QUICKSCAN ENERGIEBESPARING

Transcriptie

1 QUICKSCAN ENERGIEBESPARING Dit document wordt u aangeboden door de gemeente Hoorn. CONTACTPERSOON : RAOUL SANTIBANEZ TELEFOON : DUURZAAM BOUWLOKET : INFO@DUURZAAMBOUWLOKET.NL

2 INHOUDSOPGAVE 1. Intro Uitgangspunten Algemene gegevens woning Verwachte energielasten op basis van Historisch verbruik Bouwkundige staat van de woning Infraroodopname van de woning Besparingspotentieel Besparingspotentieel in de schil van de woning Besparingspotentieel bij de gevel Kozijnen en beglazing Besparingspotentieel bij de vloer Besparingspotentieel bij het dak Besparingspotentieel op installatietechnisch gebied PV-systeem Zonneboiler Hout(pellet) kachel overige maatregelen C.V. waterzijdig inregelen leidingisolatie Reduceren sluipverbruik Conclusie/samengevat Disclaimer Deze keuring is een visuele inspectie (non destructief) en een momentopname. De non destructieve wijze van deze opname heeft zijn beperkingen. Voor gebreken die niet waarneembaar waren op het moment van het bezoek kan het Duurzaam Bouwloket niet aansprakelijk worden gesteld. Het doel evenals de aard en wijze van de visuele inspectie brengt met zich mee dat specialistische onderzoeken niet worden uitgevoerd, er geen metingen worden verricht, er geen berekeningen worden uitgevoerd en er geen onderdelen worden verwijderd, opgegraven etc. om achterliggende constructies te kunnen beoordelen. Deze rapportage is een energiebesparingsadvies en geen energielabel of bouwkundige keuring. 2

3 1. INTRO Beste bewoner van de gemeente Hoorn, In opdracht van de gemeente Hoorn heeft het Duurzaam Bouwloket in de Schoutenstraat een woning doorgelicht op energieverbruik en besparingsmogelijkheden. De woningen in de Schoutenstraat komen grotendeels overeen met deze referentiewoning. Het kan zijn dat enkele maatregelen voor u minder of niet van toepassing zijn, omdat deze maatregelen door u al zijn uitgevoerd. Ook kan het zijn dat uw woning een uitbouw of extra verdieping heeft. Daardoor kunnen berekeningen anders uitvallen. Toch krijgt u met dit rapport een goede eerste indruk van de energiebesparende maatregelen die uw woningtype het meest effectief zijn. Mocht u op basis van dit rapport vragen hebben, of wilt u meer weten? Neem dan contact op met het Duurzaam Bouwloket. Met vriendelijke groet, Duurzaam Bouwloket 2. UITGANGSPUNTEN Aan de hand van het interview hebben wij een goed beeld gekregen van uw persoonlijke wensen en uw gebruikservaring van de woning. Bij het vormen van dit advies hebben wij rekening gehouden met de volgende zaken: U geeft aan dat u uw energierekening nog te hoog vind; U bent in uw stookpatroon bewust van uw gedrag. - s ochtends stookt u van op 18 graden Celsius; - Overdag stookt u van op circa 15 graden Celsius (patroon wordt doordeweeks regelmatig doorbroken in verband met thuiswerken); - s avonds staat de temperatuur van op circa 20 graden Celsius en s nachts staat de verwarming op circa 16 graden Celsius. U geeft aan dat u het gevoel heeft dat de convectoren niet voldoende / goed hun warmte afgeven; Het dak aan de voorzijde van uw woning is georiënteerd op het zuiden met een kleine afwijking richting Zuid-Oost; De kruipruimte is nat / vochtig en heeft een hoogte van circa 30 centimeter; U verwacht minimaal de komende 15 jaar nog in uw huidige woning te blijven; De afgelopen jaren de volgende ingrepen zijn verricht aan de woning: - Op de meeste verlichtingspunten is LED aangebracht; - In 1990/1991 heeft u de vloer van de aanbouw geïsoleerd met 4 a 5 centimeter nova blokken; - U heeft elektrische bijverwarming in de aanbouw. Deze gebruikt u bijna nooit (circa 15 uur per jaar) - U heeft dubbele beglazing bij de voordeur aangebracht; - U heeft in de gehele woning dubbele beglazing en kunststof kozijnen (uitzondering zolder: hardhout); U geeft aan op een aantal punten in de woning last van tocht te hebben. Met name de tocht bij het trapgat (halverwege 1 e verdieping) en bij het dakbeschot van de zolder zou u aangepakt willen zien; De keuken is altijd 3 graden koeler dan de woonkamer(capaciteit kachel te laag) in de winter bevriest de waterleiding in het keukenkastje bij een buitentemperatuur van -10 graden Celsius; U heeft last van vocht in de hal op de begane grond en in de badkamer onvoldoende ventilatie; U bent bereid te investeren in duurzaamheidsmaatregelen, een terugverdientijd tussen de 8 a 15 jaar vind u acceptabel; 3

4 3. ALGEMENE GEGEVENS WONING Woningtype : Tussenwoning Bouwjaar : 1926 Gezinssamenstelling : 2 Volwassenen Verbruik Uw energieverbruik in m 3 gas (2012/2013) : m 3 per jaar ( 1.697,73 incl. BTW) Uw energieverbruik in kwh (2012/2013) : kwh per jaar ( 416,12 incl. BTW) Verbruik Uw energieverbruik in m 3 gas (2013/2014) : m 3 per jaar ( 1.227,92 incl. BTW) Uw energieverbruik in kwh (2013/2014) : kwh per jaar ( 363,60 incl. BTW) Gemiddelde maandelijkse energielasten : Circa 155,- per maand (incl. BTW) over maart 2012 t/m maart VERWACHTE ENERGIELASTEN OP BASIS VAN HISTORISCH VERBRUIK Jaar Elektra + gas Gemiddeld per maand Per jaar Totale kosten over looptijd , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,93 In bovenstaande tabel is een prognose weergeven van de jaarlijkse energiekosten voor elektra en gas voor uw woning over de komende 15 jaar. Deze prognose is gebaseerd op een gemiddelde van uw huidige energieverbruik over de afgelopen 2 jaar. In de tabel is uitgegaan van een prijsstijging van 3% per jaar. Uitgaande van bovengenoemde uitgangspunten zal de familie Smiers in de periode voor in totaal voor circa ,- aan energiekosten hebben betaald. Een doelstelling om 20% energie te besparen in uw woning is zeer realistisch. Dit zou betekenen dat u nu 20% van ,- zou kunnen investeren in energiebesparende maatregelen die binnen 15 jaar zijn terugverdient. Uw theoretische investeringsbudget komt dan neer op circa 6.920,-. Veel van de genoemde duurzaamheidsmaatregelen in dit rapport zijn tussen de 6 a 12 jaar terugverdient. Iedere m 3 gas of kwh die u daarna bespaart is dus al winst voor uw portemonnee. 4

5 4. BOUWKUNDIGE STAAT VAN DE WONING Om een goede indruk te krijgen van de bouwtechnische en installatietechnische mogelijkheden is een visuele inspectie gehouden van de woning. Gedurende deze visuele inspectie is van verschillende onderdelen de bouwtechnische staat geïnventariseerd. Onderdeel Fundering Vloer/kruipruimte Dakgoten/HWA/Riolering Opmerking Algemeen De kruipruimte was niet toegankelijk gedurende de opname. Vanuit de waterput was slechts een beperkt deel zichtbaar. Voor zover zichtbaar zijn er geen verzakkingen en/of scheurvorming in de fundering en het opgaande werk geconstateerd. Kijkende naar de kruipruimte van de schoutenstraat 56 is de verwachting dat de hoogte circa 30 centimeter is en ook bij u de bodem erg vochtig is. Houten balkenvloer aanwezig (ongeïsoleerd). De hoogte van de kruipruimte is circa 30 centimeter. Zowel de onderkant van de begane grondvloer en de bodem van de kruipruimte zijn niet geïsoleerd. De kruipruimte is nat/vochtig. Hoogstwaarschijnlijk wordt het houtwerk hierdoor aangetast. Met name de houten balken die in de gevel liggen. Dit is op de schoutenstraat 56 ook het geval. Dakgoten zijn technisch niet in heel goede staat. Technische gebreken heeft u al geconstateerd en worden gerepareerd. Beton/metselwerk gevels Begane grond Het metselwerk en voegwerk vertonen geen gebreken en verkeren in goede conditie. Uit endoscopisch onderzoek kwam naar voren dat de spouwmuur niet geïsoleerd is en een dikte van circa 7 centimeter heeft. Kozijnen, ramen en deuren Aan de voorzijde van de woning kunststof kozijnen met dubbele beglazing. Aan de achterzijde een kunststof schuifpui. De naad en kierdichting van de kozijnen op de gevel is in orde. Ventilatie/vocht/tocht In de keuken is het altijd 3 graden koeler. Dit komt doordat de capaciteit / vermogen van de radiator op die plek te laag is. 5

6 Diversen Draaischijfmeter zonder terugloopblokkering aanwezig. Diversen In de tuin is een schuur aanwezig. Het dak heeft een houten balkconstructie en kan gebruikt worden voor eventuele plaatsing van zonnepanelen. Beton / metselwerk gevels Verdieping Het metselwerk en voegwerk van de zijgevel is in redelijke conditie. Kozijnen, ramen en deuren Toilet/badkamer Voorzijde van de woning kunststof kozijnen voorzien van dubbele beglazing. Het hang en sluit werk verkeren in goede conditie en functioneert goed. Achter deel kunststof kozijnen met dubbel glas. Verder aluminium kozijnen. Aluminium kozijnen verkeren in matige staat. Technisch niet in heel goede staat. Er wordt natuurlijk geventileerd door luchtafvoer en door één raam. Er is een gebrek aan ventilatie in de badkamer. Diversen Dak / overstekken / boeidelen Er is een balkon aanwezig op de 1 e verdieping. Balkon heeft een diepte van circa 3,10 meter. Er zijn twee lichtkoepels aanwezig. Aan de voorzijde van de woning bevindt zich op de 1 e verdieping een pannendak. De technische conditie van de pannen is redelijk. Echter bevinden zich in het dak veel ongelijkheden (golven) en is er veel aanslag van alg en mos op de pannen zelf. Zolder De technische staat van de dakpannen is zowel aan de voor als achterzijde in orde. Aan de voorkant van de woning is veel aanslag op de dakpannen aanwezig. De technische staat van het dakbeschot is in mindere conditie. Er zijn veel ongelijkheden in het legpatroon en dakhoogte over de lengte en breedte van de 6

7 Kozijnen woning. Het dak is van binnenuit geïsoleerd met minerale wol (circa 9 cm). Houten dakraam met dubbele beglazing aan de voorkant van de woning. Schilderwerk van het kozijn verkeerde in goede staat. Bij het dakraam is de ventilatiefoam in prima staat. Achter is er een houten dakkapel met houten kozijnen en dubbele beglazing aanwezig. Diversen Er is een Vaillant VHR 24-28C ketel aanwezig. Deze is circa 10 jaar oud. In 2012 is het expansievat vervangen. Vaillant ketels kunnen alleen worden aangesloten op een zonneboiler systeem wanneer er een speciale aansluitset wordt aangeschaft. 7

8 5. INFRAROODOPNAME VAN DE WONING Een zeer goede manier om bij een woning te zien waar warmteverliezen en koudebruggen zitten is aan de hand van thermografische foto s (infraroodfoto s). Thermografische foto s laten door middel van kleuren op foto s zien welke temperatuur de plekken in en rondom de woning hebben. Hieronder is een overzicht te zien van een aantal infrarood foto s van uw woning. Naast elke foto staat een temperatuurstaat die aangeeft welke kleur welke temperatuur heeft. Gedurende de laatste keer was er bij het nemen van de foto s een buitentemperatuur van circa 4 graden Celsius. De binnentemperatuur bedroeg circa 22 graden Celsius. Op de bovenstaande foto s ziet u dat de radiator op de verdieping geen optimale gelijkmatige warmteafgifte heeft richting de kamer. Het is aan te bevelen de radiator te ontluchten. De temperatuur van de radiator is circa 64,5 graden Celsius bovenin en 32 graden Celsius onderin. Op de onderstaande foto is de temperatuur van de wand achter de radiator goed te zien. De temperatuur van de muur is circa 35 graden Celsius. Door de warmtestraling van de radiator wordt de binnenmuur opgewarmd. Dit is warmte die direct verloren gaat in de massa. Om de warmtestraling richting uw buitenmuur te minimaliseren kunt u radiatorfolie toepassen. Echter wanneer de radiatoren op de verdieping nauwelijks aan staan, heeft het toepassen van radiatorfolie weinig nut. 8

9 Op de bovenstaande foto is te zien dat het leidingwerk van het verwarmingssysteem een temperatuur heeft van circa 69 graden Celsius. Er gaat warmte verloren tijdens het transport van het warme water naar de radiatoren. Door het leidingwerk in onverwarmde ruimtes te isoleren kunt u het warmteverlies tijdens het transport minimaliseren. Belangrijk bij het aanbrengen van isolatiekokers is dat deze goed op elkaar aansluiten. Wanneer de isolatie niet goed op elkaar aansluit ontstaan er alsnog warmtelekken en dat is zonde van het verrichte werk. Om openingen tussen de isolatiekokers zoveel mogelijk te voorkomen kunt u deze in de benodigde vorm snijden (inkepingen) en de overgangen voorzien van speciale isolatie / bandage tape. Op de bovenstaande foto s is te zien dat er koude de woning infiltreert bij de draaiende of schuivende delen binnen het kozijn. Op de foto (links) infiltreert er koude bij het draaiende deel. Deze koude-infiltratie kan worden geminimaliseerd door een rondgaand rubberen kaderprofiel. Op de foto (rechts) is het kozijn gemaakt van aluminium. Aluminium geleid koude en warmte veel gemakkelijker dan kunststof. Kijkende naar comfortverbetering en het minimaliseren van koude infiltratie zou het een overweging zijn het kozijn te vervangen voor een nieuw goed isolerend kozijn met HR++ beglazing met een natuurlijke ventilatie voorziening / rooster. 9

10 Op de onderstaande foto is te zien dat er koude infiltreert bij de aansluiting van de dakkapel op het dak. Over het algemeen komen wij in de praktijk vaak dit soort koude-infiltratie tegen. Dit soort aansluitingen blijven vaak een lastig punt. Door deze naden af te kitten of te purren en vervolgens af te dekken met een afdekplint kan koude infiltratie goed geminimaliseerd worden. Op de onderstaande foto is te zien dat er koude de woning infiltreert bij de onderdorpel van de voordeur. U kunt deze koude-infiltratie minimaliseren door een tochtstrip toe te passen. Op de onderstaande foto (links) is de naad en kierdichting rondom het kozijn op de begane grond te zien. Over het algemeen valt te concluderen dat de naad en kierdichting rondom de kozijnen met de gevelconstructie op de begane grond goed is. Er gaat nauwelijks warmte verloren rondom de kozijnen. Op de verdieping aan de achterzijde is de naad- en kierdichting van de kozijnen op het gevel werk ook in orde. De technische staat van de kozijnen is op deze plek wel een stuk minder. Goed te zien op de foto (rechts). 10

11 Op de bovenstaande foto ziet u de voorkant van de woning. Op de foto zijn geen vreemde vertekeningen in het warmte beeld geconstateerd. Het enige wat opvalt is de hoeveelheid warmte die verloren gaat bij het dakkapel. Dit warmteverlies wordt veroorzaakt doordat het raam op die plek open staat. Op de bovenstaande foto s is te zien dat er een warmte verschil zit in buitenmuur van de aanbouw en van de woning zelf. Dit is een verschil van circa 1,5 graad in temperatuur. Hoogstwaarschijnlijk komt dit temperatuurverschil doordat de aanbouw wel geïsoleerd is en de woning zelf niet geïsoleerd is. Op de onderstaande foto is er te zien dat er koude de woning infiltreert vanuit de kruipruimte. Deze koude en vochtige lucht komt via de naden en kieren de hal in. Dit verklaart de tocht en vocht in de hal waar u last van heeft. 11

12 6. BESPARINGSPOTENTIEEL Aan de hand van het interview en de visuele inspectie kan er een goed beeld worden gemaakt van welke ingrepen voor uw woning het meest interessant kunnen zijn. Tijdens de visuele inspectie zijn een aantal punten naar voren gekomen waar mogelijk besparingspotentieel zit. Dit betreft de volgende onderdelen: Besparingspotentieel in de schil van de woning (besparen van energie): o Besparingspotentieel bij de gevel; o Besparingspotentieel bij de vloer; o Besparingspotentieel bij het dak. Besparingspotentieel op installatietechnisch gebied (opwekken energie): o Besparingspotentieel ZON pv & ZON thermisch; Overige maatregelen o CV waterzijdig inregelen; o Leidingisolatie; o Reduceren sluipverbruik. Bovengenoemde onderdelen worden in de volgende paragrafen toegelicht BESPARINGSPOTENTIEEL IN DE SCHIL VAN DE WONING BESPARINGSPOTENTIEEL BIJ DE GEVEL Algemene gegevens van de gevel Spouwmuur aanwezig? Isolatiemateriaal aanwezig? Ja, diepte circa 7 cm Nee, zie foto endoscopisch onderzoek Mogelijke maatregel : Isoleren gevels met EPS Parels Aantal vierkante meter : +/- 70 m 2 Subsidie mogelijk? : Nee, budget 2015 is reeds uitgeput Indicatie kosten : +/ ,- (EPS Parels )voor isoleren metselwerk Voordelen van maatregel : - EPS Parels hebben een goede isolatiewaarde; - Warmteverlies naar de voor- en achtergevel neemt af en het comfort in de woning neemt toe doordat warmte langer kan worden vastgehouden; Vanaf 1975 werd het in Nederland pas verplicht (bouwbesluit) om woningen te isoleren. Uw woning had dus geen gevelisolatie als we puur kijken naar het bouwjaar van de woning. Gedurende de opname hebben wij met behulp van de endoscoop via een gevelopening in de spouw kunnen kijken. U heeft een vrij brede spouw die niet geïsoleerd is. Voor het isoleren is het aan te bevelen om uw spouwmuur altijd nog extra te laten inspecteren op vervuiling door een gecertificeerd isolatiebedrijf. In uw situatie zult u kijkende naar uw gasverbruik en het aantal m2 metselwerkoppervlak circa 10 á 15% op uw stookkosten kunnen besparen. In de praktijk komt dit veelal neer op een terugverdientijd 1 van circa 6 jaar. De comfortverbetering zal wel duidelijk voelbaar zijn. Op de volgende pagina vindt u een omschrijving van de verschillende meest toegepaste materialen die er zijn. 1 De terugverdientijd is o.a. afhankelijk van de mate van reeds toegepaste isolatiemaatregelen, oriëntatie van de woning, stookgedrag etc. 12

13 1. PUR: circa 20,- per m2 geveloppervlak PUR is de afkorting voor polyurethaan en is een synthetisch isolatiemateriaal. Dat wil zeggen dat het een verfproduct is met kunstharsen als basisgrondstof. Het is mogelijk om PUR als vloeibare stof in de spouwmuur te spuiten. Op het moment dat de vloeistof in de spouw terecht is gekomen zal het langzaam uitharden en uitzetten zodat alle naden en kieren goed worden afgedicht. PUR isolatie heeft een hoge isolatiewaarde en is goed bestendig tegen vocht. Daarnaast is het redelijk brandwerend en zorgt het voor een redelijk geluidisolatie. Na het isoleren met PUR kan er een rare geur hangen in de woning. Belangrijk is dat u de dagen erna goed ventileert in de woning zodat de geur de woning uit kan trekken. Wij adviseren u 24 uur na het isoleren niet in de woning te verblijven in verband met de vrijkomende dampen in het uithardingsproces. Dit is bijvoorbeeld in Amerika verplicht. 2. EPS isolatieparels: circa 18,- per m2 geveloppervlak Dit zijn kleine piepschuim parels. Samen met een speciale lijm worden de EPS - isolatieparels vermengd de spouwmuur in gespoten. Als het isolatiemateriaal is uitgehard vormt er zich een massieve piepschuim plaat in de spouw die niet kan inzakken. Daarnaast dicht het isolatiemateriaal goed alle naden en kieren af. De isolatiewaarde van EPS - parels is hoog en daarmee zorgt het er voor dat de warmte goed binnen blijft. Naast de goede isolatiewaarde zijn de parels ook licht van gewicht, goed bestand tegen vocht en redelijk brandwerend. Bij deze vorm van isoleren is het materiaal niet geheel duurzaam. EPS (piepschuim) is daarnaast goed recyclebaar. Biofoam: circa 22,- per m2 geveloppervlak Deze isolatieparel is de eerste composteerbare geëxpandeerde polystyreen met de kenmerken en eigenschappen die u kunt vergelijken met die van EPS parels. Biofoamparels zijn gemaakt uit plantaardig restmateriaal en is volledig biologisch afbreekbaar (Cradle to cradle). Op het gebied van duurzame isolatieproducten staat dit product bekend als één van de meest duurzaamste. Bij het produceren van biofoamparels is tevens maar een zeer geringe hoeveelheid fossiele energie nodig. Voordelen van de biofoam parels is het feit dat ze goed bestand zijn tegen vocht, temperatuurwisselingen, schimmelvorming, vraat door ongedierte en inzakken. Nadeel is echter wel dat het iets duurder is dan de normale EPS. Economisch gezien is de normale EPS parel dus iets voordeliger 3. Minerale wol: circa 17,- per m2 geveloppervlak Minerale wol is een andere benaming van 2 soorten isolatiemateriaal. Dit zijn namelijk glaswol en steenwol. Zoals de namen als zeggen zijn dit minerale wollen die gesponnen zijn uit glas of uit steen. De wol wordt net als bij EPS - parels in de spouw geblazen en heeft een hoge isolatiewaarde. De inblaaswol lijkt op wit katoen. Naast de hoge isolatiewaarde zijn steen en glaswol vlokken ook goed bestand tegen geluid, vocht en brand. Glaswol isoleert beter dan steenwol. Steenwol heeft echter een iets betere geluidsisolerende werking vanwege de hogere massa per m3. Vroeger had men veel kritiek op isolatie met minerale wol omdat er na verloop van tijd veel klachten waren over ingezakt isolatiemateriaal. Tegenwoordig is dit niet meer het geval omdat de materialen dusdanig zijn doorontwikkeld dat ze geheel waterafstotend zijn. Kiest u het zekere voor het onzekere dan raden wij u toch aan om een isolatiemateriaal te kiezen die een massieve plaat vormt in uw spouw. 13

14 6.1.2 KOZIJNEN EN BEGLAZING Binnen de woning zijn een aantal kozijnen in matige tot slechte conditie. Met name het raamkozijn op de 1 e verdieping aan de achterzijde van de woning (muziekkamer) is in slechte staat. Aangezien dit een aluminium kozijn is kan in het huidige kozijn (aluminium frame) geen HR++ glas worden geplaatst. Hier is volledige vervanging van het kozijn alleen mogelijk. De kosten voor vervanging van het huidige kozijn naar nieuwe kozijnen met HR++ beglazing komen neer op circa 1750,-. Aangezien u niet veel in deze ruimte verblijft en hier weinig stookt is het aan te bevelen eerst met gevelisolatie te beginnen alvorens dit kozijn te vervangen.. Bij houten kozijnen is het vaak mogelijk om in het bestaande kozijn dubbele beglazing terug te plaatsen. Door het dikkere glas dient wel de spouw in het kozijn uitgefreesd te worden zodat de dubbele beglazing geplaatst kan worden op de plek van bijvoorbeeld de enkele beglazing. De kosten voor het vervangen van enkel glas voor bijvoorbeeld HR++ glas komen neer op circa 140,- per m2. Bovenstaande foto betreft de situatie op de 1 e verdieping aan de achterzijde van de woning waar het aluminium kozijn in slechte conditie is en er veel condensatie is op het kozijn en glaswerk. 14

15 BESPARINGSPOTENTIEEL BIJ DE VLOER Gedurende de opname was er geen toegang tot de kruipruimte. Met de endoscoopcamera hebben we echter een deel kunnen bekijken via de waterput bij de watermeter bij de voordeur van uw woning. Naast deze gegevens zijn we uitgegaan van de woning op de schoutenstraat 56. Hier was de kruipruimte wel toegankelijk. Qua bouwtechnische opbouw en kruipruimte hoogte komt dit goed overeen. De begane grondvloer van de woning en de bodem van de kruipruimte zijn in beide situaties niet geïsoleerd. De kruipruimte is vrij nat en vochtig. Door de vloer te isoleren valt er een verbetering in het comfort te behalen en wordt koude infiltratie en afkoeling van de vloer door koude uit de kruipruimte geminimaliseerd. Door te isoleren direct tegen de onderzijde van de vloer zou u thermisch gezien het beste resultaat boeken. Echter, de hoogte van de kruipruimte is circa 30 centimeter. Conform de arbo is voor uitvoerende bedrijven de minimale werkhoogte om tegen de onderkant te kunnen isoleren circa 50 centimeter. Isolatie tegen de onderkant van de vloer zal dus niet mogelijk zijn om door een isolatiebedrijf uit te laten voeren. Dit is geen probleem aangezien in uw woning met name de infiltratie van koude / vochtige lucht een aandachtspunt is. Daar zijn gelukkig goede oplossingen voor op de markt. Voor uw woning is het aan te bevelen een bodem afsluitende laag aan te brengen. Vocht uit de bodem komt namelijk via naden en kieren ook in uw woning terecht. Aangezien de ruimte onder de vloer minimaal is zal er bodemisolatie onder de vloer geblazen moeten worden. Dit is vaak een laag van 30 centimeter. Hierbij kunt u kiezen uit echte natuurlijke schelpen, kunststof (EPS) isolatiechips of korrels. Het werkingsprincipe van de materialen is hetzelfde. Vocht wat uit de bodem verdampt en condenseert in de isolatielaag. Hierdoor wordt de luchtlaag boven de isolatie droger waardoor u ook drogere lucht krijgt in huis. Voor het verwarmen van deze drogere lucht is tevens minder energie nodig dan voor vochtigere lucht. Wanneer uw kruipruimte niet toegankelijk is zal onder de fundering van uw voorgevel door een gat worden gegraven zodat isolatiemateriaal de kruipruimte ingeblazen kan worden. Het voordeel van het inblazen van een bodem afsluitende laag is dat door de lagere luchtvochtigheid (dampspanning) in de kruipruimte het hout en leidingwerk minder wordt aangetast en de levensduur hiervan wordt verlengt. Belangrijk aandachtspunt is dat voordat u bodemisolatie laat aanbrengen al het leidingwerk laat inspecteren en indien nodig te vervangen. Dit omdat leidingwerk in de toekomst moeilijker bereikbaar zal zijn voor eventueel onderhoud doordat de kruipruimte gevuld zal zijn met de bodemisolatie. Met bodemisolatie wordt het probleem van veel vocht in de bodem niet weggenomen, maar wordt de overlast / hinder wel geminimaliseerd. In uw situatie adviseren wij kunststof isolatiechips toe te passen. Kosten technisch zijn kunststof isolatiechips( 21,-) voordeliger als de echte natuurlijke schelpen ( 25,- / m2). Wanneer u echte natuurlijke schelpen laat inblazen is de kruipruimte in uw situatie niet meer toegankelijk. Bij kunststof isolatiechips kan er nog enigszins (dan wel lastig) doorheen worden gekropen. Wanneer het waterniveau in de kruipruimte toeneemt blijven de kunststof chips bovenop het water drijven. (bij echte natuurlijke schelpen is dat niet het geval). 15

16 Algemene gegevens van de vloer Kruipruimte aanwezig? : Ja, hoogte bedraagt gemiddeld circa 30 cm Type vloer: : Houten Balkenvloer Mogelijke maatregelen : Aanbrengen bodem afsluitende laag Aantal vierkante meter : +/- 42 m2 Advies : Inblazen kunststof isolatiechips. Indicatie kosten : +/- 885,- bij kunststof isolatiechips (schelpen) +/ ,- bij echte (natuurlijke) schelpen Gevolgen van maatregel : - Reductie van de dampspanning (vocht) en minder last van muffe lucht in en vanuit de kruipruimte; - Levensduur van het leidingwerk neemt toe doordat het leidingwerk minder wordt aangetast door het vocht; - Bij kunststof isolatiechips is het leidingwerk minder goed toegankelijk. Je kunt er wel nog doorheen waden. Bij echte (natuurlijke) schelpen is dit niet het geval. Onderhoudswerkzaamheden voor een loodgieter zijn bij kunststof en echte schelpen dus lastig uit te voeren. Voor het aanbrengen van een bodem afsluitende laag is het dan ook aan te bevelen eerst de technische staat van het leidingwerk te laten inspecteren. - Een laag van 30 centimeter EPS isolatiechips heeft een R-waarde (isolatiewaarde) van circa 3,5 a 4. Dit is vrij hoog. In principe is bodemisolatie er primair voor bedoeld om de overlast van vocht te minimaliseren. Doordat de isolatiechips vrij dicht tegen de onderzijde van de vloer komen te liggen is een stijging in vloertemperatuur verwachtbaar van circa 1 1,5 graden Celsius. Dit is natuurlijk niet gigantisch veel, maar kan wellicht net het gevoel verbeteren van koud naar redelijk comfortabel. Bovenstaande afbeelding geeft een schematische weergave van de werking van bodemisolatie. Normaliter verdampt vocht uit de bodem en vind condensatie van dit vocht veelal plaats tegen de zijkanten van de fundering en onderkant van de vloer. Door het aanbrengen van een bodemafsluitende isolatielaag zal vocht verdampen in de laag met schelpen waardoor de luchtlaag boven de schelpen droger zal worden. Hierdoor zult u dus ook minder overlast van vocht in huis hebben. 16

17 BESPARINGSPOTENTIEEL BIJ HET DAK Gedurende de opname constateerden wij dat uw dak van binnenuit is geïsoleerd. Uw dak is aan de binnenzijde van het dakbeschot geïsoleerd met minerale wol platen van circa 9 centimeter. Op de bovenstaande infraroodfoto (links) is te zien dat er koude de woning infiltreert. Dit heeft hoogstwaarschijnlijk ermee te maken dat isolatie niet goed op elkaar aansluit. Helemaal in de winter zal hierdoor veel koude infiltreren en/of warmte verloren gaan. Op de linker middelste foto is te zien dat de object temperatuur van het plafond bij de geïsoleerde delen circa 18 graden is. De temperatuur verschilt daar zo n 3 graden Celsius met het punt waar de isolatieplaten niet goed aansluiten. Op de foto rond de hoekverbinding van de dakkapel infiltreert eveneens veel koude. Hier kunnen naden en kieren met flexibele pur of een kit worden dichtgezet. Het is aan te raden hier nog een afwerkingslat als extra kierdichting op aan te brengen. Achter de knieschotten is niet geïsoleerd. Het is een overweging hier nog isolatie aan te brengen. Hier infiltreert namelijk veel koude (dit deel is circa 4,5 graden koeler als het geïsoleerde dak). Wanneer u uw zolder merendeels zou gebruiken als (onverwarmde) opslagruimte zou het aanpakken middels dakisolatie niet direct noodzakelijk zijn. Bij een onverwarmde zolder kunt u namelijk ook de vloer isoleren. Hierdoor heeft u minder oppervlak te isoleren en zult u kostenvoordeliger uit zijn. Bij het isoleren van een dak is het aan te bevelen de juiste folie toe te passen om vochtproblemen (condensatie) in de constructie te voorkomen. De opbouw is schematisch op de foto rechts weergeven. Kosten binnenkant dakisolatie met een isolatiewaarde van RC 2,5 - Isolatiemateriaal 5,- per m2 - folie / tape 10,- per m2 - Vurenhout stijl / regelwerk 7,- per m2 - Gipskartonplaat 8 per m2 - Afwerking keuze afhankelijk + Kosten isolatie binnenkant dak Circa 35,- tot 50,- per m2 17

18 6.2. BESPARINGSPOTENTIEEL OP INSTALLATIETECHNISCH GEBIED Naast maatregelen in de schil van de woning zijn er ook diverse maatregelen mogelijk op installatietechnisch gebied. Op basis van de visuele inspectie is zijn de volgende installatietechnische maatregelen goed toepasbaar: PV-systeem (zonnepanelen); Zonneboiler (zonnecollectoren). Hout(pellet)kachel PV-SYSTEEM Op basis van de huidige situering van de woning is een PV - systeem een goede optie op het dak van de woning. Het dak van uw woning staat aan de achterzijde pal op het zuiden. Hierdoor heeft u jaarlijks het maximaal aantal zonuren. Daardoor is de investering in zonnepanelen zeer interessant. Een PV systeem zet zonlicht om in elektrische energie. Uw energieverbruik voor elektriciteit was het voorgaande jaar kwh. Met uw dak kunt u niet genoeg energie opwekken om te voorzien in uw totale elektriciteitsbehoefte. U kunt achter op uw dak en op het dak van uw schuur twee keer 3 panelen kwijt. Wanneer u op twee de twee verschillende daken zonnepanelen gaat plaatsen heeft u ook twee verschillende omvormers nodig. Deze omvormers zijn vrij prijzig. Met 6 panelen wekt u circa 1350 kwh per jaar op, oftewel circa 257,-. Op uw totale energierekening houdt dit in een besparing van circa 15%. Als u het Wattpiek vermogen van het aantal panelen vermenigvuldigt met een factor 0,9 berekent u globaal de jaarlijkse opbrengst van de installatie in kwh. In uw situatie ontvangt u een vergoeding van circa 0,19 voor iedere opgewekte kwh. In het onderstaande overzicht ziet u een keuzelijst voor de omvang van uw systeem. De gemiddelde terugverdientijd 2 van een zonnepaneel ligt rond de 10 jaar voor een particuliere woningeigenaar. Hierbij is rekening gehouden met het vervangen (kosten) van de omvormer binnen 10 jaar voor één systeem. Daar komt dus ongeveer nog 400,- bij voor een nieuwe omvormer. Het rendement wat u pakt op de investering ligt gemiddeld op 10%. Als u dit vergelijkt met bijvoorbeeld geld op een spaarrekening kunnen we concluderen dat zonnepanelen een rendabele investering zijn. Daarnaast is het natuurlijk prachtig als u zelf uw eigen duurzame energie kunt opwekken en minder afhankelijk kunt zijn van de grote energiemaatschappijen. De prijs die wordt weergeven als kosten indicatie in het overzicht is de turn-key prijs inclusief BTW. Door gezamenlijke inkoop met een grote groep particulieren kan deze prijs vaak veelal nog een stuk omlaag. Het is dus interessant om gezamenlijk met bijvoorbeeld uw buren of buurtbewoners dit in te kopen. Dit zal er voor zorgen dat de terugverdientijd en het rendement op uw investering nog gunstiger wordt. aantal panelen PV-systeem Omvang installatie (in Watt Piek) kosten indicatie 3 panelen 750 WP 1.350,00 6 panelen 1500 WP 2.700,00 9 panelen 2250 WP 4.050,00 2 De terugverdientijd verschilt per situatie. Dit is onder andere afhankelijk van de oriëntatie, energietarief, hellingshoek, omvormer, rendement van het paneel, schaduwvorming op het paneel et cetera. 18

19 ZONNEBOILER De huidige CV ketel bestaat uit een Vaillant VHR 24-28C uit Deze ketel heeft een hoog rendement (HR) en is niet geschikt om een zonnecollector op aan te sluiten. Om een zonneboiler te kunnen aansluiten op de ketel dient er een speciale aansluitset te worden aangeschaft en geplaatst. Een zonneboiler zet de warmte van de zon om in warm water. Een zonneboiler installatie bestaat globaal gezien uit één of meerdere zonnecollectoren, een voorraadvat en een circulatiepomp. Het systeem wordt met de aansluitset aangesloten op uw CV -ketel. Op het moment dat er warm tapwater nodig is binnen uw woning, zal eerst het warme water uit het buffervat van de zonneboiler worden gebruikt voordat de CV ketel aan hoeft te slaan. Op het moment dat het buffervat van de zonneboiler leeg is, dan zal de CV ketel aanslaan wanneer er warmtevraag is binnen de woning. In de zomer kunt u gemakkelijk temperaturen van 70 graden Celsius bufferen. In de winter is dit uiteraard een stuk lager, maar ook hier kan bij volle zoninstraling een temperatuur van bijvoorbeeld 15 á 25 graden worden opgewekt. Dit hangt af van het type systeem dat u toepast, maar ook van de soort collectoren. Er zijn namelijk vlakke plaat collectoren en vacuümbuiscollectoren. De vacuümbuiscollectoren kunnen bij weinig zoninstraling door het vacuüm een hogere temperatuur opwekken dan de vlakke plaat collectoren, maar zijn in aanschaf ook weer iets duurder. In uw woonsituatie en gezinssamenstelling zou een vlakke plaat collector voldoende zijn. Kijkend naar uw gezinssamenstelling en het lage warm tapwaterverbruik zou een zonneboiler installatie voor uw woning en gezin een minder interessante investering zijn in vergelijking met zonnepanelen. In onderstaand overzicht ziet u een kostenindicatie en terugverdientijd weergeven voor uw situatie uitgegaan van alleen een zonneboiler systeem voor warm tapwater. Mogelijke maatregel : Zonneboiler voor alleen warm tapwater Indicatie kosten : +/ ,00 ( voorraadvat van 120 liter en 2,5m2 collector oppervlak) Indicatie terugverdientijd : +/- 14 jaar Subsidie mogelijk? : Nee, budget 2015 is uitgeput Opmerking : Terugverdientijd is afhankelijk van het warmwaterverbruik. Bij een huishouden dat veel warm water verbruikt heeft u een hogere besparing en is de investering ook sneller terugverdient. 19

20 HOUT(PELLET) KACHEL Binnen het interview gaf u aan dat u benieuwd bent welke mogelijkheden er zijn om op uw stookkosten te besparen.een interessante mogelijkheid is het toepassen van een hout(pellet)kachel, houtgestookte CV of een houtpelletketel te laten plaatsen. Wanneer u dit laat plaatsen dient u wel te voldoen aan de eisen zoals gesteld in het bouwbesluit. Dit houdt in dat de rookgasafvoer uitkomt in het vrije uitmondingsgebied in de nok van uw dak. Een houtkachel is een kachel waarin u met normaal hout uw woonkamer kunt verwarmen. Nadeel hiervan is dat de temperatuur hiervan niet regelbaar is. Voordeel hiervan is dat wanneer u een voorraadhok in uw tuin maakt u uw eigen hout door het jaar heen kunt verzamelen zodat u geen of nauwelijks geld kwijt bent aan brandstof voor de kachel. Er zijn ook speksteenkachels op de markt. Deze werken op hout en geven gedurende een langere periode hun warmte af. Een andere optie is een houtpelletkachel. Dit is een intelligente kachel die exact weet hoeveel houtpellets er nodig zijn om bijvoorbeeld de woonkamer te verwarmen tot 21 graden. Stoken met houtpellets is circa 40% goedkoper ten opzichte van verwarmen met aardgas. Daarnaast is er door de schonere verbranding minder last van rook. Voor een nog hoger rendement kunt u ook een houtpelletketel of houtgestookste CV aanschaffen. Deze is gekoppeld aan uw cv-systeem waardoor er een nog hoger rendement wordt behaald. Dit is qua aansluiting een complexer systeem en dit zou in een aparte ruimte geplaatst moeten worden. Voor uw situatie zou dat een ingrijpende ingreep zijn vandaar dat we de mogelijkheden voor een hout(pellet)kachel in onderstaande benoemen. Mocht u nog geïnteresseerd zijn in de mogelijkheden voor een houtpelletketel dan kunnen wij u daar uiteraard nog over adviseren. Mogelijke maatregelen : Indicatie kosten Indicatie besparing Houtkachel (10 KW) : 2.500, % op stookkosten 3 Houtpelletkachel (10KW) : 3.500, % op stookkosten Speksteenkachel (10 KW) : 3.500, % op stookkosten 4 Houtgestookte CV : maatwerk 100% stookkosten + warm tapwater De kosten voor een goede hout(pellet)kachel / speksteenkachel variëren op de markt tussen de 2.000,- en 6.000,-. Prijsverschillen zitten met name in kwaliteit, vermogen en design. Wanneer u geïnteresseerd bent in de aanschaf van een kachel / ketel kunt u contact opnemen met het Duurzaam Bouwloket voor advies over kwalitatief goede merken. Goedkopere (vaak Chinese) ketels zijn namelijk storingsgevoeliger, hebben veel slakvorming in het verbrandingsvat, hebben nauwelijks ingebouwde beveiligingen en geen schone verbranding. Goedkoop is dus vaak duurkoop. In uw situatie zou een hout(pellet)kachel van circa 3.500,- een besparing van circa 30 a 35% op uw stookkosten kunnen opleveren. Dit komt neer op een terugverdientijd van circa 10 jaar. Voor de bovengenoemde kosten kunt u tevens ook een houtkachel of speksteenkachel aanschaffen (speksteen geeft langer warmte af). Hout kunt u uiteraard kopen alleen het mooiste is natuurlijk als u geen of nauwelijks geld kwijt bent aan brandstof voor de kachel. Wanneer u binnen uw woning gebruik zou maken van een houtkachel zou u behoorlijk kunnen besparen op uw stookkosten (minimaal 400 m3 gas per jaar). 3 Uitgaande dat u de houtkachel primair als verwarming gaat gebruiken en nauwelijks gebruik maakt van het centrale verwarmingssysteem. Daarnaast dient het hout niet gekocht te worden in de winkel maar zijn wij er van uitgegaan dat er een houtvoorraad is die zelf wordt gevuld door de bewoners. 4 Uitgaande dat u de speksteenkachel primair als verwarming gaat gebruiken en nauwelijks gebruik maakt van het centrale verwarmingssysteem. Daarnaast dient het hout niet gekocht te worden in de winkel maar zijn wij er van uitgegaan dat er een houtvoorraad is die zelf wordt gevuld door de bewoners. 20

21 7. OVERIGE MAATREGELEN 7.1 C.V. WATERZIJDIG INREGELEN Veel van de verwarmingsinstallaties in Nederland zijn niet goed ingeregeld. Door de installatie waterzijdig in te regelen kan de verwarmingsinstallatie efficiënter verwarmen. Waterzijdig inregelen is een eenmalige handeling waarmee men de ketel inregelt. Vaak staat de aanvoertemperatuur onnodig hoog ingesteld. Dit is de temperatuur die de ketel uit gaat. Hierdoor is de retourtemperatuur ook te hoog. Dit heeft als gevolg dat een CV ketel in de praktijk vaak niet zijn hoge rendement kan halen omdat de retourtemperatuur ruim boven de 55 graden uitkomt. Vanaf 55 graden Celsius wordt pas echt een hoog rendement behaald. Naast het instellen van de ketel dienen de maximale doorstroomopeningen van de radiatorkranen op elkaar afgesteld te worden. De juiste instelling is afhankelijk van de afstand van de radiator tot de ketel. Hoe verder, hoe minder druk er zal zijn, en hoe groter de opening zal moeten zijn. Er zijn meerdere manieren om uw verwarmingssysteem in te regelen. Dit kan handmatig. Hierbij stelt een installateur de maximale doorstroomopening in door het binnenwerk van een radiatorkraan in te stellen (het kan ook door een voetventiel te verdraaien maar dat is niet aan te bevelen). U heeft in uw radiatorkranen geen dubbel instelbaar binnenwerk. Wanneer u op deze manier wilt inregelen dient u een aantal nieuwe radiatorkranen aan te schaffen. Aandachtspunt hierbij is dat wanneer u een aanpassing maakt in uw verwarmingssysteem het systeem eigenlijk weer in onbalans is en opnieuw ingeregeld dient te worden. Aangezien u nog geen dubbel instelbaar binnenwerk heeft in de radiatorkranen kunt u er ook voor kiezen wanneer u nieuwe radiatorkranen koopt om deze te kopen met automatische debietregelaars. Deze regelen zelfstandig de balans in het verwarmingssysteem. Let wel op dat u regelmatig blijft ontluchten. Lucht blokkeert de doorstroming. Waterzijdig inregelen is de belangrijkste maatregel in het CV- optimaliseringstraject, omdat het de voorwaarde schept om een hoofdregeling scherp en goed af te stellen. Een indicatie van de kosten voor CV optimalisatie zijn circa 300,- maar variëren per situatie aangezien iedere woning maatwerk is (handmatige inregelen, nieuwe radiatorkranen of automatische debietregelaars). In een pilot test zijn in Nijmegen 10 woningen ingeregeld. De gemiddelde besparing op de stookkosten was 5 a 10% (met uitschieters van 30%). Voor uw woning is deze investering zeker het overwegen waard LEIDINGISOLATIE CV-leidingen verliezen veel warmte wanneer deze niet geïsoleerd zijn. Door leidingisolatie in onverwarmde ruimten (zoals kruipruimte, hal etc.) toe te passen voorkom je onnodig warmte verlies in je leidingen. U kunt uw leidingen isoleren met speciale isolatiekokers voor leidingwerk maar ook met bijvoorbeeld isolerende bandage-folie (stralingsprincipe). Voor circa 25,- zou u alle leidingen binnen uw woning kunnen isoleren die zich bevinden in niet verwarmde ruimten REDUCEREN SLUIPVERBRUIK In het persoonlijke interview kwam naar voren dat u niet direct inzicht heeft in het energieverbruik van uw huishoudelijke apparaten. Er zijn apparaten beschikbaar die het totale sluipverbruik binnen uw woning kunnen meten. Met dit apparaat kunt u uw sluipverbruik in de woning opsporen en real-time het energieverbruik in Watt in uw woning en van apparaten bekijken. Het sluipverbruik is het verbruik wat uw woning in stand-by stand verbruikt. Het is aan te bevelen een simpele verbruiksmeter aan te schaffen. Hiermee wordt u ook bewust van de apparatuur die onnodig aan staat binnen de woning. Op het moment dat u naar bed gaat en alle apparaten uit heeft gezet kunt u uw sluipverbruik aflezen. Vuistregel is dat iedere Watt aan vermogen ( bij apparaten die 24 uur per dag het gehele jaar door stroom pakken) circa 2,- op jaarbasis is. Het is dus de moeite en zoektocht waard om uw sluipverbruik te reduceren. 21

22 8. CONCLUSIE/SAMENGEVAT Op basis van de quickscan adviseren wij om op onderstaande volgorde de maatregelen in de komende jaren uit te laten voeren. Hiervoor kunt u een meerjarenplan opstellen. Het betreft de volgende maatregelen: - Isoleren gevel met EPS parels 1.330,- - Aanbrengen bodemisolatie (kunststof schelpen) 885,- - Aanschaf zonnepanelen (6*250) = (1500 WP systeem) 2.700,- - Waterzijdig inregelen verwarmingsinstallatie 300,- - Radiatorfolie en leidingisolatie 25,- - Aanschaf hout(pellet) kachel of speksteen kachel (OPTIONEEL) 3.000,- Het totaal van de bovengenoemde maatregelen komt neer op 5.240,-. Er van uitgaande dat u de komende 15 jaren jaarlijks een besparing van 25% op uw energielasten realiseert met bovengenoemde ingrepen, valt te concluderen dat het bedrag van 5.240,- binnen het theoretische investeringsbudget valt van 6.920,- (zoals genoemd in hoofdstuk 3.1). Opmerkingen: Het waterzijdig inregelen van uw c.v. systeem is een zeer interessante maatregel om te overwegen. Dit kan zorgen voor een energiebesparing en comfortverbetering (warmteafgifte en reactiesnelheid van het warmte afgifte systeem); Het isoleren van de gevels zal in uw situatie comfort en energiebesparing opleveren. Het is in uw situatie aan te raden om gezamenlijk met uw buren of mensen uit de wijk te kijken om gezamenlijk spouwmuurisolatie in te kopen. Dit zal een inkoopvoordeel opleveren; Een zonneboilersysteem is een interessante en duurzame installatie. Mocht u twijfelen tussen zonnepanelen en een zonneboiler, dan is de investering in zonnepanelen economisch rendabeler; Wanneer u een hout(pellet)kachel inzet voor het verwarmen van uw woning zult u circa 30 a 50% op uw stookkosten kunnen besparen wanneer u deze primair gebruikt voor verwarmen; Het aluminium kozijn op de verdieping aan de achterzijde van de woning is in slechte conditie en zou op korte termijn vervangen kunnen worden. Aangezien u niet veel in deze ruimte verblijft en hier weinig stookt is het aan te bevelen eerst de gevel en bodem van de kruipruimte te isoleren alvorens het kozijn te vervangen. Uiteraard kunt u er ook voor kiezen (mits de portemonnee het toelaat alle maatregelen in één keer uit te laten voeren). Naast het nemen van bouwtechnische en installatietechnische maatregelen is de gerealiseerde besparing uiteindelijk afhankelijk van uw gedrag. Uit onderzoek is gebleken dat door alleen gedragsverandering al 15% op de energielasten bespaart kan worden. Net zoals je in een Toyota Prius 1 op 9 kunt rijden, kunt u in een duurzame / energiezuinige woning nog steeds een hoog energie verbruik hebben. Gedrag en bewust omgaan met energie is dus de succesfactor van uw uiteindelijke energiebesparing per jaar. Mocht u nog vragen hebben over de geadviseerde maatregelen dan kunt u altijd vrijblijvend contact met ons opnemen. Besluit u over te gaan tot het uitvoeren van maatregelen dan kan het Duurzaam Bouwloket u ondersteunen bij het aanvragen van subsidie, offertes en onderhandelingen met bedrijven en wellicht aanvragen van andere bewoners bij u in de buurt combineren zodat er een inkoopvoordeel kan ontstaan wanneer gezamenlijk offertes worden aangevraagd. Met vriendelijke groet, Duurzaam Bouwloket 22