, bijtend of irriterend persgassen, onder druk vloeibaar gemaakte gassen, door temperatuurverlaging vloeibaar gemaakte gassen en opgeloste gassen stoffen waarvan kankerverwekkende effecten niet zijn uitgesloten (R40) stoffen waarvan onherstelbare effecten niet zijn uitgesloten (R68) kuipen, bassins, leidingen of reservoirs met de hierboven genoemde stoffen NB: Deze stoffen zijn verboden voor jongeren onder de 16 jaar! Zwanger of borstvoeding Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven mogen niet worden blootgesteld aan stoffen die hun gezondheid of de gezondheid van het kind kunnen schaden. Er moeten adequate maatregelen getroffen worden om dat te voorkomen. Deze risicogroep mag niet werken met: lood en loodhoudende stoffen toxoplasma het Rubellavirus, mits immuun Bij het werken met radioactieve stoffen moeten de werkzaamheden zo worden aangepast dat de kans op een hogere dosis ioniserende straling wordt vermeden. Beroepsziekten in de zorg In 2002 oversteeg het aantal werknemers in de sector gezondheid en welzijn de grens van één miljoen. In datzelfde jaar telde het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) 498 meldingen van beroepsziekten in deze sector. Maar een beroepsziekte wordt niet altijd aan het NCvB gemeld. Naar schatting is het aantal beroepsziekten in de gezondheids- en welzijnssector 4 per werknemers per jaar. Op een miljoen werknemers komt dit neer op gevallen. Onderstaand figuur laat zien dat het hierbij voor een groot deel gaat om psychische aandoeningen en aandoeningen aan het houdings- en bewegingsapparaat. Daarbij valt op dat de kans op een beroepsgebonden psychische aandoening in onze sector duidelijk hoger ligt dan in andere sectoren. Dit geldt ook voor het oplopen van een beroepshuidaandoening. Diagnose categorieën voor de gezondheids- en welzijnssector 2002 % Psychische aandoeningen Aandoeningen houdings- en bewegings-apparaat Huidaandoeningen Gezondheids- en welzijnssector Totaal Long- en luchtwegaandoeningen Neurologische aandoeningen Overige aandoeningen Beroepsziekten door gevaarlijke stoffen Helaas is niet iedereen zich voldoende bewust van de risico s, zo bleek onder meer uit een studie door het Nederlands Kenniscentrum Arbeidsdermatosen-NECOD in 2002 naar een begeleidingsproces voor het vroegtijdig signaleren van medewerkers met huidproblemen. Handeczeem en een verhoogd risico daarop bleken veel voor te komen, maar niet iedere medewerker met handeczeem ging met de klachten naar de bedrijfsarts. Ofwel: er werd geen relatie gelegd tussen de huidproblemen en het werk, vaak ook niet door de huisarts. En dan wordt het erg lastig om die problemen te voorkomen. Preventie vraagt om een actieve benadering van mensen die huidbelastend werk doen: goede voorlichting, goede instructies, preventieve maatregelen en meteen een alarmbelletje bij de eerste klachten. 10 PAS OP: GEVAARLIJKE STOFFEN!

11 Betere signalering De signalering van beroepsziekten verdient hoe dan ook nog veel aandacht. Dat handeczeem niet gesignaleerd wordt als beroepsziekte, is vervelend. Maar nog een stuk vervelender wordt dat bijvoorbeeld bij infectieziekten en reproductiestoornissen. In onderzoeken zijn enkele verbanden gevonden tussen het werken in de gezondheidszorg en aandoeningen als vruchtbaarheidsstoornissen, vroeggeboorte, sterfte van het kind rond de geboorte en aangeboren afwijkingen. Maar er is nog niet écht goed zicht op beroepsgebonden reproductiestoornissen. Het NCvB zoekt naar wegen om hier verandering in te brengen. Voorbeelden van beroepsziekten door gevaarlijke stoffen en biologische agentia huidaandoeningen contacteczeem nat werk, veelvuldig handen wassen, latex, antibiotica, zepen, ontsmettingsmiddelen, methylmethacrylaat gelaatseczeem mondkapje allergie latex handschoenen, iv-katheders, hechtpleisters, injectiespuiten long- en luchtwegaandoeningen beroepsastma latex, antibiotica (penicilline, amoxylline), morfine, formaldehyde, allergenen, irritantia acrylaatastma tuberculose acrylaten long- en luchtweginfecties luchtbevochterslong, EAA gecontamineerd luchtbevochtigingssysteem (diverse schimmels) kanker bloedbereidende organen cytostatica ethyleenoxide enkele (kleur)stoffen op laboratoria reproductiestoornissen enkele infectieuze organismen, cytostatica, andere geneesmiddelen, desinfectantia, anesthesiegassen, kwikdamp, ioniserende straling, vele teratogene en mutagene stoffen als organische oplosmiddelen, dimethylsulfoxide, gechloreerde koolwaterstoffen en kleurstoffen, ethyleenoxide, detergentia, enzymen 11 PAS OP: GEVAARLIJKE STOFFEN!

12 2 Hoe pakt u gevaarlijke stoffen aan? 2.1 Het 5W-model De aanwezigheid van gevaarlijke stoffen in een ziekenhuis is een feit. Dat daar op de juiste manier mee omgegaan moet worden ook. Dat is zelfs een wettelijk gegeven. Toch lukt het in de praktijk niet altijd. Hoe gaat het in uw ziekenhuis? Kan het niet beter of vermoedt u dat het beleid rond gevaarlijke stoffen en de uitvoering ervan nog voor verbetering vatbaar is. In het laatste geval kunt u incidentele, gerichte acties uitvoeren, maar kunt u ook kiezen voor een gestructureerde, ziekenhuisbrede aanpak. Op een manier die bij u en bij uw organisatie past. Het 5W-model biedt daarvoor een praktisch handvat. Het 5W-model bestaat uit vijf opeenvolgende stappen: Willen, Weten, Wegen, Werken en Waken. Een korte schets van de inhoud van deze stappen: Willen Wat is uw motivatie om de gevaarlijke stoffenproblematiek aan te pakken? En hoe staat uw omgeving er tegenover? Deze stap is gericht op het bepalen van uw uitgangspositie en op het creëren van draagvlak voor steun bij de volgende stappen. Weten Hoe groot is de problematiek binnen uw organisatie? Welke gevaarlijke stoffen worden gebruikt en hoe wordt er nu mee omgegaan? Met deze stap zorgt u ervoor dat u de (potentiële) knelpunten en de ernst ervan goed in beeld krijgt. Wegen Met welke specifieke knelpunten gaat u het eerst aan de slag? Aan de hand van de analyse uit de vorige stap, kunt u prioriteiten vaststellen van de te nemen acties. Wettelijke bepalingen spelen hierbij ook een rol. U maakt hier tevens een eerste inventarisatie van mogelijke maatregelen. Werken Hoe gaat uw aanpak er concreet uitzien? Wie zijn erbij betrokken? Bij deze stap organiseert u concreet de aanpak van de gevaarlijke stoffen-problematiek. Waken Heeft u de doelen bereikt met uw aanpak? Wat waren de succes- en faalfactoren? U zorgt in deze stap voor borging van de aanpak, door leerpunten vast te leggen en de bewaking van de uitvoering te organiseren. 13 HOE PAKT U GEVAARLIJKE STOFFEN AAN?

13 2.2 Planten tegen verontreinigende elementen Zet meer planten op de werkplek. Zij zorgen voor een gezonder klimaat en verminderen stress. Vooral beeldschermmedewerkers voelen zich prettiger en zijn productiever als er planten in de buurt van hun beeldscherm staan. Planten zuiveren de lucht van stof en andere verontreinigende elementen, verdampen water via de bladeren en absorberen warmte en geluid. Werkplekken met veel planten verminderen het aantal astmaachtige klachten, aldus het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie. De plant werkt ook nog eens kostenbesparend. In Amerikaans onderzoek is aangetoond dat planten op het werk de verwarmings- en verkoelingskosten met 20 procent kunnen verminderen. Volgens Nederlands onderzoek hebben vooral beeldschermmedewerkers baat bij een plant. Ze hebben ontdekt dat de aanblik van groen binnen vijf minuten of zelfs korter kan leiden tot verminderen van stress. Sommige planten werken extra goed. De kamerpalmen chrysalidocarpus (Madagascarpalm) en chamaedora (Mexicaanse palm of dwergpalm) brengen veel waterdamp in de lucht. De rubberplant en klimop zijn goed zuiverende planten. De krulvaren en de chrysant kunnen formaldehyde uit de lucht halen. Willen Uw eigen uitgangspositie De verbetering van de aanpak van gevaarlijke stoffen kan veel opleveren. Voldoen aan de wet bijvoorbeeld - en daardoor minder risico op schadeclaims. En gemotiveerde medewerkers die hun behoefte aan aandacht voor de eigen gezondheid erkend zien. Maar het kan ook veel tijd, energie en budget vragen. Het is daarom van belang vooraf uw motivatie en mogelijkheden te bepalen. Zo zorgt u ervoor dat uw doelstellingen en aanpak reëel en haalbaar zijn Uw omgeving Voor een verbetering van de aanpak van gevaarlijke stoffen bent u afhankelijk van anderen. Daarom moet u in kaart brengen hoe uw omgeving (management, staf, medewerkers, OR, arbodienst) tegen het onderwerp aankijkt en welke ondersteuning of eventueel weerstand u kunt verwachten. Het gaat dan om het (globaal) beantwoorden van vragen als: heeft het management of de staf van uw organisatie een eigen visie op de problematiek van gevaarlijke stoffen? is het management bereid (financiële) middelen en mensen vrij te maken voor onderzoek en/of maatregelen? wat is de kennis van de interne arbodienst op dit gebied en welke bijdrage kan zij leveren? hoe staan medewerkers tegenover het omgaan met gevaarlijke stoffen en maatregelen om de risico s van deze stoffen te beperken? Uw ambitie Op basis van uw motivatie en mogelijkheden en de analyse van de omgeving stelt u nu een reële ambitie vast. Voorbeelden van ambities zijn: voldoen aan de wettelijke voorschriften realisatie van een groot bewustzijn bij medewerkers en management ten aanzien van de risico s van gevaarlijke stoffen en een daarbijbehorend - op risicobeperking gericht - gedrag in de dagelijkse praktijk Draagvlak creëren Nadat u uw ambitie heeft vastgesteld, kunt u beginnen met het creëren van draagvlak voor het verbeteren van de aanpak. Daarbij is een goede onderbouwing van het nut belangrijk. U kunt daar bijvoorbeeld cijfermateriaal uit deze werkmap voor gebruiken. Ook gegevens van de arbodienst of uit de RI&E kunnen van dienst zijn. Bij de volgende stap Weten verwerft u waarschijnlijk nog meer munitie om de organisatie mee te krijgen. Draagvlak kunt u onder meer creëren in persoonlijke gesprekken met sleutelfiguren, door het verzorgen van presentaties voor bijvoorbeeld leidinggevenden of de OR of door aandacht in de interne media. Het spreekt voor zich dat u eenmaal gecreëerd draagvlak continu moet blijven onderhouden. 2.3 Weten Op weg naar een analyse Bij deze stap brengt u de problematiek van het werken met gevaarlijke stoffen binnen uw ziekenhuis in kaart: welke gevaarlijke stoffen zijn er, wat zijn de kenmerken ervan én wie werken ermee en op welke wijze? Deze stap leidt tot een analyse op basis waarvan u knelpunten vaststelt en waarmee u bij de stap Wegen prioriteiten kunt bepalen. U kunt ervoor kiezen de problematiek zelf in kaart te brengen of u kunt hiervoor een gespecialiseerd bureau of een arbodienst inschakelen. Deze werkmap bevat voor verschillende groepen van gevaarlijke stoffen ook uitgewerkte leidraden voor de inventarisatie van de problematiek. 14 HOE PAKT U GEVAARLIJKE STOFFEN AAN?

14 Inventarisatie en registratie van gevaarlijke stoffen Kennis van de problematiek begint met een goede inventarisatie en registratie van alle aanwezige gevaarlijke stoffen. Hiermee kunt u beoordelen of er risico s zijn of kans op blootstelling voor de medewerker Stand van zaken werken met gevaarlijke stoffen Op welke wijze wordt op dit moment binnen de organisatie omgegaan met gevaarlijke stoffen. Zijn er protocollen en zo ja, voor welke stoffen, processen of afdelingen? En hoe wordt er in de praktijk mee omgegaan? Voor de antwoorden op deze vragen kunt u een eigen (steekproefgewijze) inventarisatie doen. U kunt via deskresearch het aanwezige instructie- en voorlichtingsmateriaal inventariseren. Ook kunt u bijvoorbeeld met leidinggevenden en medewerkers praten over hoe zij in de praktijk met de voorschriften omgaan en of zij voldoende voorgelicht zijn. Daarnaast kunt u de veiligheidsvoorzieningen met betrekking tot gevaarlijke stoffen beoordelen. De werkgever is overigens ook verplicht tot een jaarlijkse inspectie van dergelijke voorzieningen. Als het goed is, kunt u teruggrijpen op bronmateriaal, zoals specifieke rapportages, de RI&E, eventuele PAGO-rapportages en incidentmeldingen. Wegen Knelpunten en prioriteiten De analyse bij de stap Weten leidt tot een overzicht met knelpunten of aandachtspunten. Op basis hiervan kunt u verbeteracties en maatregelen nemen. In de praktijk is het echter vaak niet mogelijk alle knelpunten (gelijktijdig) aan te pakken. U moet dus prioriteiten stellen en een selectie maken van concrete maatregelen die u wilt nemen. Bij de afweging kijkt u naar het relatieve gewicht van de knelpunten met name omvang en aard van de gezondheidsrisico s, de haalbaarheid van de maatregelen en de geschatte kosten (in tijd en geld) versus de opbrengsten. Ook de wetgeving is een belangrijke factor bij de afweging. Door op deze manier de knelpunten en mogelijke maatregelen te wegen, komt u tot een evenwichtig pakket maatregelen. En heeft u een goede basis voor een plan van aanpak Maatregelen Wanneer u maatregelen door wilt voeren om de risico s van concrete (groepen van) gevaarlijke stoffen te beperken kunt u de zogeheten arbeidshygiënische strategie als uitgangspunt nemen. Deze strategie bestaat uit vier stappen. U mag alleen een stap (gedeeltelijk) overslaan als daarvoor een gegronde reden bestaat. Natuurlijk kan het in de praktijk zo zijn dat binnen uw organisatie bijvoorbeeld de stappen 1 en 2 al voldoende aandacht hebben. U kunt dan de stappen 3 en 4 uitwerken in concrete maatregelen 1. Bestrijding aan de bron. Zoek een alternatief voor de gevaarlijke stof 2. Afscherming van de bron. Bijvoorbeeld voor het werken in de zuurkast 3. Ventilatie. Voer met de stof verontreinigde lucht af (ventilatie) en zorg voor aanvoer van schone lucht 4. Afscherming van de mens. Beperk de duur van de blootstelling en het aantal blootgestelde medewerkers 5. Persoonlijke beschermingsmiddelen. Laat medewerkers persoonlijke beschermingsmaatregelen gebruiken De RI&E en gevaarlijke stoffen Een goed instrument in het kader van de stap Weten is de risico-inventarisatie en evaluatie, de RI&E. Iedere werkgever is verplicht deze uit te voeren. Met de RI&E legt u de risico s vast van blootstelling aan gevaarlijke stoffen in het ziekenhuis. In het plan van aanpak, dat deel uitmaakt van de RI&E, geeft u vervolgens aan of en welke extra maatregelen nodig zijn tegen de risico s. Omdat u de RI&E periodiek uitvoert, kunt u ook gestructureerd evalueren of de voorgestelde maatregelen daadwerkelijk zijn uitgevoerd. 15 HOE PAKT U GEVAARLIJKE STOFFEN AAN?

15 Persoonlijke beschermingsmiddelen De werkgever moet de werknemer de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen verstrekken en de werknemer voorlichten over het gebruik van deze middelen. De werknemer op zijn beurt is verplicht deze op een goede manier te gebruiken. Kennis van de omgang met de middelen is daarvoor noodzakelijk. De persoonlijke beschermingsmiddelen moeten sterk en betrouwbaar zijn en voorzien zijn van het CE-keurmerk. De meest voorkomende persoonlijke beschermingsmiddelen in ziekenhuizen zijn: oog- en gelaatbescherming adembescherming handbescherming lichaamsbescherming voetbescherming Behalve maatregelen gericht op het omgaan met specifieke (groepen van) gevaarlijke stoffen, kunt u ook meer overkoepelende of flankerende maatregelen vaststellen. Bijvoorbeeld op het gebied van voorlichting, inkoop, transport en opslag, algemene veiligheidsvoorzieningen (zoals ventilatie), inventarisatie en registratie en etikettering. Voorbeelden van organisatorische maatregelen geschikt en deskundig personeel aanstellen taken en bevoegdheden toekennen m.b.t. bijvoorbeeld inkoop, voorraadbeheer en registratie zorgen voor voldoende instructie, periodieke voorlichting en onderricht schriftelijke werkprotocollen en veiligheidsinstructies opstellen toegangsregelingen opstellen regeling opstellen voor het alleen werken in het lab een apart beleid uitwerken voor risicogroepen arbeidsgezondheidskundig onderzoek aanbieden een calamiteitenregeling opstellen toezicht organiseren op de goede uitvoering van de regels één verhaal. U kunt ook zonder deze documenten werken, bijvoorbeeld wanneer u een beperkte set aan gerichte maatregelen door wilt voeren. Het voordeel van een beleidsplan en een plan van aanpak is wel dat u daarmee draagvlak binnen de organisatie kunt verwerven Beleidsplan Het beleidsplan hoeft niet uitgebreid te zijn. Maximaal vijf pagina s is voldoende. Wanneer u het voortraject goed heeft doorlopen, hoeft u het beleid immers niet meer te verkopen. Het beleidsplan markeert wel de overgang van voorbereiding naar uitvoering, vat het voorafgaande samen en nodigt uit tot een formeel besluit. Het beleidsplan bevat in ieder geval: de voorgenomen maatregelen; de redenen voor de maatregelen; de onderbouwing. 2.5 Werken Goede voorbereiding Wanneer u de inventarisatie en analyse van de problematiek heeft afgerond en een selectie van maatregelen heeft gemaakt, bent u toe aan de volgende stap: de uitvoering van de maatregelen. Afhankelijk van het pakket aan maatregelen kan dit nog een omvangrijke klus zijn. Een gedegen voorbereiding en aanpak is daarom van belang. Twee documenten bieden een goed houvast in deze fase: het beleidsplan en het plan van aanpak. Beide documenten zijn ook goed te combineren tot 16 HOE PAKT U GEVAARLIJKE STOFFEN AAN?

16 2.5.3 Plan van aanpak Het plan van aanpak is de basis voor het projectmatig realiseren van de voorgenomen maatregelen uit het beleidsplan. In dit plan wordt in ieder geval aandacht besteed aan: de taken en verantwoordelijkheden van betrokkenen; het (eventueel) opzetten van een project; het bepalen van de uit te voeren activiteiten; het plannen van benodigde capaciteit en budget. De uit te voeren activiteiten kunt u groeperen per knelpunt of combinatie van knelpunten. U kunt de knelpunten dan soms parallel, soms opeenvolgend aanpakken. De fasering kunt u baseren op de prioriteiten die bij de stap Wegen zijn vastgesteld. Voor het knelpunt waarmee u aan de slag wilt, gaat u de activiteiten verder detailleren. Zijn de activiteiten voor dit knelpunt afgerond, dan gaat u verder met de detaillering van activiteiten voor het volgende knelpunt. Deze werkwijze heet voortrollende projectplanning. Op deze manier kunt u de vaak omvangrijke problematiek van gevaarlijke stoffen beheerst en geïntegreerd aanpakken. Gebruik de werkmap! Deze werkmap biedt u veel (bijna) kant-en-klare producten die u kunt gebruiken in uw beleidsplan of plan van aanpak. Vuurvrije pathologie De afdeling Pathologie is een afdeling waar veel gebruik wordt gemaakt van brandgevaarlijke stoffen. Het gebruik van open vuur op de afdeling is dus zeer gevaarlijk. Open vuur werd gebruikt voor het verwarmen en reinigen van pincetten. De pincetten werden gebruikt om weefselstukjes in paraffine (kaarsvet en dus ook brandbaar) in te bedden. Als een pincet heet is, blijft er niet aldoor paraffine aan het puntje plakken. En door het vuur werd de pincet tussen de verschillende weefselstukjes door gesteriliseerd. Vuur werd ook gebruikt om Tuberkel bacillen in weefsels aan te tonen. Op een objectglaasje met een microscopisch dunne weefselcoupe wordt kleurstof gedruppeld. Een watje gedrenkt in alcohol wordt aangestoken en onder het objectglaasje gehouden. Door de hitte smelt het waslaagje dat de bacterie beschermt en kan de kleurstof erin trekken, daardoor wordt de bacterie zichtbaar onder de microscoop. Als het watje te nat is drupt er alcohol op de grond of op de tafel met alle risico s van dien. We hebben naar alternatieven gezocht en hebben die ook gevonden. 2.6 Waken Wanneer u het plan van aanpak heeft uitgevoerd, is het zinvol het proces en de uitkomsten te evalueren. Beoordeel in hoeverre de voornemens bij de start zijn uitgekomen. En stel vast welke succes- en faalfactoren er waren. Voor vervolgprojecten/-stappen kan deze evaluatie waardevolle leerpunten opleveren. Bij deze stap zorgt u er bovendien voor dat het effect van de doorgevoerde maatregelen bewaakt wordt. Dat kan bijvoorbeeld door het: invoeren van gerichte periodieke metingen; uitvoeren van een gerichte PAGO; opnemen van het onderwerp omgaan met gevaarlijke stoffen in functioneringsgesprekken en werkoverleg; uitvoeren van gerichte audits. 17 AANPAK GEVAARLIJKE STOFFEN

17 3 Gevaarlijke stoffen: van aanschaf tot afval 3.1 Het traject van een gevaarlijke stof Gevaarlijke stoffen leggen binnen een ziekenhuis een heel traject af. Een traject dat is in te delen in zes stappen, vooraf gegaan door de aanschaf. Elke fase kent zijn eigen specifieke risico s en maatregelen. In dit hoofdstuk vindt u per fase de algemene aandachtspunten. In de overige modules van de werkmap vindt u per fase nog specifieke aandachtspunten. fase 1 aanschaf fase 2 extern transport fase 3 intern transport fase 4 registratie fase 5 opslag fase 6 gebruik fase 7 afvalbeheer controleer of een stof of preparaat onder de gevaarlijke stoffen valt, bijvoorbeeld met behulp van: - de landelijke databank Gevaarlijke Stoffen - de leveranciers; die zijn verplicht om bij elke eerste levering een Veiligheids Informatie Blad (VIB) te leveren - de arbodienst ga na of vervanging door een minder gevaarlijke stof mogelijk is; bekijk aan de hand van de risico s of alle noodzakelijke procedures, voorschriften en voorzieningen aanwezig zijn; bestel niet meer dan strikt noodzakelijk; bestel altijd via uw interne procedure; maak bij kleine hoeveelheden gebruik van voorraden van andere afdelingen. 3.2 Aanschaf Voor arbodeskundigen die adviseren of leidinggevenden die gevaarlijke stoffen aanschaffen, gelden de volgende aandachtspunten: 19 GEVAARLIJKE STOFFEN: VAN AANSCHAF TOT AFVAL

18 Etikettering Etiketten moeten voldoen aan de volgende eisen: ze moeten onuitwisbaar, goed zichtbaar en duidelijk leesbaar zijn aangebracht; de gebruikte taal op het etiket is in principe Nederlands. Stoffen voor laboratoriumgebruik met een verpakking van minder dan één liter mogen een etiket in het Engels, Duits of Frans hebben. Etiketten moeten verplicht de volgende informatie bevatten: de chemische naam van de stof of de samenstelling van het product; de naam en het adres van degene die de stof vervaardigt, in de handel brengt, of in Nederland invoert; de bij de stof behorende gevaarssymbolen met de juiste categoriebenaming en code; de Risk(R)- en Safety(S)-zinnen; bijzondere gevaarsaanduidingen. Extern transport Extern transport van gevaarlijke stoffen vindt plaats van de leverancier naar het ziekenhuis. Voor de verantwoordelijken voor de aanschaf of het transport geldt: maak duidelijke afspraken met de leverancier over een veilige aflevering op de juiste plaats; stel voor het aanleveren of ophalen van gevaarlijke stoffen met een tankwagen aparte procedures op; vervoer diagnostische bloedmonsters in een stevige lekvrije, primaire verpakking omgeven door absorptiemateriaal en dan in een buitenverpakking met opschrift Diagnostisch materiaal. Voeg een gespecificeerde inhoudsopgave toe tussen de secundaire verpakking en de buitenverpakking en schakel voor het vervoer een koeriersbedrijf in. Intern transport Intern transport binnen gebouwen vindt doorgaans plaats op locaties die niet voor gevaarlijke stoffen zijn ingericht. De transporterende medewerker komt onderweg collega s, patiënten en bezoekers tegen, die niet weten dat er gevaarlijke stoffen worden vervoerd. Dat vraagt om extra aandacht. Daarom gelden de volgende instructies voor medewerkers die zorgen voor intern transport: plan de route bij voorkeur niet via drukke gangen en liften; houd voor de vervoerstijden rekening met de bezoektijden; handhaaf zoveel mogelijk de vervoersverpakking (in dozen); let bij het uitpakken op eventuele breuk of lekkage. Voor medewerkers moeten de gevaarsaanduidingen op de etiketten van zowel de vervoers- als de gebruiksverpakking duidelijk leesbaar zijn; vervoer losse verpakkingen (flessen, vaten en potten) op karretjes. De vervoerskarren dienen stabiel te zijn en te beschikken over een gesloten laadvlak met opstaande randen. Zorg ervoor dat de verpakkingen niet kunnen omvallen; plaats vloeistoffen en zeer giftige stoffen in lekbakken. De verpakking moet goed gesloten zijn; vervoer kankerverwekkende stoffen in een gesloten vervoersverpakking die tegen breuk en lekkage beschermt en voorzien is van een opschrift die de inhoud vermeldt; vervoer gasflessen met speciale transportwagentjes; laat gevaarlijke stoffen niet onbeheerd achter. 3.5 Registratie Organisaties zijn verplicht de aanwezige gevaarlijke stoffen te registreren op een centrale lijst of op afdelingslijsten. Ook is het verplicht jaarlijks een overzicht op te stellen van de hoeveelheid ingekochte gevaarlijke stoffen. Aan de stoffen in het register met gevaarlijke stoffen is veiligheidsinformatie gekoppeld. Het is belangrijk dat medewerkers deze informatie voor de stoffen waarmee ze omgaan, kunnen opzoeken. Het register moet in ieder geval per stof bevatten: de naam van de stof en het CAS-nummer; bij preparaten: de handelsnaam en samenstelling (in gewichtspercentages); de gevaarscategorie (symbool met bijschrift); de afdeling(en) die de stof gebruikt/gebruiken; de R-zinnen en S-zinnen. Voor kankerverwekkende, mutagene en voor de voortplanting schadelijke stoffen is een aanvullende registratie verplicht. Achter in deze module is hiervoor een voorbeeld procedure aanpak stoffen met aanvullende registratie opgenomen, met een registratieformulier. Dit voorbeeld is afkomstig van het Medisch Centrum Haaglanden. Zie pagina GEVAARLIJKE STOFFEN: VAN AANSCHAF TOT AFVAL

19 3.6 Er bestaan verschillende softwarepakketten die de inventarisatie en registratie van gevaarlijke stoffen ondersteunen. Daarnaast ontwikkelt Sectorfondsen Zorg en Welzijn een landelijke databank Gevaarlijke Stoffen, waarmee Werkplek InstructieKaarten (WIK) voor de opslag van en omgang met gevaarlijke stoffen kunnen worden gekoppeld aan het registratiesysteem. Deze databank is vanaf eind 2004 operationeel. Opslag Algemene eisen Voor de opslag van gevaarlijke stoffen bestaan tal van voorschriften. In deze paragraaf vindt u een aantal algemene eisen voor opslag. In de specifieke modules van deze werkmap vindt u meer informatie. Een volledig overzicht van opslageisen vind u in de voorschriften van de Commissie Preventie Rampen 15-1 (CPR 15-1). U kunt deze opvragen bij uw interne arbodienst. Algemene eisen voor opslag: breng de verplichte gevaarssymbolen en veiligheidssignalering aan op de toegangsdeuren van ruimten die voor opslag bestemd zijn en op de deuren van opslagkasten voor gevaarlijke stoffen; sluit de algemeen toegankelijke kasten en werkruimten tijdens afwezigheid van medewerkers af als er gevaarlijke stoffen vrij aanwezig zijn; sla (extreem) giftige stoffen altijd op in een afgesloten kastje. Plaats dit kastje in een goed geventileerde ruimte; let erop dat glazen flessen voor direct gebruik een maximale inhoud hebben van 2,5 liter; plaats glazen flessen met een gevaarlijke inhoud nooit hoger dan 1,2 meter; behandel lege verpakkingen die niet zijn schoongemaakt hetzelfde als volle vaten en flessen; voldoe aan de voorschriften van etikettering van reservoirs, leidingen, vul- en tappunten: - breng als waarschuwing het gevaarssymbool aan - voeg eventueel de naam of formule van de stof toe - geef op een leiding de stroomrichting aan en geef op een reservoir de inhoud aan Voor overige stoffen moet de lekbak de inhoud van de grootste verpakking plus 10% van de inhoud van de overige verpakkingen kunnen opvangen; plaats zuren en basen in aparte lekbakken Werkvoorraad De werkvoorraad is de hoeveelheid gevaarlijke stoffen die nodig is om de dagelijkse werkzaamheden uit te voeren. Deze hoeveelheid mag op de werkplek blijven staan. Medewerkers moeten zich daarbij wel houden aan het volgende: altijd een zo klein mogelijk volume gebruiken; bij brandgevaarlijke stoffen nooit meer dan 1 kg of liter per m2 vrij in de werkruimte aanwezig laten zijn; nooit meer dan 2,5 kg of liter aan gevaarlijke stoffen los aanwezig laten zijn in de totale werkruimte. Dergelijke hoeveelheden moeten worden opgeborgen in opbergkasten. Hierbij moet ook worden gedacht aan de afvalvaten Buffervoorraad Op afdelingen worden buffervoorraden opgeslagen in opbergkasten. Hiermee is de werkvoorraad van één of meerdere afdelingen probleemloos aan te vullen. Losse kasten hebben een maximale inhoud van 150 kg of liter, een zogeheten bouwkundige kast mag maximaal 250 kg of liter bevatten. Deze kast moet bij opslag van brandgevaarlijke stoffen wel tenminste 60 minuten brandwerend zijn. Bovendien mag er slechts één bouwkundige kast met brandgevaarlijke stoffen op een etage zijn en moet de ventilatie direct op de buitenlucht plaatsvinden Magazijnvoorraad Een opslag van meer dan 250 kg of liter vindt u bijvoorbeeld in de apotheek, centrale magazijnen en bij afvalbeheer. Dergelijke grote voorraden worden opgeslagen in kluizen, opslaggebouwen en vatenparken. Voor deze opslagvoorzieningen geldt een groot aantal strenge eisen. Uw interne arbodienst kan hierover meer informatie verstrekken. Eisen bij gebruik van lekbakken: plaats gevaarlijke stoffen naar gevaarscategorie in aparte lekbakken. In het geval van brandgevaarlijke en explosieve stoffen moet de lekbak de gehele inhoud kunnen opvangen. 21 GEVAARLIJKE STOFFEN: VAN AANSCHAF TOT AFVAL

20 3.7 Gebruik Aandachtspunten en voorschriften Voor het gebruik van gevaarlijke stoffen gelden vooral veel specifieke aandachtspunten en voorschriften. Voor een goed en veilig gebruik zijn de volgende punten wel altijd van belang: goede voorlichting; goede voorbereiding op incidenten/calamiteiten Goede voorlichting De werkgever moet voldoende voorlichting en instructie geven over de werkzaamheden en de daaraan verbonden risico s en over de maatregelen die erop gericht zijn de risico s te voorkomen en te beperken. De voorlichting moet in ieder geval ingaan op: gezondheidsrisico s van het omgaan met de gebruikte gevaarlijke stoffen; hoe veilig om te gaan met de gebruikte gevaarlijke stoffen; hoe en wanneer gebruik gemaakt moet worden van beheersmaatregelen; hoe risico s zijn te signaleren; het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Bij de voorlichting moet ook gedacht worden aan tijdelijke medewerkers en uitzendkrachten Goede voorbereiding op incidenten/ calamiteiten Met de juiste voorzorgsmaatregelen kunnen afdelingen zich wapenen tegen de gevolgen van incidenten en calamiteiten. Daarom moeten de volgende voorzieningen aanwezig zijn: voldoende absorptiemiddelen op plaatsen waar gevaarlijke vloeistoffen zijn opgeslagen; neutraliserende middelen als er wordt gewerkt met sterke zuren en sterke basen; juiste blusmiddelen; geschikte persoonlijke beschermingsmiddelen, het schoeisel moet voldoen aan EN 345; een nooddouche en een oogdouche; een EHBO-kist of een pleisterpost met behandel- en verbandmateriaal; specifieke EHBO-kits op plaatsen waar cytostatica, cyaanverbindingen en fluorwaterstof (HF) aanwezig zijn. Voor het geval er iets misgaat, dienen betrokkenen te weten hoe zij moeten handelen. Dit moet terug te vinden zijn in het bedrijfshulpverleningsplan. Belangrijke algemene zaken die daarin staan, zijn: de wijze waarop de bedrijfshulpverlening is georganiseerd; de taken en verantwoordelijkheden van medewerkers en (bedrijfs)hulpverleners; een overzicht van de aanwezige hulpmiddelen, inclusief de plaatsen waar deze zich bevinden; informatie over periodiek onderhoud en controle van de veiligheidshulpmiddelen, repressiemiddelen en waarschuwingsmiddelen. 22 GEVAARLIJKE STOFFEN: VAN AANSCHAF TOT AFVAL

21 3.8 Afvalbeheer Het beheer van afval van gevaarlijke stoffen, of daaraan blootgesteld worden, vraagt vanwege de risico s bijzondere aandacht. U kunt daarom het afvalbeheer binnen uw ziekenhuis nog eens systematisch nalopen op deze categorie afval. U kunt dit samen met de binnen uw ziekenhuis aangestelde verantwoordelijke voor het afvalbeheer doen aan de hand van onderstaand (schematische weergegeven) stappenplan optimalisatie afvalbeheer. Stap 1 Aanstellen verantwoordelijke Stap 2 Breng huidige afvalsituatie in kaart Stap 3 Bepaal noodzaak verbetering preventie Stap 7 Evalueer en communiceer Stap 4 Bepaal noodzaak verbetering scheiding Stap 6 Bepaal verbeteracties en stel actieplan op Stap 5 Stel gewenste afvalsituatie vast 23 GEVAARLIJKE STOFFEN: VAN AANSCHAF TOT AFVAL

22 Bijlage Procedure aanpak stoffen met aanvullende registratie Inleiding Aan het werken met carcinogene, mutagene of reprotoxische stoffen zijn ernstige risico s voor de gezondheid verbonden. Om deze risico s te vermijden en in elk geval tot een minimum terug te brengen, heeft de EU een richtlijn aangenomen betreffende bescherming van de werknemers tegen de risico s van carcinogene agentia op het werk. Deze richtlijn is in 1994 in Nederland ingevoerd door middel van het Besluit Kankerverwekkende Stoffen en Processen. Het Arbobesluit dat per 1 juli 1997 van kracht geworden is, heeft dit besluit overgenomen in afdeling 2 van hoofdstuk 4: Gevaarlijke Stoffen en Biologische Agentia, en legt bedrijven en instellingen die werken met carcinogene stoffen of processen waarbij deze stoffen vrijkomen een aantal verplichtingen op ter bescherming van hun medewerkers. Uitgangspunt Het uitgangspunt bij de regelgeving blijft dat het werken met carcinogene stoffen zoveel mogelijk vermeden dient te worden. Wanneer er alternatieve en minder schadelijke stoffen gebruikt kunnen worden, dan is het gebruik daarvan verplicht. Alleen wanneer aangetoond kan worden dat toepassing van minder schadelijke alternatieven technisch niet mogelijk is, is het werken met carcinogene stoffen toegestaan. Registratieformulier carcinogene, mutagene of reprotoxische stoffen Indien een stof gebruikt wordt die voorkomt op één van de lijsten Namenlijst stoffen met aanvullende registratieplicht moet u het bijgevoegde registratieformulier invullen. Veilig werken met carcinogene, mutagene of reprotoxische stoffen Zowel op nationaal als op Europees niveau worden er aanzienlijke inspanningen geleverd om beroepskanker te voorkomen en te bestrijden. De verplichtingen uit het Arbobesluit vormen een effectief hulpmiddel om de risico s zoveel mogelijk terug te dringen. Het is de verantwoordelijkheid van de werkgever en de werknemers samen, om op basis van deze wettelijke verplichtingen tot een gezonde en veilige werkomgeving te komen, zodat de werknemers fluitend van en naar het werk zullen gaan. Welke stoffen? De stoffen die vallen onder carcinogene, mutagene en reprotoxische stoffen, zijn te vinden in de Namenlijst stoffen met aanvullende registratieplicht. Deze lijst is te vinden op min.szw.nl. Deze lijst wordt twee keer per jaar bijgewerkt. Inventarisatie en registratie Om de risico s met betrekking tot carcinogene, mutagene en reprotoxische stoffen te kunnen beheersen, moeten ze eerst herkenbaar zijn. Daarom is de instelling verplicht om alle risico s, waaraan de werknemers tijdens de werkzaamheden blootgesteld worden, te inventariseren, registreren en evalueren. Een onderdeel van de risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) is de registratie van alle gevaarlijke stoffen (inclusief carcinogene, mutagene en reprotoxische stoffen). Hierbij moet ook aangegeven zijn waarom het gebruik van een bepaalde stof of proces noodzakelijk is en waarom vervanging door een onschadelijke of minder schadelijke stof of proces technisch gezien niet mogelijk is. 25 PROCEDURE AANPAK STOFFEN MET AANVULLENDE REGISTRATIE