Ontwikkelingen in Nederland inzake Remote Sensing vanuit Satellieten Periode

Transcriptie

1 Op het gebied van plaatsbepaling en navigatie waren bij de MD in eigen beheer ontwikkelingen gestart, gebaseerd op het gebruik van de gegevens van het Amerikaanse GPS systeem. Alhoewel deze ontwikkelingen van groot belang zijn gebleken voor de innovatie van de eigen taken van de MD bestond er geen duidelijke behoefte om daarbij de DCR te betrekken. In de praktijk was er bovendien sprake van aansturing van het ruimtevaartbeleid van VenW door de PSG. Gedurende een lange periode is om bovenstaande redenen het bestaansrecht van de DCR onvoldoende duidelijk geweest. Dit heeft geresulteerd in een aflopende vergaderfrequentie en het ontbreken van de gewenste aansturing Besluitvorming over de Nederlandse deelneming aan het ERS-2 programma en rol VenW In 1989 heeft de PB-EO na langdurig beraad ingestemd met het voorstel van ESA om een programmavoorstel voor een opvolger van ERS-1, de ERS-2 voor te bereiden. De belangrijkste beweegredenen voorde ontwikkeling en bouw van ERS-2 waren: Het verzekeren van de continuïteit van de gegevens van de sensoren van ERS-1 in het belang van de gebruikers na de beëindiging van de exploitatiefase van ERS-1. Het overbruggen van de periode tussen het einde van de exploitatiefase van ERS-1 en de geplande aanvang van de exploitatiefase van de voorziene door ESA te ontwikkelen nieuwe generatie aardobservatiesatellieten in een polaire omloopbaan. Het voorstel voor ERS-2 betrof een aan ERS-1 identieke satelliet die de continuïteit van de waarnemingen voor met name het mondiale klimaatonderzoek moest garanderen. Het onderzoek naar de samenstelling van de atmosfeer en in het bijzonder het meten van de concentraties van ozon was om die reden onderdeel van de missiedoelstellingen van ERS-2. Door ESA werd daarom voorgesteld om op ERS-2 een nieuw instrument te plaatsen: het Global Ozone Monitoring Experiment (GOME). Bij de voorontwikkeling van GOME is door Nederland een belangrijke bijdrage geleverd door het maken van een innovatief en geavanceerd optisch ontwerp doortno-tpd. Hierbij werd voortgebouwd op de expertise die door Nederland in het ruimteonderzoek was verworven. Vanwege de primaire beleidsverantwoordelijkheid van VenW heeft de Minister van VenW de besluitvorming in de Ministerraad over de intekening op het voorstel van ESA voor het ERS-2 programma voorbereid. Op ambtelijk niveau werd daartoe door het KNMI ondersteuning verleend (Lit. 13). In het besluit van de Ministerraad was impliciet opgenomen dat aandacht gegeven zou worden aan de verbreding van het interdepartementale draagvlak voor de deelneming aan en de financiering van vervolgprogramma's. N.B. Met de groeiende betrokkenheid vanuit VenW bij de plannen van ESA en de Europese Commissie betreffende de voorgenomen ontwikkeling van een eigen Europese capaciteit op het gebied van satellietplaatsbepaling en navigatie (Galileo) kwam pas na 2000 een revitalisering van de rol van de DCR aan de orde.

2 Op basis van het besluit van de Ministerraad heeft Nederland op 13 maart 1990 ingetekend voor de fasen C/D/E van ERS-2. Voor de ontwikkeling, bouw, lancering en het na de lancering uittesten van de satelliet (de fase C/D) bedroeg de bijdrage van Nederland Meuro 17 (3,3%). Besloten was dat de ministeries van VenW, OCenW en EZ elk met een 1/3 deel aan fase C/D zouden bijdragen. Voor de exploitatiefase (fase E) werd met Meuro 3,5 ingetekend volgens dezelfde verdeelsleutel voor de drie ministeries. ERS-2 werd in april 1995 met succes gelanceerd Besluiten over deelneming aan de nieuwe aardobservatieprogramma's van ESA en EUMETSAT in 1991,1992 en 1996 In november 1991 vond in München een ESA ministersconferentie plaats waar over de nieuwe ESA aardobservatieprogramma's belangrijke besluiten zijn genomen. In Nederland ging daaraan een complex en moeizaam besluitvormingstraject vooraf. In het kader van de nationale voorbereiding van de ESA ministersconferentie in München had de Regering besloten volwaardig deel te nemen aan het samenhangend Europese aardobservatieprogramma van ESA en EUMETSAT, als onderdeel van een mondiaal satellietnetwerk ten behoeve van de meteorologische dienstverlening, onderzoek en monitoring van het klimaat en het milieu en een verdere ontwikkeling van toepassingen voor het regionale en het mondiale milieubeleid. N.B. Het voor de jaren Voor het inzicht in de beweegredenen achter de besluitvorming in Europa en in Nederland is de volgende toelichting van belang. Door ESA werd in 1988 een ambitieus voorstel uitgewerkt voor de ontwikkeling en bouw van een Europese ruimtevaartinfrastructuur ten behoeve van het verschaffen van een autonome toegang tot de ruimte. Onderdeel van dit voorstel was de ontwikkeling van het zogeheten Polair Platform bestemd voor de Europese aardobservatie ruimteinfrastructuur voor observaties vanuit een polaire omloopbaan. Een groot platform voor gebruik in een polaire omloopbaan zou bestemd worden voor het bereiken van missiedoelstellingen '90 door de Regering voor zowel de operationele meteorologie als tevens voor andere gebieden van vastgestelde Nederlandse aardobservatie. Daarbij zou worden voortgebouwd op de resultaten van ERS-1 aardobservatiebeleid en ERS-2 en zou aan EUMETSAT de mogelijkheid worden geboden om een voor als onderdeel van het de operationele meteorologie bestemd instrumentenpakket op het Europese ruimtevaartbeleid wordt Polair Platform te plaatsen. Op deze wijze zou EUMETSAT bijdragen aan de beschreven in het volgende opbouw van een satellietinfrastructuur die in samenwerking met NOAA voor de hoofdstuk 4.6. lange termijn zou worden gerealiseerd.

3 Voor de invulling van het programmavoorstel van ESA voor de eerste Polar Orbiting Environmental Mission (POEM-1) werd uitgegaan van onder verantwoordelijkheid van ESA te ontwikkelen instrumenten, vervolgens van enkele door ESA lidstaten toe leveren instrumenten via nationale bijdragen (via een oproep van ESA voor het indienen van voorstellen in antwoord op een Announcement of Opportunity) en van door EUMETSAT toe te leveren instrumenten. De EUMETSAT bijdrage zou bestaan uit een pakket van door NOAA voor POEM-1 beschikbaar te stellen instrumenten en uit de door EUMETSAT toe te leveren instrumenten. SCIAMACHY Voorafgaande aan het verschijnen van het Announcement of Opportunity voor POEM-1 heeft de Nederlandse Delegatie in de PB-RS in 1990 het initiatief genomen om aan te sluiten bij een in Duitsland door de Nobelprijswinnaar Prof. Dr. Paul Crutzen voorgesteld plan voor de nationale ontwikkeling en bouw van het SCIAMACHY-instrument voor monitoring van een groot aantal sporengassen in de atmosfeer. Metingen van de concentraties van deze sporengassen op regionale en mondiale schaal over een reeks van jaren zouden een belangrijke wetenschappelijke bijdrage leveren aan het onderzoek naar de atmosfeerchemie en de atmosfeerdynamica in wisselwerking met wolken. Dit onderzoek werd van groot belang geacht voor het onderzoek naar de invloed van atmosfeerchemie op klimaat en milieu. In Nederland bestond hiervoor bij een aantal instituten (KNMI, SRON, TNO, IMAU) draagvlak en kon tevens worden voortgebouwd op de expertise en goede naam verkregen via de bijdrage aan de ontwikkeling van het GOME instrument voor ERS-2. Na de goedkeuring van het voorbereidende programma voor POEM-1 tijdens de ESA ministersconferentie in 1991 is vervolgens grote twijfel gerezen over de haalbaarheid van dit concept. Uit de studies van EUMETSAT bleek dat de voorgestelde overkomsttijden vanuit de polaire baan tot conflicten zouden leiden tussen de diverse gebruikerswensen vanuit de operationele meteorologie en de overige voorgestelde aardobservatietoepassingen. Bovendien werden de technische en vooral financiële risico's bij een mogelijk mislukken van de missie te groot geacht. Een Frans initiatief om de voorkeur te geven aan een al bestaand platform (gebaseerd op het SPOT platform) boven een eigen Europese (kostbare) ontwikkeling van een in de ruimte voor onderhoud door astronauten toegankelijk platform gaf de doorslag ten gunste van een keuze voor het zogenoemde "split-mission" scenario. De instrumenten voorde operationele meteorologie zouden in dit scenario geplaatst worden op een afzonderlijk platform in een eigen gekozen polaire baan. Voor het gebruik van dit zogeheten European Polar System (EPS) zou EUMETSAT verantwoordelijk zijn. De door ESA te ontwikkelen instrumenten voor aardobservatie zouden tezamen met de geselecteerde AO-instrumenten op een ESA platform in een gekozen (andere) polaire baan geplaatst worden.

4 Over dit "split-mission" scenario werd in 1992 door de ESA en EUMETSAT lidstaten principe-overeenstemming bereikt. De splitsing van POEM naar ENVISAT-1 en METOP-1 werd daarmee een feit. Na het doorlopen van het selectieproces voor de bij ESA ingediende voorstellen voor AO-instrumenten voor ENVISAT werd het SCIAMACHY-instrument als een der drie instrumenten geselecteerd. Voor het kwalificeren van Nederland heeft het NIVR een belangrijke ondersteunende bijdrage geleverd. Het hoofdaandeel van de Nederlandse bijdrage aan SCIAMACHY betrof het optisch ontwerp en de bouw van het sensorsysteem, inclusief de keuze van de sensoren, de structuur en de koeling en de uitvoering van de calibratie. Door het NIVR werd voorgesteld dat voor het bereiken van een prominente bijdrage aan het wetenschappelijk onderzoek SRON de co-pi zou leveren. Ook werd door toedoen van het NIVR bereikt dat België besloot om aan het optische systeem van SCIAMACHY een deelsysteem toe te leveren. Tevoren werd in Nederland in de ICR overeenstemming bereikt over de inhoud en de financiering van de Nederlandse bijdrage aan SCIAMACHY. De financiële bijdrage voor SCIAMACHY zou tezamen met de voorgestelde bijdrage aan de ontwikkeling, bouw en exploitatie van ENVISAT-1 uitkomen op het niveau van BNP. Aldus werd bereikt dat Nederland volwaardig aan het ENVISAT-1 programma zou deelnemen. In november 1992 vond in Granada een vervolgconferentie plaats waar over de verdere invulling van de ESA programma's werd besloten. Voor het doel van dit rapport worden de programma's vermeld waarover door Nederland sedert 1990 en tijdens deze beide conferenties tot deelneming werd besloten, inclusief de besluiten over de deelneming aan de programma's van EUMETSAT: De verlenging van de exploitatiefase van het ERS-1 programma, in het belang van de continuïteit van de waarnemingen van de succesvolle satelliet ERS-1, gelanceerd in juli De ontwikkeling, bouw en exploitatie van ERS-2, de ERS-1 opvolger (zie hoofdstuk 4.4.2). Het vervolg op het voorbereidende programma voor de Polar Orbiting Environmental Mission (POEM): - Het Envisat programma: fasen C/D/E. - Het voorbereidend programma voor de Europese bijdrage aan het Joint Polar System in samenwerking met NOAA (METOP). Ontwikkeling en bouw van drie satellieten voor Meteosat Second Generation (MSG). Het voorbereidende programma voor het European Polar System (EPS), een Europees polair satellietsysteem, waarvoor de METOP satellieten ontwikkeld worden (EUMETSAT).

5 Het programma voor de voorbereiding van de toekomstige 77 aardobservatieprogrammma's van ESA (EOPP). Nederlandse bijdrage aan de ontwikkeling en bouw van het SCIAMACHY instrument voor Envisat. Programma Gebruikersondersteuning (GO-1 periode ). Over het vervolg van deze programma's en over enkele nieuwe aardobservatieprogramma's van ESA die allen voortvloeien uit de in 1992 in Granada gehouden ESA ministersconferentie werd als gevolg van opgetreden vertra-gingen in de voorbereidingen pas na de op oktober 1995 in Toulouse gehouden ESA ministersconferentie besloten. Het betrof de laatste voorstellen die pasten binnen het voor de jaren '90 uit te voeren aardobservatiebeleid. De voorstellen vooreen aantal vervolg- en nieuwe programma's zijn op 19 november 1996 door de minister van Verkeer en Waterstaat als coördinerend minister voor het aardobservatiebeleid mede namens de ministers van Financiën, EZ, OCenW, LNV en OS (afstemming nog niet afgerond), voor besluitvorming aan de Ministerraad aangeboden (Lit. 14). Met betrekking tot de besluitvorming over de Nederlandse deelneming aan het toekomstige Europese AO-programma's voor de periode vermeldde het voorstel dat de zes betrokken ministers (VenW, OcenW, EZ, LNV en OS) rond de kaderbrief 1998 een financieel voorstel zouden indienen. Daarbij zou getracht worden om een oplossing te bereiken voor de gerezen financiële problematiek op de lange termijn. Het betrof de vervolgprogramma's: ERS-2: verlenging exploitatiefase EOPP-tweede verlenging METOP-1 verlenging voorbereidend programma Nationaal Programma Gebruikersondersteuning fase 2 ( ) En de nieuwe programma's: METOP-1 fase C/D (ESA) EPS (gefaseerde uitvoering door ESA en EUMETSAT) Het Data User Programme (DUP) van ESA. Over de programma's van ESA en EUMETSAT en de belangen van Nederland dient het volgende te worden vermeld. 1. Het belang van de ERS missie voor milieu- en klimaatmonitoring werd vergroot door het besluit om aan het instrumentenpakket voor ERS-2 een Global Ozon Monitoring Experiment (GOME) toe te voegen. 2. Door de deelnemende landen werd besloten om de samenstelling van het instrumentenpakket voor de ERS opvolger: ENVISAT-1, te baseren op de

6 eisen van de wetenschappelijke en de operationele gebruikers. Hiertoe zijn door ESA uitgebreide consultaties georganiseerd. ENVISAT-1 zou zowel moeten voorzien in de continuïteit en de verbetering van de kwaliteit van de waarnemingen van ERS-2 als in het inwinnen van gegevens over de chemische samenstelling van de atmosfeer met behulp van nieuwe optische instrumenten, waaronder het SCIAMACHY instrument. Optische instrumenten voor land- en waterobservatie die op ERS-1 en ERS-2 ontbraken werden toegevoegd (bijv. voor monitoring van waterkwaliteit en voor landobservatie op regionale schaal). 3. Voor Envisat werd besloten om extra te investeren in het grondsegment om de toegang tot de gegevens en de bewaking van de kwaliteit van de dataproducten in het belang van de gebruikers te waarborgen. 4. De besluitvorming over de programma's voor MSG en METOP heeft de onderlinge samenhang en de samenwerking tussen ESA en EUMETSAT versterkt. ESA verkreeg daarin vooral de rol van ontwikkelorganisatie en EUMETSAT werd verantwoordelijk voor de exploitatie van de drie MSG en METOP satellieten, inclusief de ontwikkeling van het grondsegment. Nederland was duidelijk voorstander van deze onderlinge samenhang en van een heldere taakverdeling. 5. Op het DUP werd slechts door drie landen ingeschreven (België, Zwitserland en later ook Nederland). De overige lidstaten waren van oordeel dat het ontwikkelen van het gebruik primair een taak van de landen zelf was en niet van ESA, die vooral als taak had om satellieten te ontwikkelen met uitbesteding van deze werkzaamheden aan de industrie. Nederland hechtte wel belang aan het deelneming aan het DUP, omdat daarmee ESA ook tot taak kreeg om naast de maakindustrie ook de dienstenindustrie te ondersteunen. Bij het ontwikkelen van toepassingen van de door ESA ontwikkelde satellieten kon vervolgens worden geprofiteerd van de kennis over de eigenschappen van de instrumenten en de dataproducten waarover ESA beschikte. Bij de voorbereiding over de besluitvorming op nationaal niveau bestond er tussen de ministeries van EZ, O&W en VenW op ambtelijk niveau overeenstemming over het streven naar een verbreding van het interdepartementale draagvlak voor de gezamenlijke financiering van de nieuwe ESA programma's. Voor de programma's van EUMETSAT werd de bestaande afspraak gehandhaafd dat de Nederlandse bijdrage naar rato van BNP door het ministerie van VenW gefinancierd zou worden. Het verbreden van het interdepartementale draagvlak moest plaatsvinden door medefinanciering van programma's door de overige gebruikersministeries van VROM, LNV en BuZa/Ontwikkelingssamenwerking.

7 Na een moeizaam verlopen proces werd door VROM alsnog besloten om 79 financieel bij te dragen aan de ontwikkeling en bouw van ENVISAT-1 en SCIAMACHY. Door LNV werd ingestemd met een aandeel van 50% in de Nederlandse bijdrage aan ENVISAT-1. Door Ontwikkelingsamenwerking werd besloten om niet aan de financiering van de nieuwe ESA programma's bij te dragen Het Nederlandse aardobservatiebeleid voor de jaren 90 Na het aanbieden van de brief van de minister van EZ over de opstelling van Nederland tijdens de ESA ministersconferentie in 1991 en de voorgestelde dekking van de voorziene uitgaven binnen de begrotingshoofdstukken van de financierende ministeries, heeft de Tweede Kamer verzocht om in 1992 een separate nota aan te bieden over het door Nederland voor de jaren '90 te voeren nationale beleid op het gebied van aardobservatie. De voorgestelde versterking van het samenhangende programma van ESA en EUMETSAT, de maatschappelijke relevantie van de toepassingen van aardobservatie en de voorgenomen verbreding van het interdepartementale draagvlak vormden daarvoor de aanleiding. Door de minister van EZ werd aan de ICR gevraagd om een nota over het Nederlandse aardobservatiebeleid voor de jaren '90 op te stellen met medewerking van alle bij het voor te stellen beleid betrokken ministeries. Op 12 november 1992 is de nota door de Minister van Economische Zaken als coördinerend minister voor Ruimtevaart met de instemming van de betrokken ministers van Verkeer en Waterstaat, van Onderwijs en Wetenschappen, van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, van Defensie en van Buitenlandse Zaken en voor Ontwikkelingsamenwerking aan de Tweede Kamer aangeboden (Lit. 15). In deze nota werden de gebruikersbelangen bij de Europese aardobservatieprogramma's als primair uitgangspunt opgenomen. De nota biedt de onderbouwing van de in 1991 en 1992 door de Regering genomen besluiten over de deelneming aan het samenhangend Europese aardobservatieprogramma van ESA en EUMETSAT, de uitvoering en de financiering. De nota noemt drie overwegingen voor de deelneming: 1. Nederland is medeverantwoordelijk voor de opbouw van een mondiaal aardobservatie-netwerk. 2. Nederland kan een relevante inbreng leveren, zowel voor onderzoek als voor apparatuurontwikkeling. 3. Het programma is van belang voor Nederland. Het komt tegemoet aan Nederlandse gebruikersbehoeften.

8 De nota vermeldde dat Nederland binnen ESA en EUMETSAT het initiatief heeft genomen om binnen ESA en EUMETSAT te onderzoeken hoe gebruikers in ontwikkelingslanden betrokken kunnen worden bij de voorbereiding en de uit-voering van aardobservatieprogramma's. Voor de financiering van de ontwikkeling van het gebruik ging de nota uit van een daarop gerichte besteding van ca. 10% van het totale aardobservatiebudget. Vanaf 1997 zou het budget een constant niveau van Mfl 70 per jaar bereiken. Aan dit budget zou VenW gedurende de periode van 10 jaar gemiddeld Mfl 15 per jaar bijdragen. Naast een uitwerking van de Nederlandse deelneming aan de programma's van ESA en EUMETSAT werd ten behoeve van een versterking van het gebruik een nieuw nationaal programma aangekondigd: het Programma Gebruikersondersteuning. Over de ESA ministersconferentie in 1992 en over de nota is op 16 februari 1993 door de vaste commissies van de Tweede Kamer voor Economische Zaken en voor Verkeer en Waterstaat mondeling overleg gevoerd met de ministers van Economische Zaken en van Verkeer en Waterstaat. In dit overleg ging met name de minister van VenW uitvoerig in op het aardobservatiebeleid. Ter voorbereiding van de in oktober 1995 in Toulouse gehouden ESA ministersconferentie heeft de minister van Economische Zaken als eerst verantwoordelijke minister voor ruimtevaart op 6 oktober 1995 de notitie "Ruimtevaart onderweg naar 2000" aan de Tweede Kamer aangeboden (Lit.16). In de notitie wordt uitvoerig aandacht besteed aan de stand van zaken betreffende de formulering van een Europese lange termijn aardobservatiestrategie en de bevordering daarvan door Nederland en aan de uitvoering van het Nederlandse aardobservatiebeleid. De minister meldde dat voor de financiële invulling van het in 1992 overeengekomen aardobservatiebeleid vanaf 1997 veel minder dan Mfl 70 per jaar beschikbaar was. Mede onder budgettaire druk had de minister van VROM besloten om de financiële bijdrage te moeten beperken tot de eerder goedgekeurde aardobservatieprogramma's en om geen nieuwe verplichtingen meer aan te gaan. OS was van mening dat nog niet aan de destijds gestelde voorwaarden was voldaan en dat daarom van financiering was afgezien. LNV had haar bijdrage volledig ingevuld met de deelneming aan het ENVISAT-1 programma en aan NRSP-2. Omdat op jaarbasis slechts Mfl 50 per jaar beschikbaar was zou dit leiden tot een breuk met het ingezette beleid en resulteren in het afbouwen van de Nederlandse deelneming aan de Europese aardobservatieprogramma's, waarbij eerder gedane investeringen voor een deel teniet zouden worden gedaan. Het overleg tussen de betrokken ministeries om dit probleem op te lossen had tot dan toe nog niet tot resultaat geleid. Het Kabinet had de intentie om de Kamer over enkele maanden nader te informeren over het Nederlandse

9 aardobservatiebeleid en de toekomstige financiering daarvan. In de tussentijd zou terughoudendheid worden betracht, zowel in Toulouse bij het ondersteunen van de ESA-ambities op het terrein van aardobservatie, als bij het aangaan van nieuwe verplichtingen voor aardobservatieprogramma's. Gezien het belang voor de gebruikers zou prioriteit gegeven worden aan het continueren van het GO programma vanaf In vervolg op de brief van de minister van EZ van 6 oktober 1995 heeft de minister van Verkeer en Waterstaat als penvoerend Minister voor Aardobservatie, mede namens de ministers van OCenW, EZ, VROM, LNV en voor Ontwikkelingssamenwerking, in een brief van 20 juni 1997 aan de Tweede Kamer gerapporteerd over de voortzetting van het Nederlandse aardobservatiebeleid en de financiering daarvan (Lit. 17). Deze rapportage betrof de uitvoering van het aardobservatiebeleid sinds 1991, de voorgestelde aanpak voor de toekomstige programma's en de financiering. Bij de uitvoering van het aardobservatiebeleid waren problemen ontstaan, mede als gevolg van de in 1994 opgelegde bezuinigingstaakstellingen. De brief rappor-teerde over de bereikte oplossingen. In december 1996 heeft het Kabinet besloten tot deelneming aan een aantal Europese vervolgprograma's en nieuwe programma's. In de periode zou daarvoor Mfl 140 benodigd zijn, terwijl op de verschillende begrotingen slechts totaal Mfl 101 beschikbaar was. Door een gezamenlijk inspanning van de betrokken ministeries is de benodigde extra Mfl 40 over de diverse begrotingen vrijgemaakt. De financiering van het aardobservatiebeleid werd daarmee tot en met 2001 gewaarborgd. Binnen het daardoor beschikbaar gekomen budget was geen ruimte voor deelneming aan nieuwe programma's voor de lange termijn ( ). Zodra meer duidelijkheid over de inhoud en de financiële omvang van deze nieuwe programma's zou bestaan zou de Kamer over de deelneming en de gezamenlijk financiering door de zes ministeries worden geïnformeerd. In maart 1998 werd op ambtelijk niveau tussen de ministeries van VenW, EZ en OCenW overeenstemming bereikt over de gezamenlijke inzet voor de financiering van de extra bijdragen voor de deelneming aan nieuwe ESA aardobservatieprogramma's t/m 2003, het GO programma en de bijdragen aan de ontwikkeling en bouw van OMI en de bijbehorende wetenschappelijke ondersteuning Programma Gebruikersondersteuning (GO-1) Het Programma Gebruikersondersteuning had als hoofddoelstellling om Nederlandse gebruikers van gegevens afkomstig van de door ESA en EUMETSAT ontwikkelde aardobservatie satellietsystemen te ondersteunen bij N.B. Vanaf 1997 heeft VROM de toegezegde bijdragen aan aardobservatie overgeheveld naar EZ (50% bijdrage aan ENVISAT-1) en aan OCenW (bijdrage aan SCIAMACHY). Door LNV en OS zijn bijgedragen aan het GO programma voor de periode toegezegd. De resterende bijdragen aan het extra budget van Mfl 40 zijn vrijgemaakt binnen de begrotingen van VenW, EZ en OCenW.

10 het ontwikkelen van toepassingen voor zowel wetenschappelijk onderzoek als operationeel gebruik. In maart 1993 is het programma door de ICR vastgesteld (Lit. 18). Tevoren was de inhoud van het programmavoorstel uitgewerkt op basis van een brede consultatie binnen alle betrokken gebruikerssectoren in Nederland. De programma-opzet bestond uit twee speerpuntgebieden en twee overige onderdelen. Onderdeel 1: Speerpunt I: Mondiaal klimaat- en milieuonderzoek Onderdeel 2: Speerpunt II: Milieuonderzoek en -beheer op Europese en regionale schaal Onderdeel 3: Gegevensinfrastructuur in Nederland Onderdeel 4: Ontwikkelingssamenwerking Voor het programma (GO-1) werd voor de jaren een budget van Mfl 4,5 vrijgemaakt, gefinancierd door de ministeries van VenW, O&W en VROM. De uitvoering van het GO-1 programma diende te worden afgestemd met de lopende uitvoering van het NRSP-2 programma. De uitvoering werd door de ICR opgedragen aan de BCRS en SRON. N.B. Bij een ministerieel besluit van 26 april 1994 is de instellingsbeschikking en de naam van de ICR gewijzigd. De naam Interdepartementale Commissie voor Ruimteonderzoek en Ruimtetechnologie werd veranderd in Interdepartementale Commissie Ruimtevaart. De aanleiding voor de naamswijziging was dat diverse programma's, met name de observatieprogramma's, niet meer pasten onder hetzij ruimteonderzoek, hetzij ruimtetechnologie Rol ICR en Werkgroep Aardobservatie Voor het opstellen van de AO nota werd door de ICR in 1992 een werkgroep ingesteld: de Werkgroep Aardobservatie (WG-AO). De voorziter van de WG-AO was de vertegenwoordiger (plaatsvervanger) van het ministerie van VenW in de ICR. Naast vertegenwoordigers van de ministeries van EZ, VROM, O&W, LNV, BuZa/ OS en Defensie hadden vertegenwoordigers van het NIVR, BCRS en SRON, adviseurs van de ICR, zitting in de WG-AO. Voor de nota werd door de WG-AO een schrijfgroep ingesteld. Door de voorzitter van de WG-AO werd aan de ICR over de voortgang van de totstandkoming van de nota in de loop van het jaar 1992 periodiek gerapporteerd. Met het gereedkomen van de nota zou de taak van de WG-AO als beëindigd worden beschouwd. Omdat deze werkgroep door de ICR niet formeel werd opgeheven, ontstond er na het aanbieden van de nota aan de Tweede Kamer onduidelijkheid over het mandaat van de WG-AO. In latere jaren kwam de WG-AO nog wel met enige regelmaat bijeen om deelnemende leden te informeren over de status van de lopende programma's. Het ontbreken van een mandaat heeft bijgedragen aan een onduidelijke rolverdeling tussen ICR, WG-AO en BCRS Rol VenW in ESA en EUMETSAT De uitvoering van de samenhangende aardobservatieprogramma's van ESA en EUMETSAT zijn voor de VenW Departementsraad aanleiding geweest om op voorstel van de PSG de departementale verantwoordelijkheid voor de

11 beleidsvoorbereiding en de beleidsuitvoering op deze terreinen over te dragen van de inmiddels toen al opgeheven Studieafdeling naar het KNMI. Een door de hoofddirecteur van het KNMI aangewezen functionaris werd de VenW vertegenwoordiger in de ESA Programmaraad voor Aardobservatie: de PB-EO. De Nederlandse delegatie in de PB-EO bestond uit vertegenwoordigers van VenW (hoofd delegatie), en O&W, versterkt met adviseurs van NIVR, BCRS en SRON. Na afloop van elke vergadering werd door de delegatie schriftelijk aan de ICR gerapporteerd. Door de ESA Raad was als gevolg van de verdere vervlechting van het Meteosat programma met het Remote Sensing programma besloten om de PB-RS en de PB-Met op te heffen en daarvoor in de plaats de PB-EO in te stellen. De onder de vroegere programmaraden ressorterende adviesgroepen RS-AG en de STAG werden in 1991 samengevoegd in de Earth Observation Science and Technology Advisory Group (EOSTAG). Later zijn een aantal voor het ERS-1 programma ingestelde aparte adviesgroepen samen met de EOSTAG opgeheven, en zijn door de PB-EO de taken opgedragen aan slechts één adviesgroep: de Data, Operations, Science and Technology Advisory Group (DOSTAG). In de DOSTAG bestaat de delegatie uit vertegenwoordigers van het NIVR, SRON en KNMI. De DOSTAG rapporteert aan de ICR. Naast de DOSTAG bleef een aparte PB-EO werkgroep bestaan voor de ESA data policy. In deze werkgroep werd deelgenomen door een vertegenwoordiger van het KNMI. In de jaren '90 zijn door de PB-EO Nederlanders gevraagd voor de functies van vice-voorzitter van de PB-EO en voorzitter van resp. EOSTAG en DOSTAG (in dienst bij VenW). In EUMETSAT is de hoofddirecteur van het KNMI de vertegenwoordiger van Nederland in de EUMETSAT Raad. Door de Raad zijn uitvoerende taken voor advisering op de verschillende terreinen gedelegeerd aan adviesgroepen. Zo bestaan er adviesgroepen voor administratieve en financiële zaken (AFG), science, technology en operatiën (STG) en data policy. In al deze adviesgroepen werd deelgenomen door medewerkers van het KNMI. Nationaal: relatie met VROM Met op ambtelijk niveau aanvankelijk nog ondersteuning vanuit EZ en O&W/ Wetenschapsbeleid, nam voor VenW het KNMI de taak op zich om het door de vaststelling van de AO nota bereikte verbrede interdepartementale draagvlak in stand te houden. Al spoedig dienden zich problemen aan toen als gevolg van de voor VROM vastgestelde financiële taakstelling door VROM werd aangekondigd om niet meer bereid te zijn om nieuwe financiële verplichtingen voor AO programma's aan te gaan. De in de begroting opgenomen en toegezegde middelen voor de bijdragen aan het ESA ENVISAT-1 programma en voor SCIAMACHY werden overgeheveld naar resp. de EZ en de OCenW begroting. Hierdoor ontstond de schijn dat de weerstand die eertijds bij VROM bleek om aan de ontwikkeling van AO ruimtetechnologie financieel bij te dragen zijn weerslag vond bij de invulling van deze taakstelling. Daarbij heeft

12 ook een rol gespeeld dat de financiering door VROM gevonden moest worden binnen bestaande onderzoeksbudgetten die al onder druk stonden. VenW heeft deze ontwikkeling niet kunnen keren. Voor de bewaking van de uitvoering van het Nederlandse aandeel in de ontwikkeling en bouw van SCIAMACHY was een begeleidingscommissie, de BESC, ingesteld onder voorzitterschap van de VROM coördinator voor het klimaatbeleid van dit ministerie. In verband met de gevolgen van de taakstelling voelde VROM zich genoodzaakt om niet langer de BESC voor te zitten. Het voorzitterschap werd mede vanwege het belang voor het wetenschappelijk onderzoek overgedragen aan Wetenschapsbeleid. Nationaal: relatie met DGIS In 1984 heeft DGIS een aanvraag van de FAO voor donorfinanciering van een project voor de ontwikkeling en bouw van een operationeel "Agricultural Real Time Environmental Monitoring Imaging System" (ARTEMIS) gehonoreerd. Het projectvoorstel was met ondersteuning van het NIVR opgesteld door het NLR in samenwerking met Hollandse Signaalapparaten en met NASA. Dit operationele systeem maakt gebruik van direct bij de FAO ontvangen Meteosat gegevens en van gegevens van de NOAA satellieten toegeleverd door NASA. Het gebruik van ARTEMIS heeft tot doel om gebruikers op het FAO hoofdkwartier in Rome en gebruikers in regio's in Afrika van actuele informatie te voorzien ter ondersteuning van bestrijding van sprinkhanenplagen en voor bewaking van de voedselveiligheid (early warning) in regio's in Afrika. Qua financiering behoort ARTEMIS tot een der grootste nationale projecten dat voor RS toepassingen met behulp van satellieten is ontwikkeld. Voor de begeleiding van de voortgang van het ARTEMIS project is door DGIS een adviescommissie ingesteld. In deze commissie is sedert 1986 namens de BCRS door Hoofd PB-BCRS deelgenomen. Na een operationele periode van drie jaar is door DGIS besloten om het gebruik en het effect van ARTEMIS op zowel het FAO hoofdkwartier als in de regio's in Afrika te evalueren. In de daarvoor door DGIS ingestelde onafhankelijke evaluatiecommissie is door Hoofd PB-BCRS deelgenomen. Naar aanleiding van de resultaten van deze evaluatie is DGIS tot een positief oordeel gekomen en werd besloten tot aanvullende donorfinanciering. In relatie tot het ontwikkelen van een breder draagvlak voor aardobservatie binnen DGIS zijn vanuit VenW diverse acties ondernomen. Hier kan worden gememoreerd dat vanuit het KNMI speciaal voor DGIS medewerkers bij het KNMI een voorlichtingsbijeenkomst is georganiseerd. Om het internationale karakter van het gebruik van aardobservatie in ontwikkelingslanden te benadrukken werden tijdens deze bijeenkomst bijdragen geleverd door vertegenwoordigers van EUMETSAT en van de WMO van de VN. Ter illustratie

13 werd ook een demonstratie gegeven van de toepassingen door de FAO van de gegevens van ARTEMIS. 85 Nationaal: relatie met LNV Door het ministerie van LNV werd besloten tot medefinanciering van de Nederlandse bijdrage aan ENVISAT-1 (50%). Vanwege de toezegging om aan ENVISAT-1 bij te dragen en de verplichting voor de bijdrage aan NRSP-2 werd door LNV om budgettaire redenen van een financiële bijdrage aan het GO programma afgezien. Het belang van het GO programma voor de gebruikers werd door LNV wel onderschreven. Nationaal: relatie met Defensie Het ministerie van Defensie heeft het Nederlandse aardobservatiebeleid onderschreven. Aangezien de Europese aardobservatieprogramma's van ESA en EUMETSAT niet voor militair gebruik bestemd waren, gaf dit voor Defensie aanleiding om aan deze programma's, inclusief het GO programma, niet financieel bij te dragen. Defensie was wel inhoudelijk en financieel betrokken bij de onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma's voor het gebruik van remote sensing voor militaire doeleinden in het kader van de NAVO en de WEU. Interdepartementaal Omdat is gebleken dat bij de ministeries van VROM, BuZa/OS en ook LNV op een voldoende breed en hoog niveau onvoldoende belang aan aardobservatie werd gehecht, had dit ook tot gevolg dat bij frequente wisselingen van aangewezen medewerkers onvoldoende aandacht werd besteed aan een zorgvuldige dossieroverdracht. Dit laatste vormde een extra drempel voor het invullen en instandhouden van de gewenste coördinerende rol door VenW en het onderhouden van de contacten op ambtelijk niveau. De hoofdoorzaak voor deze problematiek moet echter gezocht worden in het ontbreken van voldoende aansprekende operationele toepassingen van RS die duidelijk bijdragen aan het oplossen van bestaande problemen binnen de beleidsterreinen van deze ministeries. Dit geldt op veel onderdelen ook voor VenW zelf. RS vanuit satellieten wordt al snel geassocieerd met ruimtevaart, dus met High Tech, dus met moeilijk en duur... Bij deze ministeries was wellicht ook een wantrouwen aanwezig dat men in een later stadium zou moeten opdraaien voor de (mede-)financiering van toekomstige ruimtetechnologie-ontwikkeling Rol DCR Voorafgaande aan de in november 1991 gehouden ESA ministersconferentie heeft het KNMI met ondersteuning van de DCR aan de VenW Beleidsraad een aanpassing voorgesteld van het VenW ruimtevaartbeleid voor de deelneming aan internationale programma's voor aardobservatie (Lit. 19) Uit de samenvatting van de DCR nota wordt het volgende geciteerd:

14 "Ruimtevaartprogramma's voor aardobservatie, telecommunicatie en navigatie zijn een in belangrijkheid toenemende bron van informatie voor het vervullen van de missie en uitvoeren van de kerntaken van VenW." Afgeleid van de missie - de zorg voor de fysieke structuur en de verbindingen, de zorg voor de concurrentiekracht van Nederland als transport- en distributieland - zijn de kerntaken als volgt te benoemen: 1. bescherming tegen overstroming 2. zorgvuldig kwalitatief en kwantitatief waterbeheer 3. faciliteren, beheersen en geleiden van mobiliteit en telecommunicatie 4. veiligheid in verkeer en vervoer 5. optimale voorwaarden scheppen voor de transport- en telecommunicatiesector, rekening houdend met het belang voor de Nederlandse economie. Ruimtevaartprogramma's voor aardobservatie maken deel uit van een internationale infrastructuur van waarnemingssystemen (meteorologie, oceanografie, klimaatmonitoring, kennis van de vaste aarde, leefbaarheid) en dragen in belangrijke mate bij aan de realisatie van de kerntaken, nu en op termijn." Omdat er voor de ESA ministersconferentie geen besluiten over programma's op het gebied van telecommunicatie en navigatie waren voorzien, spitst de nota zich toe op de programma's voor aardobservatie. De nota beschrijft de volgende VenW verantwoordelijkheden: 1. Ruimtevaart op het gebied van aardobservatie is van groot belang voor de integrale aanpak van de wereldomvattende klimaat- en milieuproblematiek. Uit de kerntaken van VenW vloeit voort de medeverantwoordelijkheid voor de opbouw en het instandhouden van het mondiale waarnemingsnetwerk, niet alleen op de aarde maar ook, ter ondersteuning hiervan, in de ruimte. De verkregen informatie is van belang voor de uitvoering van de VenWkerntaken op het gebied van verkeer en vervoer te land, ter zee en in de lucht, het waterbeheer, de operationele meteorologie, de kustverdediging, communicatie, klimaat en milieu. 2. De motivatie voor VenW-deelname aan ruimtevaartprogramma's voor aardobservatie is naast de medeverantwoordelijkheid voor een mondiaal waarnemingsnetwerk tevens de informatie, die deze programma's leveren voor het uitvoeren van de kerntaken en het voorkomen van een politiek isolement van Nederland in de Europese samenwerking op het gebied van aardobservatie. 3. VenW coördineert de Nederlandse deelname aan Europese programma's voor aardobservatie (EUMETSAT, ERS-programma van ESA). 4. De Nederlandse deelname aan de lopende aardobservatieprogramma's wordt gezamenlijk gefinancierd door VenW, O&W en EZ volgens een onderling overeengekomen verdeelsleutel.

15 5. Het VenW ruimtevaartbeleid is gericht op het bieden van continuïteit in de gegevensvoorziening, op flexibiliteit t.a.v. de samenstelling van programma's en op het voorzien in een adequate kostenbeheersing, waarbij de verschillende doelstellingen van ruimtevaart (technologie, commercie, industrie, wetenschap, operationeel gebruik, politiek) niet los van elkaar kunnen worden gezien. Het nationale ruimtevaartbeleid dient uit dien hoofde een samenhangend beleid te zijn, met daaraan gekoppeld nationale onder-steunende gebruikersprogramma's. 6. In een breder verband participeert VenW in de coördinatie van en de verantwoordelijkheid voor een adequate nationale gebruikersondersteuning op het gebied van Remote Sensing (BCRS/NRSP-2). De nota schetst als ontwikkelingen: De VS verwachten van Europa een bijdrage aan het systeem van polaire (meteorologische) satellieten dat tot dan toe nog geheel door de VS wordt onderhouden (de NOAA weersatellieten). De daardoor te verwachten kostenstijging voor Europa en de extra kosten-stijging als gevolg van een toenemende druk van de grote Europese landen om pro rata BNP aan ruimtevaartprogramma's voor aardobservatieprogramma's deel te nemen. De Nederlandse bijdrage in de goedgekeurde (optionele) ruimtevaartprogramma's bevindt zich i.h.a. onder het BNP-niveau. De kosten voor de uitvoering van ruimtevaartprogramma's hebben een stijgende tendens. VenW, met O&W nu nog het meest geïnteresseerd in aardobservatieprogramma's, zal dientengevolge meer moeten bijdragen aan het Europese aardobservatieprogramma. Op grond van deze overwegingen deed de DCR aanbevelingen met betrekking tot samenhang, deelname met bijbehorende criteria voor vervolgprogramma's en de financiering. Onderdelen van het voorstel voor besluitvorming door de Departementsraad betroffen: Participatie door VenW in specifieke ruimtevaartprogramma's voor aardobservatie, voortvloeiend uit de (kern)taken van VenW. De ophoging van het bestaande VenW budget van Mf 9 per jaar voor aardobservatieprogramma's naar maximaal gemiddeld Mf 18 per jaar voor de periode Het initiatief van VenW om, in overleg met de ICR, te komen tot de noodzakelijke interdepartementale draagvlakverbreding voor deelname en medefinanciering inzake aardobservatieprogramma's. (In concreto betekende dit dat VROM, LNV, OS en Defensie betrokken moesten worden bij de voorbereiding voor en de financiering van de Nederlandse deelname aan die programma's.) De Departementsraad heeft met de door het KNMI voorgestelde beslispunten ingestemd. N.B. Tot 2001 is het beleid van VenW inzake ruimtevaartaangelegenheden niet gewijzigd.

16 4.6.4 Rol BCRS en SRON Op het gebied van de uitvoering van het Nederlandse AO beleid was de uit-voering van het GO programma opgedragen aan BCRS en SRON gezamenlijk. De BCRS was daarbij verantwoordelijk voor de besluitvorming over honoreren en afwijzen van de voor het GO programma ingediende projectvoorstellen betreffende de ontwikkeling van toepassingen gericht op operationeel en commercieel gebruik. De BCRS had daarbij in het bijzonder tot taak om zorg te dragen voor de onderlinge afstemming tussen het NRSP-2 en het GO programma. De Stichting SRON viel binnen NWO onder het Gebiedsbestuur Exacte Wetenschappen vanwege de primaire taken op het gebied van het ruimteonderzoek. Naast de astrofysica behoorde het aardgericht ruimteonderzoek ook tot de taken van SRON. Voor SRON was van belang om daarbij deze taken af te stemmen met het NWO gebiedsbestuur Aard-en Levenswetenschappen (ALW), aangezien het gebruik van aardobservatie voor het wetenschappelijk onderzoek ook tot de competenties en de ambities van ALW behoorde. In het kader van het GO programma had SRON tot taak om conform de voor NWO vastgestelde procedures invulling te geven aan het GO onderdeel bestemd voor het wetenschappelijk gebruik van de gegevens afkomstig van vooral de door ESA ontwikkelde aardobservatie satellietsystemen. Het PB-BCRS en het Bureau Extern Onderzoek van SRON hadden tot taak om zorg te dragen voor de gewenste onderlinge afstemming tussen de verschillende programmaonderdelen die door resp. BCRS en SRON werden beheerd. Voor het onderdeel Gegevens-infrastructuur waren BCRS en SRON gezamenlijk verantwoordelijk. Aan de BCRS is door de overheid een aantal malen advies gevraagd met betrekking tot de gebruikersbelangen van door ESA voorgestelde nieuwe aardobservatie programma's zoals bijvoorbeeld het ERS-2 programma en het vervolgprogramma POEM. Het POEM programma is later ingevuld door het Envisat programma en het METOP programma Tussentijdse evaluatie NRSP-2 Volgens het plan voor de uitvoering van het NRSP-2 is in 1994 de eerste tussentijdse evaluatie uitgevoerd. De daartoe door de minister van Verkeer en Waterstaat ingestelde commissie werd voorgezeten door drs. G.M.V van Aardenne. Voor de uitvoering van het onderzoek werd de commissie ondersteund door het bureau General Technology Systems (GTS) B.V Op 9 maart 1995 heeft de minister van Verkeer en Waterstaat het eindrapport over de evaluatie aan de Tweede Kamer aangeboden (L 0).

17 De minister deelt daarbij mede dat de BCRS de conclusies en de aanbevelingen 89 van de commissie op hoofdlijnen onderschrijft. Vervolgens wordt door de minister aangekondigd dat zij aan de BCRS heeft gevraagd om een voorstel voor het vervolg van het programma voor de periode 1996 t/m 2000 voor te bereiden. De uitgangspunten voor dit voorstel betroffen de strategie, de prioriteiten en de samenhang met het ruimtevaartbeleid op het gebied van aardobservatie. In het eindrapport concludeert de evaluatiecommissie over de volgende hoofdzaken: 1. Het NRSP-2 blijft bijdragen aan de ontwikkeling van de brede kennisbasis op het gebied van de toepassingen van RS in Nederland, waarbij de kwaliteit van het onderzoek vergelijkbaar is met de beste wereldstandaarden. Op een aantal gebieden namelijk: atmosferische chemie, bijdragen aan meteorologische verwachtingen en klimaatmodellen, het gebruik van microgolfgegevens van de ERS-1 satelliet en geïntegreerde kartering, kan Nederland beschouwd worden als behorend tot de besten ter wereld. 2. Het leidt geen twijfel dat.rs nu is geïntegreerd in de verschillende hoofdthema's van het programma. Op het gebied van atmosferische studies en milieu- en klimaatmodellering bieden aardobservatie satellieten moge-lijkheden voor het inwinnen van gegevens en het uitvoeren van monitoring, die op geen enkele andere manier gerealiseerd kunnen worden. Het programma zou echter meer geïntegreerd kunnen zijn met lange termijn doelstellingen op het gebied van ruimtevaart en aardobservatie, informatietechnologie en marktontwikkeling. 3. Voortgang in praktische verankering is langzaam geweest en de ontwikkeling van commercialiseerbare vooruitzichten is bijzonder teleurstellend geweest. 4. Het blijft noodzakelijk om de daadwerkelijke ingebruikname van bedrijfs-klare toepassingen, die in de projecten zijn ontwikkeld, verder te onder-steunen. De eindgebruikers dienen daarbij nauwer bij die specifieke projecten betrokken te worden. 5. De deelnemers in het programma onderhouden een uitgebreid netwerk van nationale en internationale contacten met collega's in hun vakgebieden. 6. De reeks in uitvoering zijnde projecten vervullen in het algemeen de doelstellingen van het programma. 7. Wijzigingen in de prioriteiten en het uitvoeren van het aanvullende Programma Gebruikersondersteuning parallel met het NRSP-2 maken enige aanpassingen over de hele linie van het programma noodzakelijk. 8. Enige bezorgdheid bestaat over de te uniforme verdeling van de middelen over de ruim gekozen onderwerpen; voor het bereiken van de nationale beleidsdoelstellingen is een scherper focusseren op prioriteitstoepassingsgebieden noodzakelijk.

18 De evaluatiecommissie doet in het eindrapport de volgende hoofdaanbevelingen: 1. Het wordt aanbevolen het programma voort te zetten, rekening houdend met de aanbevelingen en om redenen van samenhang het vervolg van NRSP-2 samen te voegen met de onderdelen van het GO programma die door de BCRS worden beheerd. Het budget voor de volgende vijfjaar moet op hetzelfde niveau als gedurende de eerste vijfjaar gehandhaafd blijven. 2. Omdat het NRSP-2 het enige Nederlandse programma is ter ondersteuning van operationalisering en commercialisering van toepassingen, dient daarvoor tenminste 50% van het budget bestemd te worden voor het bereiken van de permanente verankering in de gebruikerssectoren. Voor het verbeteren van operationalisering en commercialisering dient in de projectvoorstellen de deelname door de eindgebruiker, voor zover mogelijk, onderdeel te zijn. 3. Omdat de waarde van RS in ontwikkelingslanden bewezen is, is de deelname van alle relevante secties van DGIS aan het NRSP-2 hoogst wenselijk. Voor het verhogen van het nationale niveau dienen meer directe en meer formele koppelingen gelegd te worden met internationale programma's van ESA, de EU en de VN. Prioriteiten worden voorgesteld voor: 1. Operationalisering van landtoepassingen (incl. bosbouw, natuurbeheer, landbouw en landgebruik) en van integraal kust- en binnenwaterbeheer; 2. Toegepast onderzoek in het beheer van verstedelijking, klimaat en milieu; 3. Ontwikkeling van de nationale data-infrastructuur, parallel met geo-informatie technologie; 4. Commercialisering van bewezen toepassingen door marktontwikkeling. De evaluatiecommissie beval ten zeerste aan om het NRSP-2 volgens de oorspronkelijke planning tot en met het jaar 2000 volledig uit te voeren. Dit is voor Nederland essentieel om het volledige nut te verkrijgen van de gemaakte investeringen en van de tot nu toe behaalde resultaten. Alle deelnemende ministeries die gemeenschappelijk verantwoordelijk zijn voor de taken van de BCRS dienen daarom de deelname aan het programma tot het einde te bevestigen Evaluatie GO-1 De nog korte looptijd en de relatief beperkte omvang van het GO-1 programma gaven de ICR aanleiding om af te zien van de uitvoering van een externe evaluatie in opdracht van de minister van VenW, verantwoordelijk voor de coördinatie van het aardobservatiebeleid. Door de ICR werd besloten tot het uitvoeren van een korte interne evaluatie door een commissie samengesteld

19 uit medewerkers van het ministerie van OCenW, het PB-BCRS en het Bureau Extern Onderzoek van SRON (Lit. 21). Een schriftelijke enquête vormde de basis voor de uitgevoerde evaluatie. Van de 165 uitgezonden enquêteformulieren werd ca. 35% ingevuld retour gezonden. Omdat het overgrote deel van de gehonoreerde projecten nog niet was afgesloten heeft deze tussentijdse evaluatie geen oordeel opgeleverd over de bereikte resultaten. Wel is een goed inzicht verkregen in de bereikte invulling van de speerpuntgebieden. Binnen het onderdeel Infrastructuur zijn de eerste twee fasen van het NEONEJ project tot uitvoering gebracht. Als gevolg van het uitblijven van de onder voorwaarden toegezegde bijdrage van Mfl 1,5 van OS is het programmaonderdeel Ontwikkelingssamenwerking niet tot uitvoering gebracht. De GO evaluatiecommissie heeft op basis van de bevindingen en conclusies aanbevelingen geformuleerd ten aanzien van: 1. Het gebleken belang van de voortzetting van het GO programma vanaf Het opnieuw consulteren van de gebruikers voor het vaststellen van de doelstellingen en de prioriteiten van het vervolgprogramma. 3. Het ten opzichte van elkaar duidelijk definiëren van de taken van BCRS en SRON ten aanzien van de uitvoeringsaspecten. 4. Een duidelijke programmatische koppeling tussen het vervolg van het NRSP-2 vanaf 1996 en het vervolg van het deel van het GO programma, beheerd door de BCRS. 5. Het volgen van een plan van aanpak voor het aansluiten van het Nederlandse aardobservatiebeleid, gericht op het bijdragen aan het gebruik in ontwikkelingslanden, op de door ESA en EUMETSAT in 1995 te nemen stappen voor het bereiken van een sterkere betrokkenheid van gebruikers in ontwikkelingslanden bij het gebruik van gegevens van Europese aardobservatiesatellieten. 6. Het bereiken van één budget bij SRON voor het stimuleren van het wetenschappelijk gebruik van aardobservatiegegevens door het integreren van de afzonderlijk door OCenW toegekende stimuleringssubsidie in het vervolg van het GO programma. 7. Het budget voor het vervolg van het GO programma vanaf 1996 op het niveau van Mfl 6 per jaar.

20 H Ê?*

21 ?Hi<? ï '- jsvm -??* WOW ]f»'w*»»"