De aanwezigheid van mensen met expertise vanuit de gemeenten is naar onze mening een zeer waardevolle aanvulling voor dit symposium.

Transcriptie

1 Geachte heer/mevrouw, Deze mail is aan u gericht omdat u griffier bent van uw gemeente. Deze mail gaat niet naar alle gemeenten, maar naar een select gezelschap waarvan wij denken dat zij veel kennis, ervaring of expertise hebben met of van het thema van onderstaand symposium. Door middel van deze mail wil ik u dan ook vragen of u binnen uw gemeente deze uitnodiging zou willen doorgeleiden aan de raadsleden. Wij denken dat de aanwezigheid van een aantal van hen voor het symposium op vrijdag 10 juni as. over Gedeelde Waarden van grote waarde is. Wij hopen dat u in de gelegenheid bent het symposium bij hen onder de aandacht te brengen. Naast gemeenten, zijn ook wetenschappers en vertegenwoordigers van adviesraden en diverse organisaties uitgenodigd. De aanwezigheid van mensen met expertise vanuit de gemeenten is naar onze mening een zeer waardevolle aanvulling voor dit symposium. Hartelijke groet en dank, Tim van Lieshout Projectmedewerker ProDemos Academie / ProDemos - Huis voor democratie en rechtsstaat Hofweg 1H, 2511 AA DEN HAAG Wilt u op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf u dan in voor een of meerdere van onze diensten. ++++

2 UITNODIGING Symposium Gedeelde Waarden in een verdeelde samenleving Datum: Tijd: Locatie: vrijdag 10 juni 9.30 uur inloop; uur symposium Oude Stadhuis Utrecht, Korte Minrebroederstraat 2, Utrecht Waarom dit symposium? In een debat met de ministers Asscher en Plasterk over de weerbaarheid van onze democratie heeft de Tweede Kamer de motie Van Dam aangenomen. Daarin wordt de regering gevraagd hoe zij kan bijdragen aan een weerbare samenleving, die vanuit gedeelde waarden weerwerk biedt aan antidemocratische krachten. BZK heeft ProDemos ingeschakeld bij de uitvoering van de motie. Vervolg op panelgesprekken Het project waar ProDemos aan werkt bestaat uit twee fasen. In de eerste fase organiseren we zeven panelgesprekken met informanten uit verschillende delen van de samenleving: onderwijs, politie, geestelijk leiders, vrijwilligers, gemeenteraadsleden etc. De bedoeling is meer inzicht te krijgen in de manier waarop de waarden van de rechtsstaat in de praktijk spanning kunnen oproepen. Van deze panelgesprekken worden verslagen gemaakt. Op vrijdag 10 juni van uur wordt vervolgens in het stadhuis van Utrecht een symposium gehouden met bestuurders, wetenschappers en beleidsmakers. De verslagen van de panelgesprekken vormen een extra input voor het symposium. Graag nodigen we u uit om dit symposium bij te wonen en mee te denken over hoe we om kunnen gaan met schurende waarden in de samenleving. Achtergrond Een sterke en weerbare democratie kan niet zonder draagvlak in de samenleving. In Nederland bestaat brede steun voor de kernwaarden van de democratische rechtsstaat: vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit. Maar in de praktijk zijn we het lang niet altijd met elkaar eens over de concrete uitleg van die waarden. Vrijheid van de een kan bedreigend zijn voor de ander. Gelijkwaardigheid kan worden ervaren als strijdig met rechtvaardigheid. De centrale vragen op het symposium zijn hoe we met deze schurende waarden om kunnen gaan in de samenleving? Wat betekent dat voor het beleid? En hoe kan beleid bijdragen aan saamhorigheid ter versterking van de democratische rechtsstaat die Nederland verenigt? Vragen die aan de orde komen: Wat zijn gedeelde waarden? Hoe worden die beleefd in de praktijk? Waar schuren waarden? Hoe uit zich dat in de samenleving? En in beleid? Wat verbindt mensen? Welke waarden en welk gedrag sluiten daar op aan? (Hoe) is ondanks verschillen verbondenheid te bevorderen? Wat vraagt dat van welke actoren? Hoe transparant is de overheid in de waardenafwegingen die ze maakt? Hoe kan beleid bijdragen aan saamhorigheid ter versterking van de democratische rechtsstaat die Nederland verenigt?

3 Programma uur: Welkomstwoord Door ochtendvoorzitter Jacques Wallage, voorzitter Raad voor Openbaar Bestuur. Na de opening door gastheer Jan van Zanen, burgemeester van Utrecht, en een videoboodschap van minister Plasterk volgen drie sprekers. Zij zullen bovenstaande vragen behandelen vanuit verschillende invalshoeken. Staatsrechtelijk kader: Alex Brenninkmeijer is sinds januari 2014 het Nederlandse lid van de Europese Rekenkamer. Brenninkmeijer was van 2005 tot en met 2013 Nationale Ombudsman. Verder is hij bijzonder hoogleraar Institutionele aspecten van de rechtsstaat aan de Universiteit Utrecht. Stedelijke planning en conflictstudies: Nanke Verloo is universitair docent in Urban Planning aan de Universiteit van Amsterdam. Zij is gespecialiseerd in processen van stedelijke conflicten, bewonersprotest en in- en uitsluiting. Bestuurlijke praktijk: Miranda de Vries, burgemeester van Geldermalsen en politicoloog. Zij heeft ervaring met de maatschappelijke spanningen die ook in haar gemeente ontstonden over de opvang van vluchtelingen. Na elke spreker is er tijd voor het publiek om vragen te stellen uur: Korte pauze uur: Workshops Na de plenaire bijeenkomst worden parallel gesprekken gevoerd in groepen van ongeveer 20 á 25 mensen. In die groepen wordt gesproken over de volgende vragen: Eerst wordt in elke groep gevraagd of de deelnemers de beschrijving van de maatschappelijke werkelijkheid van schurende waarden herkennen. Vinden zij dat de verdeeldheid de weerbaarheid van onze democratie aantast? De hoofdvraag is vervolgens hoe we met de werkelijkheid van spanningen moeten omgaan. Kan de democratische rechtsstaat zorgen voor de verbinding? Welke bijdrage kunnen overheden daaraan leveren? uur: Afsluiting Een mobiele rapporteur zal de groepen langs gaan en bij de plenaire afsluiting een impressie geven van de aard en conclusies van de gesprekken. Aanmelden Aanmelden voor het symposium kan via een mail naar onder vermelding van: symposium Gedeelde Waarden.

4 Samen in de bres voor de democratie? Over het project Gedeelde waarden ter uitvoering van de motie Van Dam maart 2016 Hoe kan een democratie zich verweren tegen antidemocratische krachten? Dat is een ingewikkelde kwestie, zeker wanneer het gaat om de vraag of de overheid antidemocratische organisaties, gedragingen of uitingen moet verbieden. Weerbare democratie vraagt om weerbare samenleving De democratische rechtsstaat heeft als belangrijke taak de vrijheidsrechten van burgers te beschermen. Deze rechten inperken met het oog op het behouden van de democratische rechtsstaat, heeft iets paradoxaals. Het recente proefschrift van Bastiaan Rijpkema Weerbare democratie de grenzen van democratische tolerantie geeft inzicht in de complicaties en van mogelijke oplossingen. Wetten en internationale verdragen stellen grenzen, ter beoordeling van de onafhankelijke rechter. In debatten over de weerbare democratie is de Tweede Kamer terughoudend over uitbreiding van overheidsmaatregelen en wetgeving om antidemocratische krachten tegen te gaan. Dat was ook het geval in het debat dat de Tweede Kamer in de zomer van 2015 voerde over dit thema met de ministers Plasterk en Asscher. Door meerdere woordvoerders werd naar voren gebracht dat de weerbaarheid van onze democratie niet alleen kan afhangen van wetten en overheidsoptreden. Ook de bewindslieden spraken zich uit in deze zin. Een weerbare democratie vraagt om een weerbare samenleving, die vanuit gedeelde waarden weerwerk geeft aan antidemocratische opvattingen en gedragingen. Hoe je ook kunt oordelen over wetgeving en overheidsoptreden, het is in ieder geval goed om na te denken over de vraag hoe de overheid die weerbare samenleving kan ondersteunen. Het is in deze context dat de Kamer de motie Van Dam aannam (zie het Tweede Kamerdossier Rechtsstaat en Rechtsorde, motie nr. 259). Wat staat er in de motie Van Dam? De motie Van Dam zegt dat voor een weerbare democratie een weerbare samenleving van wezenlijk belang is. Zo n weerbare samenleving geeft actief weerwoord aan opvattingen die ingaan tegen de democratische en morele fundamenten van ons land. De motie zegt verder dat daarvoor eensgezindheid nodig is tegenover antidemocratische opvattingen. Deze eensgezindheid wordt in de motie verwoord in termen van saamhorigheid en gedeelde waarden. De motie loopt uit in het verzoek aan de regering aan te geven hoe beleid van overheid die saamhorigheid kan versterken. Kernwaarden van de democratische rechtsstaat Het is goed om vooraf iets te zeggen over de wijze waarop in de motie het begrip democratie wordt gebruikt. Gelet op de context van de motie, het doorgaande parlementaire debat over rechtsstaat en rechtsorde, is het evident dat democratie hier gelijk staat met democratische rechtsstaat. Dit spraakgebruik volgen wij hier ook. En in de uitwerking van het project dat bedoeld is als bijdrage aan de uitvoering van de motie Van Dam is de verbinding tussen democratie en rechtsstaat een leidende gedachte. Weerwerk leveren tegen antidemocratische krachten betekent dat we pal staan voor vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit. Het zijn deze waarden die onze democratische rechtsstaat dragen. De waarden vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit staan ook centraal in het advies uit 2008 van de commissie Van de Donk, de commissie Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat. De toenmalige ministers van resp. Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Justitie hadden daarvoor opdracht

5 gegeven en onderschreven de conclusies van de commissie. In het advies (met als titel Onverschilligheid is geen optie; de rechtsstaat maken we samen) wordt de menselijke waardigheid aangewezen als het belangrijkste uitgangspunt van de rechtsstaat. Daaruit kunnen drie kernwaarden worden afgeleid, namelijk vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit (p. 29). De commissie doet vervolgens een reeks aanbevelingen die allemaal gericht zijn op versterking van deze waarden. Concretisering van de kernwaarden De uitvoering van de motie Van Dam kan aansluiten bij die aanbevelingen. Maar er moet meer gebeuren dan een herbevestiging van de uitkomsten van het advies uit De huidige discussie over de weerbare democratie vraagt concretisering. Vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit zijn abstract geformuleerde waarden. Mede daarom worden ze breed gedeeld. Maar dat betekent niet dat ze vanzelfsprekend door iedereen worden gevolgd. En ook niet dat ze in concrete kwesties automatisch tot consensus leiden: Kernwaarden voor verschillende uitleg vatbaar Er is een gebied waar de genoemde kernwaarden verschillend kunnen worden uitgelegd, wat tot onenigheid en tot polarisatie kan leiden. Deze verschillen zijn legitiem en vormen vaak inzet van politieke discussie. Er is dan geen sprake van strijd tussen voor- en tegenstanders van de kernwaarden van de democratie. Van weerskanten wordt dan juist een beroep gedaan op waarden van de democratie en de rechtsstaat. Spanningen tussen verschillende vrijheden Vrijheid van de een kan bedreigend zijn voor de vrijheid van anderen. Gelijkwaardigheid kan worden aangevoeld als strijdig met rechtvaardigheid. Solidariteit met bepaalde groepen kan anderen het gevoel geven van solidariteit uitgesloten te zijn. Hoe kan de democratie omgaan met deze spannende vragen en daarbij het vertrouwen behouden of weer vinden bij mensen die daarin tegenover elkaar staan? Een weerbare samenleving die weerwerk geeft aan antidemocratische krachten moet een antwoord vinden op deze vraag. Het project Gedeelde waarden wil op een open manier verkennen waar waarden kunnen schuren. Let wel: dit betekent niet dat we daarmee de geldende rechtsorde relativeren. Voorop staat dat de manier waarop vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit zijn vastgelegd in wetten en internationale verdragen het normatieve kader vormt voor de bezinning. Ook de commissie Van de Donk constateerde overigens al dat zich mogelijk spanningen kunnen voordoen bij het uitwerken van de drie kernwaarden in meer concrete waarden als vrijheid van godsdienst, vrijheid van meningsuiting, bewegingsvrijheid, privacy, zelfbeschikking, rechtvaardigheid, recht op veiligheid, rechtsbescherming, respect en bestaanszekerheid (p. 30). De commissie wijst specifieke spanningen aan, en spreekt daarbij zelfs van dilemma s: vrijheid van godsdienst versus vrijheid van meningsuiting, recht op vrijheid versus rechtsbescherming, privacy versus recht op veiligheid, gelijkheid versus zelfbeschikking, vrijheid versus veiligheid, bemoeizorg versus privacy/vrijheid, respect versus vrijheid van meningsuiting. Verkenningen in panelgesprekken Het project Gedeelde waarden wil een bijdrage leveren aan de verheldering van deze dilemma s. Met groepen informanten uit bepaalde domeinen in de samenleving wordt zo concreet mogelijk in kaart gebracht waar de concretisering van kernwaarden kan schuren. Dat doen we aan de hand van de volgende vragen, geordend naar de drie kernwaarden vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit:

6 1. Vrijheid 1.1. Waar liggen de grenzen? 1.2. Is beroep op persoonlijk geweten of geloof legitiem? 1.3. Individueel of ook ruimte voor groepsidentiteit? 2. Gelijkwaardigheid 2.1. Universeel of in gelijke omstandigheden? voorkeursbeleid legitiem? 2.2. Moet ik anderen gelijkwaardig vinden als ik me door hen niet aanvaard voel? 2.3. Zijn culturen of religies gelijkwaardig? 3. Solidariteit 3.1. Ten opzichte van wie? 3.2. Wanneer is solidariteit genoeg? 3.3. Wat als mensen solidair zijn, maar anderen daarvan de last dragen? De panelgesprekken moeten zicht geven op de dilemma s, niet in theorie, maar in de beleefde praktijk. De achterliggende vraag daarbij is wat er kan of moet gebeuren om met die dilemma s vreedzaam en democratisch om te gaan. Symposium: Hoe kan democratie vertrouwen houden of versterken? De uitkomsten van deze praktijkverkenningen zullen via verslagen input vormen voor een symposium met bestuurders, beleidsmakers en wetenschappers. In dit symposium wordt de vraag behandeld hoe beleid kan bijdragen aan een samenleving die vertrouwen heeft in de democratie, juist ook als onderlinge verschillen dat vertrouwen onder druk zetten. Het zijn de antwoorden op deze vraag die kunnen bijdragen aan een weerbare samenleving die ondanks verschillen toch overtuigd weerwerk kan bieden aan antidemocratische opvattingen. Dat maakt de democratie weerbaar.

7 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Rechtsstaat en Rechtsorde Nr. 259 MOTIE VAN HET LID VAN DAM Voorgesteld 2 juli 2015 De Kamer, gehoord de beraadslaging, overwegende dat een weerbare democratie een weerbare samenleving nodig heeft waarin opvattingen die ingaan tegen de democratische en morele fundamenten van ons land weinig weerklank vinden en actief weerwoord krijgen; overwegende dat een weerbare samenleving gedragen wordt door onderlinge verbondenheid die gestoeld is op gedeelde waarden; overwegende dat het versterken van onderlinge verbondenheid en het uiten overdragen van onze gedeelde waarden door de overheid ondersteund kunnen worden; verzoekt de regering, uit te werken hoe op verschillende beleidsterreinen het uit- en overdragen van die gedeelde waarden en het versterken van de onderlinge verbondenheid in de samenleving in het beleid kunnen worden opgenomen of versterkt, en gaat over tot de orde van de dag. Van Dam kst ISSN s-gravenhage 2015 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 259