Niveau mbo. Niveau MBO. Een analyse van niveau-aanduidingen in de kwalificatiestructuur van het mbo

Transcriptie

1 Niveau MBO Een analyse van niveau-aanduidingen in de kwalificatiestructuur van het mbo Het Coördinatiepunt Juni

2 1. Inleiding Er zijn diverse redenen voor het doen van onderzoek naar de onderbouwing van niveaus in de kwalificatiestructuur. In 2007 schrijft staatssecretaris Van Bijsterveldt-Vliegenthart dat zij een transparante en vergelijkbare onderbouwing wenst voor de niveaus van de uitstromen 1 in de kwalificatiedossiers. Deze transparantie is van belang voor de ontwikkeling van opleidingsprogramma's en voor een heldere informatievoorziening aan het bedrijfsleven. In haar brief schrijft zij dat ook de Inspectie behoefte heeft aan transparantie in de MBOniveaus ten behoeve van haar toeziende taak op de uitvoering van examens door MBOinstellingen. 2 Een andere reden voor dit onderzoek is dat het Coördinatiepunt bij de toetsing van de kwalificatiedossiers zich soms afvraagt of - op basis van de beschrijvingen in de kwalificatiedossiers - voor de uitstroom op het juiste niveau is gekozen. Het Coördinatiepunt wil deze kwalificatiedossiers graag vergelijken met andere kwalificatiedossiers die op eenzelfde niveau zijn gepositioneerd. De ontwikkelingen rond het European Qualification Framework (EQF) vormen eveneens aanleiding voor dit onderzoek. Het EQF werd vastgesteld door het Europees Parlement en Europese Raad in april 2008 en fungeert als een gemeenschappelijk referentiekader voor Europese diploma s in het onderwijs. Verschillende Europese lidstaten ontwikkelen een Nationaal Kwalificatiekader (of National Qualification Framework: NQF) waarin zij de waardering van nationale diploma's vastleggen, met de bedoeling deze diploma s aan het EQF te koppelen. Hierbij speelt voor het MBO de vraag of de niveaus 1 tot en met 4 generiek gekoppeld kunnen worden aan het EQF, of dat er per uitstroom een afweging moet worden gemaakt met welk niveau uit EQF dit overeen komt. De koppeling van de MBO-uitstromen aan het EQF is in de periode eind begin 2009 onderzocht door het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt (KBA). Het KBA heeft dit gedaan aan de hand van een steekproef van 28 kwalificatiedossiers met in totaal 38 uitstromen. Het rapport van KBA maakte deel uit van het bredere onderzoek naar de invoering van competentiegerichte kwalificatiedossiers in het MBO, waartoe opdracht was gegeven door de Tweede Kamer. KBA concludeert dat de niveaus in kwalificatiedossiers globaal redelijk goed overeen stemmen met de referentieniveaus van het EQF. Wel voegt KBA hier aan toe dat niet van een eenduidige één-op-één-relatie kan worden gesproken. 3 De steekproef van KBA is beperkt van omvang en onderzoekt slechts enkele sectoren. De uitstromen in de kwalificatiedossiers waarbij het Coördinatiepunt in de toetsing opmerkingen heeft gemaakt over de onderbouwing van het niveau, bleven buiten dit onderzoek. In onderliggend onderzoek heeft het Coördinatiepunt getracht een breder beeld te schetsen van het niveau van de uitstromen in het MBO door het nemen van een grotere steekproef over meerdere sectoren 4 en daarnaast een analyse te maken van de toetsopmerkingen van de afgelopen toetsjaren. De hoofdvraag van dit onderzoek is: Hoe transparant zijn de niveau-aanduidingen in de MBO-kwalificatiedossiers? Bij deze vraag is gekeken of de kwalificatiedossiers op een zelfde niveau vergelijkbaar zijn. Daarvoor zijn een aantal indicatoren die het niveau van een uitstroom bepalen bekeken en 1 In de kwalificatiestructuur is een uitstroom een volwaardig diploma, een kwalificatie voor de arbeidsmarkt. 2 Brief OCW aan MBO Raad, COLO, Paepon, Procesmanagement herontwerp kwalificatiestructuur, Kwalificatiestructuur en Coördinatiepunt, d.d. 20 september KBA, De Nederlandse competentiegerichte kwalificatiestructuur gewogen (januari 2009) Er is een steekproef genomen van de meest recente kwalificatiedossiers, namelijk van cohort

3 vergeleken. Tevens is door middel van een steekproef onderzocht of uitstromen op verschillende niveaus inderdaad van elkaar te onderscheiden zijn op basis van deze indicatoren. Daarnaast is geanalyseerd hoe vaak in de toetsing van alle kwalificatiedossiers er door het Coördinatiepunt opmerkingen zijn gemaakt over het gekozen niveau en wat die opmerkingen inhouden. Een tweede onderzoeksvraag vloeit hieruit voort en is afhankelijk van het antwoord op de hoofdvraag. Deze vraag luidt: Is een één-op-één koppeling van de Nederlandse MBO-kwalificatiestructuur met het European Qualifications Framework (EQF) mogelijk? Verwacht wordt dat naarmate er meer transparantie is binnen en tussen de niveaus in de kwalificatiestructuur, deze koppeling eenvoudiger te maken is. De aanpak van het onderzoek wordt uitgewerkt in paragfaaf 2. De resultaten van de kwantitatieve en kwalitatieve analyse, en van de toetsing zijn hieronder opgenomen in paragraaf 3. Meer gedetailleerde analyses waarin de niveaus apart worden beschreven vindt u in bijlage 1 (analyse van de steekproef) en bijlage 3 (overzicht van de toestopmerkingen). Op basis van deze analyses hebben we een antwoord gegeven op de eerste onderzoeksvraag: hoe transparant zijn de niveau-aanduidingen in de MBOkwalificatiedossiers? Tevens is gekeken of er nog verdere verbetering van de transparantie van de niveau-aanduiding in de kwalificatiestructuur mogelijk is. In paragraaf 4 wordt beschreven in hoeverre de EQF-descriptoren terug te vinden zijn in de kwalificatiedossiers en wordt een inschatting gemaakt van de verwachting of de kwalificatiedossiers eenduidig te koppelen zijn aan het EQF. 3

4 2. Aanpak analyse kwalificatiestructuur De term 'niveau' binnen de kwalificatiestructuur verwijst naar de aanduiding van het niveau van de beroepsuitoefening, gebaseerd op de mate van verantwoordelijkheid en complexiteit. 5 Binnen het MBO bestaan er vier verschillende niveaus; niveau 1 tot en met 4. Voor het vaststellen van een niveau zijn twee indicatoren van belang: verantwoordelijkheid en complexiteit. Onder verantwoordelijkheid wordt verstaan: de mate waarin een beroepsbeoefenaar aanspreekbaar is op zijn eigen handelen en op de gevolgen daarvan voor het (beroepsmatig) handelen door anderen. Hierbij kan hij bijvoorbeeld alleen verantwoordelijk zijn voor zijn eigen werk, maar ook voor dat van anderen. Onder complexiteit verstaan we: de mate waarin sprake is van routinematige of niet-routinematige procedures en van nieuwe oplossingsprocedures. 6 Wanneer we in dit onderzoek antwoord willen vinden op de vraag in hoeverre de verschillende niveaus vergelijkbaar zijn uitgewerkt in de kwalificatiedossiers, wordt er in eerste instantie naar deze twee indicatoren gekeken. Er is daarom een kwalitatieve tekstanalyse uitgevoerd op twee onderdelen uit deel B van het kwalificatiedossier, die gerelateerd zijn aan deze twee indicatoren, namelijk: Rol en verantwoordelijkheden en Complexiteit. Omdat binnen het EQF kennis en vaardigheden direct gekoppeld worden aan de niveaubepaling, is er in ons onderzoek ook een kwalitatieve analyse uitgevoerd op de beschreven kennis en vaardigheden in deel C. Om onze tweede onderzoeksvraag te beantwoorden is deze informatie van belang. Daarnaast wordt in de inhoudelijke toelichting bij het Format aangegeven dat de onderbouwing van niveau ook terug kan komen in de hoeveelheid kerntaken, werkprocessen en/of competenties 7. Een hoger niveau van een uitstroom ten opzichte van een andere uitstroom kan zichtbaar zijn door het toevoegen van kerntaken, werkprocessen en/of competenties. In dit onderzoek is daarom ook een kwantitatieve analyse uitgevoerd waarbij is gekeken naar: - het aantal kerntaken per uitstroom per niveau - het aantal werkprocessen per uitstroom per niveau - het aantal competenties per uitstroom per niveau - de frequentie van competenties per niveau In de kwantitatieve en kwalitatieve analyses worden verschillende onderdelen van het kwalificatiedossier bekeken die bij de onderbouwing van het niveau van belang worden geacht. Het Coördinatiepunt heeft onderzocht in hoeverre uitstromen van hetzelfde niveau vergelijkbaar zijn uitgewerkt, en of verschillende niveaus onderling goed zijn afgebakend en een duidelijke opbouw laten zien. Voor het vergelijkbaar onderbouwen van niveaus hebben de kenniscentra gebruik gemaakt van het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus dat in 2006 door hen is opgesteld (zie bijlage 4). In dit document worden de vier niveaus getypeerd in termen van rol, verantwoordelijkheid, zelfstandigheid, aard van het werk, kennis en vaardigheden. Bij de kwalitatieve analyse is gebruik gemaakt van dit standaarddocument. Er is gekeken in hoeverre de beschrijvingen in de kwalificatiedossiers inderdaad overeenstemmen met dit standaarddocument, en dus onderling vergelijkbaar zijn. In 2008 is er een nieuw standaarddocument opgesteld, waarin aansluiting bij de EQFdesciptoren is gezocht. Dit document, genaamd Descriptoren voor de MBO-niveaus en het 5 Ontleend aan begrippenlijst COLO, april idem 7 Kwalificaties voor competentiegericht beroepsonderwijs, Stuurgroep Competentiegericht Beroepsonderwijs, april

5 Ad-niveau is opgenomen in bijlage 5. Omdat er sinds de zomer van 2008 nauwelijks nieuwe kwalificatiedossiers zijn ontwikkeld, is dit document amper door de kenniscentra gebruikt. In dit onderzoek is daarom alleen gebruik gemaakt van het standaarddocument uit Wel zal in paragraaf 3 gekeken worden of het document uit 2008 bijdraagt aan verdere transparantie van de kwalificatiestructuur en betere koppeling aan het EQF. Selectie van de uitstromen Voor het onderzoek is een representatieve steekproef van uitstromen genomen. Om tot een dwarsdoorsnede van de kwalificatiestructuur te komen zijn van ieder kenniscentrum op ieder niveau twee uitstromen aselect gekozen van het meest recente cohort Voor niveau 2 zijn 33 uitstromen opgenomen 8, voor niveau 3 en 4 zijn dit beiden 34 uitstromen. Voor niveau 1 kent de kwalificatiestructuur in totaal 22 uitstromen. Deze zijn allemaal in de steekproef opgenomen. Dit houdt in dat er in totaal 123 uitstromen bestudeerd zijn - op een totaal van 641 uitstromen (dit is ca. 20%). Alle uitstromen die in deze steekproef zijn opgenomen zijn te vinden in bijlage 2. Voor het kwantitatieve onderdeel van het onderzoek, dus de aantallen kerntaken, werkprocessen en competenties zijn alle 641 uitstromen onderzocht. Toetsing Aanvullend op de kwantitatieve en kwalitatieve analyses heeft het Coördinatiepunt een analyse gemaakt van de opmerkingen die uit de toetsing van de kwalificatiedossiers naar voren zijn gekomen. Gekeken is hoe vaak er opmerkingen zijn gemaakt over het gekozen niveau, welke kwalificatiedossiers dit betrof en wat de opmerkingen inhouden. Er is een lijst gemaakt met opmerkingen die nog steeds relevant zijn. Daar waar kenniscentra de gesignaleerde problemen hebben opgelost, is dat aangegeven. Deze aanvullende analyse is opgenomen in bijlage 3. EQF Tenslotte is in paragraaf 4 het EQF naast de resultaten van de kwantitatieve en kwalitatieve analyses gelegd. Daarbij is bekeken of de niveaubeschrijvingen in de kwalificatiedossiers vergelijkbaar zijn met het EQF, of dat deze heel anders zijn wat betreft opbouw en beschrijving van het niveau. Er wordt antwoord gegeven op de vraag in hoeverre een éénop-één koppeling mogelijk lijkt. 8 KOC heeft slechts één uitstroom op niveau 2. 5

6 3. Resultaten analyse Op basis van 123 onderzochte uitstromen concludeert het Coördinatiepunt dat de niveauaanduidingen in de MBO-kwalificatiedossiers over het geheel transparant zijn. Dit geldt voor zowel uitstromen op een gelijk niveau als voor uitstromen op opeenvolgende niveaus. Er is nog wel een klein aantal uitstromen dat buiten de bandbreedtes valt. Deze conclusie wordt hieronder toegelicht. De gedetailleerde resultaten zijn te vinden in de bijlages 1 en 3 van dit rapport. Aanduiding van uitstromen op een gelijk niveau Het niveau van de beroepsuitoefening wordt in de eerste plaats aangeduid en onderbouwd in deel B van het kwalificatiedossier, namelijk bij de onderdelen Rol en verantwoordelijkheden en Complexiteit. Een tekstanalyse van deze onderdelen op alle niveaus maakt duidelijk dat deze onderdelen per niveau vergelijkbaar zijn uitgewerkt. Deze transparantie is waarschijnlijk het gevolg van het gebruik van het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus, dat in vrijwel alle gevallen zichtbaar is toegepast. Het komt wel voor dat begrippen die in het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus bij een bepaald niveau zijn genoemd, worden gebruikt bij een hoger of lager niveau. Echter, in de onderzochte uitstromen heeft dit niet tot verwarring geleid over het gekozen niveau van de uitstroom en wordt de keuze meestal goed onderbouwd. Uit de cijfers rond aantallen kerntaken, werkprocessen en competenties blijkt dat er aanzienlijke verschillen zijn binnen uitstromen op een gelijk niveau. Hoewel het aantal kerntaken binnen een zelfde niveau niet sterk uiteen loopt, is er wel een grote variatie in het aantal gekozen werkprocessen en competenties. Toch leidt dit niet tot verwarring voor wat betreft de niveaukeuze. Het beeld van het niveau van de uitstroom wordt namelijk bepaald door een combinatie van verantwoordelijkheid, zelfstandigheid en complexiteit enerzijds en aantallen werkprocessen en competenties anderzijds. Wanneer een uitstroom op niveau 2 bijvoorbeeld veel werkprocessen kent, is juist de complexiteit daarvan vaak beperkt in vergelijking tot een andere uitstroom op hetzelfde niveau die veel minder werkprocessen hoeft te beheersen. Alleen aantallen kerntaken, werkprocessen en competenties zeggen dus niet zo veel, dit moet altijd in de context van de gehele uitstroom worden gezien. Een groot aantal werkprocessen hoeft dus niet per definitie te duiden op een complexere beroepsuitoefening. Uit de analyse komt verder naar voren dat, naast kwantitatieve verschillen, er ook een grote variatie in kerntaken, werkprocessen en competenties én in rollen en verantwoordelijkheden bestaat. Dit lijkt het gevolg van de diversiteit aan beroepen binnen de kwalificatiestructuur. Met name bij niveau 4 is er een grote verscheidenheid aan rollen en de vereiste kennis voor de beroepsuitoefening. Niveau 4 van de kwalificatiestructuur bevat bijvoorbeeld vakmensen met hele specialistische kennis, maar ook managers en ondernemers. Gemeenschappelijk hebben zij de mate van verantwoordelijkheid voor het eigen werk en een hogere mate van complexiteit. Meer dan bij de andere niveaus is op niveau 4 sprake van een grote 'bandbreedte'. Dat maakt het onderling vergelijken van uitstromen op niveau 4 lastiger dan op de andere niveaus. De transparantie tussen de niveaus is echter wel geborgd, er is namelijk altijd een verschil zichtbaar met kwalificaties op niveau 3. Aanduiding van uitstromen op opeenvolgende niveaus Omdat de onderbouwing van niveau 1 tot en met 4 op behoorlijk transparante wijze is gebeurd, kunnen deze niveaus ook onderling goed worden vergeleken. Uit onze analyses blijkt dat er een duidelijke afbakening tussen ieder niveau bestaat, en bovendien is een duidelijke opbouw zichtbaar. Hoe hoger het niveau, hoe hoger de mate van verantwoordelijkheid, zelfstandigheid en complexiteit. Ook wanneer we naar het aantal kerntaken, werkprocessen en competenties kijken zien we een duidelijke opbouw. Voor alle uitstromen op alle niveaus zijn vier competenties het meest gekozen: Instructies en 6

7 procedures opvolgen, Samenwerken en overleggen Materialen en Middelen inzetten en Vakdeskundigheid toepassen. Waar op niveau 1 het aantal competenties vaak beperkt blijft tot deze kern, worden op de opeenvolgende niveaus uiteenlopende competenties van belang. Tenslotte is in de analyse ook gekeken naar Vakkennis en vaardigheden. Uit de kwalitatieve en kwantitatieve analyse komt naar voren dat het onderdeel Vakkenis en vaardigheden in deel C niet transparant is uitgewerkt. Er wordt bij de beschrijving van dit onderdeel niet of nauwelijks gebruik gemaakt van standaardtaal. De verschillen tussen de beschrijving van Vakkennis en vaardigheden zijn zeer groot en lijken eerder ingegeven door verschillen tussen sectoren, dan door het verschil in niveau Het Coördinatiepunt constateerde al eerder dat Vakkenis en vaardigheden niet transparant is uitgewerkt in de kwalificatiedossiers en heeft hiertoe aanbevelingen gedaan 9. De kenniscentra zijn bezig met het maken van nadere afspraken hierover. In deel B, bij Complexiteit, wordt de aard van de kennis wel transparant en consistent benoemd en is over het algemeen overeenkomstig het niveau van de uitstroom. Op basis van de kwantitatieve en kwalitatieve analyse van de steekproef concludeert het Coördinatiepunt dat de aanduiding van niveaus in de kwalificatiestructuur zowel binnen niveaus als op opeenvolgende niveaus transparant is. Daarbij moet worden aangetekend dat een totaal gelijke beschrijving per niveau niet mogelijk en niet wenselijk is. Dit zou geen recht doen aan de diversiteit van de onderliggende beroepen. De omschrijvingen van Rol en verantwoordelijkheden en Complexiteit binnen één niveau zullen nooit volledig gelijk zijn; altijd is er bepaalde een bandbreedte waarbinnen de mogelijkheden zijn weergegeven. Binnen een uitstroom kan er sprake zijn van een 'beperkte invulling' van het niveau, bijvoorbeeld wanneer het aantal rollen van de beroepsbeoefenaar beperkt blijft tot één, of hij weinig verantwoordelijkheden heeft. Ook de complexiteit van de beroepsbeoefening en de kennis- en vaardigheden kunnen relatief beperkt zijn, maar wel passend bij de gekozen niveau-aanduiding. Daarnaast zijn er uitstromen met een brede invulling van het niveau. Hierbij valt te denken aan uitstromen die verschillende rollen vervullen of veel verantwoordelijkheden hebben. Ook de aard van het werk of de benodigde kennis kunnen breed zijn uitgewerkt, of een uitstroom kan veel kerntaken hebben. Standaardisering betekent in dit geval dus dat er vier bandbreedtes worden aangegeven. Daarbinnen kunnen uitstromen dus wel enigszins verschillen. Toetsing: Uitstromen buiten de bandbreedte In de toetsing heeft het Coördinatiepunt een aantal keer de vraag gesteld of er bij een uitstroom het juiste niveau is gekozen. Deze vraag is alleen gesteld wanneer een uitstroom zeer duidelijk buiten het algemene patroon viel; buiten de vier bandbreedtes. Het Coördinatiepunt heeft niet de mogelijkheid om zich te onthouden van een positief advies bij deze uitstromen. Het huidige Toetsingskader biedt hiervoor te weinig handvatten. Wat de bandbreedte van een bepaald niveau is, is namelijk niet vastgelegd. Het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus is slechts een adviesdocument en is niet vastgesteld door de ketenpartners. Van de 241 kwalificatiedossiers heeft het Coördinatiepunt bij 17 dossiers in de toetsing in de afgelopen jaren opmerkingen gemaakt over het gekozen niveau. Bij 6 dossiers is dit naar aanleiding van de toetsing naar tevredenheid aangepast. In bijlage 3 is opgenomen om welke 11 kwalificatiedossiers het gaat, wat de reden voor de opmerking is en of er al actie is ondernomen. Over het algemeen gaat het om uitstromen die - in verhouding met andere uitstromen in het kwalificatiedossier - extra kerntaken hebben zonder dat dit gevolgen heeft voor rol & verantwoordelijkheid. Ook komt het voor dat uitstromen een grotere mate van verantwoordelijkheid lijken te hebben, zonder dat dit gevolgen heeft voor het niveau. 9 Naar meer balans in de kwalificatiestructuur. Advies Coördinatiepunt Toetsing Kwalificaties MBO over verdere verbetering van de kwalificatiestructuur. Februari

8 Er is dus slechts een klein aantal kwalificatiedossiers (11 dossiers = ca. 5 %) waarover twijfel bestaat van het gekozen niveau. Het Coördinatiepunt kan hier strikter op toetsen, indien er scherpere criteria worden vastgesteld. Hierover zullen, mede in het kader van het EQF, in de volgende paragraaf aanbevelingen worden gedaan. 8

9 4. MBO-uitstromen en het EQF Uit het voorgaande hoofdstuk van dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat de niveaus 1 tot en met 4 in de kwalificatiedossiers redelijk transparant zijn uitgewerkt. De verschillen in aantallen werkprocessen en competenties zijn aanwezig, maar leiden niet tot verschillen in niveau. Per niveau kan een duidelijke afbakening van de mate van verantwoordelijkheid, zelfstandigheid, complexiteit en kennis worden gemaakt. Uit het toetsproces zijn enkele uitzonderingen gebleken, maar het gaat daarbij slechts om een beperkt aantal kwalificatiedossiers. De vraag naar aanleiding van de resultaten uit de analyses is of een één-op-één koppeling van de Nederlandse MBO-kwalificatiestructuur met het European Qualifications Framework (EQF) mogelijk is. Dit is de tweede onderzoeksvraag in dit rapport. Om deze vraag goed te kunnen beantwoorden zal eerst kort toegelicht worden wat het EQF precies inhoudt, en hoe het EQF in Nederland zal worden geïmplementeerd. Vervolgens wordt het EQF naast de MBO kwalificatiestructuur gelegd. Zijn beide structuren vergelijkbaar, of zijn deze heel verschillend wat betreft opbouw en beschrijving van het niveau? Het EQF Het EQF is naar aanleiding van de Lissabondoelstellingen uit 2000 ontwikkeld. De verschillende Europese landen willen met een EQF een meer transparante kwalificatiestructuur waardoor kwalificaties tussen landen beter vergelijkbaar worden. Het EQF is een vertaalinstrument dat landen in staat stelt hun eigen kwalificatiestructuren duidelijk te maken in Europees verband. Dit kunnen zij doen door individuele kwalificaties te koppelen aan het EQF. Om deze koppeling te vereenvoudigen wordt aanbevolen om eerst een National Qualification Framework (NQF) te ontwikkelen. Dit is echter niet verplicht. Nederland heeft positief gereageerd op het EQF en is op dit moment bezig om een NQF te ontwikkelen. Hoe dit nationale kader er precies uit komt te zien is nog niet duidelijk. Zoals gezegd is het EQF is een vertaalinstrument. Het is vormgegeven als een raamwerk, opgebouwd uit acht referentieniveaus en drie descriptoren: kennis, vaardigheden en competentie. Voor ieder referentieniveau is aangegeven wat een lerende kent, begrijpt, en kan doen (zie bijlage 6 voor een overzicht). De acht niveaus bestrijken alle mogelijke kwalificaties, beginnend bij welke aan het eind van de leerplicht worden verworven tot aan de kwalificaties die worden toegekend op het hoogste niveau van het academisch onderwijs. Het referentieniveau is onafhankelijk van hoe een persoon kennis en vaardigheden heeft verworven, het zegt dus niets over de vorm van de opleiding. Vergelijking EQF MBO Kwalificatiestructuur Voordat we het EQF met de kwalificatiestructuur van het MBO vergelijken, moet duidelijk zijn welke terminologie beide systemen hanteren en of deze vergelijkbaar is. In beide gevallen wordt er namelijk gesproken over kennis, vaardigheden en competenties. Maar wordt daar ook hetzelfde onder verstaan? Wat betreft kennis en vaardigheden komen de begrippen wel in grote lijnen overeen. Maar onder de term competentie wordt iets anders verstaan. Wanneer binnen het EQF over competenties wordt gesproken, spreekt men over de mate van verantwoordelijkheid en zelfstandigheid. Dit komt overeen met de onderdelen Rol en verantwoordelijkheden en Complexiteit. Maar, in aanvulling het EQF wordt binnen de kwalificatiestructuur van het MBO onder competenties een samenstelling van vaardigheden, kennis en houding verstaan. Wanneer het EQF naast de kwalificatiestructuur van het MBO wordt gelegd zal het begrip competentie vergeleken moeten worden met de onderdelen Rol en verantwoordelijkheden en Complexiteit uit deel B van de kwalificatiedossiers. De kennis en vaardigheden uit het EQF dienen vergeleken worden met de beschrijving van kennis & vaardigheden in deel C, en met het onderdeel complexiteit in deel B van het kwalificatiedossier. Dit leidt tot het volgende constateringen: 9

10 1) De beschrijving in het EQF van verantwoordelijkheid en zelfstandigheid de descriptor competentie is goed vergelijkbaar met de beschrijvingen in de kwalificatiedossiers. Dezelfde terminologie wordt gebruikt. Zowel in het EQF als in de kwalificatiedossiers is aangegeven of de beroepsbeoefenaar bijvoorbeeld werkt onder directe supervisie of verantwoordelijkheid draagt voor het werk van anderen. Bovendien komen de beschrijvingen van de referentieniveaus 1 tot en met 4 in het EQF overeen met de beschrijvingen zoals die binnen de kwalificatiedossiers worden gebruikt voor niveau 1 tot en met 4. Daarbij merken wij op dat het kader van EQF veel minder uitgebreid is het standaarddocument dat bij de ontwikkeling van de kwalificatiedossiers is gebruiker, maar komt wel overeen. 2) De beschrijving van vaardigheden in het EQF komt op twee plaatsen in de kwalificatiedossiers terug. Enerzijds bij het onderdeel complexiteit in deel B, anderzijds bij de kennis & vaardigheden in deel C. Ook hier kan gesteld worden dat de beschrijvingen van de referentieniveaus 1 tot en met 4 in het EQF overeen met de beschrijvingen zoals die binnen de kwalificatiedossiers worden gebruikt voor niveau 1 tot en met 4. Echter, in de kwalificatiedossiers wordt bij de beschrijving van kennis & vaardigheden in deel C nog weinig gebruik gemaakt van de terminologie uit het EQF. 3) Voor de beschrijving van kennis geldt hetzelfde als bij vaardigheden. De niveaus zijn goed vergelijkbaar, alleen ontbreekt bij de beschrijving van kennis & vaardigheden in deel C de terminologie uit het EQF. 4) Uit het onderzoek van KBA komt naar voren dat met name op niveau 4 de vraag speelt op welk niveau de uitstromen worden ingeschaald 10. KBA sluit niet uit dat bepaalde uitstromen op niveau 4, zoals de middenkaderopleidingen, in het EQF vallen onder niveau 5. Wij concluderen echter dat de mate van kennis, vaardigheden, zelfstandigheid en verantwoordelijkheid die in het EQF bij niveau 5 worden beschreven niet in deze combinatie in de onderzochte kwalificatiedossiers voorkomt. Het komt bijvoorbeeld wel eens voor dat bij een uitstroom op niveau 4 kennis wordt genoemd die binnen het EQF op niveau 5 is geplaatst, echter de mate van verantwoordelijkheid en zelfstandigheid zijn daarbij wel terug te leiden tot niveau 4 binnen het EQF. Het Coördinatiepunt heeft tot op heden ook niet zo strikt op niveau getoetst dat in de toetsing deze afwijkingen zijn geconstateerd. 11 Indien gewenst, kan het Coördinatiepunt in de toetsronde van de dossiers voor cohort hier nog specifieker aandacht aan besteden en separaat over rapporteren. Bij de ingangstoets de toets die wordt uitgevoerd wanneer nieuwe uitstromen aan de kwalificatiestructuur worden toegevoegd wordt overigens wel strikt getoetst of de beoogde uitstroom wat betreft niveau voldoende is afgebakend van het HBO. Aanbeveling Coördinatiepunt: Op de vraag of een één-op-één koppeling mogelijk is, kan bevestigend worden geantwoord. De kwantitatieve en kwalitatieve analyses naar niveaus in de kwalificatiestructuur wijzen uit dat de onderbouwing van niveaus over het algemeen consistent en transparant in de kwalificatiedossiers is uitgewerkt. Er is veel variatie op niveau 4, maar de verschillen tussen de niveaus zijn helder. Mede hierdoor is het mogelijk om de uitstromen in de toekomst generiek te koppelen aan het EQF. De niveaus 1 tot en met 4 uit het EQF komen voldoende overeen met de beschrijvingen die worden gebruikt in de kwalificatiedossiers. De descriptoren van het EQF zijn niet één op één overgenomen in de kwalificatiedossiers, maar bij verschillende onderdelen van de kwalificatiedossiers zijn ondergebracht, vooral in Deel B, hoofdstuk 4, Rol en verantwoordelijkheden en 10 KBA, De Nederlandse competentiegerichte kwalificatiestructuur gewogen (januari 2008). 11 Slechts bij één dossier heeft het Coördinatiepunt opgemerkt dat het het niveau 4 duidelijk oversteeg. Het kenniscentrum heeft daarop het dossier dusdanig aangepast, dat het wel binnen de bandbreedte van niveau 4 viel. 10

11 Complexiteit. Daarbij merken wij op dat de standaarddocumenten voor de beschrijving van niveaus en de niveaubeschrijvingen in de kwalificatiedossiers veel uitgebreider zijn dan het EQF. Een koppeling tussen de kwalificatiedossiers en het EQF kan daarom nauwkeuriger gebeuren wanneer dit in combinatie met het standaarddocument gebeurt. Er zijn nog wel enkele verbeterpunten te noemen. Zo is in de vorige paragraaf gesignaleerd dat er enkele kwalificatiedossiers zijn waarbij de onderbouwing van het niveau sterk afwijkt van andere kwalificatiedossiers op hetzelfde niveau. Dit levert problemen op bij een generieke koppeling met het EQF. Bovendien zijn EQF-descriptoren met betrekking tot de beschrijving van kennis niet altijd eenduidig in de kwalificatiedossiers terug te vinden Deze verbeterpunten kunnen op korte termijn worden opgelost en zijn al deels opgelost. Colo heeft in 2008 een nieuw document opgeleverd dat aansluiting zoekt bij de descriptoren in het EQF. Dit document is als bijlage 5 bijgevoegd. Dit document is nog niet terug te vinden in de kwalificatiedossiers. De descriptoren voor de MBO-niveaus en het Adniveau bevatten, anders dan het document Standaard voor de beschrijving van de MBOniveaus, enkele elementen die direct verbonden zijn met de descriptoren van het EQF. Zo zijn verfijningen rond kennis aangebracht. Bij niveau 3 is bijvoorbeeld toegevoegd: 'kennis van feiten, processen en algemene begrippen van een werkgebied' - dit stemt overeen met de bewoordingen van het EQF. Wanneer deze termen ook opgenomen zouden worden in de kwalificatiedossiers, zouden de uitstromen eenduidiger gekoppeld kunnen worden aan het EQF omdat duidelijker is aangegeven welk type kennis verwacht wordt. Het Coördinatiepunt stelt daarom voor het standaarddocument uit 2008 door OCW vast te laten stellen in een beleidsregel. Alle dossiers die vanaf 2010 ontwikkeld worden zouden gebruik moeten maken van dit document. Bovendien zorgt verankering van het standaarddocument ervoor dat het niveau in kwalificatiedossiers eenduidig onderbouwd en onderling transparant door de kenniscentra zal moeten worden uitgewerkt. Het leidt ertoe dat het Coördinatiepunt meer handvatten heeft om de onderbouwing van het niveau te toetsen. Nu kan het Coördinatiepunt alleen toetsen of het beschreven niveau consistent is uitgewerkt in het kwalificatiedossier zelf. Het Toetsingskader kent geen heldere criteria die het ook mogelijk maken om te beoordelen of wel het juiste niveau is gekozen en of de onderbouwing van dit niveau wel vergelijkbaar is met andere kwalificatiedossiers. Nederland werkt aan de inrichting van een nationaal raamwerk (NQF). Dit NQF wordt in de loop van 2010 vastgesteld. Op dit moment is er nog discussie over een definitief ontwerp van het raamwerk. Het is nog niet duidelijk hoe het NQF er precies uit komt te zien. Het Coördinatiepunt signaleert dat het EQF, in combinatie met de vaststelling van het standaarddocument uit 2008, al voldoende handvatten biedt voor een directe koppeling in het MBO. Een NQF lijkt daarmee voor het MBO niet nodig te zijn. Als er toch een NQF wordt opgesteld, zal er opnieuw bekeken moeten worden of de MBO-niveaus direct te koppelen zijn aan dit NQF. Wellicht is een generieke koppeling van de MBO niveaus aan het EQF dan niet meer mogelijk, of kiest het NQF bewust om per uitstroom een afweging te maken. Als dat laatste het geval is, stelt het Coördinatiepunt voor om het kenniscentrum dat de uistroom ontwikkelt een inschatting te laten maken van het NQF en EQF niveau. Het Coördinatiepunt kan vervolgens in de reguliere toetsing van kwalificatiedossiers hierop toetsen. Tot slot In ons onderzoek hebben wij alleen gekeken naar de beschrijving van het niveau in het kwalificatiedossier, dus dat van een beginnend beroepsbeoefenaar. De Inspectie zou ook graag zien dat het niveau van de opleiding beter en meer transparant wordt geborgd. Dit onderzoek begon ook met het citeren van een brief van de staatssecretaris waarin dat is opgenomen. Hoe onderwijsinstellingen een kwalificatiedossier uitwerken in een opleiding 11

12 en of dit vergelijkbaar gebeurt met een andere instelling, kan niet worden geborgd in een kwalificatiedossier. Het kwalificatiedossier gaat immers over het wat niet over het hoe. Door meer transparantie in de beschrijving van het niveau van de beginnend beroepsbeoefenaar worden kwalificatiedossiers inhoudelijk wel beter vergelijkbaar en is een eerste vereiste voor transparantie en vergelijkbaarheid van diploma's gerealiseerd. 12

13 Bijlage 1: Analyse kwalificatiedossiers per niveau In deze bijlage worden per niveau de kwantitatieve en kwalitatieve resultaten van ons onderzoek geschetst. Het aantal kerntaken, werkprocessen en competenties worden in histogrammen gepresenteerd. Histogram 2 tot en met 4 heeft betrekking op alle kwalificaties op een bepaald niveau. Histogram 1 heeft betrekking op de steekproef. In de beschrijving wordt aandacht besteedt aan opvallende zaken die bij de steekproef aan het licht kwamen. Resultaten niveau 1 I) Aantallen en frequenties In de kwalificatiestructuur zijn er in totaal 22 uitstromen op niveau 1. Voor dit onderzoek zijn alle uitstromen op niveau 1 bekeken. Op de volgende pagina staan de resultaten grafisch weergegeven. Uit histogram 1 blijkt dat voor alle uitstromen op niveau 1 in totaal 15 van de 25 competenties zijn gekozen. Vier competenties komen in minstens 90% van het totaal aantal uitstromen voor, namelijk Instructies en procedures volgen, Materialen en middelen inzetten, Samenwerken en overleggen en Vakdeskundigheid toepassen. De overige drie histogrammen tonen de spreiding van het aantal kerntaken, werkprocessen en competenties op niveau 1. Bij de steekproef viel ook op, dat: 18 uitstromen op niveau 1 één kerntaak hebben. 1 uitstroom bestaat met één kerntaak en relatief veel werkprocessen. 2 uitstromen uit meerdere kerntaken bestaan. 2 uitstromen met 3 à 4 competenties enigszins onder het gemiddelde vallen. 2 uitstromen met 10 tot 11 competenties ruim boven het gemiddelde van het aantal competenties vallen. II)Tekst analyse Hieronder worden de resultaten van de tekstanalyse (kwalitatieve analyse) beschreven. Rol en verantwoordelijkheden In het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus worden drie verschillende rollen omschreven voor niveau 1: assisterend, ondersteunend en uitvoerend. 11 uitstromen vervullen zowel een assisterende als een uitvoerende rol. 7 uitstromen onderscheiden zich doordat zij uitsluitend een uitvoerende rol hebben. Alle beroepsbeoefenaars op niveau 1 dragen alleen verantwoordelijkheid voor het eigen werk. Dit werk wordt onder toezicht uitgevoerd. Ook wanneer er zelfstandig wordt gewerkt gebeurt dit onder supervisie. Complexiteit In het document Standaard voor de beschrijving MBO-niveaus wordt de complexiteit bepaald aan de hand van de aard van het werk en de aard van de benodigde kennis. Het werk op niveau 1 bevat volgens de kwalificatiedossiers standaardwerkwijzen en routinematige werkzaamheden. Het werk wordt uitgevoerd op basis van taakgerichte kennis. De uitstromen op niveau 1 verrichten volgens de beschrijvingen voornamelijk eenvoudige routinematige handelingen. Voor de uitvoering van het werk is taakgerichte kennis nodig en in de helft van de uitstromen algemene basiskennis, hoewel dit laatste in het Standaard- document wordt genoemd bij niveau 2. Vakkennis en vaardigheden Aansluitend bij de algemene basiskennis die vereist is voor de beroepsuitvoering, komen bij het onderdeel vakkennis en vaardigheden in de kwalificatiedossiers overwegend algemene technieken en kennis aan bod, zoals 'communicatieve vaardigheden' of 'apparatuur bedienen'. De toepassing van veiligheidsvoorschriften en kwaliteitsnormen is in veel gevallen ook bij de vakkennis opgenomen. 13

14 Historgram 1: Frequentie soort competentie per uitstroom Historgram 2: Frequentie aantal kerntaken per uitstroom 18 Niveau 1 16 Aantal uitstromen met x kerntaken Aantal kerntaken Historgram 3: Frequentie aantal werkprocessen per uitstroom Historgram 4: Frequentie aantal competenties per uistroom 11 Niveau 1 10 Niveau 1 Aantal uitstromen met x werkprocessen Aantal uitstromen waarbij x competenties gekozen zijn Aantal werkprocessen Gekozen aantal competenties 14

15 Resultaten niveau 2 I) Aantallen en frequenties In de kwalificatiestructuur zijn er in totaal 155 uitstromen op niveau 2. Voor dit overzicht zijn 33 uitstromen op niveau 2 bekeken. Uit histogram 5 blijkt dat de competenties die het meest frequent aan de werkprocessen op niveau 2 worden gekoppeld Instructies en procedures opvolgen, Vakdeskundigheid toepassen, Materialen en middelen inzetten en Samenwerken en overleggen zijn. Dit komt overeen met de belangrijkste competenties op niveau 1. Voor de uitstromen op niveau 2 zijn alle competenties uit de kwalificatiestructuur gekozen, in totaal 25. De overige drie histogrammen tonen de spreiding van het aantal kerntaken, werkprocessen en competenties op niveau 2. Bij de steekproef viel vervolgens op, dat: ongeveer een derde van de uitstromen 1 kerntaak heeft, nog een derde 2 kerntaken heeft en de overigen 3 of 4 kerntaken hebben. de spreiding van het aantal werkprocessen groot is. Eén opvallende uitstroom wijkt hiervan af doordat deze slechts 3 werkprocessen heeft. Hiermee heeft deze uitstroom op niveau 2 minder werkprocessen dan de uitstromen op niveau 1. uitstromen waarvan het aantal werkprocessen rond de modus ligt, sterk kunnen verschillen in het aantal gekozen competenties. II)Tekst analyse Rol en verantwoordelijkheden In het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus kan er voor niveau 2 gekozen worden uit twee rollen: uitvoerend of ondersteunend. In de onderzochte uitstromen heeft de beroepsbeoefenaar in vijf gevallen een assisterende rol, hoewel deze in de Standaard voor de beschrijving van MBO-niveaus alleen is opgenomen bij niveau 1. De beroepsbeoefenaar op niveau 2 is altijd verantwoordelijk voor zijn eigen werk en niet van dat van anderen. Twee uitstromen zijn hierop een uitzondering. De zelfstandigheid is in de onderzochte uitstromen eenduidig aangegeven: de beroepsbeoefenaar op niveau 2 krijgt vaak een opdracht die hij of zelfstandig of in een team uitvoert. Bij problemen kan hij altijd terugvallen op een collega. Het plannen en organiseren van het werk is meestal de verantwoordelijkheid van een leidinggevende. Eén uitstroom vormt hierop echter een uitzondering. Complexiteit In een aantal gevallen verschilt de verantwoordelijkheid van de beroepsbeoefenaar per situatie. Zo zijn bij eenvoudige werkzaamheden de verantwoordelijkheid en zelfstandigheid groter dan bij complexe werkzaamheden, die hij uitvoert met iemand anders. Bij complexe werkzaamheden werkt hij meestal ondersteunend. De aard van het werk en de vereiste kennis is in vrijwel alle onderzochte uitstromen in deel B zichtbaar uitgewerkt aan de hand van het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus. In de beschrijvingen voor niveau 2 is vaak sprake van routines, standaardwerkzaamheden, protocollen en andere vastomlijnde werkwijzen. Er wordt veel gebruik gemaakt van algemene basiskennis. Dit wordt in deel C vaak beroepsspecifiek uitgewerkt. Eén uitzondering is hierbij gevonden. Vakkennis en vaardigheden Bij de aard van de vakkennis en vaardigheden zijn op niveau 2 weinig uitstromen met veel vakkennis en vaardigheden. Veelal is deze beperkt en algemeen van aard maar zijn hier wel beroepsspecifieke elementen te herkennen. 15

16 Historgram 5: Frequentie soort competentie per uitstroom Historgram 6: Frequentie aantal kerntaken per uitstroom 60 Niveau 2 50 Aantal uitstromen met x kerntaken Aantal kerntaken Historgram 7: Frequentie aantal werkprocessen per uitstroom Historgram 8: Frequentie aantal competenties per uistroom 25 Niveau 2 30 Niveau 2 Aantal uitstromen met x werkprocessen Aantal uitstromen waarbij x competenties gekozen zijn Aantal werkprocessen Gekozen aantal competenties 16

17 Resultaten niveau 3 I) Aantallen en frequenties In de kwalificatiestructuur zijn er in totaal 220 uitstromen op niveau 3. Voor dit overzicht zijn 34 uitstromen bekeken. Uit de histogrammen voor niveau 2 en 3 blijkt dat ten opzichte van niveau 2 en 3 een verschuiving in de frequentie van competenties plaats vindt: Vakdeskundigheid toepassen is op niveau 3 de belangrijkste competentie. Op niveau 3 wordt soms voor de competentie Begeleiden gekozen. De competentie Bedrijfsmatig handelen wordt op niveau 3 gevraagd van beroepsbeoefenaars die actief zijn als zelfstandig ondernemer. Ethisch en Integer handelen geldt op dit niveau vooral in de sector Voedsel en Leefomgeving als er gewerkt wordt met vee of proefdieren. De overige drie histogrammen tonen de spreiding van het aantal kerntaken, werkprocessen en competenties op niveau 3. Bij de steekproef op niveau 3 viel onder meer op, dat: bijna een derde van het totaal aantal uitstromen 3 kerntaken heeft. er 7 uitstromen met 5 kerntaken zijn waarvan 2 tot de groene sector behoren. Ook in de sector Transport en Logistiek zijn er uitstromen met meer kerntaken dan het maximum van 4. evenals bij niveau 2 uitstromen met een gelijk niveau sterk kunnen variëren in het aantal werkprocessen. II)Tekst analyse Rol en verantwoordelijkheden In het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus worden 7 mogelijke rollen voor een beroepsbeoefenaar op niveau 3 onderscheiden. In de steekproef zijn er enkele uitstromen die uitsluitend een uitvoerende rol hebben, maar het komt vaker voor dat beroepsbeoefenaars op niveau 3 rollen combineren. De combinatie van een uitvoerende en een organiserende rol komt in de steekproef het meeste voor. Bij 6 uitstromen wordt het uitvoeren gecombineerd met een vaktechnisch instruerende of aansturende taak, het gaat dan om het aansturen of instrueren van leerlingen of (mede) teamleden. Complexiteit Dit onderdeel is nagenoeg in alle onderzochte uitstromen zichtbaar uitgewerkt aan de hand van het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus. In de beschrijvingen voor niveau 3 is vrijwel in alle gevallen sprake van een diversiteit aan werkzaamheden en in mindere mate een samengaan van standaardwerkwijzen en eigen inzicht. Bij drie uitstromen worden ook standaardwerkwijzen gevolgd. In de omschrijvingen is sprake van algemene basiskennis, specialistische kennis en taakgerichte kennis. In het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus is alleen de specialistische kennis aangegeven voor beroepsbeoefenaars op niveau 3. Deze kennis is in deel C zowel beroepsspecifiek als in algemene termen uitgewerkt. Vakkennis en vaardigheden In bijna alle bekeken kwalificatiedossiers worden zowel algemene als gedetailleerde vakkennis/vaardigheden genoemd. Hierbij komen zowel brede als beroepsspecifieke vaardigheden voor. 17

18 Historgram 9: Frequentie soort competentie per uitstroom Historgram 10: Frequentie aantal kerntaken per uitstroom 90 Niveau 3 80 Aantal uitstromen met x kerntaken Aantal kerntaken Historgram 11: Frequentie aantal werkprocessen per uitstroom Historgram 12: Frequentie aantal competenties per uistroom 25 Niveau 3 45 Niveau 3 Aantal uitstromen met x werkprocessen Aantal uitstromen waarbij x competenties gekozen zijn Aantal werkprocessen Gekozen aantal competenties 18

19 Resultaten niveau 4 I) Aantallen en frequenties In de kwalificatiestructuur zijn er in totaal 242 uitstromen op niveau 4. In de steekproef zijn 34 uitstromen opgenomen. Uit de histogrammen voor niveau 3 en 4 lijken bij de uitstromen op niveau 3 en 4 dezelfde competenties van belang. Echter, op niveau 4 wordt een aantal competenties vaker gekozen. Een voorbeeld hiervan is de competentie Analyseren. Ten opzichte van niveau 3 is dit een prominentere competentie dan Aansturen. Voor de competentie Onderzoeken geldt ook dat deze sterk is vertegenwoordigd op niveau 4, het wordt bij meer dat de helft van het totaal aantal uitstromen gekozen. Ook bestaat er een hogere frequentie van competenties als Bedrijfsmatig handelen, Beslissen en activiteiten initiëren en Overtuigen en beïnvloeden. De overige drie histogrammen tonen de spreiding van het aantal kerntaken, werkprocessen en competenties op niveau 4. II)Tekst analyse Rol en verantwoordelijkheden In het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus worden 12 verschillende rollen omschreven. De functies op niveau 4 kenmerken zich door veel uiteenlopende rollen, van uitvoerend tot beleidsbepalend. Bij 3 van de 34 onderzochte kwalificatiedossiers wordt niet expliciet een rol genoemd. Bij de overige kwalificatiedossiers loopt het aantal genoemde rollen uiteen van één tot acht. Naast de twaalf rollen uit het document Standaard voor de beschrijving van de MBOniveaus worden op niveau nog 13 rollen genoemd. Dit betreft onder andere: controller en administrerend. Deze beschrijven zijn eigenlijk geen rol maar het type werkzaamheden. Toch worden ze expliciet als rol genoemd in één kwalificatiedossier. Er worden ook rollen genoemd die volgens het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus bij de niveaus 1 en 2 horen, namelijk assisterend en ondersteunend. De eerste komt één keer voor, de tweede vier keer. Dit zijn echter nooit de enige rollen die een beroepsbeoefenaar op niveau 4 heeft. Uitvoerend wordt het meest genoemd als rol (24 keer), bij vier uitstromen is dit de enige genoemde rol. Verantwoordelijk voor het eigen werk en/of (deels) verantwoordelijk voor resultaten van het team/organisatie worden het vaakst genoemd. Ook deze beschrijving komt overeen met het document Standaard voor de beschrijving van de MBO-niveaus. Bij 9 uitstromen is de beroepsbeoefenaar eindverantwoordelijke. Over afbreukrisico wordt meestal niets vermeld. Als er wel iets vermeld wordt gaat het om een hoge mate van afbreukrisico of wordt er simpelweg vermeld dat er afbreukrisico is. Bij drie onderzochte kwalificatiedossiers wordt niets vermeld over de zelfstandigheid. Bij de overige kwalificatiedossiers gaat het in bijna alle gevallen om zelfstandig werken, al dan niet onder verantwoordelijkheid van een leidinggevende. Er bestaat hierop twee uitzonderingen die zowel zelfstandig als onder supervisie werkt of "redelijk zelfstandig" zijn eigen werk doet. Complexiteit De aard van het werk loopt in de bestudeerde uitstromen sterk uiteen, van het ontwikkelen van nieuwe standaarden tot het uitvoeren van routinematig werk. Bij 9 uitstromen staat niets over de aard van de benodigde kennis, bij de overige uitstromen gaat het in de meeste gevallen om specialistische kennis. Bij 8 uitstromen is ook theoretische kennis van het werkveld of inzicht in bepaalde principes vereist. Vakkennis en vaardigheden In bijna alle bekeken kwalificatiedossiers worden zowel algemene als gedetailleerde vakkennis/vaardigheden genoemd, daarnaast komen zowel brede als beroepsspecifieke vaardigheden voor. 19

20 Historgram 13: Frequentie soort competentie per uitstroom Historgram 14: Frequentie aantal kerntaken per uitstroom 100 Niveau 4 90 Aantal uitstromen met x kerntaken Aantal kerntaken Historgram 15: Frequentie aantal werkprocessen per uitstroom Historgram 16: Frequentie aantal competenties per uistroom 25 Niveau 4 30 Niveau 4 Aantal uitstromen met x werkprocessen Aantal uitstromen waarbij x competenties gekozen zijn Aantal werkprocessen Gekozen aantal competenties

21 Bijlage 2: steekproef van kwalificaties Alle uitstromen op niveau 1 Kenniscentrum Uitstroom Kwalificatiedossier 1. Alle kenniscentra Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent 2. Fundeon Assistent bouw en infra Assistent bouw en infra 3. KC Handel /VTL Assistent logistiek medewerker Assistent logistiek medewerker 4. Assistent dierverzorging Assistent medewerker voedsel 5. Assistent groene detailhandel en leefomgeving 6. Aequor, SVO Assistent natuur en groen 7. Assistent plantenteelt 8. Assistent voeding/voedingsindustrie 9. PMLF Basisoperator Assistent operator 10. Kenteq Assistent operator productietechniek 11. Calibris Zorghulp Zorghulp 12. ECABO Assistent toezicht en veiligheid Toezicht en veiligheid 13. Kenwerk Assistent bakker Assistent bakker 14. Horeca-assistent Horeca-assistent 15. Innovam, VOC Assistent mobiliteitsbranche Assistent mobiliteitsbranche 16. KC Handel Aankomend verkoopmedewerker Aankomend verkoopmedewerker 17. Assistent mode/maatkleding/interieur Assistent mode/maatkleding/interieur 18. SH&M Assistent houtbranche Assistent houtbranche 19. Assistent schilder Assistent schilderen/ industriële 20. Savantis Assistent lakspuiter lakverwerking 21. Assistent poedercoater 22. Assistent metaalconserveerder Aselecte steekproef uitstromen op niveau 2 Kenniscentrum Uitstroom Kwalificatiedossier 1. Aequor Medewerker dierverzorging Dierverzorging 2 2. Begeleider paardensport Paardensport 3. Helpende zorg & welzijn Helpende zorg & welzijn 4. Calibris Sport- en bewegingsbegeleider Sport- en bewegingsbegeleider 5. Telefonist/ receptionist Administratief medewerker 6. ECABO Medewerker toezicht en Toezicht en veiligheid veiligheid 7. Betonstaalknipper/ Betonstaalverwerker Fundeon buiger/machineoperator 8. Steigerbouwer Steigerbouwer 9. Innovam Autotechnicus Autotechniek 10. Revisietechnicus Verbrandingsmotortechniek 21

22 11. Medewerker podium- en Podium- en KC GOC evenemententechniek evenemententechniek 12. Basis finishing Printmedia 13. Basis woningstoffeerder Woningstoffeerder 14. KC Handel Basismedewerker Medewerker mode/maatkleding mode/maatkleding 15. Kenteq Verspaner Fijnmechanische techniek 16. Plaatbewerker Vliegtuigbouw 17. Facilitair medewerker Facilitair dienstverlener 18. Kenwerk Leisure&Hospitality assistant Leisure & Hospitality 19. KOC Junior Afrokapper Kapper 20. Laborant Laboratoriummedewerker 21. PMLF Medewerker operationele techniek Medewerker Operationele techniek 22. Dekvloerenlegger Medewerker Dekvloeren Savantis gietdekvloeren 23. Glazenwasser / gevelreiniger Schoonmaak en Glazenwassen 24. SH&M Logistiek medewerker houthandel Logistiek medewerker houthandel 25. Parketteur Parketteur 26. Medewerker Adaptietechniek Adaptatietechniek 27. SVGB Schoenhersteller Schoenhersteller 28. Productiemedewerker Medewerker versdetailhandel SVO versdetailhandel 29. Productiemedewerker versindustrie Productiemedewerker versindustrie 30. Autoschadehersteller niveau 2 Autoschadehersteltechniek 31 VOC Carrosseriebouwer niveau 2 Carrosseriebouwer 32. Chauffeur goederenvervoer Chauffeur goederenvervoer 33. VTL Stuurman werktuigkundige zeevisvaart sw6 Stuurman werktuigkundige zeevisvaart sw6 Aselecte steekproef uitstromen op niveau 3 Kenniscentrum Uitstroom Kwalificatiedossier 1. Aequor Vakbekwaam medewerker Bloemendetailhandel bloembinden 2. Werkbegeleider zorgbedrijf dier Zorg, natuur en gezondheid 3. Medewerker maatschappelijke Maatschappelijke zorg Calibris zorg 4. Verzorgende IG Verzorgende IG 5. Aspirant onderofficier Vrede en Veiligheid 6. ECABO Financieel administratief Financiële beroepen medewerker 7. Allround natuursteenbewerker Natuursteenbewerker Fundeon stellen 8. Steenzetter / rijswerker Waterbouwer 9. Eerste Motorfietstechnicus Motorfietstechniek 10. Innovam Service-adviseur Mobiliteitsbranche Service-adviseur Mobiliteitsbranche 11. Vouwen Printmedia 22