Kwalitatieve effecten waterbodems

Transcriptie

1 Kwalitatieve effecten waterbodems Kennisvraag: wat is het effect van wateroverlast in zomerperiode op de kwaliteit van overstroomde bodems, met invloed riooloverstorten? Antwoord: in algemene zin kan gesteld worden dat het achterblijven van slibdeeltjes op een bodem geen blijvend negatief effect heeft op de chemische kwaliteit van de bodem. Indien de slibkwaliteit zeer slecht is (vb. langs de Dommel) en de hoeveelheid afgezet slib relatief hoog is, kunnen wel risico s voor de bodemkwaliteit ontstaan. De bodem van percelen in het Dommeldal die regelmatig van nature zijn overstroomd kunnen sterke verontreinigingen met zware metalen bevatten. Het betreft een historische diffuse verontreiniging. Het wettelijk kader m.b.t. de verontreinigde bodems is de Wet Bodembescherming, waarvoor de provincie het bevoegd gezag is. In algemene zin kunnen puntbronnen als opslaglocaties van olie, chemicaliën e.d. een effect tot gevolg hebben door verspreiding via het water. Er zijn echter geen concrete aanwijzingen dat dit voor de wateroverlast juni 2016 een rol heeft gespeeld 1. Inleiding 1.1 Algemeen Waterschap De Dommel heeft naar aanleiding van de periode met wateroverlast in juni 2016 enkele schadeclaims ontvangen die een relatie hebben met de kwalitatieve beïnvloeding van landbouwpercelen en gewassen als gevolg van de wateroverlast. Naast de concrete schadeclaims zijn er zorgen ontstaan over de omvang van het probleem. In onderstaand kader is een stand van zaken opgenomen. Stand van zaken schadeclaims op 25 november 2016: Er zijn 5 meldingen van schade door afzet van slib of rioolslib op landbouwpercelen bij Waterschap De Dommel bekend. Hiervan zijn er 4 te relateren aan een verminderde kwaliteit en opbrengst van gewassen (gras, mais), bij 1 melding was er sprake van uitstoot van zand en slib uit een gemeentelijke overstort op een aangrenzend landbouwperceel en bij 1 melding was er zorg over de kwaliteit van de bodem en het welzijn van vee door afzetting van verontreinigd slib uit de Dommel. De locatiebezoeken van het waterschap dienen duiding te geven over de daadwerkelijke schade en de mogelijkheden om toekomstige effecten van wateroverlast te verminderen. In dit document is kennis verzameld over de kwalitatieve effecten van wateroverlast door extreme neerslag in een zomerperiode op overstroomde bodems van landbouw- en natuurgebieden gelegen nabij een oppervlaktewater. Deze kennis is afkomstig uit literatuur over soortgelijke gebeurtenissen, met name onderzoeksgegevens ten behoeve van de aanleg van gestuurde waterbergingen. Verder zijn concrete onderzoeksgegevens geraadpleegd. Soms is een oordeel gegeven op basis van expert judgement; indien dit het geval is geweest is dit ook in de tekst aangegeven. In dit document wordt niet ingegaan op schades ontstaan door verminderde opbrengst aan consumptiegewassen, veevoedergewassen en grasland als gevolg van de fysieke aanwezigheid van water waardoor planten niet meer groeien of afsterven. Omdat er voor en na de periode van wateroverlast geen gegevens bekend zijn over specifieke dier- of plantziekten, is in deze notitie hier geen uitwerking aan gegeven. 1

2 1.2 Onderwerpen In de duiding van de kwalitatieve effecten van wateroverlast zijn verschillende aspecten van belang. Allereerst wordt in paragraaf 2 ingegaan op de kwaliteit en herkomst van water dat bij wateroverlast zichtbaar was. De herkomst bepaalt namelijk in sterke mate de chemische kwaliteit van het water en de mogelijke aanwezigheid van pathogene micro-organismen. In paragraaf 3 wordt een analyse gegeven over de effecten van wateroverlast op de bodemkwaliteit en de effecten op de vegetatie en het landgebruik. Hierin wordt onderscheid gemaakt in visuele effecten, chemische verontreiniging en verontreiniging met microorganismen. Paragraaf 4 gaat specifiek in op de effecten van wateroverlast op bodems in het Dommeldal met betrekking tot zware metalen 1) 1) Kempengebied: in enkele beken in Zuidoost Brabant en Noord-Limburg wordt de oppervlaktewater- en waterbodemkwaliteit beïnvloed door de voormalige zinkertsverwerkende industrie in de regio. Bij inundaties vanuit deze beken kan dit leiden tot beïnvloeding van de bodemkwaliteit. Bekend is dat het beekdalen van de Dommel sterk verontreinigd zijn geraakt door afzetting van slib met hoge gehalten aan zware metalen (o.a. cadmium en zink). 2 Kwaliteit en herkomst water In situaties van wateroverlast als in juni 2016 zal gedurende meerdere dagen tot enkele weken water op maaiveld staan. Dit water bevat opgeloste stoffen, slibdeeltjes (zwevende stof). Ook zullen er verschillende soorten bacteriën, virussen en protozoa aanwezig zijn die van nature in water en bodems voorkomen. Naast onschuldige soorten, kunnen ook pathogenen aanwezig zijn. De daadwerkelijke effecten van wateroverlast op bodems zijn afhankelijk van de chemische kwaliteit, de aanwezigheid van pathogene micro-organismen, de herkomst van het water en van de kwaliteit van de bodem zelf. Deze variabelen worden in de volgende paragrafen uitgewerkt. 2.1 Chemische kwaliteit Water dat bij een hoogwatersituatie op land staat bevat zowel opgeloste stoffen of stoffen die zijn gebonden aan slibdeeltjes/zwevende stof. Zo zijn diverse metalen, zouten, voedingsstoffen en mogelijk sporen van microverontreinigingen zoals bestrijdingsmiddelen aanwezig. Sommige stoffen zijn te beschouwen als verontreinigend voor het milieu. Meest voorkomende contaminanten zijn zware metalen. Organische verbindingen als PAK en PCB s komen in het watermilieu al weinig voor, in situatie van wateroverlast zorgt verdunning er voor dat deze stoffen geen rol zullen spelen. Directe opname van zware metalen door planten uit de bodem vindt slechts voor enkele metalen plaats (o.a. cadmium, zink). Het effect van de chemische kwaliteit van water voor de landbouw komt voornamelijk tot uiting via de slibfractie/zwevende stof [STOWA, 2013]. De zwevende delen in het water op maaiveld kunnen bij het wegtrekken van het water als een sliblaagje op de bodem van het perceel of op aanwezige gewassen achterblijven. In dit slib kunnen mogelijk verontreinigende of eutrofe stoffen aanwezig zijn. Of dit het geval is, hangt af van de herkomst van deze deeltjes en de locatiespecifieke situatie; zie paragraaf 2.3. In algemene zin wordt gesteld dat de slibdeeltjes (zwevende stof) in het water bepalend zijn voor de waterkwaliteit en de effecten op bodem en gewassen en in mindere mate de opgeloste stoffen in het water. 2

3 2.2 Pathogene micro-organismen In het water op bodems kunnen naast chemische stoffen in theorie ook verschillende microorganismen (bacteriën, virussen en protozoa) voorkomen. Naast de al aanwezige microorganismen die algemeen in het milieu voorkomen kan het water van een situatie van wateroverlast ook extra belast zijn door pathogene soorten. Pathogenen kunnen onder bepaalde condities mogelijk een gezondheidsrisico vormen voor mens en dier. Deze risico s hangen samen met de herkomst van het water en de locatiespecifieke situatie; zie paragraaf Herkomst water Het water dat bij een gebeurtenis met wateroverlast wordt waargenomen heeft een bepaalde herkomst die bepalend is voor de kwaliteit van het water. Zoals in paragraaf 2.1 is beschreven, is met name het slib / zwevende stof bepalend voor de chemische kwaliteit. De aanwezigheid van pathogenen hangt samen met aanwezige besmettingsbronnen. Met betrekking tot wateroverlast kunnen de volgende bronnen voor slibdeeltjes worden onderscheiden: - sediment en zwevende stof uit een watergang: door inundatie van een (stromende) watergang kan zand en slib (zwevende stof) dat zich in de watergang bevindt met het oppervlaktewater uittreden en op aangrenzende percelen sedimenteren. De chemische kwaliteit van dit slib en de eventuele aanwezigheid van pathogenen is een resultante van de (bovenstroomse) gebiedskwaliteit, die weer afhankelijk is van aanwezige diffuse bronnen en puntbronnen. - afspoeling en run-off: doordat er veel regenwater is gevallen en de stroomsnelheden van beken hoger zijn, kan dit zorgen voor afspoeling van deeltjes uit oevers en akkerranden en verhard oppervlak (wegen, erven). Deze deeltjes kunnen na de situatie van wateroverlast op overstroomde percelen achterblijven. De chemische kwaliteit van deze deeltjes en de aanwezigheid van pathogenen is afhankelijk van de locatiespecifieke situatie. - water op maaiveld: water op een onverharde verzadigde bodem kan door de waterlaag er boven zorgen voor het mobiliseren van fijnere organische deeltjes of meststoffen afkomstig uit de bodem. Deze deeltjes kunnen na het wegtrekken van het water als een filmlaag achterblijven op de bodem of aanwezige gewassen of vegetatie. Recent bemeste landbouwbodems vormen bij inundatie een belangrijke bron voor pathogenen; mest is immers een belangrijke drager van pathogenen [STOWA, 2003]. - slib en zand uit riolering: bij een overstortgebeurtenis van een riooloverstort kunnen slibdeeltjes en zand uit de riolering spoelen en neerslaan in de watergang. Mocht deze watergang geïnundeerd zijn dan kan dit materiaal ook verder verspreid worden dan de directe omgeving van de overstort. De chemische kwaliteit van deze deeltjes is afhankelijk van het gebied dat op de betreffende riolering loost. Gezien de herkomst van rioolwater hoofdzakelijk wordt gevormd door huishoudelijk afvalwater wordt verwacht dat het rioolslib geen chemische verontreinigingen bevat (industrieel afvalwater heeft vaak al een voorzuivering gehad voordat het op de openbare riolering geloosd wordt). In algemene zin kan gesteld worden dat overstortend rioolwater pathogene bacteriën bevat (darmbacteriën). Verspreiding van pathogenen uit puntbronnen, waaronder riooloverstorten, zal waarschijnlijk niet random in het gebied plaatsvinden, maar vooral in de nabijheid van deze bronnen [STOWA, 2003]. - slib uit RWZI s: in situatie van hevige neerslag is er bij een rioolwaterzuiveringsinstallatie een groot aanbod van afvalwater. Dit kan eventueel een tijdelijk effect hebben op het zuiveringsproces. Bij bepaalde verstoring van het proces is het mogelijk dat pathogene micro-organismen via het effluent in het oppervlaktewatersysteem terecht komen. 3

4 - hemelwater en atmosferische depositie: uit de literatuur is bekend dat hemelwater verontreinigingen bevatten die een impact hebben op de bodem. Via atmosferische depositie kunnen kleine deeltjes met verontreinigingen vanuit de lucht neerslaan op de bodem. Water dat gedurende een periode van wateroverlast wordt waargenomen kan afkomstig zijn van één of meerdere bovengenoemde bronnen. Zo maakt het uit of het water voornamelijk afkomstig is uit een geïnundeerde watergang of dat het stagnerend regenwater betreft dat niet meer afgevoerd kan worden. De kwaliteit van uitgetreden oppervlaktewater met slibdeeltjes kan zijn beïnvloed door bronnen in het bovenstrooms gelegen gebied, terwijl de kwaliteit van stagnerend regenwater met slibdeeltjes bepaald wordt door de onderliggende bodem. In de praktijk zal het voor een situatie niet altijd eenduidig zijn welke bronnen de hoofdoorzaak vormen. De locatiespecifieke situatie is hierbij sterk bepalend. 3 Effecten van wateroverlast op bodems 3.1 Algemeen Zoals in paragraaf 2 van deze notitie is beschreven zal de bodemkwaliteit en de kwaliteit van gewassen voornamelijk beïnvloed worden door de hoeveelheid en kwaliteit van slibdeeltjes (zwevende stof) die na een situatie van wateroverlast achterblijven en beperkt door directe opname van opgeloste stoffen uit het water. In de verdere beschrijving van kwalitatieve effecten van wateroverlast wordt daarom verder alleen ingegaan op effecten met betrekking tot achterblijvende slibdeeltjes. 3.2 Effecten op de bodemkwaliteit Slibdeeltjes die op landbouwpercelen achterblijven zullen onderdeel gaan uitmaken van de bodem. Slibdeeltjes bestaan voor een groot deel uit kleine deeltjes organische stof ontstaan door afbraak van plantenresten en/of zeer fijne bodemdeeltjes (silt, klei). Bij natuurlijke inundaties is slibafzetting van een geaccepteerd proces dat bijdraagt aan de bodemvruchtbaarheid. Zoals bij paragraaf 2 is beschreven heeft de herkomst van de slibdeeltjes een belangrijke invloed op de kwaliteit. Deze worden onderstaand beschouwd op basis van beschikbare relevante kennis (literatuur en praktijk). - sediment en zwevende stof uit een watergang: slibdeeltjes (zwevende stof) die met het uitgetreden oppervlaktewater afgezet worden, hebben naar verwachting een geringe invloed op de chemische kwaliteit van de landbouwbodems. Studies die zijn uitgevoerd ten behoeve van de realisatie van gestuurde waterbergingslocaties in het beheergebied van Waterschap De Dommel (Keersop, Run, Kleine Dommel) tonen aan dat laag frequente inundaties die eens per 10 jaar optreden, de bodemkwaliteit in geringe mate beïnvloeden, vergeleken met andere bronnen als jaarlijkse mestgiften [Van Zoest et al, 2011]. De mate van beïnvloeding door zware metalen (zink, cadmium, koper), fosfaat en stikstof is zelfs lager dan de belasting door atmosferische depositie. Ook het slib dat op de waterbodem aanwezig is en door de hogere stroomsnelheden gemobiliseerd wordt (resuspensie) heeft over het algemeen een vergelijkbare kwaliteit als het zwevende stof in het oppervlaktewater. Uitzondering op bovenstaande zijn de natuurlijke overstromingen in het Dommeldal, deze hebben wel een effect gehad op de bodemkwaliteit. In paragraaf 4 wordt hier verder op ingegaan. In sommige natuurgebieden kan achterblijvend slib zorgen voor verhoging van voedingsstoffen. - afspoeling en run-off: van een watergang is de kwaliteit van de oevers vaak beter van kwaliteit dan de waterbodem. Op basis van expert judgement kan dit worden 4

5 verklaard doordat oevers minder beïnvloed worden vanuit het bovenstroomse traject van de watergang. Uitspoelende akkerranden zijn over het algemeen niet verontreinigd en vormen daarmee ook geen bron van verontreiniging. Run-off water afkomstig van verhard oppervlak (wegen, erven) zal bij situaties van wateroverlast naar verwachting geen grote bijdrage aan de bodembelasting van nabijgelegen overstroomde percelen vormen, uitgezonderd locaties met eventuele puntbronnen als olie- of chemicaliënopslagen en mestopslagplaatsen. Er zijn voor de wateroverlast die is opgetreden in juni 2016, geen concrete aanwijzingen dat dit een rol heeft gespeeld. - water op maaiveld: opgeloste deeltjes uit de bodem (o.a. meststoffen) die na de situatie van hoog water weer op de bodem neerslaan of via stroming getransporteerd worden naar een aangrenzend perceel zullen geen extra bron van verontreiniging voor de bodem zijn. Wel is incidenteel geconstateerd dat er percelen werden bespoten met bestrijdingsmiddelen terwijl er plassen regenwater op maaiveld stonden. Dit water stond in verbinding met het oppervlaktewatersysteem. In hoeverre dit een potentiele bron voor verontreiniging is geweest is onduidelijk. - slib en zand uit riolering: in een rioolstelsel kunnen stoffen accumuleren en met een extreme bui via overstorten uittreden naar oppervlaktewater. De daadwerkelijke impact van een specifieke riooloverstort op de omgeving hangt af van diverse factoren, zoals de hoeveelheid overstortwater, de kenmerken van de omgeving van de overstort, de dimensionering en afvoerend vermogen watergang, de samenstelling van het rioolwater, mate waarin het rioolstelsel gereinigd is. Uit praktijkonderzoek bij Waterschap Aa en Maas in juni 2016 blijkt dat afgezet slib op een landbouwperceel op korte afstand van een werkende overstort geen verontreinigingen bevat die een impact hebben op de bodemkwaliteit; de aangetroffen gehalten zware metalen waren laag. Ook waren er geen bacteriologische verontreinigingen aangetoond [Feitenrapport wateroverlast mei juni 2016, Waterschap Aa en Maas, 12 augustus 2016]. - slib uit RWZI s: analoog aan de beschouwing van effecten op bodems door riooloverstorten wordt verwacht dat tijdelijke verstoringen van het zuiveringsproces in RWZI s door een hoog aanbod van afvalwater, geen effecten hebben op de bodemkwaliteit. Conclusies: - In algemene zin kan gesteld worden dat het achterblijven van slibdeeltjes op een bodem veroorzaakt door wateroverlast als in juni 2016, geen blijvend negatief effect heeft op de chemische kwaliteit van de bodem. Indien de slibkwaliteit zeer slecht is (vb. langs de Dommel) en de hoeveelheid afgezet slib relatief hoog is, kunnen wel risico s voor de bodemkwaliteit ontstaan (zie ook paragraaf 4). - In algemene zin kunnen puntbronnen als opslaglocaties van olie, chemicaliën e.d. een effect tot gevolg hebben door verspreiding via het water. Er zijn echter geen concrete aanwijzigingen dat dit voor de wateroverlast juni 2016 een rol heeft gespeeld. 3.3 Effecten op vegetatie en landgebruik In paragraaf 3.2 is ingegaan op de effecten van wateroverlast op de (chemische) bodemkwaliteit. In deze paragraaf worden effecten op de vegetatie en landgebruik, waaronder de landbouw. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in visuele effecten, chemische verontreiniging en verontreiniging met micro-organismen. Visuele effecten Slibdeeltjes kunnen na een situatie van wateroverlast als een film achterblijven op de vegetatie. Door afstromend regenwater of beregening zal een deel van dit slib van de planten afspoelen en op de bodem terecht komen. Bij grasland zal aanhangend slib door een 5

6 combinatie van afspoeling en de groei van het gras relatief snel niet meer zichtbaar zijn. In de praktijk is door medewerkers van het waterschap geconstateerd dat sommige planten in de oeverzone van een beek afsterven doordat de plant is bedekt met een dun sliblaagje. Onbekend is op welke schaal dit heeft plaatsgevonden en wat de effecten op langere termijn zijn. Chemische verontreiniging Zoals bij 3.2 al is opgemerkt is het effect van overstroming op de chemische kwaliteit van de overstroomde bodem gering, uitgezonderd de situatie bij de beek De Dommel (zie paragraaf 4). De herkomst van de slibdeeltjes bij een situatie van wateroverlast is hierbij een belangrijke factor (zie paragraaf 2). Bij consumptiegewassen is het aannemelijk dat aanhangende slibdeeltjes geen verhoogde gehalten aan chemische stoffen bevatten die de voedselveiligheid bedreigen. Bij grasland dat wordt aangewend voor begrazing of hooiland zullen de weinige resterende slibdeeltjes die niet door hemelwater of beregening zijn afgespoeld naar verwachting geen probleem veroorzaken voor consumptie door vee. Opgemerkt dat bovenstaande analyse vanuit expert judgement is verricht. Uitspraken over voedselveiligheid vallen buiten de bevoegdheden van een waterschap, hiervoor dient advies ingewonnen te worden bij de betreffende instanties als de NVWA (Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit). Verontreiniging met micro-organismen Van nature zijn er in oppervlaktewater diverse soorten micro-organismen (bacteriën, virussen, protozoa) aanwezig die onderdeel zijn van het aquatisch ecosysteem. Externe bronnen kunnen zorgen voor extra belasting van het water met organismen die van nature niet voorkomen, waarvan sommige pathogeen (ziekteverwekkend) kunnen zijn. Gedacht kan worden aan immissies vanuit de rioolwaterketen, uitspoeling van dierlijke mest, uitwerpselen van grote populaties watervogels. Ook in de bodem zijn van nature diverse soorten bacteriën aanwezig. Door overstroming met oppervlaktewater met verhoogde gehalten aan pathogenen of het uitrijden van dierlijke mest kunnen ook in de bodem pathogene bacteriën aanwezig zijn. Of er voor de (landbouw)bodem na een situatie van wateroverlast sprake is van gezondheidsrisico s voor mens en dier is het gevolg van diverse factoren: 1. besmettingsbron: allereerst dient er een bron van besmetting te zijn. Zoals eerder beschreven bepaald de herkomst van het water voor een belangrijk deel het risico op de aanwezigheid van pathogenen. 2. teelt: indien besmetting mogelijk is, bepaalt de specifieke teelt en de teeltperiode of er een specifiek gezondheidsrisico aanwezig is. 3. omgevingsfactoren: bepaalde pathogenen in de bodem kunnen resistent zijn, variërend van enkele dagen tot enkele maanden. De overlevingstijd van microorganismen wordt beïnvloed door temperatuur (overlevingstijd neemt toe bij lagere temperatuur), vochtigheid van de bodem (overlevingstijd neemt toe in vochtig milieu), aantal zonuren (overlevingstijd neemt af bij meer zonuren door effect UV-licht) en de beschikbaarheid van zuurstof (overlevingstijd neemt af voor aërobe bacteriën bij zuurstofloze omstandigheden). Anaërobe omstandigheden vormen een belangrijke risico-beperkende factor. Het effect van waterberging op dierziekten lijkt beperkt. Van frequent overstroomde gebieden, zoals uiterwaarden zijn geen grote uitbraken of infecties bekend [STOWA, 2003]. De blootstelling en de weerstand van mens en dier bepalen uiteindelijk het gezondheidsrisico. Het is aan de bevoegde instanties (vb. GGD of NVWA) om hier uitspraken over te doe, dit is geen taak voor een waterschap. In het risicobeheer kan rekening worden gehouden met de mogelijke aanwezigheid van pathogenen door uit voorzorg enkele weken overstroomd grasland niet te beweiden of te 6

7 hooien. Voor consumptiegewassen kan de producent overwegen om onderzoek te verrichten m.b.t. voedselveiligheid. Conclusies: - Over het algemeen zijn er voor landbouwkundig gebruik weinig negatieve effecten te verwachten ten aanzien van de visuele en chemische kwaliteit. Neerslag of beregenen zorgen voor verdere afspoeling van slibdeeltjes die op planten zijn achtergebleven. - Effecten van pathogenen op vegetatie en het landbouwkundig gebruik worden bepaald door de herkomst van het water, de specifieke teelt en omgevingsfactoren. Bepaalde risico s voor gezondheid van mens en/of dier kunnen (uit voorzorg) worden gemitigeerd door tijdelijk geen beweiding uit te voeren of te hooien (oordeel op basis van expert judgement). Voor consumptiegewassen kan de producent overwegen om onderzoek te laten verrichten met betrekking tot voedselveiligheid. Opmerking: een waterschap is niet bevoegd voor het geven van oordelen over voedselveiligheid. Het is aan de betreffende instanties om hier adviezen over te geven, zoals de GGD en NVWA. 4. Effecten van wateroverlast op bodem in Dommeldal m.b.t. zware metalen 4.1 Kwaliteit oeverpercelen Dommeldal In de Vlaamse en Nederlandse Kempen is door de zinkertsverwerkende industrie een grootschalige historische verontreiniging met zware metalen (cadmium en zink) ontstaan. Het oppervlaktewaterwatersysteem van de Dommel heeft decennialang afvalwater ontvangen vanuit de zinkfabriek in Overpelt. Ondanks dat afvalwaterzuivering werd toegepast zijn in de waterbodem en oppervlaktewater sterke verontreinigingen met zware metalen aangetroffen, die een impact hebben op de kwaliteit van de beek. Door natuurlijke overstromingen in het Dommeldal zijn oeverpercelen verontreinigd geraakt door sedimentatie van verontreinigde slibdeeltjes. Door de grootschaligheid van de diffuse verontreiniging met zware metalen in de Kempen (met name in het Dommeldal) is enige beïnvloeding van oeverpercelen door natuurlijke overstroming niet te voorkomen. Actuele natuurlijke overstromingen zullen de bodemkwaliteit niet verder verslechteren. Het wettelijk kader m.b.t. de verontreinigde bodems is de Wet Bodembescherming, waarvoor de provincie het bevoegd gezag is. 4.2 Effecten op landbouwbodems en landbouwkundig gebruik Door Projectbureau Actief Bodembeheer de Kempen (ABdK) zijn in samenwerking met het kennisinstituut Alterra voor het Dommeldal teeltadviezen gegeven voor enkele typen gewassen. De teeltadviezen in overleg met ZLTO en LLTB tot stand gekomen. Samenvattend kan gesteld worden dat de daadwerkelijke impact van gestuurde waterberging op een specifiek landbouwperceel afhangt van meerdere factoren, zoals de specifieke ligging in het gebied, het cadmiumgehalte, de zuurgraad en de specifieke teelt. Het telen van schorseneren, prei en waspeen op percelen met hoge cadmiumgehalten wordt ontraden, terwijl het telen van gerst (veevoer) en maïs tot weinig problemen leidt. Er zijn geen effecten voor de kwaliteit van melk en (spier)vlees afkomstig van vee dat graast op percelen met hoge cadmiumconcentraties. Wel kan orgaanvlees volgens de Warenwetnorm te hoge gehalten cadmium bevatten; deze mogen niet in de voedselketen terecht komen. Daarnaast is onderzoek gedaan naar de risico s voor terrestrische ecologie en zijn aanbevelingen gedaan voor inrichtings- en beheersmaatregelen; door het waterschap wordt hier bij herinrichting zoveel als mogelijk rekening mee gehouden. 7

8 Verder worden lokaal verontreinigingen in de beekdalen van Kleine Dommel, Tongelreep, Boschloop en Buulder Aa aangetroffen; de directe belasting van deze beken met zware metalen is vergeleken met de Dommel gering. Meer informatie over de verontreinigingen in het Kempengebied is te vinden op de website of Conclusies: - De bodem van percelen in het Dommeldal die regelmatig van nature zijn overstroomd kunnen sterke verontreinigingen met zware metalen bevatten. Het betreft een historische diffuse verontreiniging. Het wettelijk kader m.b.t. de verontreinigde bodems is de Wet Bodembescherming, waarvoor de provincie het bevoegd gezag is. - Er zijn door Projectbureau ABdK teeltadviezen uitgegeven voor land- en tuinbouw in het verontreinigde gebied. Er blijken geen risico s te zijn voor de kwaliteit van melk en spiervlees. Voor natuurgebieden zijn ecologische risico s in beeld gebracht en zijn adviezen uitgewerkt hoe deze beheerst kunnen worden. Referenties: STOWA, Waterberging op landbouwgronden. Effecten op plant- en dierziekten en contaminanten, rapportnummer , oktober 2003 Zoest van R., Maessen M., Van der Pouw Kraan E. Beïnvloedt waterberging de bodem van natuur- en landbouwgebieden?, artikel in Bodem, nummer 2, april 2011 Van der Meulen E., Joziasse J., Vink J., Penailillo Burgos R.S., Jaimes Jaimes J.A., Rodriguez Aguilera D., Klaver G.T, De invloed van inundatieduur en frequentie op de bodemkwaliteit langs de Dommel, Deltares, december Waterschap Aa en Maas, Feitenrapport wateroverlast mei juni 2016, 12 augustus