Archief van Electra, N.V.

Transcriptie

1 Archief van Electra, N.V. E.O. van der Goot Algemene kenmerken Toegangsnummer: 852 Periode: Archiefvormer Electra, N.V. Inleiding Kort overzicht van de ontwikkeling van de mij. Elektra Hoewel de toepassing van elektriciteit aanvankelijk beperkt was tot communicatie doeleinden, experimenteerde men driftig met andere toepassingsmogelijkheden zoals de gloeilamp. Het probleem hierbij, was dat de levensduur veel te kort was en zolang men hierin geen verbetering kon brengen was er van een commerciële toepassing geen sprake. Omstreeks 1880 kwam er een doorbraak die een aanzienlijke verbetering inhield en op een tentoonstelling te Parijs kon men dan ook verscheidene verlichtingsinstallaties bewonderen. Zo n installatie bestond uit een aantal lampen gevoed door een dynamo, die op zijn beurt weer werd aangedreven door een stoommachine. Ook in Amsterdam drong de nieuwe uitvinding door en in 1881 installeerde de firma Mijnsen en Co. alhier de eerste elektrische installatie in het restaurant en de wintertuin van Krasnapolsky. De krachtcentrale was echter groter uitgevoerd dan benodigd was, met de bedoeling stroom in de omgeving van de Warmoesstraat te leveren. Hiertoe werd de Nederlandse Elektriciteits Maatschappij opgericht, die op 10 juli 1882 een verzoek aan B. en W. richtte tot verlening van een concessie voor de levering van elektrische stroom in de Warmoesstraat en omgeving. De gemeenteraad, die van mening was dat in de verleden de gasconcessie op veel te soepele voorwaarden was verleend, wenste niet met de concessieaanvraag verlengen van deze gasconcessie, terwijl een commissie een voorstel bestuurde om de gas productie door de gemeente zelf te laten doen. Vooral bij de verwezenlijking van dit laatste plan, zou een eventuele elektriciteitsconcessie wel eens een geduchte concurrent van de gemeente zou kunnen worden, daar verlichting ofwel door gas ofwel door elektriciteit kon geschieden. Ook had men in die tijd gasmotoren, terwijl de elektromotor sterk in ontwikkeling was. De gedachte was destijds dat gas wel eens geheel verdrongen zou kunnen worden door elektriciteit. Terwijl de behandeling van de concessieaanvraag voor de levering van elektrische stroom op zich liet wachten, meldden zich nog een aantal gegadigden. Onder hen was ook de mij Elektra, die zeer voortvarend te werk ging. Nog voor de tijdelijke vergunning verleend werd, was een installatie in het pand Kalverstraat 36 gereed om te draaien. De vergunning was tijdelijk en tot wederopzegging omdat de gemeente, onbekend met de nieuwe materie, eerst een proef wilde nemen. In de raadsvergadering werd dan ook beklemtoond dat het een tijdelijke vergunning was. Op 1 februari 1889, reeds na 6 weken, leverde men de eerste stroom. Hierdoor was Elektra zijn mededingers, die zoiets onzekers als een tijdelijke vergunning bij zulke hoge investeringen niet aan durfden, ver vooruit! Zozeer zelfs dat bij de definitieve concessie, die voor 29 jaar zou gelden en op 25 juni 1890 werd gegeven, terzelfder tijd de concessies aan de andere gegadigden werden ingetrokken. In art. 12 van de concessie werd de mij Elektra verplicht om op verzoek stroom te leveren Versie mei

2 behoudens als van buitenaf bij meting bleek de installatie ondeugdelijk was. Bij de aanleg van de installatie binnenshuis kon men gewoon met andere installateurs mee concurreren, men had namelijk geen monopolie van de aanleg van elektrische installaties kunnen verkrijgen. Over de winsten die Elektra met de aanleg van binnenshuis installaties behaalde behoefde men vanzelfsprekend geen concessiegelden te betalen. Spoedig daarna begon de mij Elektra met de bouw van een groter Centraal Station voor elektriciteit, dat ook de exploitatie van de kleine centrale in de Kalverstraat zou overnemen. Op 14 mei 1892 werd de inrichting aan de Haarlemmerweg feestelijk in gebruik genomen. Inmiddels had de gemeente de beide fabrieken van de Imp. Cont. Gas Association overgenomen en had de gasproduktie zelf ter hand genomen. In 1897 stelde het raadslid J.P. Mijnsen voor thans ook de mij Elektra te naasten, waarbij hij met een tabel aantoonde hoezeer Elektra de gasfabriek beconcurreerde. In de betreffende raadsvergadering werd daar nauwelijks aandacht aan besteed, waarschijnlijk omdat Elektra pas 12 jaar na het verlenen van de concessie genaast zou kunnen worden. De ideeën bleven echter wel voortleven. Ten behoeve van de elektrificatie van de tram, had de gemeente besloten om zelf elektriciteit op te wekken. De daartoe benoemde elektrotechnische ingenieur laat in een rapport alle mogelijkheden de revue passeren, waaronder ook het naasten van Elektra. Hij kwam tot de conclusie dat dit niet de voordeligste methode was. De gemeente gaat dan ook stroom leveren aan particulieren en dit betekent concurrentie voor Elektra, die dan genoodzaakt is zijn prijzen te verlagen. De door Elektra tot dan steeds behaalde winsten komen onder druk te staan, door vergroting van de capaciteit wenste men evenwel de omzet te verhogen. Dit gelukte, de behaalde winsten groeien dan wederom gestaag. In 1913, vijf jaar voor het verlopen van de concessie deed Elektra het aanbod aan de gemeente om de maatschappij over te nemen, het geen werd aanvaard. De concessie zou in 1918 immers toch niet verlengd worden en met het bij deze overdracht door de gemeente te betalen bedrag plus de gereserveerde afschrijvingsgelden zou men de aandeelhouders schadeloos kunnen stellen. Op 1 juli 1913 werd de concessie beëindigd en kwam de gemeente in het bezit van de roerende en onroerende goederen van de mij Elektra. de stroomlevering werd toen langerzamerhand overgedracht naar de gemeentelijke centrale aan de Hoge Kadijk, daar men de oude centrale van de mij Elektra niet wenste te handhaven. De machineriën hieruit werden kort daarna verkocht. Alleen de naam blijft dan nog over, want een halve eeuw later zal de amsterdamse bevolking nog steeds: Elektra zegen, als men het G.E.B. bedoelt. De geschiedenis van het archief Bij de overdracht van de concessie en de goederen, dus in feite de mij. Elektra aan de gemeente, vinden we in de overdrachtsakte een artikel over het archief. Daaruit kunnen we opmaken, dat de mij Elektra het archief aan de gemeente zou overdragen met uitzondering van de notulenboeken zijn dan ook niet aangetroffen. In 1956 kwam het archief naar de Gem. Archiefdienst. Verantwoording van de inventarisatie De ordening van de stukken is geheel oorspronkelijk en waar nodig weer hersteld. De ingekomen stukken, bijvoorbeeld, zaten in ordners en werden alfabetisch, maar niet lexicografisch opgeborgen op naam van de afzender. Om die reden zijn de inventaris nr. 1 10: Agenda s genoemd en niet: Indicateurs. Zij geven immers niet de plaast in het archief aan. De copieboeken van uitgaande brieven bevatten achterin een naamklapper op geadresseerde. Bij het nummeren van het boekhoudkundige gedeelte is zoveel mogelijk de volgorde van het schema (bijlage 1) aangehouden. Het geheel van stukken geeft een goede indruk van een administratie van een bedrijf omstreeks de eeuwwisseling. Om deze reden is er dan ook niets door mij vernietigd. De vermenging van het boekhoudkundige gedeelte van mij. Elektra met die van de Gem. Elektriciteitswerken, zoals het G.E.B. vroeger genoemd werd, is weer geheel ongedaan gemaakt Versie mei 2012

3 Inventaris STUKKEN VAN ALGEMENE AARD STUKKEN BETREFFENDE BIJZONDERE ONDERWERPEN SUB BOEKHOUDING STUKKEN VAN ALGEMENE AARD 1.1 CORRESPONDENTIE 1-10 Agenda s.5 pakken delen deel deel deel deel deel Klappers op agenda delen Ingekomen stukken pakken januari december januari december januari december januari december januari december januari juni juli december januari mei juni december januari juni juli oktober. 24 A-O. 25 E-J. 26 K-P. 27 R-Z oktober-1906 december januari juni juni-1907 september oktober-1907 december januari-1908 mei mei-1908 augustus september-1908 december januari-1909 maart april-1909 juli augustus-1909 december. Versie mei

4 januari-1910 juni juli-1910 december januari-1911 juni juli-1911 december januari-1912 april september-1912 december januari-1913 oktober. 45 Ingekomen briefkaarten pak Ingekomen stukken van Helios pakken Copieboeken van uitgaande brieven delen Op perioden 1889 augustus augustus en 1892 maart april, ontbreken februari-1889 juli september-1892 februari mei-1896 januari januari-1896 september september-1897 mei mei-1898 februari februari-1898 november november-1899 juni juli-1900 augustus augustus-1901 juni juni-1902 april april-1902 september september-1903 maart maart-1903 oktober oktober-1904 maart maart-1904 oktober oktober-1904 november november-1905 mei mei-1905 oktober december-1906 juni juni-1906 november november-1907 april april-1907 september september-1908 januari januari-1908 mei mei-1908 oktober oktober-1909 februari februari-juli juli-december december-1910 juni juni-1910 november november-1911 april april-1911 oktober oktober-1912 maart maart-1912 augustus augustus-1913 maart Versie mei 2012

5 maart-1913 November. 2 STUKKEN BETREFFENDE BIJZONDERE ONDERWERPEN 2.1 BEDRIJFSVOERING 85 Statuten van de N.V. Elektra. Z.j. ( ). 1 omslag 86 Jaarverslagen van de N.V. Elektra pak 87 Reglement voor het pensioenfonds deeltje Ingekomen stukken van B. en W. Vergunningen en toestemmingen, zoals ze in de concessie werden vereist pakken Diverse vergunningen, afgegeven door andere dan B. en W. te Amsterdam pak 93 Overeenkomsten met de Duinwaterleidingmij omslag 94 Overeenkomsten door Elektra met derden aangegaan om stroom te leveren. (1895) omslag 95 Copieboek van veranderde contracten deel 96 Beurspolissen met certificaat van veiligheid tegen brand omslag 2.2 FINANCIËN Correspondentie over aandelen enz pakken januari-1904 december januari-1905 december januari-1908 september oktober-1909 november november-1910 december januari-1911 november november-1912 december. 2.3 BOEKHOUDING Zie schema Stroomverbruikersboeken delen Bevat gegevens, zoals meterstanden, verbruik, vast recht, enz., die nodig waren voor het berekenen van de nota s voor stroomleverantie , en Vervolg achter in het deel Versie mei

6 , en , en Vervolg achter in delen 120 en Stroomverbruikersboeken pakken De namen staan nu onder elkaar in volgorde van de stroomverbruikersboeken ( ). Het folionummer vóór de naam heeft daar ook betrekking op. Er zijn nu echter alleen bedragen genoemd en men heeft aantekening gehouden van de betaling en de wijze waarop. Het folionummer voor de wijze van betaling heeft betrekking op het betreffende boek. Voorbeelden: 48. Kassier mei 1907 betekent blz. 48 van inv.nr. 172 (kassierboek). 47 kas nov betekent folio 47 van inv.nr. 196 (kasboek). 20 rek. Courant 1907 betekent folio 20 van inv.nr. 217 (debiteurenboek). In elk van deze boeken staat ook weer het folionummer van de stroomverbruikersboeken vermeld augustus-1906 december januari-1908 juni april-1909 december december-1910 december januari-1912 maart maart-1913 maart april-1913 juni Meterboeken delen Deze boeken werden waarschijnlijk meegenomen bij de rondgang langs de meters. Zij staan op naam van de verbruiker en vermelden de datum van opname, de meterstand en het verschil. De paginanummers zijn dezelfde als de folionummers van inv.nr Deel I Deel II Deel III Deei IV Deel V Deel VI Kassiersboeken pakken januari-1899 november november-1900 september Versie mei 2012

7 september-1901 juli juli-1902 maart maart-1902 december januari-1903 oktober oktober-1905 maart maart-1906 mei mei-1906 oktober november-1907 maart maart-1907 oktober oktober-1908 maart april-1908 december december-1909 september september-1910 juni juni-1911 februari februari-1911 oktober oktober-1912 juni juni-1913 februari februari-1913 juli Kladkasboeken delen maart-1900 juni juli-1902 november november-1904 november november-1906 september september-1908 juli juli-1911 april mei-1913 november Kasboeken pakken augustus-1896 april april-1898 januari februari-1899 oktober november-1901 oktober oktober-1903 oktober oktober-1905 juni juli-1906 december januari-1908 juni juli-1910 september oktober-1912 oktober november-1913 november Memoriaal delen december-1901 december januari-1905 november december-1907 mei juni-1909 juni juli-1912 juli augustus-1913 november Journalen delen februari-1898 maart maart-1902 december december-1906 december januari-1910 december. Versie mei

8 januari-1913 november Grootboeken delen juni-1900 december januari-1906 december januari-1912 december Debituerenboeken delen april-1898 december januari-1903 december december-1906 december januari-1912 december januari-1913 november Crediteurenboeken delen januari-1898 december januari-1902 december januari-1906 december januari-1912 december januari-1913 juli. 2.4 REKENINGEN EN KWITANTIES AAN ELEKTRA Rekeningen en kwitanties aan Elektra en pakken Er zijn geen rekeningen of kwitanties over de jaren aangetroffen, behalve de inv.nr. 252en december-1900 mei november-1901 november november-1902 juli juli-1902 december Kwitanties betaald door Elektra pakken Versie mei 2012

9 Rekeningen uitsluiten van de Mij. Helios pakken Factuurboeken van Elektra aan hun klanten delen Delen bevatten de geleverde goederen en de verrichtte diensten. Aan de hand daarvan werden later de facturen opgemaakt. Een kopie van deze facturen vindt U in de onderstaande delen ( ). De datum in beide delen voor de zelfde dienst kan verschillend zijn juni-1899 oktober oktober-1901 augustus september-1903 mei juni-1904 mei december-1906 februari maart-1907 juni juni-1908 september september-1909 november december-1911 februari maart-1912 augustus september-1913 juni Copieboeken van nota s van Elektra aan hun klanten delen juli-1899 maart februari-1899 oktober oktober-1900 juni juni-1901 januari januari-1901 augustus juli-1902 maart maart-1902 september september-1903 april april-1903 november november-1904 april april-1904 november november-1905 april januari-1905 augustus augustus-1906 februari augustus-1906 april juli-1906 december december-1907 mei mei-1907 oktober oktober-1908 januari januari-1908 juni juni-1908 november november-1909 maart maart-1909 augustus augustus-1909 december december-1910 mei mei-1910 oktober oktober-1911 maart maart-1911 juli juli-1911 november november-1912 maart maart-1912 juli. Versie mei

10 juli-1912 november december-1913 maart maart-1913 juni Journaal behorende bij het subgrootboek van de bedrijven vallende buiten de concessie delen juni-1900 maart april-1908 december januari-1909 juni. 302 Subgrootboek van de bedrijven vallende buiten de concessie.1892 juni juni. 1 deel 3 SUB BOEKHOUDING Loonboeken delen augustus-1902 januari januari-1904 augustus augustus-1906 juli juli-1908 juni juni-1910 mei mei-1913 juni Transformator- en meteraansluitingen delen Hierin de materialen, die bij het installeren gebruikt werden januari-1900 april april-1902 oktober oktober-1904 juli augustus-1905 september september-1906 november november-1908 januari januari-1909 juni juli-1911 april april-1913 juni Installatieboek delen Hierin materialen die bij het installeren binnenshuis gebruikt werden. Elektrawas verplicht stroom te leveren op verzoek, maar de klant kon wel een andere installeur. Zie de inleiding januari-1900 augustus augustus-1904 januari januari-1906 maart maart-1907 december januari-1909 september september-1913 januari. 324 Stroomregisterovergang van N.V. Elektra naar Gemeente Elektriciteit omslag Versie mei 2012