Online klachtgerichte mini- Interventies Beter Slapen, Minder stress en Minder piekeren: snelbeterinjevel.nl

Transcriptie

1 Online klachtgerichte mini- Interventies Beter Slapen, Minder stress en Minder piekeren: snelbeterinjevel.nl Werkblad beschrijving interventie Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad Werkblad erkenningscommissie, versie mei 2015 Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende kennisinstituten:

2 Colofon Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam organisatie: Trimbos-instituut bconijn@trimbosnl Telefoon: Website (van de interventie): Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in. Naam : Suzanne Lokman slokman@trimbos.nl Telefoon : Referentie in verband met publicatie Naam auteur interventiebeschrijving: Titel interventie: Suzanne Lokman en Barbara Conijn Databank(en): Loketgezondleven.nl Plaats, instituut: Utrecht, Trimbos-instituut Datum: 27 december 2016 Het werkblad is een invulformulier voor het maken van een interventiebeschrijving, geordend naar onderwerp (doelgroep, doel, enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling. De interventiebeschrijving is een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie over de interventie voor de bezoeker van de databanken effectieve interventies en voor de erkenningscommissie interventies. De informatie is van belang voor de beoordeling van de kwaliteit, effectiviteit en randvoorwaarden van de interventie. Kijk bij het invullen in de handleiding die bij dit werkblad hoort. Titel interventie * 2

3 Inhoud Colofon... 2 Inhoud... 3 Samenvatting... 4 Korte samenvatting van de interventie... 4 Doelgroep... 4 Doel... 4 Aanpak... 4 Materiaal... 4 Onderbouwing... 4 Onderzoek Uitgebreide beschrijving... 6 Beschrijving interventie Doelgroep Doel Aanpak Uitvoering Onderbouwing Onderzoek Onderzoek naar de uitvoering Onderzoek naar de behaalde effecten Samenvatting Werkzame elementen Aangehaalde literatuur Praktijkvoorbeeld Titel interventie * 3

4 Samenvatting Eén A-4tje, max 600 woorden Korte samenvatting van de interventie max 150 woorden De online klachtgerichte mini-interventies (KMI s) op zijn ontwikkeld voor depressiepreventie. De trainingen richten zich op klachten die aantoonbaar samenhangen met depressie: slaapproblemen, stress en piekeren. Voor iedere klacht bestaat een aparte online training. De trainingen zijn vooral gebaseerd op cognitieve gedragstherapie. Kern van de online KMI s vormen de modules met oefeningen. Er is geen vaste volgorde; deelnemers kunnen zelf kiezen met welke oefeningen ze aan de slag gaan en wanneer. De online KMI s zijn zelfstandig te volgen. Doelgroep max 50 woorden De doelgroep van de online KMI s bestaat uit mensen van 18 jaar en ouder die: a) last hebben van slaap-, stress- en/of piekerklachten en hier zelfstandig iets aan willen doen, b) de Nederlandse taal beheersen, c) kunnen lezen en d) toegang hebben tot een computer of tablet met internetverbinding. Doel max 50 woorden Het doel van de online KMI s is het verminderen van depressieve klachten en het voorkomen van een depressieve stoornis door het verminderen van slaapproblemen, stress en piekeren. Slaap-, stress- en piekerklachten hangen aantoonbaar samen en zijn kenmerkend voor een (beginnende) depressie. Aanpak max 50 woorden De online KMI s bestaan uit drie los te volgen online trainingen voor slaapproblemen, stress of piekeren. De trainingen zijn voor een groot deel gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en bevatten elementen van oplossingsgerichte therapie, mindfulness en positieve psychologie. Men kan zelfstandig met de modules met oefeningen in de online KMI s aan de slag. Materiaal max 50 woorden De online KMI s staan op Je kunt daar gratis een account aanmaken. De app snelbeterinjevel.nl is ontwikkeld ter ondersteuning bij de online trainingen. Via deze app krijgen deelnemers zelfgekozen reminders. Onderbouwing max 150 woorden Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. De symptomen van een depressie verschillen per individu. De online KMIs zijn klachtgericht in plaats van stoornisgericht en sluiten daarmee aan op de individuele klachtbeleving van de cliënt. De klachten waar de KMI s zich op richten: (1) hangen aantoonbaar samen met depressie en (comorbide) angststoornissen, (2) gaan gepaard gaan met forse uitgaven in de gezondheidszorg en (3) zijn geassocieerd met aanzienlijke kosten. De trainingen zijn kort en deelnemers kunnen zelf kiezen met welke modules en oefeningen ze aan de slag gaan. Dit zorgt voor een laagdrempelig aanbod, dat geschikt is voor een brede doelgroep. Voor deze aanpak zijn de beproefde methoden en technieken voor depressiepreventie gebruikt, aangevuld met een klachtgerichte aanpak. Om de KMI s voor een groot publiek beschikbaar te maken, zijn de groepscursussen van de KMI s doorontwikkeld in online versies. Andere voordelen van het online aanbod zijn: anonimiteit, meer flexibiliteit, minder kosten en meer zelfmanagement. Titel interventie * 4

5 Onderzoek max 100 woorden Voor een effectonderzoek zijn deelnemers willekeurig toegewezen aan twee groepen: een groep die direct toegang had tot de online KMI s (interventiegroep) en een groep die na 3 maanden toegang kreeg (controlegroep). Ongeveer driekwart van de interventiegroep maakte een account aan. Hiervan logde 91% minimaal één keer in, met een mediaan van 3 keer. In de interventiegroep namen na 3 maanden de depressieve klachten, slaap-, pieker- en angstklachten significant meer af en welbevinden meer toe ten opzichte van de controlegroep. Voor stress was er geen verschil. Tussen 3-6 maanden daalden de klachten in de controlegroep met een vergelijkbare grootte als tussen 0-3 maanden in de interventiegroep. Titel interventie * 5

6 1. Uitgebreide beschrijving Beschrijving interventie Het werkblad is ook geschikt voor een samenvattende beschrijving van complexe of samengestelde interventies. Dit zijn interventies die uit twee of meer afzonderlijke onderdelen bestaan. Denk aan interventies met aparte onderdelen voor verschillende doelgroepen, zoals een leefstijlinterventie die zowel gericht is op de community als op de school als op de individuele docent. Of aan interventies met verschillende modules die bij een doelgroep op maat worden toegepast. Naarmate er meer onderdelen zijn is het aan te bevelen de structuur visueel weer te geven in een schema. Dit geldt met name voor de subdoelen en voor de aanpak van de interventie. Zie ook de aanwijzingen in de handleiding. 1.1 Doelgroep Uiteindelijke doelgroep max 100 woorden Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie? De doelgroep bestaat uit mensen van 18 jaar en ouder die: a) last hebben van slaap-, stress- en/of piekerklachten en hier zelfstandig iets aan willen doen, b) de Nederlandse taal beheersen, c) kunnen lezen en d) toegang hebben tot een computer of tablet met internetverbinding. Intermediaire doelgroep max 100 woorden Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke? Niet van toepassing Selectie van doelgroepen max 250 woorden Hoe wordt de (intermediaire)doelgroep geselecteerd? Zijn er contra-indicaties? Zo ja, welke? Geïnteresseerden in de training kunnen zichzelf aanmelden via de website Om een account aan te kunnen maken, moet je onder andere de leeftijd invullen. Als je bent geboren voor het jaar 2000 kun je een account aanmaken. Voorafgaand aan de training vul je een klachtenvragenlijst in. Bij een score hoger dan 9 op de Patient Health Questionnaire 8 (PHQ-8) of op de Generalized Anxiety Disorder 7 (GAD-7) krijg je het advies om de klachten met je huisarts of andere behandelaar te bespreken. Betrokkenheid doelgroep max 150 woorden Was de doelgroep betrokken bij de (door)ontwikkeling van de interventie, en op welke manier? De doelgroep was niet betrokken bij de ontwikkeling van de De online klachtgerichte mini-interventies (KMI s). Wel zijn de groepscursussen van de KMI s ( Minder stress, Beter slapen doe je zo, en Minder piekeren ), waar de online KMI s van zijn afgeleid, na een pilot geëvalueerd onder de cursusbegeleiders. De feedback van de cursusbegeleiders is meegenomen bij de ontwikkeling van de online KMI s. Bij de ontwikkeling van de groepscursussen van de KMI s zijn twee focusgroepen gehouden. Daarin is nagegaan of de gekozen bewoordingen voor klachten als depressie, slaapproblemen, stress en piekeren ook gebruikelijk zijn onder personen met een lagere SES. Dit blijkt over het algemeen zo te zijn. Voor de doorontwikkeling van de online KMI s is gebruik gemaakt van feedback die deelnemers aan het onderzoek naar de online KMI s hebben gegeven (zie 4.1). Naar aanleiding hiervan is de app snelbeterinjevel ontwikkeld, die herinneringen (steuntjes) geeft om met de online training aan de slag te gaan. Ook voor verdere doorontwikkeling zal de feedback van deelnemers een belangrijke rol spelen. Via het contactformulier en het feedbackformulier bij de oefeningen kunnen deelnemers opmerkingen, vragen of wensen uiten. Wekelijks krijgt het Trimbos-instituut meerdere formulieren binnen. Titel interventie * 6

7 1.2 Doel Hoofddoel max 100 woorden Wat is het hoofddoel van de interventie? Het doel van de online KMI s is het verminderen van depressieve klachten en het voorkomen van een depressieve stoornis door het verminderen van slaapproblemen, stress en piekeren. Slaap-, stress- en piekerklachten hangen aantoonbaar samen en zijn kenmerkend voor een (beginnende) depressie. Subdoelen max 350 woorden Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: welke subdoelen horen bij welke intermediaire doelgroepen of subdoelgroep(en)? Per online interventie: - Verminderen of verhelpen van respectievelijk slaapproblemen, stress of piekeren - Bewustwording van de omvang van de ervaren klacht en de persoonlijke risicofactoren - Vergroten van kennis over de specifieke klacht - Veranderen van attitudes die geassocieerd zijn met de specifieke klacht - Vergroten van de competenties om de klachten (effectief) aan te pakken De doelen op het niveau van klachten per cursus en de subdoelen zijn per cursus weergegeven in Tabel 1 in bijlage Aanpak Opzet van de interventie max 200 woorden Hoe is de opzet van de interventie en wat is de omvang (duur, aantal contacten indien van toepassing)? Voeg eventueel een schema toe als bijlage. De online KMI s bestaan uit drie los te volgen online trainingen: Beter slapen, Minder stress en Minder piekeren. In elke KMI staat één klacht centraal: slaapproblemen, stress of piekeren. De trainingen zijn voor een groot deel gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en bevatten elementen van oplossingsgerichte therapie, mindfulness en positieve psychologie. Iedere KMI is opgebouwd uit 3 of 4 modules. Per module zijn er vervolgens 4 tot 6 oefeningen waar de deelnemer mee aan de slag kan gaan. Twee modules zijn relevant voor alle trainingen en maken deel uit van alle drie trainingen, dit zijn de modules Ontspanning en Anders leren denken. Inhoud van de interventie max 1200 woorden Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en -eventueel- in welke volgorde? Geef geen uitputtende beschrijving van activiteiten; het is voldoende als de lezer zich een beeld kan vormen van wat er gedaan wordt en hoe dit gedaan wordt. Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Vergeet niet aandacht te besteden aan de werving. Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. Geef ook aan wat minimaal moet worden uitgevoerd om de gestelde doelen te behalen. Vaste elementen van zowel de online training Beter slapen, Minder stress als Minder piekeren zijn: - Een reeks oefeningen (variërend van 15 tot 19) - Een startpagina met een overzicht van de verschillende modules - Een dagboek om bij te houden in welke mate de deelnemer de klachten ervaart - Een werkboek met de persoonlijke antwoorden uit de gemaakte oefeningen - Een lijst met de favoriete oefeningen van de deelnemer - Een to-do lijstje met een overzicht van de oefeningen waar de deelnemer mee bezig is - Een bibliotheek met extra tips en informatie Titel interventie * 7

8 Er zijn verschillende soorten oefeningen. Soms bestaat een oefening uit het beantwoorden van vragen, het luisteren naar een geluidsbestand, of instructies voor iets wat de deelnemer (met anderen) kan doen. Er zijn oefeningen die in 1 keer klaar zijn, maar met de meeste oefeningen kan de deelnemers het best een tijdje oefenen. De deelnemer kan zelf kiezen met welke oefening hij of zij aan de slag gaat. Na de oefening wordt een suggestie gegeven voor een vervolgoefening, maar de deelnemer is vrij om een andere oefening te doen. Online KMI Beter slapen Deze KMI is opgebouwd uit 19 oefeningen, verdeeld over 4 modules: - Slaapgewoonten: 5 oefeningen waarmee je inzicht krijgt in je slaapgewoonten en vaardigheden om slechte gewoonten te doorbreken (bijv. Slaapkamercheck ) - Ontspanning: 5 oefeningen om beter te leren ontspannen (bijv. ademhalings- en spierontspanningsoefening) - Minder piekeren: 5 oefeningen om piekergedrag te verminderen (bijv. Piekerkwartier ) - Anders leren denken (over slapen): 4 oefeningen om niet-helpende gedachten te leren herkennen en te leren omzetten in helpende gedachten Online KMI Minder stress - Deze KMI bestaat uit 15 oefeningen, verdeeld over 3 modules: - Anders leren denken: 4 oefeningen om niet-helpende gedachten te leren herkennen en te leren omzetten in helpende gedachten - Ontspanning: 5 oefeningen om beter te leren ontspannen (bijv. ademhalings- en spierontspanningsoefening) - Energie opladen: 6 oefeningen om je energie op te laden (bijv. elke dag 3 positieve dingen opschrijven) Online KMI Minder piekeren - De training is opgebouwd uit 18 oefeningen, verdeeld over 4 modules: - Positief leren denken: 4 oefeningen om positiever te leren denken (bijv. jezelf een compliment geven) - Ontspanning: 5 oefeningen om beter te leren ontspannen (bijv. ademhalings- en spierontspanningsoefening) - Minder piekeren: 5 oefeningen om piekergedrag te verminderen (bijv. Piekerkwartier ) - Anders leren denken: 4 oefeningen om niet-helpende gedachten te leren herkennen en te leren omzetten in helpende gedachten Voorafgaand aan de training vult de deelnemers een vragenlijst in om de klachten in kaart te brengen. Na 8, 16 en 32 weken wordt een uitnodiging voor een vervolgvragenlijst verstuurd. Deze vervolgmetingen dienen om het verloop van de klachten in kaart te brengen. Op basis van de antwoorden van de deelnemers op de vragenlijst krijgen zij een terugkoppeling. Deelnemers die veel depressieve klachten of angstklachten lijken te hebben, krijgen daarnaast het advies om contact te zoeken met de huisarts, praktijkondersteuner GGZ of een andere behandelaar. Zie voor een eerste indruk van de online KMI s het filmpje op de homepage van Titel interventie * 8

9 2. Uitvoering Materialen max 200 woorden Welke materialen zijn beschikbaar voor de uitvoering, werving en evaluatie van de interventie? Werving Folders en flyers. Deze zijn in ontwikkeling en vanaf 2017 te bestellen via de webwinkel van het Trimbosinstituut Uitvoering App snelbeterinjevel.nl. Deze app is ondersteunend aan de online trainingen. Via de app krijgen deelnemers zelfgekozen reminders. Locatie en type organisatie max 200 woorden Waar kan de interventie uitgevoerd worden en welk(e) soort(en) organisatie(s) kan/kunnen de interventie uitvoeren? De online KMI s zijn zelfstandig uit te voeren op iedere gewenste plek. Voorwaarde is alleen dat men toegang heeft tot een computer of tablet met internetverbinding. Opleiding en competenties van de uitvoerders max 200 woorden Wie zijn de uitvoerders en welke opleiding en competenties hebben zij nodig? Niet van toepassing Kwaliteitsbewaking max 200 woorden Hoe wordt de kwaliteit van de interventie bewaakt? De interventie is rechtstreeks gericht op de einddoelgroep en wordt daardoor aangeboden zoals bedoeld. In het proces van uitvoering is het belangrijk dat de deelnemer met de oefeningen aan de slag gaat. Om de deelnemer te herinneren aan de training is de app snelbeterinjevel ontwikkeld. Deze app biedt een reeks zogenoemde steuntjes. Deelnemers kiezen zelf de steuntjes uit die zij graag willen ontvangen. Zij ontvangen gedurende 6 weken 2x per week een set steuntjes (met uitzondering van week 6, dan is er 1 set). Het aantal steuntjes per set varieert van 3 tot 8). Bij iedere oefening heeft de deelnemer rechts op de pagina de mogelijkheid om feedback te geven. Deze opmerkingen neemt het Trimbos-instituut zoveel mogelijk mee in de doorontwikkeling van de interventies. Daarnaast bevatten de vragenlijst die deelnemers na 8,16 en 32 weken ontvangen evaluatievragen ( Heb je opmerkingen over de training? Of suggesties ter verbetering? ). Deze terugkoppeling van deelnemers wordt eveneens gebruikt bij de doorontwikkeling. Randvoorwaarden max 200 woorden Wat zijn de organisatorische en contextuele randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de interventie? De randvoorwaarden voor de uitvoering van de online KMI s zijn: - Een computer of tablet met internetverbinding - Motivatie van de deelnemer om zelfstandig met de online training(en) aan de slag te gaan - Kunnen lezen - Beheersing van de Nederlandse taal Implementatie max 200 woorden Is er een systeem voor implementatie? Geef een samenvatting. Voor de implementatie van de online KMI s is het vooral van belang dat de doelgroep op de hoogte is van het bestaan van de trainingen en dat de trainingen makkelijk toegankelijk zijn. Om de online KMI s onder Titel interventie * 9

10 de aandacht te brengen, is een Facebookpagina aangemaakt. Het Trimbos-instituut plaatst hier regelmatig nieuwe berichten op. De online KMI s zijn daarnaast vindbaar via de campagnewebsite omgaanmetdepressie.nl, waar een verwijzing staat opgenomen naar snelbeterinjevel.nl. Deze link is geplaatst, omdat de online KMI s sinds eind september 2016 worden aangeboden in het kader van de campagne Omgaan met depressie van het ministerie van VWS. Voor intermediairen die veel contact hebben met de doelgroep (zoals huisartsen, praktijkondersteuners GGZ) worden er flyers en posters ontwikkeld. Zij kunnen op die manier de online KMI s bij hun patiënten onder de aandacht brengen. Kosten max 200 woorden Wat zijn de kosten van de interventie? Benoem daarbij de personele (in aantallen uren) en de materiële kosten. De online KMI s zijn gedurende de campagne gratis toegankelijk. Wat de kosten na afloop van de campagneperiode zijn, is nog onduidelijk. Titel interventie * 10

11 3. Onderbouwing Probleem max 400 woorden Voor welk probleem of (mogelijk) risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard, ernst, spreiding en gevolgen. De online KMI s zijn ontwikkeld om depressieve klachten te verminderen en een (klinische) depressie te voorkomen. Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis (De Graaf, 2010), die leidt tot individueel lijden en verlies aan kwaliteit van leven (Lokkerbol, 2013). Daarnaast brengt het hoge kosten met zich mee (Smit, 2006). Het huidige behandelaanbod neemt slechts 10-20% van de ziektelast van depressie weg (Andrews, 2004; Chisholm, 2004). Ook bij een succesvolle behandeling, blijft er een groot risico op terugval (Hardeveld, 2010). Naast behandeling is preventie van depressie dan ook van groot belang. Er zijn al diverse bewezen effectieve en erkende preventieve interventies voor depressieve klachten ontwikkeld, waaronder In de put, uit de put, Grip op je dip en Kleur je leven (Dijkstra & Ruiter, 2011, Dijkstra, 2012). Deze interventies duren echter tamelijk lang en zijn veelal vooral cognitief van aard. Bovendien bestaat er onvoldoende aandacht voor individuele variaties in depressieve klachten. Daardoor sluiten zij niet altijd aan bij de behoeften van de deelnemer. Tenslotte laat het bereik van deze interventies te wensen over (Meijer, 2006), in het bijzonder bij bevolkingsgroepen met een lagere sociaal-economische status (SES) (Havinga, 2012). Zowel onder uitvoerders als bij onderzoekers ontstond behoefte aan een innovatieve aanpak van depressiepreventie, gebaseerd op de bestaande interventies ( doorontwikkeling ). Een resultaat daarvan zijn de KMI s. De KMI s zijn kort en niet stoornis- maar klachtgericht. Daarmee sluiten ze beter aan op de individuele klachtbeleving. De symptomen van een (beginnende) depressie verschillen immers per individu. Er zijn 3 varianten beschikbaar, gericht op slaapproblemen, stress en piekeren. Dit zijn klachten die: (1) aantoonbaar samenhangen met depressie en (comorbide) angststoornissen, (2) gepaard gaan met forse uitgaven in de gezondheidszorg en (3) in de beroepsbevolking geassocieerd zijn met aanzienlijke kosten ten gevolge van ziekteverzuim en verminderde arbeidsproductiviteit (Smit, 2011). De KMI s zijn ontwikkeld als face-to-face groepsinterventies. De animo voor een eerste pilot van de groepsinterventies was groot. Om het bereik van de KMI s te vergroten zijn online versies ontwikkeld. Behalve een groter bereik bieden online interventie een aantal voordelen ten opzichte van groepsinterventies: (1) deelname is anoniem en daarmee laagdrempeliger, (2) meer flexibiliteit; uitvoering van de interventies kan plaatsvinden op elk gewenst tijdstip, (3) minder kosten door het wegvallen van de kosten voor begeleiding, en (4) bevordering van zelfmanagement en daarmee empowering. Oorzaken max 400 woorden Welke factoren veroorzaken het probleem of (mogelijk) risico? Een depressie begint vaak na een ingrijpende gebeurtenis, zoals langdurige werkeloosheid, het verlies van een dierbare, of het krijgen van een chronische ziekte. In sommige gevallen gaan deze klachten vanzelf over, maar in veel gevallen ook niet en verergeren de klachten zelfs. Het risico dat mensen met subklinische depressieve klachten een depressieve stoornis ontwikkelen is bijna 2x zo groot (resp. 30 en 15% als voor mensen zonder klachten (Cuijpers, 2004; Romijn, 2009). Bovendien ervaart 30-40% van de mensen met een depressie een terugval binnen 2 jaar na herstel. Elke bijkomende episode verhoogt weer de kans op recidief (Piek, 2012). Tussentijds blijft vaak een verhoogd niveau van klachten bestaan, terwijl er geen sprake is van een stoornis. Wegens het vaak chronische beloop van depressie, is het zaak om in een zo vroeg mogelijk stadium in te grijpen. Bij voorkeur gebeurt dit als de klachten nog subklinisch van aard zijn. Met name in de subklinische fase kan het symptoomprofiel zeer divers zijn. Niet iedereen heeft last van dezelfde soort klachten wat pleit voor een klachtgerichte aanpak. Om te bepalen op welke subklinische klachten de hier beschreven aanpak het best gericht kon worden, heeft het Trimbos-instituut een strategische verkenning (Smit, 2011) uitgevoerd op een grote dataset van het VU Medisch Centrum (NESDA). Uit een lange (22 items) lijst van depressiegerelateerde klachten Titel interventie * 11

12 werden die klachten geselecteerd die: (1) veel voorkomen, (2) geassocieerd zijn met (beginnende) depressies en angststoornissen, (3) voor omvangrijke zorgkosten zorgen, en (4) gepaard gaan met forse kosten door arbeidsverzuim en verminderde efficiëntie tijdens de arbeid. Het resultaat was een lijst van dure depressiegerelateerde klachten. De selectie voor de KMI s is mede ingegeven door de praktijk en was als volgt: - slaapproblemen, vermoeidheid, gebrek aan energie; - piekeren, besluiteloosheid, moeilijk beslissingen kunnen nemen; - spannings- of stressklachten, beven, trillen, pijnlijke en stijve spieren. Deze klachten blijken voor alle bevolkingslagen van evenveel belang te zijn. Ook is de omvang van de economische kosten van deze klachten niet erg verschillend voor de ene of andere bevolkingslaag. Als de huisarts deze subklinische klachten duidt als mogelijke voorboden van een depressieve episode en daarom adviseert deel te nemen aan een interventie depressiepreventie, bestaat echter het risico dat patiënten afhaken omdat men zich niet aangesproken of begrepen voelt. Daarom zijn als alternatieve aanpak de KMI s ontwikkeld, die ingaan op de klachten die patiënten ervaren. Dit vergroot de passendheid en vooral de acceptatie van de interventie bij de doelgroep. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Aan te pakken factoren max 200 woorden Welke factoren pakt de interventie aan en welke onder 1.2 benoemde (sub)doelen horen daarbij? Mensen met subklinische depressieve klachten zijn uitermate kwetsbaar voor het ontwikkelen van een depressieve stoornis (Cuijpers, 2004). Deze aanpak richt zich op drie beïnvloedbare (subklinische) depressieve klachten die veel voorkomen en aanzienlijke kosten met zich meebrengen: slaapproblemen, stress en piekeren (Smit, 2011). Doelen van de aanpak op klachtniveau per interventie zijn daarom: het verminderen van respectievelijk slaap-, stress- en piekerklachten. Hiertoe ligt de focus in de KMI s op: het vergroten van kennis en inzicht over de specifieke klacht; - het vergroten van competenties om de klachten (effectief) aan te pakken. - De verwachting is dat dit ook effecten zal hebben op de hoofddoelstelling: het verminderen van depressieve klachten in z n algemeenheid en daardoor het beperken van het risico op een depressieve stoornis. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Verantwoording max 1000 woorden Maak aannemelijk dat met deze aanpak ook daadwerkelijk de doelen bij deze doelgroep bereikt kunnen worden. We onderscheiden drie KMI s die zich elk op één specifieke klacht richten: slaapproblemen, stress of piekeren. Om deze klachten te verminderen zetten de KMI s in op: - het vergroten van kennis en inzicht over de specifieke klacht; - het vergroten van competenties om de klachten (effectief) aan te pakken. Een gevoel van autonomie en competentie zijn volgens de zelfdeterminatie theorie van Ryan & Deci (2000) psychologische basisbehoeften die mensen motiveren om hun gedrag te veranderen en gedragsveranderingen in stand te houden. Bij de online KMI s wordt een gevoel van autonomie gecreëerd doordat deelnemers zelf met de door hun ervaren klacht aan de slag kan gaan. Daarnaast hebben ze keuzevrijheid in de modules en oefeningen die ze uitvoeren. Het vergroten van competenties om de klachten (effectief) aan te pakken, gebeurt door het uitvoeren van oefeningen. De oefeningen gaan vooral uit van de principes van cognitieve gedragstherapie (CGT). Het CGT-model stelt dat onze cognities (hoe we denken) van invloed zijn op onze emoties en gedrag. Eerder effectief gebleken Titel interventie * 12

13 interventies voor depressiepreventie (In de put, uit de put; Kleur je leven; Grip op je dip) zetten ook CGTmethoden in. Belangrijke effectieve op CGT-gebaseerde elementen in interventies voor depressiepreventie zijn geïntegreerd in de online KMI s. Concreet gaat het daarbij om de volgende elementen: - het herkennen en veranderen van negatieve denkgewoonten - het toepassen van antipiekertechnieken - het vergroten van het aantal plezierige gebeurtenissen (energiebronnen aanboren; positief leren denken) - het aanleren van probleemoplossende vaardigheden als alternatief voor niet-helpende gedachten Daarnaast is er in de online KMI s aandacht voor psycho-educatie, zelfmonitoring en relaxatie technieken. Deels overlappen deze inzichten met de later ontstane theorieën over mindfulness (focus op het moment en met aandacht activiteiten uitvoeren; niet leven in het verleden of in de toekomst) en positieve psychologie (het ontwikkelen van persoonlijke competenties en kracht; het vergroten van het welzijn). Tenslotte zijn technieken toegepast die direct gericht zijn op het verminderen van de specifieke klacht (slapen, stress en piekeren). De KMI s kenmerken zich, naast klachtgerichtheid, ook door de korte duur. Korte interventies (6 sessies of minder) zijn zeer waarschijnlijk niet minder effectief dan langere (Cuijpers, 2013; Cuijpers, 2009). Bijlage 2 geeft per KMI weer welke activiteiten worden ingezet om de beoogde (sub)doelen te bereiken. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Titel interventie * 13

14 4. Onderzoek 4.1 Onderzoek naar de uitvoering max 600 woorden Wat is op basis van het beschikbare onderzoek bekend over de uitvoering van de interventie? Beschrijf kort welke onderzoeken zijn gedaan en wat daarvan de uitkomsten waren. Stuur bij het indienen van het werkblad de volledige publicatie van ieder genoemd onderzoek mee. Beschrijf per onderzoek: a) De titel, auteurs, organisatie en jaar van uitgave (indien gepubliceerd) b) Het type onderzoek, de onderzoeksmethode en de omvang van het onderzoek c) Een samenvatting van de meest relevante uitkomsten met betrekking tot inzicht in de mate waarin activiteiten zijn uitgevoerd volgens plan, het bereik van de interventie, de waardering en ervaring van de uitvoerders en doelgroep, succes- en faalfactoren, en -indien beschikbaar- de uitvoerbaarheid, de randvoorwaarden en de omgevingsvariabelen. Studie 1 A. Lokman, S., Leone, S.S., Sommers-Spijkerman, M., Poel, A. van der, Smit, F., Boon, B. Complaintdirected mini-interventions for depressive complaints: a randomized controlled trial of unguided Web-based self-help interventions. In press. B. Er is een gerandomiseerde gecontroleerde trial uitgevoerd. Deelnemers aan de trial werden toegewezen aan de interventiegroep (n=165) of aan de wachtlijst controlegroep (n=164). De interventiegroep kreeg direct toegang tot de online KMI s, de controlegroep na 3 maanden. Via digitale vragenlijsten zijn depressieve klachten (IDS-SR) (primaire uitkomstmaat) en slaap- (JSEQ), stress-(pss), pieker-(pswq), angstklachten (GAD-7) en welbevinden (WEMWBS) (secundaire uitkomstmaten) gemeten. De vragenlijsten zijn afgenomen bij de start van het onderzoek en na 3 en 6 maanden. Na 3 maanden zijn aan de interventiegroep ook vragen gesteld over het gebruik van en de tevredenheid met de online KMI s. De controlegroep kreeg deze aanvullende vragen na 6 maanden. Analyse van de data vond plaats aan de hand van lineair mixed modeling en volgens de intention-to-treat principes. C. De deelnemers hadden een gemiddelde leeftijd van 43 jaar. De meerderheid was vrouw (76%), had de Nederlandse nationaliteit (98%), een betaalde baan (71%), een hoog opleidingsniveau (72%) en een hoog inkomen (70%). Meer deelnemers in de interventiegroep beoordeelden hun klachten bij de start van het onderzoek als ernstig (59%) dan in de controlegroep (50%). Van de interventiegroep creëerde driekwart een account. Hiervan logde 91% in iedere geval een keer in voor de zelfgekozen training. De mediaan van het aantal keren inloggen was bij de deelnemers in de interventiegroep 3 keer. Van de controlegroep maakte ongeveer de helft een account aan, waarvan 85% minimaal een keer inlogde met een mediaan van 2 keer inloggen. Van de deelnemers uit de interventiegroep die de vragen over gebruik en tevredenheid met de online KMI s invulden (n=75) gaf 61% aan dat zij 30 minuten of meer per week besteedden aan de training. Bij de controlegroep was dit 54% (n=48). De mediaan voor de tevredenheidsscore (schaal 1-10) met de online KMI s was een 7, met een gemiddelde van 6.3 in de interventiegroep en 6.4 in de controlegroep. De meest genoemde suggesties voor verbeteringen waren: het toevoegen van herinneringen, meer informatie en meer structuur in de oefeningen. 4.2 Onderzoek naar de behaalde effecten max 600 woorden Wat is op basis van het beschikbare onderzoek bekend over de behaalde effecten met de interventie? Beschrijf kort welke onderzoeken zijn gedaan en wat daarvan de uitkomsten waren. Stuur bij het indienen van het werkblad de volledige publicatie van iedere genoemde studie mee. Beschrijf per onderzoek: a) De titel, auteurs, organisatie en jaar van uitgave b) Het type onderzoek, de meetinstrumenten en de omvang van het onderzoek Titel interventie * 14

15 c) Een samenvatting van de meest relevante uitkomsten met betrekking tot het bereik van de interventie, de gevonden effecten en -indien beschikbaar- de door de doelgroep ervaren effectiviteit en de mate waarin de veronderstelde werkzame elementen daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Studie 1 A. Lokman, S., Leone, S.S., Sommers-Spijkerman, M., Poel, A. van der, Smit, F., Boon, B. Complaintdirected mini-interventions for depressive complaints: a randomized controlled trial of unguided Web-based self-help interventions. Submitted. B. Er is een gerandomiseerde gecontroleerde trial uitgevoerd. Deelnemers aan de trial werden toegewezen aan de interventiegroep (n=165) of aan de wachtlijst controlegroep (n=164). De interventiegroep kreeg direct toegang tot de online KMI s, de controlegroep na 3 maanden. Via digitale vragenlijsten zijn depressieve klachten (IDS-SR) (primaire uitkomstmaat) en slaap- (JSEQ), stress-(pss), pieker-(pswq), angstklachten (GAD-7) en welbevinden (WEMWBS) (secundaire uitkomstmaten) gemeten. De vragenlijsten zijn afgenomen bij de start van het onderzoek en na 3 en 6 maanden. Analyse van de data vond plaats aan de hand van lineair mixed modeling en volgens de intention-to-treat principes. C. De deelnemers hadden een gemiddelde leeftijd van 43 jaar. De meerderheid was vrouw (76%), had de Nederlandse nationaliteit (98%), een betaalde baan (71%), een hoog opleidingsniveau (72%) en een hoog inkomen (70%). Meer deelnemers in de interventiegroep beoordeelden hun klachten bij de start van het onderzoek als ernstig (59%) dan in de controlegroep (50%). Ten opzichte van de controlegroep namen de depressieve klachten na 3 maanden significant meer af bij de interventiegroep. De gestandaardiseerde effectgrootte was groot (d=-0.70). Van de secundaire uitkomstmaten verminderden de slaap-, pieker- en angstklachten meer bij de interventiegroep. Daarnaast nam het welbevinden meer toe in de interventiegroep. Effectgroottes van de secundaire uitkomstmaten varieerden van klein tot middelgroot (d=-0.20 tot d=0.40). Na 6 maanden namen in de interventiegroep de slaapklachten verder af. De overige uitkomstmaten wijzigden bij deze groep niet significant ten opzichte van de nameting op 3 maanden. Bij de controlegroep, die na maanden toegang kreeg tot de online KMI s, waren na 6 maanden wel significante veranderingen te zien. De meeste klachten (m.u.v. stress- en angstklachten) verminderden na 6 maanden te opzichte van 3 maanden met vergelijkbare grootte als bij de interventiegroep tussen 0-3 maanden. Studie 2 A. Spijkerman, M., Ruiter, M., Conijn, B., Kramer, J., Boon, B. & Poel, A. van der (2014). Zijn klachtgerichte mini-interventies voor slapen, stress en piekeren een aanwinst voor depressiepreventie? Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 92, B. In een pre-post pilotstudie zijn de effecten van de drie face-to-face groepscursussen van de KMI s onderzocht. In totaal deden 135 volwassenen mee. Zij vulden tweemaal een vragenlijst in om niveaus van welbevinden (WEMWBS), depressie (CES-D), angst (GAD-7), slaapklachten (JSEQ), stress (PSS) en piekeren (PSWQ) te meten. De metingen vonden bij plaats vlak voor de start van de KMI s en 3 maanden erna. Elf instellingen in de (preventieve) geestelijke gezondheidszorg voerden de cursussen uit (11x Beter slapen doe je zo, 5 keer Minder stress en 15 keer Minder piekeren ). C. Er werden in totaal 172 deelnemers geworven. Daarvan namen 135 personen deel aan het onderzoek (44x slapen, 24x stress, 67x piekeren). Driekwart was vrouw (73%), de gemiddelde leeftijd was 46 jaar (range: 21-73) en 90% was van Nederlandse komaf. Ruim de helft was lager opgeleid (54%) (basisonderwijs, VMBO/MBO) en 48% had een betaalde baan. De cursus Beter slapen doe je zo gaf significante verbeteringen op slaapklachten (d=1,67, p<0,001), de cursus Minder stress op stressklachten (d=0,73, p=0,009) en Minder piekeren op piekerklachten (d=0,92, p<0,001). Een significante afname van depressieve klachten (effectgroottes tussen 0,58 en 0,94) en stress (effectgroottes tussen 0,56 en 1,02) werd geobserveerd bij alle KMI s. Bij deelnemers aan de stress- en de piekercursus nam eveneens het welbevinden toe (d=0,96 en d=1,06). Bij de slaapcursus werd een klein effect op welbevinden gevonden (d=0,31). De resultaten lietten verder zien dat verschillen in de impact op depressie samenhangen met verschillen in opleidingsniveau, waarbij lager opgeleiden een grotere afname van depressieve kenmerken rapporteerden vergeleken met hoger opgeleiden (p=0,048). Let op: dit onderdeel (4.2) hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op de niveaus Goed beschreven en Goed onderbouwd. Titel interventie * 15

16 5. Samenvatting Werkzame elementen Wat zijn de werkzame elementen van deze interventie waardoor de gestelde doelen bij de doelgroep gerealiseerd worden? Geef een puntsgewijs overzicht van de belangrijkste werkzame elementen van de interventie. Denk daarbij aan inhoudelijke en praktische elementen. Max 250 woorden De online KMI s kennen aan laagdrempelige opzet doordat ze kort en klachtgericht zijn. Dat betekent dat het van deelnemers minder motivatie en discipline vergt om de interventie te voltooien. De online KMI s zijn daarmee toegankelijker voor lager opgeleide mensen dan de meeste klassieke interventies voor depressiepreventie. Bovendien dragen zij voor deelnemers niet expliciet het label depressiepreventie, waardoor de kans waarschijnlijk groter is dat ook groepen waarbinnen een taboe rust op psychische aandoeningen beter bereikt zullen worden. Werkzame elementen van de online KMI Beter slapen - Bijhouden van een slaapdagboek en invullen van vragenlijsten, waardoor deelnemers inzicht krijgen in het eigen slaappatroon - Deelnemers krijgen informatie over slapen, slaapproblemen en factoren die daarmee samenhangen - Deelnemers leren niet-helpende opvattingen over slaap te herkennen en om te zetten in helpende gedachten - Deelnemers leren vaardigheden om piekergedrag te verminderen - Deelnemers leren zich beter te ontspannen Werkzame elementen van de online KMI Minder stress - Deelnemers krijgen informatie over stress en factoren die daarmee samenhangen - Deelnemers leren irrationele gedachten te herkennen - Deelnemers leren vaardigheden om beter om te gaan met stress en stress te verminderen - Deelnemers leren zich beter te ontspannen Werkzame elementen van de online KMI Minder piekeren - Deelnemers leren het verschil tussen gebeurtenis, gevoel, gedachte en gevolg - Deelnemers leren niet-helpende gedachten te herkennen en om te zetten in helpende gedachten - Deelnemers leren positiever te denken - Deelnemers leren vaardigheden om piekergedrag te verminderen Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Titel interventie * 16

17 6. Aangehaalde literatuur Maak een alfabetische lijst van alle in deze beschrijving aangehaalde literatuur en gebruik hiervoor de APAnormen (variant met kleine letters, zie aanwijzingen in de handleiding). Andrews, G., Issakids, C., Sanderson, K., Corry, J., & Lapsley, H. (2004). Utilising survey data to inform public policy: Comparison of the cost-effectiveness of treatment of ten mental disorders. British Journal of Psychiatry, 184, Chisholm, D., Sanderson, K., Ayuso-Mateos, J. L., Saxena, S. (2004). Reducing the global burden of depression: Population-level analysis of intervention cost-effectiveness in 14 world regions. British Journal of Psychiatry, 184, Cuijpers, P. & Smit, F. (2004). Subthreshold depression as a risk indicator for major depressive disorder: A systematic review of prospective studies. Acta Psychiatrica Scandinavica, 109, Cuijpers, P, van Straten A, van Schaik A, Andersson G. (2009). Psychological treatment of depression in primary care: a meta-analysis. British Journal of General Practice, 59, Cuijpers, P., Huibers, M., Ebert, D.D., Koole, S.L., Andersson, G. (2013). How much psychotherapy is needed to treat depression? A metaregression analysis. Journal of Affective Disorders, 149, Dijkstra, M. & Ruiter, M. (2011). Aard en omvang GGZ- en verslavingspreventie Ontwikkelingen in de inhoud, organisatie en omvang van de GGZ- en verslavingspreventie. Utrecht: Trimbos-instituut. Dijkstra, M., Ruiter, M., Poel, A. van der & Boon, B. (2012). Aard en omvang GGZ- preventie Ontwikkelingen in de inhoud, organisatie en omvang van de GGZ- preventie. Utrecht: Trimbos-instituut. Graaf, R. de, Have, M. ten & Dorsselaer, S. van. (2010). De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking. NEMESIS-2: Opzet en eerste resultaten. Utrecht: Trimbos-instituut. Hardeveld, F., Spijker, J., Graaf, R. de, Nolen, W. A. & Beekman, A. T. F. (2010). Prevalence and predictors of recurrence of major depressive disorder in the adult population. Acta Psychiatrica Scandinavica, 122, Havinga, P., & Ruiter, M. (2012). Klachtgerichte mini-interventies voor lage SES: Het goede spoor? Verslag van een literatuurstudie en twee focusgroepen. Utrecht: Trimbos-instituut. Lokkerbol, J., Adema, D., Graaf, R. de, Have, M. ten, Cuijpers, P., Beekman, A. & Smit, F. (2013). Non-fatal burden of disease due to mental disorders in the Netherlands. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 48, Lokman, S., Leone, S.S., Sommers-Spijkerman, M., Poel, A. van der, Smit, F., Boon, B. Complaint-directed mini-interventions for depressive complaints: a randomised controlled trial of unguided web-based selfhelp interventions. Submitted. Meijer, S. A., Smit, F., Schoemaker, C. G. & Cuijpers, P. (2006). Gezond verstand: Evidence-based preventie van psychische stoornissen. VTV themarapport. Bilthoven/Utrecht: RIVM/Trimbos-instituut. Piek, E., Nolen, W. A., Meer, K. van der, Joling, K. J., Kollen, B. J., Penninx, B. W. J. H., Marwijk, H. W. J. van & Hout, H. P. J. van. (2012). Determinants of (non-)recognition of depression by general practitioners: Results of the Netherlands Study of Depression and Anxiety. Journal of Affective Disorders, 138, Romijn, G., Ruiter, M. & Smit, F. (2008). Meer effect met depressiepreventie? Strategieën voor publieksvoorlichting, vroegherkenning en terugvalpreventie. Utrecht: Trimbos-instituut. Ryan, R. M. & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development and well-being. American Psychologist, 55, Titel interventie * 17

18 Smit, F., Cuijpers, P., Oostenbrink, J., Batelaan, N., Graaf, R. de & Beekman, A. (2006). Costs of nine common mental disorders: Implications for curative and preventive psychiatry. Journal of Mental Health Policy and Economics, 9, Smit, F., Majo, C., Boon, B., Ruiter, M. & Abspoel, M. (2011). Klachtgerichte Mini-Interventies: Een nieuwe aanpak van depressiepreventie voor groepen met een lagere sociaaleconomische status? Utrecht: Trimbosinstituut. Spijkerman, M., Ruiter, M., Conijn, B., Kramer, J., Boon, B. & Poel, A. van der (2014). Zijn klachtgerichte mini-interventies voor slapen, stress en piekeren een aanwinst voor depressiepreventie? Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 92, Titel interventie * 18

19 7. Praktijkvoorbeeld Beschrijf, indien beschikbaar, in max. 600 woorden een praktijkvoorbeeld van de uitvoering van de interventie: hoe was de situatie voor, tijdens en na de interventie? Klik hier als u tekst wilt invoeren. Titel interventie * 19