ADVIES Hoofddoeken op school?!

Transcriptie

1 ADVIES Hoofddoeken op school?! De Vlaamse Jeugdraad formuleert in dit advies zijn standpunt m.b.t. het dragen van hoofddoeken op school door leerlingen. Op basis van een dialoog met jongeren en deskundigen adviseert de Vlaamse Jeugdraad aan de minister en de verschillende netten om één maatregel te nemen voor alle scholen in Vlaanderen. De Jeugdraad gaat uit van een vrijheid op het dragen van een hoofddoek, maar dit binnen een welomschreven kader. 1

2 VLAAMSE JEUGDRAAD 4 november 2009 ADVIES 09/15 Hoofddoeken op school?! De Vlaamse Jeugdraad in vergadering op 4 november 2009 onder voorzitterschap van Stijn Jacobs en waarbij aanwezig waren: Tim Barbaix, Dagmar Beernaert, Hakim Benichou, Lieven Casteels, Lies Corneillie, Joris De Bleser, Lieke De Jans, Kara Eestermans, Kwinten Fort, Helen Henrioulle, Nele Van Gils, Koen Verbruggen, Caroline Verschueren Brengt unaniem het volgende advies uit: 1. Situering De Algemene Vergadering van de Vlaamse Jeugdraad stelde in juli de vraag om dit thema op te nemen n.a.v. de beslissing van de Antwerpse Athenea. Het verdere verloop van dit debat en de beslissing van de Raad van het Gemeenschapsonderwijs (GO!) om een algemeen verbod in te voeren, versterkten de Vlaamse Jeugdraad in het idee om dit thema aan te pakken. In oktober gaf de Vlaamse Jeugdraad de jongeren en het middenveld de kans om hun stem hierover te laten horen. Tijdens de AV² JANEENEEJAJA, een open gesprek over hoofddoeken op school zaten experten en jongeren en leerlingen met en zonder hoofddoek samen aan tafel. Het integraal verslag van deze avond is te vinden op 2. Motivering 2.1 Verschillende invalshoeken, verschillende argumenten We starten onze motivering vanuit de dialoog die we opzetten met jongeren en deskundigen. Het thema hoofddoeken op school kunnen we immers bekijken vanuit verschillende invalshoeken. Hieronder krijg je een beknopt overzicht van de argumenten van de jongeren en experts die die bewuste avond mee aan tafel zaten Emancipatie en identiteitsontwikkeling van meisjes Sommigen zien de hoofddoek als een vorm van onderdrukking van de vrouw. Met een algemeen verbod beschermt men in deze visie meisjes die verplicht worden om een hoofddoek te dragen. Maar voor veel jonge meisjes is de hoofddoek echter een bewuste keuze in de zoektocht naar zichzelf en naar hun identiteit. Het verbieden van dergelijke identificatiesymbolen grijpt in op hun identiteitsontwikkeling. Een verbod neemt de belangrijke keuzevrijheid weg en is dus allesbehalve een emanciperende maatregel. 2

3 2.1.2 Druk tussen leeftijdsgenoten Een hoofddoekenverbod neemt misschien de druk weg die gelegd wordt op moslimmeisjes om een hoofddoek te dragen. Maar jongeren zijn eerder voorstander om de onderdrukkers aan te pakken, ze zien geen oplossing in een algemene maatregel voor de onderdrukten. Groepsdruk is eigen aan jongeren en bestaat rond verschillende thema s (roken, voor de eerste keer naar bed gaan met iemand, bepaalde kledingstijl, ). Een verbod zal deze druk niet wegnemen. Jongeren willen andere maatregelen om hier een uitweg aan te bieden, bvb het creëren van dialoog op school Het pedagogisch project van een school Scholen geven aan dat ze de hoofddoek verbieden omwille van de neutraliteit of het pluralisme op hun school. Maar de jongeren geven aan dat het verbergen van uitingen van religie van een school geen pluralistische of neutrale school maakt. Ze vinden het belangrijk om op school actief te kunnen (leren) omgaan met de diversiteit en daarom in dialoog te gaan. Daarnaast halen concentratiescholen aan dat andere elementen uit het pedagogisch project onder druk komen te staan, bijvoorbeeld de vrijheid van het individu en de democratische rechtstaat. Een verbod is geen manier om deze vrijheid wel te garanderen. Opnieuw staat hier het belang van dialoog centraal Gelijke kansen op school Heeft een hoofddoekenverbod invloed op de gelijke onderwijskansen van meisjes? Enerzijds horen we van jongeren dat ze vinden dat in een verbod een gevaar schuilt voor de gelijke kansen. Omdat het al dan niet mogen dragen van een hoofddoek mogelijk een criterium wordt om een school te kiezen. Anderzijds halen jongeren aan dat het probleem van gelijke kansen in het onderwijs veel verder gaat dan het al dan niet mogen dragen van een hoofddoek. Ze verwijzen naar de prestaties van allochtonen, de ongekwalificeerde uitstroom, spijbelen, taalproblemen, Gelijke kansen in het onderwijs gaat over meer dan de toegang tot de school, het gaat voor hen ook over de kwaliteit van het onderwijs Een maatschappelijk verhaal We vroegen jongeren of het verbod op een hoofddoek de maatschappelijke intolerantie t.o.v. de islam vergroot omdat het aangeeft dat een hoofddoek iets slecht is. Jongeren voelen zich niet goed bij het gepolariseerde debat dat hierover gevoerd is. Ze halen opnieuw het belang van dialoog aan, het belang van elkaar te (leren) kennen. Het is gemakkelijk om elkaar van op afstand te beoordelen. Jongeren verwijzen ook naar religie en godsdienstbeleving in onze samenleving (is religie meer een privé aangelegenheid geworden en schrikken mensen als je je religie uit), alsook naar de integratie van minderheden in de Vlaamse maatschappij en het omgaan met normen. Daarnaast is het een realiteit dat er in de islam, net als bij elke andere religie of ideologie, ook meer extremere stromingen bestaan waarbij de hoofddoek en andere religieuze uitingen niet vrijblijvend zijn. Toch geloven we niet dat het hoofddoekenverbod hiervoor soelaas biedt. Ook hier willen we streven naar meer dialoog en naar wederzijds respect. 2.2 Eén maatregel in alle scholen De Vlaamse Jeugdraad pleit voor éénzelfde maatregel in álle scholen. De Vlaamse Jeugdraad pleit met andere woorden voor een hoofddoekentolerantie in álle scholen binnen een kader (zie paragraaf 2.3 en 2.4). 3

4 Op dit moment voert het GO! een hoofddoekenverbod in. Binnen de scholen uit de andere onderwijsnetten (het vrij onderwijs, het stedelijk en gemeentelijk onderwijs en het provinciaal onderwijs) gelden geen algemene maatregelen en ligt op dit moment de verantwoordelijkheid bij de inrichtende machten van de scholen of scholengemeenschap. Er is geen cijfermateriaal over het aantal scholen waar een hoofddoek is toegelaten of verboden. Duidelijk is wel dat er in vele scholen toch een verbod geldt. In dat kader is het algemeen verbod van het GO! een reactie hierop. Alle scholen willen graag een zo goed mogelijke representatie van jongeren uit de samenleving op hun school en geen concentratie van één groep. Met één maatregel in álle scholen van alle onderwijsnetten is er duidelijkheid en, zoals we in volgende paragrafen voorstellen, blijft de keuze van school voor leerlingen en ouders volwaardig gelden omdat er overal een vrijheid is voor het dragen van een hoofddoek op school. 2.3 Vrijheid op het dragen van een hoofddoek De Vlaamse Jeugdraad pleit voor een vrijheid op het dragen van een hoofddoek op school. Hij doet dit vanuit zijn eigen visie en vanuit een aantal normatieve en juridische documenten. Dit laatste om de ideologische discussie die al jarenlang woedt, van op een afstand te bekijken Visie Vlaamse Jeugdraad De Vlaamse Jeugdraad gelooft in de competenties van jongeren en is er dus van overtuigd dat meisjes zelf een bewuste keuze kunnen maken. Door een verbod op te leggen ontneem je hen de mogelijkheid om vanuit hun eigen kracht en geloof een keuze te maken. Jongeren zijn zoekende mensen, deze zoektocht is belangrijk voor jongeren om ten volle tot ontplooiing te komen. Jongeren laten participeren, de dialoog aangaan met jongeren is voor de Vlaamse Jeugdraad cruciaal, ook bij dit thema. Een verbod sluit de dialoog uit en dat is net wat we willen benadrukken. Meisjes zoeken naar hun identiteit en de plek van het geloof daarin. Dat ze daarover spreken met vrienden, familie, leerkrachten, maakt hen sterker. Een verbod binnen de school, waar jongeren met elkaar leren omgaan in al hun diversiteit, legt deze mogelijkheid aan banden Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK) Vanuit het IVRK kunnen we wijzen op artikel 14 dat het recht op vrijheid van godsdienst beschrijft. Daarnaast is ook artikel 29 van belang. Artikel 29 stelt dat het onderwijs aan het kind gericht moet zijn op: (1) het bijbrengen van eerbied voor de ouders van het kind, voor zijn of haar eigen culturele identiteit, taal en waarden, voor de nationale waarden van het land waar het kind woont, het land waar het is geboren en voor andere beschavingen dan de zijn of de hare; (2) de voorbereiding van het kind op een verantwoord leven in een vrije samenleving, in de geest van begrip, vrede, verdraagzaamheid, gelijkheid van geslachten, en vriendschap tussen alle volken, etnische, nationale en godsdienstige groepen en personen behorend tot de oorspronkelijke bevolking. Met een hoofddoekenverbod krijgt een belangrijke groep minderjarigen, alsook hun cultuur, het signaal dat deelaspecten van hun cultuur geen plek en aandacht verdienen in het onderwijs. Dit komt niet tegemoet aan de manier waarop het onderwijs georganiseerd moet zijn. 1 1 Standpunt omtrent algemeen hoofddoekenverbod van het Kinderrechtencommissariaat 13/09/2009 4

5 2.3.3 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) In het artikel 9 van het EVRM wordt eveneens de vrijheid van godsdienst beschreven. (1) Eenieder heeft recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst; dit recht omvat tevens de vrijheid om van godsdienst of van overtuiging te veranderen, de vrijheid zowel in het openbaar als in zijn particuliere leven zijn godsdienst of overtuiging te belijden. Het EVRM geldt ook voor minderjarigen, en ook hier geldt dat een belangrijke groep minderjarige meisjes beperkt zouden worden in hun vrijheid om hun godsdienst te beleven Belgische Grondwet Naast deze conventionele normen vinden we ook in de Belgische Grondwet artikelen die de vrijheid om een hoofddoek te dragen bevestigen. Artikel 19 stelt dat de vrijheid van eredienst, de vrije openbare uitoefening ervan, alsmede de vrijheid om op elk gebied zijn mening te uiten, gewaarborgd zijn. Artikel 24 stelt dat het onderwijs vrij is en de gemeenschap de keuzevrijheid van de ouders waarborgt. De gemeenschap richt daarenboven neutraal onderwijs in, de neutraliteit houdt onder meer eerbied voor de filosofische, ideologische of godsdienstige opvattingen van de ouders en de leerlingen. Ieder heeft recht op onderwijs, met eerbiediging van de fundamentele rechten en vrijheden. Alle leerlingen die leerplichtig zijn, hebben ten laste van de gemeenschap recht op morele of religieuze opvoeding Vlaamse decreten Ook binnen Vlaamse decreten vinden we materiaal dat niet strookt met een algemeen verbod op de hoofddoek. Want zo betekent een algemeen hoofddoekenverbod een inkrimping van de keuzevrijheid voor allochtone meisjes in schoolkeuze. Stel bijvoorbeeld dat meisjes in hun regio de keuze hebben uit een vijftal secundaire scholen waarvan vier scholen een verbod op de hoofddoek hebben. Voor sommige meisjes zal de schoolkeuze bijgevolg niet meer afhangen van hun talenten en interesses, maar van het al dan niet mogen dragen van hun hoofddoek, wat hun keuze beperkt tot 1 school. Vlaanderen komt zo niet meer tegemoet aan zijn eigen goede intenties binnen het Gelijke Onderwijskansendecreet. Met dit decreet wilde men aan elke ouder het recht geven om hun kind in te schrijven in de school van hun keuze. Meisjes met een hoofddoek hebben deze keuze in deze situatie niet meer. 2 In de vakoverschrijdende eindtermen met betrekking tot opvoeden tot burgerzin (zoals omschreven in het decreet tot bekrachtiging van het besluit van de Vlaamse Regering van 13 februari 2009 betreffende de eindtermen en ontwikkelingsdoelen in het basis en secundair onderwijs) vinden we een aantal elementen die niet stroken met een verbod op het dragen van een hoofddoek. In de eerste graad moeten leerlingen in dit kader op een verdraagzame manier kunnen omgaan met sekse, huidskleur en etniciteit. In de tweede graad moeten ze vooroordelen en discriminerend optreden herkennen bij zichzelf en bij anderen en in de media. In de globale vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen in het secundair onderwijs vinden we terug dat leerlingen verschillen accepteren en belang hechten aan respect en zorgzaamheid binnen een relatie en dat leerlingen constructief omgaan met verschillen tussen mensen en levensopvattingen. De Vlaamse Jeugdraad vindt dat binnen deze eindtermen het vreemd is om een verbod op te leggen op het dragen van een hoofddoek. 2 Standpunt omtrent algemeen hoofddoekenverbod van het Kinderrechtencommissariaat 13/09/2009 5

6 2.4 Vrijheid binnen een kader Het pleidooi voor een vrijheid op het dragen van een hoofddoek is niet absoluut. We vertrekken van het kader dat enkele juristen en advocaten in Franstalige België vooropstelden in een ontwerp van regeringsbesluit. Hierin beschrijven ze een aantal beperkingen om tegemoet te komen aan enkele terechte vrezen. Dit vullen we verder aan vanuit onze visie. Een hoofddoek is toegelaten op school, maar: het gezicht en de handen mogen niet bedekt worden; leerlingen met én zonder hoofddoek mogen niet intolerant zijn ten opzichte van anderen; als er druk is (bekeringsdrang) binnen een school, dan moeten de onderdrukkers gesanctioneerd worden. Dit liefst op basis van zo concreet mogelijke bewijzen en dit na een grondige dialoog met de betrokken leerlingen, eventueel de ouders en de school; alle scholen blijven ook gemengd wat geslacht betreft; als je als leerling kiest voor een school, dan kies je voor het pedagogisch project van die school en moet je deelnemen aan alle lessen binnen de school; leerlingen moeten betrokken worden wanneer dit kader eventueel aangepast wordt of ter discussie komt. We adviseren om dit kader uit te werken tot een algemeen kader en te verankeren binnen een algemene maatregel, zijnde een vrijheid op het dragen van de hoofddoek op school. Op deze manier gaan alle scholen er op dezelfde manier mee om. 2.5 Een oproep aan de onderwijsminister en de onderwijsnetten De Vlaamse Jeugdraad roept de verschillende onderwijsnetten en hun koepels op om in het belang van de leerlingen te denken. Dit doen ze best door samen aan hetzelfde zeel te trekken en in overleg éénzelfde maatregel af te spreken. Hoewel nu in de meerderheid van de onderwijsnetten de inrichtende machten van elke school of scholengroep de verantwoordelijkheid hierover hebben, is de Vlaamse Jeugdraad ervan overtuigd dat de koepels van de onderwijsnetten toch een sterke aanbeveling kunnen uitspreken naar de scholen uit hun net. Daarnaast roept de Vlaamse Jeugdraad de minister van Onderwijs, Pascal Smet, op om de jarenlange discussie over de hoofddoek op school stevig aan te pakken. De minister kan zich, volgens de Vlaamse Jeugdraad, naar de onderwijsnetten toe profileren op dit thema. De Vlaamse Jeugdraad raadt hem tevens aan dit thema los te trekken van de ideologische discussies en meer een juridische invalshoek te hanteren. We geven hem in dit advies alvast een aanzet waarmee hij verder aan de slag kan. 3. Advies De Vlaamse Jeugdraad adviseert om in het vraagstuk rond de hoofddoek op school: jongeren in de dialoog te betrekken; één maatregel te nemen die geldt voor álle scholen uit alle onderwijsnetten in Vlaanderen, hierbij hebben de koepels van de onderwijsnetten een belangrijke verantwoordelijkheid; uit te gaan van vrijheid op het dragen van een hoofddoek voor leerlingen op school, maar dit binnen een afgelijnd kader met een enkele beperkingen; het thema vanuit een meer juridische invalshoek te benaderen en op deze manier een definitief kader op te leggen, met de minister van Onderwijs in een trekkersrol. 6