Toekomstbestendige en duurzame bestaande hoogbouw

Transcriptie

1 CLUSTER WONINGBOUW ROADMAP Toekomstbestendige en duurzame bestaande hoogbouw Urgentie Bestaande hoogbouw, specifiek meergezinswoningen hoogbouw boven vijf bouwlagen, maakt een aanzienlijk onderdeel uit van de woningvoorraad (19% van het totaal) en kan een belangrijke bijdrage leveren aan de voorgaande verduurzamingsdoelstellingen. Veel mensen wonen nu in verouderde en tochtige woningen. Zij hebben echter relatief weinig inzicht in comfortmogelijkheden en kostenontwikkeling van toekomstige energievoorziening en geven niet eenvoudig geld uit aan verduurzaming van de woning. Renovatie van meergezinswoningen hoogbouw kan snel op grote schaal verbetering van het wooncomfort, verlaging van de energierekening en inrichting op basis van de actuele woonbehoefte betekenen. Deze opgave biedt dan ook koppelkansen rondom andere maatschappelijk urgente opgaven; zo zijn optoppen en ander gebruik van plinten mogelijkheden in wijken waar er een tekort aan betaalbare woningen is. Het gaat echter niet alleen om voldoende woningen, maar ook om woningen die passen bij de vraag: kwantitatief én kwalitatief, wooncomfort in het belang van de bewoner(s), met nadruk op energieleverend, circulair materiaal gebruik, klimaatadaptief en betaalbaarheid voor huur en koop. Zo neemt de vraag naar woningen die geschikt zijn voor ouderen aanzienlijk toe met bijbehorende behoeften aan zorgvoorzieningen en domotica. Dan gaat het om kwaliteit, duurzaamheid en passend bij de omvang van een huishouden. Een succesvolle energietransitie, klimaatadaptatie en een circulaire economie zijn de randvoorwaardelijke uitdagingen voor onze welvaart en welzijn. Een optimaal woon- leef- en werkklimaat is van groot belang voor Nederland in termen van leefbaarheid, economische groei en sociale cohesie. De gebouwde omgeving speelt hierin een essentiële rol. Een veilige, betaalbare, gezonde en comfortabele plek om te wonen is belangrijk. In de bestaande gebouwde omgeving gaan investeringen in de woningbouw hand in hand met investeringen in verduurzaming en de infrastructuur. Met name in het binnenstedelijk gebied. Om de resultaten van het klimaatakkoord van Parijs en het Energieakkoord te behalen zullen er zeer grote inspanningen moeten worden verricht. Gestreefd wordt naar een energie neutrale gebouwde omgeving in 2050, die leidt tot terugdringing van CO 2 - emissies, verlaging van woon- en bedrijfslasten en vergroting van de werkgelegenheid. Die ambitie kan alleen worden gerealiseerd als gebouweigenaren en -gebruikers fors gaan inzetten op energiebesparing in combinatie met duurzame decentrale energieopwekking. In 2030 moeten we goed op weg zijn naar het behalen van de doelen van Parijs 2050 waarbij Nederland een beperking van de uitstoot van broeikasgassen van 80% of meer moet realiseren. Een succesvolle energietransitie, klimaatadaptatie en een circulaire economie zijn randvoorwaardelijke uitdagingen voor onze welvaart en welzijn. Uitdaging Meergezinswoningen hoogbouw (meer dan vijf bouwlagen) omvat ongeveer 19% van de woningvoorraad in Nederland. Zo n corporatiewoningen zijn meergezinswoningen hoogbouw, hetgeen 12% van het totale corporatiebezit uitmaakt. De uitdaging is om meergezinswoningen hoogbouw te renoveren gezien de complexiteit op verschillende terreinen. Er is sprake van complexe eigendomsverhoudingen van individuele eigenaren en VvE s en van verhoudingen tussen eigenaar en huurders. Zo is een wezenlijk aspect van ingrijpende renovaties de Pagina 33 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017

2 begeleiding van de zittende bewoners. Van groot belang is dat hun wensen/eisen worden gehoord en dat zij hun instemming geven. Daarnaast hebben veel appartementsgebouwen een aansluiting op het warmtenet. Dit maakt het vinden van een oplossing een multistakeholder vraagstuk. Op technisch terrein is deze opgave complex, omdat bij meer dan vijf bouwlagen onvoldoende dakoppervlak beschikbaar is om met bestaande technologie de duurzame energie elektrisch op te wekken die benodigd is om aan energieprestatie eisen te voldoen. Daarbij is de renovatie bij meer dan vijf bouwlagen in verhouding tot het woonoppervlak, relatief duurder dan bij grondgebonden woningen, terwijl juist verlaging van de kosten noodzakelijk clusief voor het hoogste wooncomfort en maatschappelijk rendement. Samen resulteert dit in een hogere kwaliteit van de gebouwde omgeving. Wanneer dit wordt gekoppeld aan stadvernieuwing zal ook de sociale cohesie in de wijk worden bevorderd en behoud van de ongedeelde stad. Dienstverlening rondom de woning en energielasten zouden moeten worden vormgegeven als een woonbundel à la de belbundel voor je mobiel, om het voor de eigenaar/bewoner zo begrijpelijk en eenvoudig mogelijk te maken. Discussie is noodzakelijk omtrent het juiste ambitieniveau; energie neutraal of energie leverend en labels versus CO 2 reductie, en de juistheid en compleetheid van de energieprestatiemeting, inclusief het al dan niet juist waarderen van collectieve energiesystemen. Dit moet is om in de toekomst deze renovaties haalbaar en schaalbaar te maken. Hoogbouw is compacter dan grondgebonden bouw. Ook is de grote hoeveelheid glas in gevel een punt van aandacht. Innovatieve oplossingen zijn nodig in bijvoorbeeld dubbelgebruik van de buitengevel. Het is de uitdaging om deze opgave in context van de omgeving te plaatsen en daarbij te combineren met een regionale-/wijk-aanpak. Dan kunnen lokale mogelijkheden in een totale aanpak worden betrokken, zoals de (administratieve) koppeling aan lokaal opgewekte hernieuwbare energie buiten het gebouw (smart grids). Dakvlak van in de buurt gelegen bedrijven of grote gebouwen kan worden benut. Ook benutten van externe duurzame warmte of restwarmte behoort dan tot de mogelijkheden. Daarnaast kan het verhogen van de kwaliteit van de leefomgeving worden meegenomen. Tevens behoort optoppen en anders benutten van plinten tot de mogelijkheden in wijken waar er een tekort aan betaalbare woningen is. leiden tot een duidelijkere richting. Er moet ruimte zijn voor innovaties en voortschrijdend inzicht, over 10 jaar is energie producerend waarschijnlijk het huidige energie neutraal. Perspectieven Doelbewuste verandering lukt alleen wanneer de bouw inzet op technologische én sociale innovatie. Dit betekent technisch een toenemende mate van automatisering en robotisering. Digitalisering, informatisering en (smart) standaardisering zijn daarin belangrijke elementen. Ondersteund door innovatie van de Human Capital aanpak in de bouw. Samenwerken in de keten met andere producten en nieuwe methodes gaat niet vanzelf. Dit betekent investeren in de kwaliteit van productie en vakmanschap, een excellente opleidings- en onderwijsinfrastructuur, gericht op flexibiliteit en vraaggestuurdheid, dus het inzetten op kennisontwikkeling en competenties. Technologische innovatie gaat daarmee hand in De duurzaamheidsopgave moet niet alleen uitgaan van hand met sociale innovatie. Innovatiepotentieel ligt in: de energieprestatie en al dan niet aardgasvrij, maar ook van levensloopbestendigheid, circulariteit en natuur in- Een gestructureerd landelijk innovatieprogramma opzetten om samen met de geïnteresseerde aan- Pagina 34 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017

3 bieders, de toeleverende industrie en de corporaties tot een acceptabel NOM-concept te komen voor hoogbouw. Slimme gemoduleerde en industriële oplossingen voor renovatie van hoogbouw bieden mogelijkheden om vanuit de gebruiker te denken, wooncomfort te verbeteren en met domotica levensloopbestendigheid te vergroten. Wanneer de aanpassing van de energieprestatie van de woning wordt gecombineerd met natuurlijke ingreep momenten, zoals achterstallig onderhoud, aanpassen keuken of badkamer, levensloopbestendig maken, funderingsherstel of klimaatadaptatie, leidt dit tot verhoging van gezondheid, comfort en levenstandaard, relatief lagere duurzaamheidskosten en tot waardevermeerdering van het investeringsgoed Door een gerichte bijdrage van de overheid in de vorm van uitdagende tenders kan het huidige gat alle woonaspecten omvat (binnenklimaat, duurzame keuken, wasmachine, etc.). Deze opgave en het innovatiepotentieel heeft een sterke relatie met De Energieagenda en de volgende opgaven in de Bouwagenda: toekomstbestendige en duurzaam particulier- en corporatiebezit, vervanging en nieuwbouw woningen, transformatie en energie-infrastructuur. Daarbij kan circulaire bouw een belangrijke rol spelen als het gaat om bouwgrondstoffen en producten en ten aanzien van het voortbrengings-, aanpassings- en sloopproces. Condities Circulaire bouw tussen kosten van de verduurzaming en de energielasten worden gedicht. Energiebesparing door industriële, grootschalige aanpak voor renovatie, bij voorkeur met aansluiting op een smart energy grid. Het is van belang om in de uitvraag circulaire of biobased materialen en elementen als industrieel flexibel, demontabel en energieneutraal op te nemen. Wooncomfort, energie- en maatschappelijk rendement zijn te behalen door toepassing van slimme energiezuinige en intuïtief bedienbare systemen inclusief actieve monitoring, met gebruikmaken van domotica en specifieke aanpassingen voor levensduurbestendig wonen. Morgen weet een woning wanneer de bewoner thuis is en past alles wat in een huis gebeurt zich automatisch aan de gebruikspatronen en behoeften van de bewoner aan. Bij de gestandaardiseerde oplossingen voor renovatie van meergezinswoningen hoogbouw is het van belang om vanuit de gebruiker te denken en oplossingen die wooncomfort verbeteren mee te nemen. Daarnaast om direct andere maatschappelijk urgente opgaven hierbij te betrekken zoals toepassing van domotica zodat ouderen langer thuis wonen, variabele afmeting van woningen voor toename 1-persoons huishoudens. Zo kunnen ook andere verdienmodellen hierin meegenomen worden, zoals pay per use, wonen als service waarbij dit Samenwerken vanuit vertrouwen Voor VvE s is de uitdaging te komen tot een breed gedragen gemeenschappelijk vraag naar renovatie. Procesondersteuning is veelal randvoorwaardelijk voor kans op succes. Door de omgeving te betrekken (al bij ideefase) en ook die duurzaam in te richten (ruimtelijke kwaliteit: schoon, groen en veilig) en het renovatieproces duurzaam te maken, zorgt men voor goodwill op sociaal vlak wat toekomstige projecten makkelijker geaccepteerd maakt. Het is vooral van belang om vanuit de gebruiker te blijven denken en te communiceren wat het hen oplevert, wat voor- en nadelen zijn van de bouwkundige maatregelen en overlast. Hierdoor zal vraag naar renovatie en draagvlak toenemen. Zo kunnen krachtige VvE s vervolgens ook een enabeler zijn voor lokale energy grids. Pagina 35 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017

4 Ontwikkelen van all inclusive slimme duur- Bekijk ook financiële oplossingen voor onrenda- zaamheidsdiensten op basis van woonbundel bele top door een centrale financiële stimulans. abonnementen. Deze opgave vanuit Total Cost of Ownership benaderen. Inzet huidige energielasten voor verduurzaming. Human Capital Regels en maatregelen die ondersteunen Onderwijsinstellingen, opdrachtgevers en op- Bij bijna energieneutraal en energieproducerend, oftewel nul op de meter, moet worden voldaan aan bouwkwaliteit volgens voorgeschreven EPCwaarde bij nieuwbouw. Voor meergezinswoningen en kantoren zijn er nog geen goede oplossin- drachtnemers ontwikkelen een opleiding voor technische kennis energievraag hoogbouw, advies en begeleiding van deze trajecten. Verzorgen van trainingen voor technisch en sociaal begeleiders. gen gevonden. Prestatiegericht uitvragen. In huurcontract opnemen dat vooraf instemming wordt gegeven voor mogelijke renovatie. Wet- en regelgeving moet innovatieve split-incentive concepten binnen de sociale woningbouw mogelijk maken zodat bijv. energie onderdeel van een huur-service concept gemaakt kan worden. Zorg voor effectievere handhaving van de Wet Milieubeheer die investeringen in energiebesparing met een terugverdientijd van minder dan vijf jaar verplicht stelt. Consistent en nieuw beleid ten aanzien van (gebouwgebonden) financiering en subsidiering van eigenaars. Gerichte bijdrage in de vorm van het uitschrijven en financieel ondersteunen van uitdagende tenders voor opschaling en versnelling. Vanuit regelgeving landelijke kaders stellen voor gebruik van circulaire materialen en natuur inclusief bouwen voor een hoger maatschappelijk rendement. Ontwikkelen kwaliteitsstandaard zoals NoM keur en NoM ready, hetgeen de branche helpt aan noodzakelijke richtlijnen en standaarden. Er is langjarige VvE financiering nodig. Banken zijn vaak zeer terughoudend in de financiering van VvE s. Dit is een belangrijke belemmeringen die dient te worden opgelost. Digitalisering en informatisering Standaardisering en open source BIM programma s zodat toeleveranciers hun productieprocessen kunnen aansluiten en gepersonifieerde modulaire oplossingen kunnen aanbieden. Koppeling met domotica en aanpassingen voor ouderen kan bijdragen aan het thema wonen en zorg. Richting 2021 Zijn een aantal innovatieve concepten ontwikkeld voor het renoveren van verschillende typen van hoogbouw, waarbij in één of meerdere stappen het doel van energieneutraal kan worden behaald. Zijn randvoorwaarden en condities vastgesteld zodanig dat zowel het product als het (industriële) proces herhaalbaar en schaalbaar is, ook voor andere hoogbouw typologieën. Heeft de overheid door middel van innovatieve aanbestedingsarrangementen bijgedragen aan het verlagen van de kostprijs van verduurzaming en het versnellen van de opschaling. Is er een rendabele business case voor renovatie van meergezinswoningen hoogbouw. Zijn de eerste X.000 woningen van een bepaald type meergezinswoningen hoogbouw op een geïntegreerde systematische schaalbare benadering verduurzaamd naar energieneutraal. Pagina 36 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017

5 Relevante initiatieven Verduurzaming bestaande hoogbouw (Platform31) Hoogspringers hoogbouw (Stroomversnelling) ZEN platform, werkgroep Hoogbouw Database Energiezuinig gebouw Renovatie toolkit voor één of meerdere veel toegepaste bouwsystemen uit de naoorlogse periode (OCW) TKI Urban Energy Pagina 37 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017

6 Pagina 38 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017