Cursusaanbod

Transcriptie

1 Cursusaanbod

2 Deafbeeldingopdevoorzijdeiseendetailvanhet Eliaraam uitdemaranathakerkinnieuwleusen, gemaaktdoorjacquesm.germans(1987)

3 Cursusaanbod Titus Brandsma Instituut Erasmusplein HT Nijmegen T: M: secretariaat@titusbrandsmainstituut.nl

4 Voorwoord Het is een vaak gehoorde opmerking dat de christelijke spiritualiteitstraditie in onze geseculariseerde samenleving veel aan betekenis verloren heeft. Toch spelen vele inzichten en denkpatronen uit deze traditie nog steeds een belangrijke rol, soms op plaatsen waar men dit het minste verwacht. Vooral echter zou het kunnen zijn dat de christelijke spiritualiteit verborgen mogelijkheden in zich draagt om juist vandaag nieuwe perspectieven te openen waar situaties vast lijken te zitten, of waar we op zoek zijn naar antwoorden op maatschappelijke vragen. De christelijke spiritualiteitstraditie heeft misschien haar maatschappelijke vanzelfsprekendheid verloren. Juist daarom heeft zij ook het vermogen om al te vanzelfsprekende gewoontes in vraag te stellen. Om die reden is het van groot belang om vertrouwd te zijn met de levende rijkdom die de spiritualiteit eeuwenlang geboden heeft en vandaag nog steeds biedt. In het cursusaanbod van het Titus Brandsma Instituut staat niet zozeer de historische kennis van de spiritualiteit voorop, als wel het vermogen om deze in hedendaagse contexten op een nieuwe manier te begrijpen. Dit vermogen staat ook centraal in het wetenschappelijk onderzoek naar deze traditie dat het Titus Brandsma Instituut al bijna vijftig jaar doet. In dit cursusprogramma wordt de mogelijkheid geboden om te delen in de rijke inzichten die het instituut verworven heeft. Nieuwe werelden gaan open dat is een vaak genoemde opmerking door cursisten uit vorige jaren. Het bieden van verrassende perspectieven op en vanuit de verschillende christelijke spiritualiteitstradities, dat is wat het instituut met dit cursusaanbod beoogt. In het hier volgende aanbod kunnen daarom twee zwaartepunten onderscheiden worden. Er zijn de collegereeksen die nadrukkelijk ingaan op de betekenis van mystiek voor de actuele maatschappelijke en culturele uitdagingen. Daarnaast is er ook een uitgebreid aanbod op het vlak van geestelijke begeleiding. Dit aanbod gaat meer over de betekenis van persoonlijke processen en de eigen levensweg, gedragen door inzichten eeuwenlang opgedaan door mensen die zelf gevoed werden door deze tradities. De verworven kennis kan worden toegepast in de beroepspraktijk Grijp deze kans en laat u rondleiden door de onverwachte vergezichten die in deze collegereeksen verborgen liggen. Inigo Bocken, wetenschappelijk directeur Titus Brandsma Instituut 2

5 Inhoud Voorwoord...2 Inhoud...3 Studieweek Mystiek : Mystieke perspectieven in Bachs Matthäus-Passion...4 Inleiding Spiritualiteit...5 Mystieke plooien in het canvas...6 Het zoeken van de weg...8 Gidsen op de weg...9 Moderniteit-mystiek-kritiek...10 Mystiek, moderniteit en geestelijke begeleiding

6 Studieweek Mystiek : Mystieke perspectieven in Bachs Matthäus Passion Tijdens de Studieweek Mystiek 2017 staat de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach centraal. Bach ( ) componeerde dit werk voor de liturgieviering van Goede Vrijdag in de Thomaskerk in Leipzig. Waarom blijft dit meesterwerk mensen zo intens boeien? Wat is het geheim van de werking die Bachs meesterwerk heeft op het hart van ieder mens? Tekst, muziek en uitvoering samen roepen een ongekende emotie op. Voor iedere liefhebber van de Matthäus die zich afvraagt : Wat gebeurt hier? Het is een muziekstuk dat gecomponeerd is om in de liturgie de (voor)lezing van het lijdensverhaal mogelijk te maken. Deze rituele context is bepalend voor de wijze waarop wij naar dit muziekstuk kijken. Die geeft ons de ruimte om het werk, zowel wat zijn tekst betreft als de toonzetting daarvan, vanuit het oogpunt van de spiritualiteit te benaderen en daarbinnen op zoek te gaan naar de mystieke perspectieven. Daarbij verdienen de teksten van de Matthäus-Passion het om op contemplatieve manier gelezen te worden. Zij laten zien hoe de traditionele, dogmatische interpretaties van het lijdensverhaal uit het begin van de zeventiende eeuw plaats maken voor nieuwe uitdrukkingsvormen met meer individualistische vroomheid en contemplatie. Hierin wordt de religieuze ervaring veel meer ruimte gegund dan eerder het geval was. Tijdens een van de middagen in de studieweek zullen de leden van Ensemble Le Nuove Musiche fragmenten live uitvoeren. Uitgangspunt van het werk is het lijdensverhaal volgens Matteüs, hoofdstuk 26 en 27. De tekst van deze hoofdstukken heeft Bach nagenoeg woordelijk getoonzet, waarbij hij de rolverdeling van Matteüs precies volgt. De liturgische voltrekking van de tekst heeft tot doel dat de kerkgangers zich dit woord daadwerkelijk toe-eigenen, eigen maken. Dit is in Bachs Matthäus-Passion goed te herkennen op de zeventwintig momenten waarop de evangelietekst onderbroken wordt door recitatieven, aria s en koralen. Hiermee bevordert Bach dat de hoorders van het verhaal aan het ritueel kunnen participeren, niet alleen als toehoorders en toeschouwers, maar als ontvangers van het Woord dat hun richting kan geven op hun geestelijke weg. Dat deed het in 1736, dat doet het tot op de dag van vandaag. Data/tijd : 3 t/m 6 juli uur Plaats : Zaal SP2, Spinozagebouw van de Radboud Universiteit Prijs : 190,- (excl. Studiemateriaal, incl. koffie en thee) Docent : Ad de Keyzer Lesmateriaal : Syllabus Inschrijving : Via de website 4

7 Collegereeks : Inleiding Spiritualiteit De taal van spiritualiteit leren verstaan Spiritualiteit is veelvormig en wordt in allerlei contexten door mensen beleefd en verwoord. In deze collegereeks gaat het om het vergroten van kennis en inzicht met betrekking tot taal die mensen gebruiken voor het verschijnsel spiritualiteit. U vergroot in dit blok ook de taalschat die u zelf ter beschikking staat. Dit thema wordt in de colleges verkend en belicht vanuit twee invalshoeken: mystieke tekstlezing en thematiekcollege. Bij de mystieke tekstlezing leest u psalmen. In de psalmen wordt op velerlei wijze verwoord hoe de mens worstelt met zijn relatie met God en met zijn medemens en hoe de mens daar uitdrukking aan probeert te geven. In het thematiekcollege verkent u grondwoorden van spiritualiteit. Er is een heel scala aan grondwoorden gebruikt die binnenleiden in het gebied van de geleefde spiritualiteit. Door deze grondwoorden te verkennen vormt u uw luisteren en uw spreken over/vanuit spiritualiteit. Data/tijd : 6, 13, 20 en 27 september, 4 en 11 oktober 2017 (Reservedatum 18-10) Woensdagochtend uur en uur Plaats : Titus Brandsma Memorial, Stijn Buijsstraat 11, 6512 CJ Nijmegen Prijs : 350,-, u kunt deze collegereeks uitbreiden met twee werkstukken en een certificaat. De kosten bedragen dan 450,- Docenten : Anne-Marie Bos en Kees Waaijman Lesmateriaal : Het lesmateriaal wordt digitaal beschikbaar gesteld. Inschrijving : Voor 23 augustus 2017 via 5

8 Collegereeks : Mystieke plooien in het canvas Over de fascinatie voor mystiek in de moderne beeldende kunst De beeldende kunst werd pas modern toen ze brak met alle bestaande academische tradities, inclusief de religieuze sfeer waarin die steevast hadden gebaad. En toch is de moderne beeldende kunst altijd gefascineerd gebleven door religie en al helemaal door haar mystieke tendensen. Uit het werk van Paul Gauguin blijkt maar al te duidelijk hoe de rebelse schilder zich met de verstoten lijdende Christus identificeert; Kandinski s spraakmakend manifest Über das Geistige in der Kunst een vaak onversneden religieuze toon aan; wanneer Hugo Ball de kunst radicaal dood verklaart en de Dada-revolutie uitroept, beleeft hij dat als een liturgisch religieus moment en wijdt zijn verdere oeuvre aan Byzantijnse en andere mystiek; Mark Rothko s worsteling met de moderne beeldtaal loopt uit op doeken die enkel nog het onvoorstelbare voorstellen en waarvoor in Houston, Texas een nietconfessionele kapel gebouwd wordt. Pier Paolo Pasolini s films is religie en mystiek alom tegenwoordig als onmisbaar referentiepunt voor een mogelijke anti-bourgeois revolutie. Wat hebben religie en mystiek dat de moderne beeldende kunst zo fascineert, ook in haar meest geavanceerde vormen waarin ze radicaal breekt met de bestaande religieuze en andere tradities? In deze TBI-collegereeks behandelt Marc De Kesel deze problematiek in 6 colleges. Na twee colleges die het algemene kader van reflectie schetsen, zoomt hij in de vier volgende colleges in op specifieke kunstenaars. Deze colleges worden telkens gevolgd door een lezing gegeven door een externe docent. 6

9 Het schema van de colleges ziet er als volgt: 1. Wat is modern aan de moderne beeldende kunst? 2. Over de verborgen mystieke inspiratie van de moderne kunst, alsook over de verborgen strijd daartegen: Mondriaan & Kandinski versus Duchamp 3. Meister Eckhart als moderne poëtica (over Van Ostaijen, Gebruiksaanwijzing der lyriek) Aansluitende TBI-Lecture: Frank vande Veire (KASK, Hogeschool Gent), Wagners Kunstreligion als geniale kitsch 4. Mystiek van de gewilde chaos: Georges Bataille over de band tussen religie en kunst Aansluitende TBI-Lecture: Jean Pierre Wils (RU, Nijmegen) Plaatsvervangende afwezigheid: over dialectiek van het religieuze beeld 5. Monotheïstisch beeldverbod en moderne kunst Aansluitende TBI-Lecture: Anne-Marie Bos (TBI) Iconisch kijken naar beelden 6. De mystieke en anti-mystieke achtergrond van de conceptuele kunst uit de jaren zestig en zeventig (over Joseph Beuys en Marcel Broodthaers) Aansluitende TBI-Lecture: Inigo Bocken (TBI)/Bazon Brock Mystiek en conceptkunst: over het productieve van het beeldverlies Data/tijd : 20, 27 september, 11 oktober, 8, 22 november, 13 december 2017 Woensdagmiddag uur Plaats : Erasmusgebouw, Radboud Universiteit Prijs : 350,- (inclusief reader) Studenten Radboud gratis (excl. reader) Docent : Marc de Kesel Lesmateriaal : Reader Inschrijving : Voor 6 september 2017 via 7

10 Collegereeks : Het zoeken van de weg Augustinus en geestelijke begeleiding In het concrete leven van mensen voltrekt zich het geestelijk leven van de mens als een weg. Deze weg voltrekt zich als een zoektocht vol ervaringen, aarzelingen, leermomenten en nieuwe ontdekkingen. In deze collegereeks gaat het om het vergroten van kennis en inzicht om ervaringen op de geestelijke weg en verwoordingen daarvan te herkennen, te analyseren en evalueren. Dit thema wordt in de colleges verkend en belicht vanuit twee invalshoeken: mystieke tekstlezing en thematiekcollege. Bij de mystieke tekstlezing leest u uit de Belijdenissen van Augustinus. Hierin beschrijft Augustinus zijn zoektocht naar God. Het doel van dit geschrift is mensen te helpen bij hun eigen zoektocht. Augustinus beschrijft hoe het zoeken naar God reeds enige kennis van God veronderstelt. God richt zijn zoeken, zoals een kompasnaald reeds op het noorden is gericht. Hij zoekt God in zichzelf, in zijn geheugen, omdat God hem ooit heeft aangeraakt. Maar tegelijk weet hij ook dat zijn geheugen God niet kan bevatten. Eerder is het omgekeerd: hij is in God. Deze voortdurende omkering is kenmerkend voor het denken, voelen en tasten van Augustinus. Deze omkering voedt zijn verlangen. Al zijn zintuigen staan hartstochtelijke uit naar God. In het thematiekcollege verkent u geestelijke begeleiding in de katholieke traditie. Centraal daarbij staan de Geestelijke Oefeningen van Ignatius die als een methodische uitwerking van de intuïties van de Moderne Devotie begrepen kunnen worden. Als een tweede model in de katholieke traditie wordt gekeken naar de Karmelitaanse traditie. Data/tijd : 8, 15, 22 en 29 november, 6 en 13 december 2017 (Reservedatum 20-12) Woensdagochtend uur en uur Plaats : Titus Brandsma Memorial, Stijn Buijsstraat 11, 6512 CJ Nijmegen Prijs : 350,-, u kunt deze collegereeks uitbreiden met twee werkstukken en een certificaat. De kosten bedragen dan 450,- Docenten : Huub Welzen en Inigo Bocken Lesmateriaal : Het lesmateriaal wordt digitaal beschikbaar gesteld. Inschrijving : Voor 25 oktober 2017 via 8

11 Collegereeks : Gidsen op de weg Thomas a Kempis en geestelijke begeleiding In het concrete leven van mensen voltrekt zich het geestelijk leven van de mens als een weg. Deze weg voltrekt zich als een zoektocht vol ervaringen, aarzelingen, leermomenten en nieuwe ontdekkingen. In deze collegereeks gaat het om gidsen op deze weg. Wie of wat gidst u? Waar laat u zich door leiden? Hoe verhoudt u zich tot deze gidsen? Hoe bent u zelf een gids? Dit thema wordt in de colleges verkend en belicht vanuit mystieke tekstlezing. In de eerste drie colleges leest u teksten van Thomas à Kempis, zowel uit diens beroemde Navolging van Christus als diens minder bekende Alleenspraak van de ziel. Beide boeken bieden een concept voor de geestelijke weg, mede dankzij hun structuur: de oudchristelijke dialoogvorm. In de laatste drie colleges leest een tekst van iemand die in de 17e eeuw bekend staat als "de gereformeerde Thomas à Kempis", namelijk Willem Teellinck. Van hem kennen we een prachtige mystieke tekst, Soliloquiem. Deze tekst leest u vanuit het oogpunt van geestelijke begeleiding. Zo verkent u een vorm van geestelijke begeleiding vanuit de protestantse traditie. Data/tijd : 31 januari, 7, 21, 28 februari, 7 en 14 maart 2018 (Reservedatum 21-03) Woensdagochtend uur en uur Plaats : Titus Brandsma Memorial, Stijn Buijsstraat 11, 6512 CJ Nijmegen Prijs : 350,-, u kunt deze collegereeks uitbreiden met een werkstuk en certificaat. De kosten bedragen dan 450,- Docenten : Charles Caspers en Herman Westerink Lesmateriaal : Het lesmateriaal wordt digitaal beschikbaar gesteld. Inschrijving : Voor 17 januari 2018 via 9

12 Collegereeks : Moderniteit mystiek kritiek De kritische plaats van de mystiek in de moderniteit Wie het woord mystiek hoort, denk wellicht in de eerste plaats aan de Middeleeuwen, aan een contemplatie van en gericht op God die nog ingebed is in de vaste en zekere contouren van een kerk en een gedeelde en onbetwiste religieuze wereldbeschouwing. Toch kun je je afvragen of mystiek niet bij uitstek een modern verschijnsel is. Dat is een vraag die onder andere Michel de Certeau gesteld en geëxploreerd heeft. Volgens Certeau verschilt die moderne mystiek fundamenteel van de middeleeuwse, omdat ze niet langer gefundeerd is in een veronderstelde goddelijke orde van ideeën, betekenissen en levensbestemmingen. De moderne mystiek wordt gekenmerkt door een nieuw vertrekpunt: het moderne subject dat in en uit zichzelf de plaats moet bepalen van waaruit het in relatie treedt met God en de wereld om hem heen. Precies deze wending naar het subject betekent dat moderne mystiek gekenmerkt zal worden door zelfkritiek en een kritiek op religieuze en maatschappelijke instellingen en structuren. Tegelijkertijd is die mystiek ook een kritieke toestand, een nauwelijks uit te houden positie in een context waarin alle vanzelfsprekendheden op de helling staan. In deze collegereeks worden de relaties tussen mystiek, moderniteit en kritiek uitgediept. Het eerste college biedt een algemeen theoretisch kader. In de 4 volgende colleges worden telkens facetten van het centrale thema van de reeks exemplarisch uitgewerkt. In het zesde college staat tenslotte de vraag naar moderne mystiek en moderne ascese centraal mystiek en ascese als de twee polen waartussen de christelijke spiritualiteitstraditie zich beweegt. 10

13 Het schema van de colleges ziet er als volgt: 1. Michel De Certeau en de mystieke fabel. Docent: Inigo Bocken 2. Mystiek en macht over Dionysius de Areopagiet en Giorgio Agamen Docent: Marc De Kesel 3. Imitatio Christi als kritiek over Thomas à Kempis en Ignatius van Loyola Docent: Inigo Bocken 4. Mystiek als zelfkritiek en protest over Teresa van Avila Docent: Herman Westerink 5. Mystiek en politiek Francois Fénelon en de pur amour Docent: Marc De Kesel 6. Mystiek en ascese Max Weber en Michel Foucault Docent: Herman Westerink Data/tijd : 31 januari, 7 en 21 februari, 14 maart, 11 april, 9 mei 2018 Woensdagmiddag uur Plaats : Erasmusgebouw, Radboud Universiteit Prijs : 350,- (inclusief reader) Studenten Radboud gratis (excl. reader) Docent : Marc de Kesel Lesmateriaal : Reader Inschrijving : Voor 17 januari 2018 via 11

14 Collegereeks : Mystiek, moderniteit en geestelijke begeleiding Theresia van Lisieux en maatschappijkritiek In deze collegereeks verkent u aan de hand van voorbeelden hoe spiritualiteit en moderniteit zich tot elkaar verhouden, elkaar uitdagen, bekritiseren, vooronderstellen, aanvullen en/of uitsluiten. Dit thema wordt in de colleges verkend en belicht vanuit twee invalshoeken: mystieke tekstlezing en thematiekcollege. In het college mystieke tekstlezing leest u teksten van Theresia van Lisieux ( ). Deze Franse karmelietes groeit op in een conservatief katholiek milieu. Het is een tijd waarin het anti-klerikalisme en atheïsme in Frankrijk zich laten gelden. Theresia neemt geen afscheid van het geloof dat haar is aangereikt maar trekt er de uiterste consequentie uit. Hierdoor ontdekt zij een spiritualiteit die tegengesteld is aan het angstige klimaat in de Kerk van haar dagen. De ervaring die zij in haar geloof opdoet, is ook tegengesteld aan de denkbeelden van haar tijdgenoot Friedrich Nietzsche. Waar hij het Christendom beschouwt als een godsdienst die zwakheid verheerlijkt en mensen van hun vitaliteit berooft, blijkt voor Thérèse haar zwakheid de vindplaats van een kracht waarin zij pas werkelijk tot leven komt. In het thematiekcollege wordt het spanningsveld tussen spiritualiteit en moderniteit belicht vanuit het oogpunt van geestelijke begeleiding. Spiritualiteit heeft een kritische dimensie. Dat heeft ze altijd gehad, maar in die moderniteit heeft die een eigen vorm gekregen. Niet alleen is spiritualiteit daar vaak een kritiek op de moderniteit, ze neemt even vaak ook zelf een typisch modern kritisch standpunt in. Spoorzoekend in het oeuvre van Theresia van Lisieux en Simone Weil willen de thematiekcolleges deze stelling ontwikkelen en uitdiepen. Een moderne geestelijke begeleiding, zo zal blijken, moet zich bewust zijn van zowel het kritisch potentieel als de moderniteitsproblematiek die in de huidige spiritualiteit een vaak verborgen, maar beslissende rol spelen. Data/tijd : 18 en 25 april, 9, 16, 23 en 30 mei 2018 (Reservedatum 06-06) Woensdagochtend uur en uur Plaats : Titus Brandsma Memorial, Stijn Buijsstraat 11, 6512 CJ Nijmegen Prijs : 350,-, u kunt deze collegereeks uitbreiden met twee werkstukken en een certificaat. De kosten bedragen dan 450,- Docenten : Mariska van Beusichem en Marc de Kesel Lesmateriaal : Het lesmateriaal wordt digitaal beschikbaar gesteld. Inschrijving : Voor 4 april 2018 via 12

15