DE TIENDENBESCHRIJVING VAN EKEREN (1631)

Transcriptie

1 De bijdrage De tiendenbeschrijving van Ekeren (1631) verscheen in: Jaarboek Heemkring Ekeren 29(2011), pp DE TIENDENBESCHRIJVING VAN EKEREN (1631) * WARD VAN OSTA 1. Inleiding: het systeem van de tienden De zogenaamde tienden vonden hun oorsprong in de Middeleeuwen. Ze waren bedoeld om de parochies en hun gelovigen te ondersteunen. Het was namelijk zo dat aanvankelijk het inkomen van parochies gevormd werd door giften van de gelovigen en de inkomsten van onroerende goederen die de parochie (in het gunstigste geval) bezat. Na verloop van tijd bleek dat vaak onvoldoende. Daarom ontstond het gewoonterecht om 1/10 van de opbrengsten van akker- en nijverheidproducten aan de parochie af te staan. Vanaf 765 kwam dit recht onder de burgerlijke wetgeving en werd het wettelijk verplichtend. 1 In het begin sprak men van grote tienden (op de voornaamste akkerproducten, vooral graan) en kleine tienden (op de mindere veldgewassen, de opbrengst van weiden, bossen, neerhofproducten). Later kwam er ook een onderscheid tussen oude (van vóór de 11de eeuw) en nieuwe tienden (11de -12de eeuw). Die nieuwe of novale tienden waren tienden die vanaf de 11de eeuw werden geheven op nieuwe ontginningen of op voorheen tiendenvrije landen. De opbrengst van de tienden diende oorspronkelijk uitsluitend voor het onderhoud van kerk, pastoor en armen. Maar geleidelijk kwamen er inbreuken. Tijdens de feodaliteit werden steeds meer kerken tot eigenkerken waarover de wereldlijke heren het patronaat hadden. Dit patronaatsrecht hield in dat ze er de priester mochten voordragen ter benoeming. De heren gingen echter een stap verder en beschouwden de kerk als hun eigendom. Ze voelden zich net zozeer meester over hun domein, leengoed, heerlijkheid etc. als over hun kerk. Zo schiepen ze hun eigen interpretatie van het patronaatsrecht: ze namen niet alleen het recht om de priester voor te dragen, maar ook om hem aan te stellen. Bovendien begonnen ze al vanaf het einde van de 9de eeuw tienden en andere kerkelijke goederen in te palmen. De volgende stap was om die te leen te geven, te verpachten of te verkopen. 1 Veel van deze informatie over tienden is te vinden in VERBESSELT J., Het parochiewezen in Brabant tot het einde van de 13de eeuw, Zoutleeuw, I(1950)-; GOETSCHALCKX P.J., Kerkelijke geschiedenis van Eeckeren, 1914; MILIS L., De Kerk tussen de Gregoriaanse hervorming en Avignon, in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, 1982, pp ; PRIMS F., Het Parochiewezen in de Antwerpse Kempen, Antwerpen,

2 Er trad m.a.w. een secularisatie van kerkelijke goederen op. Daardoor bleef er in de 10 de eeuw van de (oorspronkelijk kerkelijke) tienden niet veel meer over voor de priester en was het grootste deel van de tienden in handen van leken. In de 11de eeuw kwam daartegen een reactie en een hervormingsbeweging. In een periode van geloofsopbloei werden veel giften gedaan aan kloosters en kapittels, die daardoor grootgrondbezitters werden. Maar bovendien werden door concilies maatregelen genomen tegen de verwereldlijking. De heren behielden de naakte eigendom van hun kerken en het recht om een priester-bedienaar voor te dragen. Die verkreeg dan het pastoorsambt met zijn inkomsten, die gewoonlijk de offeranden en een deel van de tienden, vaak een derde, bevatten. Dat alles belette niet dat de meeste novale of nieuwe tienden door de plaatselijke heren en abdijen werden ingepalmd, waarbij de oorspronkelijke bestemming en het doel van de tienden blijkbaar vergeten werden. In 1179 bepaalde het derde concilie van Lateranen dat leken de tienden niet erfelijk mochten bezitten of aan elkaar overdragen op straf van kerkelijke ban, wat leidde tot veel teruggave van tiendenrechten of verkoop ervan aan kerken en abdijen, maar grotendeels bleven ze toch in handen van de heer. Na het vierde concilie van Lateranen (1215) mocht niemand nog novale tienden verwerven. Teruggave van reeds bezeten tienden werd echter niet geëist. Hoewel in de 12de -13de eeuw veel tienden zo terug in geestelijke handen kwamen, bleef een groot deel toch in lekenhanden. Dat zou gedurende heel het Ancien Régime voor twisten zorgen. 2 Overigens gaven veel abdijen geen al te best voorbeeld. Ze hadden dan wel veel kerkinkomsten in de wacht gesleept, maar later bekommerden ze zich vaak weinig om hun verplichtingen. De tiendeheffer moest immers instaan voor bijvoorbeeld het onderhoud van de kerk, de eredienst, de priesters en de armen. En dat werd wel eens verzuimd. Een voorbeeld uit de oude heerlijkheid Ekeren is de weigering van tiendeheffer St.-Bernaards om de herstelkosten van de kapel van Ettenhoven te vergoeden in de 17de eeuw De tienden van Ekeren Het patronaatsrecht Het patronaatsrecht van St.-Lambertus behoorde aanvankelijk aan de heren van Breda en volgde dan even het lot van de heerlijkheid Ekeren. Rond 1256 was het in handen van de hertog van Brabant, daarna van Godfried van Perwijs en Felicitas de Trainel. In 1270 schonken Felicitas en haar zoon, Hendrik van Perwijs, het patronaatsrecht aan de priorij van de zusters dominicanessen te Oudergem. Het klooster van Oudergem was in 1262 gesticht door Aleidis van Boergondië, hertogin van Brabant, en werd naar haar Hertoginnedal genoemd. 4 Enige tijd werd deze overdracht betwist door het kapittel van St.-Rombouts te Mechelen. Het kapittel zag onder meer met lede ogen aan hoe het klooster van Oudergem door die overdracht een deel van de Ekerse tienden verwierf. Uiteindelijk stond Mechelen in 1271 het patronaatschap toch officieel af aan Oudergem. Het klooster moest echter jaarlijks 15 pond witten zilvers aan het Mechelse kapittel betalen en de Ekerse kapelrij van het H. Kruis aan Mechelen afstaan. 5 Dit laatste zal wellicht de voornaamste reden geweest zijn voor de Mechelse reactie. Immers, in 1251 had de Ekerse pastoor Amilius de tienden verworven Voor Ekeren zie bijv. GOETSCHALCKX, o.c., pp.23, JUTEN G.C.A., Ettenhoven (Hoevenen), in: Bijdragen tot de Geschiedenis, 3 (1904), pp GOETSCHALCKX, o.c., pp.13-14, 27; PRIMS, o.c., p.112. DE MEYER S., Hoe St.-Lambertus aan een eerste pastorij kwam, in: Polderheem, 1979, nr.4, p.12. Een kapelrie of kapelrij is een stichting ter bezoldiging van een kapelaan (onderpastoor). 2

3 van de kapelrij van het H. Kruis. En die tienden waren zo belangrijk dat hij prompt zijn pastorij verliet en kapelaan werd van die kapelrij. 6 Het klooster van Oudergem zou later nog een vinger méér in de Ekerse kerkelijke pap krijgen. Tot het einde van de 13de eeuw was de pastorij van Ekeren namelijk een wereldlijk beneficie, dat bediend werd door seculiere, wereldlijke geestelijken, d.w.z. priesters die niet tot een orde of congregatie behoren. 7 In 1296 kreeg Oudergem echter van paus Bonifatius VIII het recht Ekeren te doen bedienen door kloosterlingen van haar orde, dominicanen of predikheren. Pas op het einde van de 16de eeuw zouden opnieuw wereldlijke priesters verschijnen. 8 Vermelden we nog dat het klooster van Oudergem in 1784 door Jozef II werd afgeschaft en dat sinds de Franse revolutie de pastoors door de bisschoppen benoemd worden. De Ekerse tiendenverdeling Lang geleden heb ik de zeer complexe geschiedenis beschreven van de heren van Ekeren. Daarbij is gebleken hoe de heerlijkheid in de loop van de eeuwen werd opgesplitst, hoe de individuele delen van de ene heer op de andere overgingen, hoe sommige delen hun eigen weg gingen, hoe andere achteraf weer onder één heer kwamen etc. Eveneens is het daarbij duidelijk geworden hoe de bezittingen van de heren over de hele heerlijkheid verspreid lagen. Het gebied was immers erg versnipperd geraakt, verdeeld over verschillende lenen, afhankelijk van verschillende leenhoven en onder het gezag van verschillende heren. 9 Zoals te verwachten is bij die ingewikkelde geschiedenis van de heren van Ekeren, wordt ook de situatie van de tienden van Ekeren gekenmerkt door een grote versplintering. De oude tienden waren in de 12de eeuw verdeeld in 6 klampen of rijen (Latijn ria), waarvan er 5 behoorden aan de heren van Breda en 1 aan de kerk. Zoals boven vermeld, begon na 1179 het proces van teruggave van tienden aan de kerk, weliswaar vaak tegen betaling. In Ekeren verkreeg pastoor Amilius zo in 1251 van de heer van Breda één rij tegen betaling van 200 pond Leuvens. In 1261 werd die rij door de Ekerse kerkbestuurder als bruidsschat geschonken aan de nieuw opgerichte kapelrij van het H. Kruis. Eveneens in 1251 werden twee andere rijen voor 500 pond Leuvens verkocht aan de Ekerse kerk. Ze werden in 1257 geschonken aan de abdij van St.-Bernaards, die ze tot aan de Franse Revolutie zou behouden. De vierde en vijfde rij werden respectievelijk in 1267 en 1277 eveneens verkocht aan de abdij van St.-Bernaards, die op die manier 2 / 3 van de oude tienden van Ekeren verkreeg. 10 De nieuwe tienden waren eveneens in 6 klampen verdeeld, met nagenoeg dezelfde grenzen. Een deel (Ettenhoven) werd in 1248 verkregen door Gillis van Attenhoven. Een ander deel verkreeg Felicitas de Trainel in 1263, met als voorwaarde ze aan te wenden voor goede werken of het bouwen van een nieuwe kerk. Ze schonk ze daarom aan het nieuwe klooster te Oudergem. In 1296 schonk ze, tot slot, de tienden van Kapellen aan de abdij van GOETSCHALCKX, o.c., pp Beneficie: geestelijke bediening of titel waaraan inkomsten uit een bepaald fonds zijn verbonden. GOETSCHALCKX, o.c., pp.39-40; PRIMS, o.c., p.113. Zie voor deze geschiedenis VAN OSTA W., Toponymie van Brasschaat, Gent, 1995, pp Ook VAN OSTA W., Brasschaat, een geschiedkundig overzicht, in Breesgata, jrg. 18 (1995), nr.3, pp.6-15 (Aflevering 2). GOETSCHALCKX, o.c., pp.17-22; zie de Latijnse akten in GOETSCHALCKX P.J., Oorkondenboek der Abdij van St-Bernaards aan de Schelde, Antwerpen, 1926, pp. 145, 146, , 212, 244, 267, 278,

4 St.-Bernaards. 11 De nieuwe tienden van de 4de en 5de rij werden respectievelijk in 1267 en 1277 door de heer van Breda samen met de oude tienden aan St.-Bernaards verkocht. 12. Zo bezat op het einde van de 13de eeuw St.-Bernaards 2 / 3 van de oude en nieuwe tienden van Ekeren. Het andere 1 / 3 ervan behoorde aan de pastoors der parochies en in 1283 schonk de bisschop van Luik 1 / 3 van dat 1 / 3 aan Oudergem. Een deel van de tienden zou uiteindelijk evenwel in wereldlijke handen blijven. 13 Zoals ook de leengoederen van de diverse heren, lagen de tienden over de hele heerlijkheid verspreid. Ze werden bij overeenkomst samen verpacht, met dien verstande dat ieder wist welk deel hem toekwam. Informatie over de juiste verdeling verschijnt pas in een gedetailleerde beschrijving uit In het Jaarboek 7 van de Heemkring Ekeren heeft Van Den Wyngaert A. daaraan een bijdrage gewijd. Daarbij baseerde hij zich op de akte zoals die in 1914 door pastoor Goetschalckx werd uitgegeven. 14 Spijtig genoeg is deze laatste daarbij niet altijd even zorgvuldig te werk gegaan. De akte is onvolledig weergegeven en bevat bovendien nogal wat leesfouten. 15 De originele akte bevindt zich in Anholt, Westfalen (Archief van de Fürsten zu Salm-Salm). In het Rijksarchief te Antwerpen treft men een kopie uit 1741 aan. 16 Die bevat echter ook een aantal fouten. 17 Wat hierna volgt, is de volledige weergave van de akte uit Anholt. Wie de akte leest, zal wel vlug getroffen worden door de ingewikkelde tiendenverdeling van de oude heerlijkheid Ekeren. In 1631 was het hele grondgebied verdeeld in 13 klampen. Die droegen de naam van de buurt waar ze gesitueerd waren, zoals Hoogboomse tienden, Kaartse tienden, Geesttiende etc. Binnen die klampen waren de tienden in handen van diverse eigenaars, namelijk de graaf van Hoogstraten, de graaf van Bailleul, de abdij van Sint- Bernaards, het klooster van Oudergem, de pastorij van Ekeren. Zo bezat bijvoorbeeld van de Brasschaatse tienden de graaf van Hoogstraten 3 / 6, Sint-Bernaards 2 / 6 en het klooster van Oudergem 1 / 6. Van de Donkse tienden behoorde 2 / 3 aan de graaf van Hoogstraten en 1 derde aan het klooster van Oudergem. Een deel van een deel van de tienden van de Kaart behoorde dan weer voor de helft aan de graaf van Bailleul, voor 1 / 4 aan Oudergem en 1 / 4 aan St.- Bernaards, terwijl een ander deel van die Kaartse tienden was opgesplitst in 1 / 2 voor Oudergem en 1 / 2 voor Sint-Bernaards. Enzovoort. Alsof dit alles nog niet ingewikkeld genoeg was, lagen in elke klamp de individuele kavels van de diverse eigenaars kriskras verspreid. Kortom, op tiendengebied zag de heerlijkheid Ekeren eruit als één groot lappendeken. Deze ingewikkelde verdeling bleef bestaan tot aan de afschaffing van de tienden na de Franse Revolutie. 3. De tiendenverdeling in de akte van Analectes pour servir à l histoire ecclesiastique de la Belgique, I(1864)-XL(1614), Louvain-Bruxelles, deel II, pp GOETSCHALCKX P.J., o.c. 1914, pp.24-28; akten in GOETSCHALCKX P.J., o.c. 1926, pp.187, 214. GOETSCHALCKX P.J., o.c. 1914, pp.30-31, 412. A. VAN DEN WYNGAERT, De Tienden te Ekeren in het begin van de XVIIe eeuw, in: Jaarboek 7 (1989) Heemkring Ekeren, pp ; GOETSCHALCKX 1914: GOETSCHALCKX las bijvoorbeeld wreytsels in plaats van wensels, Couputberge in plaats van Conijnsbergh, behoort in plaats van competeert, hoenwech in plaats van groenen wegh etc. Rijksarchief Antwerpen, Oud gemeentearchief Ekeren, bundel 12. De kopie bevat niet alleen fouten. De kopiïst heeft ook de spelling hier en daar gemoderniseerd tegenover het origineel van Bovendien is de spelling niet altijd consequent: soms treft men binnen één paragraaf verschillende spellingen voor bijvoorbeeld Katerheide. 4

5 De hierna volgende weergave van de akte van 1631 is zo getrouw mogelijk. Alleen werden alle persoons- en plaatsnamen met hoofdletter gespeld. Dat is in het originele document niet altijd het geval. 18 Aanhef: Declaratie van de paelen, limiten ende scheytselen, midtsgaders de paerten ende gedeelten die sijne Ex(ellen)cie Mijn Heere den Graeve van Hoochstraten, den Clooster van Sinte Bernaerts ende den Clooster van Shertoginnendaele by Ouwergem elck een van hun sijn competerende, binnen deser heerlyckheyt van Eeckeren, naar het verclaeren ende overbrengen van de Ouderlingen ten versuecke van Cornelis Joes rentmeester van zyne voorschreven Ex(ellen)cie aen my Wybrecht Fyens secretaris der selver Heerlyckheyt van Eeckeren in presencie vande heeren schepenen alhier gedaen soo ende gelyck hier naer volcht De Hoenderthiende vande Biest ende Schrieck. [in de marge van kopie 1741 staat: Grave 1 / 3, St Bernaerts 1 / 3, t Clooster van Ouwergem 1 / 3 ] In den eersten de thiende genaempt de hoenderthiende vande Biest is gelegen als volcht, beginnende aende straete van het landt den Gersthoff genaempt, competerende den Raedtsheer Roelants, int Schrieck gelegen, de straete suydt, den lande achter de schuere van Sinte Bernaerts aende westzyde, loopende neffens de voorschreven straete totte Caerderheye toe, ende achter den voorschreven lande vuyt totte Hoochboomsche Beke, soo verre de hoeven ende achterlanden strecken, gelegen aende noortzyde van de voorschreven Schriecxsche straete totte selve Caerderheye ende Berchse Bane van de beke toe, Item van de Caerderheyde beginnende aen de zuytsyde by het meulenhuys van den meulen van syns voors(schreven) Ex(ellen)tie competerende tot dese voors(chreven) thiende eerst de stede van Jan Duson, Item een stuck landts liggende daer neffens aen de oostsyde competerende Nicolaes Cornelissen meulder ende het meulen stuck is onder de Caert. Voorders beginnende aen de Berchse baene van de Caerderheyde loopende naer het Peerdts kerckhoff totte Doncxe beke in de selve straete, loopende voorts allen de landen gelegen aen de noorts syde van de selve Doncxe beke tot voorby het Hof van Sr Jan Losson totte houte brugge, keerende van daer wederomme, laetende de nederste wensels van erven gelegen aen de suytsyde, door het Hof van den greffier Fabri neffens synen bogaert tusschen de nederste ende opperste wensels van den lande Aert Gysbrechts door t Vrouwen straetken loopende soo voorders door de erfve van Joossen Hustyn door de selve nederste ende opperste wensels van syne hoeve den Conynsbergh genaemt tot op synen steenen huyse toe, loopende van daer tot op de straete van de Bist toe, ende voorts van daer loopende over de voors(chreven) straete voorby het capelleken neffens den huyse van Sr de Meir aen de oost syde, ende van daer loopende men een wensel achter de schuere van den huyse van Cornelis Aerts nu Hans Mortelmans by versterf, ende voorders achter den lande ende stede van Hans Goossens oock met eenen wensele tot de haege ende lande van den Heyligen Geest aldaer inclus, van daer loopende naer de zuyt oost syde van der straete ende loopende op de straete wesende alleen den lande gelegen aen de voors(chreven) zuyt oost syde totte voors(chreven) thiende loopende totte Caerter heyde ende by de voors(chreven) molen straete toe, hier inne com(peteer)t den 18 Het woord competeren, dat geregeld in de akte verschijnt, betekent toekomen, behoren aan. 5

6 heere Grave van Bailloel een derdedeel, St Bernaerts een derdedeel, ende Ouwergem het ander resterende derdendeel, behoudelyck de geestthiende over de straete tegens over de stede van Hans Goossens is competerende twee gemeten competerende Hans Mortelmans genaemt het Schorken; 6

7 Archief van Salm-Salm (Anholt), Denombrement van de tienden van Ekeren De Geest Thiende De Gheest thiende beginnende aen de houten brugge van de pastorye ende Eeckerschen wegh loopende door den Groenen wegh van de Caertse polders neffens den lande van Secretaris Fyens genaemt de Huysinghe totte Oudelantse beke ende daer neffens tot den Eeckerschen wegh toe, by den lande van den Bastynsen Wiel, loopende tusschen de voors(chreven) Bastynsen wiel ende het schoor van den voors(chreven) secretaris Fyens neffens den Vlierhoeck ende voorts tusschen den voorsten ende achtersten heer Jans hoeck tot het Schyn toe, ende van daer neffens den Enckelen Dam ende neffens voorby de Sprange totte Beenhouders Schransse, ende van daer neffens den Buesseldyck totte steene brugge, ende van de steene brugge aen de zuyt oost syde van de Schriecxe beke, loopende achter omme den lande van St Bernaerts genaemt de Vloyen totten lande van den raedtsheer Roelants, liggende achter den Block van de schuere van St Bernaerts, loopende van daer tot in de Schriecxsche straete van daer voorders langs de voorschreve straete totte Caerder heyde toe, ende van daer door de Bieste straete, totte stede van Peeter Vermeulen toe loopende voorts achter d eerste wensel van Peeter Vermeulen stede, ende van daer loopende over de stede van Magdaleen Huygen totte Leege Biest straete by het Capelleken ende van daer tot de hoeve ende huyse van Joos Hustyn loopende tusschen het neerwensel door de acker van Aert Gysbrechts hooge ende lage wensel van de ackers van den greffier Fabri, ende Jan Losson totte houte brugge aen den Eeckerschen wegh toe, hier inne competeert den Grave van Hooghstraeten een sesde paert, St Bernaerts dry deelen de pastorye de twee sesde deelen; d' Oude Graght De thiende van de Oude Graght begint aen de graght van t Muerken by de stede van Adriaen Colen loopende tusschen de erve van Adriaen Colen ende de erve van P(ete)r Wauters achter uyt tot de heyde toe ende van daer neffens de heyde achter de groote ende Clyne Mishaghe tot de heyde van den Eyckenenbergh, ende van daer door de Eyckenbergh straete wederomme totte wal ende graghte van het Muerken aen de voors(chreven) Adriaen Colen stede, hier inne competeert St Bernaerts Clooster de helft, den Grave van Hoogstraeten de dry vyf deelen ende den Clooster van Ouwergem de twee vyfde deelen in d ander helft, behoudentlyck dat in seker stede groot vier gemeten competerende Thieleman Kerstiaensen gelegen aen de noort syde van de Eyckenberghse straete in t selve stuck de thiende competeert aen den Heere Grave van Bailloel alleen; De Hooch Boomse thienden De thiende van Hooghboom beginnende aen de voors(chreven) stede van Adriaen Colen ende landt van P(ete)r Wauters aen de oude graght loopende over de Buynder beke met een stuck landts van de hoeve van Goubau tot dry stucken toe, loopende van daer tot het Berckenbosch met dry stucken competerende Sr Cornelissen alias Clyn Neels ende nogh een stuck landts daer by competerende Marten Jan Mertens met nog een ander competerende Engelbert 7

8 Rysheuvels, van daer keerende aen de noortsyde van de Buynderbeke totten Hoogenwegh toe by de Hooghboomse straete, ende van daer wederomme over d Muerken totten voors(eiden) wal van de Oude Gracht, hier inne comp(eteer)t St Bernaerts de helft, den Grave van Hooghstraeten een derde, ende het Clooster van Ouwerghem de twee resterende derden deelen in d andere helft, Voorders comende op t Muerken loopende door de straete naer den Eyckenenbergh ende van daer naer het beecxken loopende over de straete van Eyckenenbergh comende van daer in de Caertsche beke, loopende soo voorts soo neffens de voors(chreven) beke naer de Berghse baene, ende van daer naer het Hooghbooms Cruys, ende wederomme keerende naer Hooghboom tot by de wippe aldaer, ende van daer voorders door de Hooghboomse straete tot de stede van de kinderen Anthoni Adriaenssen inclus, keerende van daer wederomme door t straetken daer by gelegen met twee hofsteden liggende aen de suytsyde aldaer, loopende voorts door t voors(chreven) straetken achterwaerts uyt tot de Viertigh Roeden toe, ende van daer neffens ofte lancx de Voetkens beke, totten Middelwegh toe loopen midden over den selven middelwegh recht uyt tot achter de stede van Bertel Bertels loopende van daer tusschen de selve stede van Bertel Bertels ende Engelbertus Rysheuvels tot de Hooghboomsche straete toe, ende van daer langs de voors(chreven) straete naer het Muerken ende straete van den Eyckenenbergh toe, hier inne comp(eteer)t St Bernaerts de helft den Grave van Hooghstraeten een derde paert ende het Clooster van Ouwergem de twee ander derde paerten in d ander helft, Voorders de resterende Hooghboomsche thiende beginnende aen den huyse van Thomas De Beuckelaer neffens den Hoogen wegh totte de Buynder beke ende neffens de selve Buynder beke loopende tot aen de straete by de wippe ende van daer over de straete ende achterom de stede van Anthoni Adriaensen achter uytte neffens de stede van Hans Leys loopende tot de voors(chreven) Viertigh Roeden, van het voors(chreven) wecxken tot achter de stede van Bertel Bertels comende alsoo tusschen de selve stede ende de stede van Engelbert Rysheuvels wederomme totte Hooghboomse straete, van daer voorts paelende totten voors(eiden) Hoogen wegh ende huyse van Thomas de Beuckelaer toe hier inne comp(eteer)t St Bernaerts de helft, Bailloel de twee deelen ende de Grave van Hooghstraten d ander derde deel van d ander helft [in de marge: St Bernaerts 3 / 6, Grave van Hoogstraten 2 / 6, Clooster van Ouwergem 1 / 6 ] De Eyckenenberch thiende De thiende vanden Eyckenenberch beginnende aen het Beecxken loopende door de strate van d oude Gracht comende in de Caertse Beke, loopende soo rontomme naer de heyde wederomme tot de voors(chreven) strate ende Beecxken, dese thiende competeert den heere Graeve van Bailloel alleen; De Caertse Thiende De thiende vande Caert, beginnende van dmeulenvelt aende Caerderheye over de France heyen tot de Doncxe oft Caertse Beke, loopende soo tot achter den huyse van Hans Goeyvaerts door syne oude stede tot aende straete vande Caerderheye, hier inne comp(eteer)t den Graeve van Bailloel de helft, ende het een vierde paert aen Tclooster van Ouwergem ende dander vierde paert aen Ste Bernaerts tsaemen voor dander helft, 8

9 Voorders loopende vande voorschreven stede van Hans Goyvaerts achter vuyt totte voorschreven Beke, ende van daer lancx de selve Beke oostwaerts tot achter de stede van Hendrick Martens gecommen van Baltazar Smits inclus, loopende tot voor aende Leege Caertse straete, ende lancx de selve straete westwaerts totte voorschreven stede van Hans Goyvaerts, hier inne competeert deen helft Tclooster van Ouwergem deen helft ende dander helft den Clooster van Ste Bernaerts Voorders loopende vande voorschreven stede van Henrick Martens oostwaerts neffens de strate tot de heyde genaempt de Claverheyt, voorders zuytwaerts tot de Beke aldaer, loopende wederomme westwaerts tot de voorschreven stede van Hendrick Martens, ende van daer noortwaerts tot op de Caertse straete, competeert den helft daer van aenden Graeve van Bailloel nu Hoochstraeten, een vierde paert aen Ouwergem, ende dander vierde paert aen Ste Bernaerts, hier inne vuytgesteken de Stede van Adriaen Brants, competerende de thiende aldaer geheel aenden Graeve van Bailloel, noch twee stucken lants genaempt de Hollebergen toebehoorende Cornelis Smidt nomine uxoris, competeren insgelycx geheel aenden voors(chreven) Graeve van Bailloel, Item noch een stedeken gelegen oock aldaer genaempt Drossaerden stedeken, competerende de thienden aenden Graeve van Bailloel als voore, Item noch een ander steken genaempt Scheipers steken, de thiende daer van is competerende de een helft aen tclooster van Ouwergem ende dander helft aen tclooster van St Bernaerts, noch een stede daer naest gelegen competerende Merten Verbiest dit comp(eteer)t deen helft aen Ouwergem ende dander aen St Bernaerts voors(chreven), Item de drye Hofsteden gelegen aende heyde tusschen de Hooge ende Leege Caert, competeert de thiende geheel aenden Graeve van Bailloel, van gelycken de stede tegen over genaempt het Slot competeert oock geheel aenden voorschreven Graeve van Bailloel, ende van daer totte Eyckenberchse Beke, loopende westwaert tot achter de stede van Leys Peer Leys inclus genaempt de Marennen is oock geheel competerende aenden voor(schreven) Graeve van Bailloel tot aende Hoochcaertse straete toe, Item den huysblock vande steden van Jan Roelen ende Jan Hendericx alias Scheipers oock geheel aenden Graeve van Bailloel, Ende de andere parcheelen van landen gelegen achter de voorschreven twee huysblocken ende steden totte Eyckenberchse Beke toe, competeert deen helft daer van aen Ouwergem ende dander helft aen Ste Bernaerts, Item de stede van Marten Verbiest, gelegen naest de stede van Jan Hendricx alias Scheipers beginnende vande straete tot achter de voorschreven Beke, comp(eteer)t de thiende daer van deen helft aent Clooster van Ouwergem ende dander helft aen St Bernaerts, ende van gelycken de stede vande kinderen van Jan Martens, Item de andere van Marten Verbiest daer hy woont comp(eteer)t insgelycx de helft aen Ouwergem ende dander helft aen Ste Bernaerts tot de beke toe, ende van daer voorders de parcheelen van landen competerende Aert Cools, Jon(ker) Jan Happaert ende Aert Denis genaempt de Leenen, loopende noortwaerts totten waeterlaet toe, comp(eteer)t den Graeve van Bailloel alleen, ende de stucken gelegen over den waeterlaet comp(eteer)t den selve Graeve van Bailloel van elck stuck eenen hoop thienden, de resterende thiende aldaer ten behoeve vant Clooster van Ouwergem ende Ste Bernaerts elck de helft totte beke toe, ende voorders de andere Leenen competerende de kinderen van Jan Martens, neleman Casus ende Matthys Kerstens totten waeterlaet toe voorschreven comp(eteer)t den Graeve van Bailloel alleen, ende over den waeterlaet eenen thienden hoop de reste aldaer totte Beke toe half aen Ouwergem ende half aen Ste Bernaerts, Item de stede van Jan de Lettere daer de schuere op staet van voore aende straete tot achter aende beke comp(eteer)t deen helft aent clooster van Ouwergem ende dander helft aen Ste Bernaerts, 9

10 Item dander deel vande voors(chreven) stede daer het huys op staet van vooren totten waeterlaet comp(eteer)t alleen aenden Graeve van Bailloel, ende over den waterlaet oft middel lant totte Beke toe competeert half aen Tclooster van Ouwergem ende half aen Ste Bernaerts, Item de stede van Mr Jan Nuyts ende Peeter Van Baele vande straete totten voorschreven middelcant comp(eteer)t de thiende geheel aenden Graeve van Bailloel, ende aende noortzyde over den middelkant totte Beke toe comp(eteer)t deen helft aen tclooster van Oudergem ende dander helft aen St Bernaerts, Nopende het gebroken heyvelt gecompeteert hebbende Abraham Melyn ende dander van Hans Goyvaerts: Item de helft vande stede van Symon Bastiaens ende Adriaen Lambrechts gelegen aende westzyde van Hans Goeyvaerts heyde comp(eteer)t geheel aen Bailloel ende dander helft gelegen noort de Caerderheye tot achter vuyt comp(eteer)t deen helft aen Ouwergem ende dander helft aen Sinte Bernaerts, Item de stede van Hans Goyvaerts ende de stede van Adriaen Aerts, beginnende van de straete tot achter vuyt aende Beke van Hoochboom comp(eteer)t deen helft aen Ouwergem ende dander helft aen Sinte Bernaerts, Item de stede van myn heer Blasius de Bezar, beginnende vande Caertsestraete tot achter de helft vande vier gemeten comp(eteer)t alleen aen Bailloel ende dander helft van de voorschreven vier gemeten met allen de andere landen totte Beke toe, comp(eteer)t deen helft aen Ste Bernaerts ende dander helft aen Ouwergem, ende nopende de andere landen aende stoovers velden totte Beke ende den Hollen wech toe, competeert deen helft aen tclooster van Ouwergem ende dander helft aen St Bernaerts, Item nu commende aende vier gemeten lants genaempt den Stuyvenberch competerende Jonfr(ouwe) Anna Van Daele gelegen tusschen beyde de heeren straeten, comp(eteer)t alleen aenden Graeve van Bailloel, het Gasthuys venneken daer naest oock geheel aenden voorschreven Graeve van Bailloel, noch ontrent de dry gemeten lants daer naest competerende Jonfrouwe Anna Van Daele is de helft aen Bailloel, de andere helft een vierde paert aen Ouwergem ende tresterende quaert aen Ste Bernaerts, ende nopende allen de resterende steden ende landen tusschen beyden de voorschreven straeten loopende tot oostwaerts aende gemeynte toe, competeert deen helft daer van aen Ouwergem ende dander helft aen Ste Bernaerts, vuytgesteken daer inne een half buynder lants competerende Cornelis Leemans, met de stede van Symon Bastiaens, comp(eteer)t geheel aenden Graeve van Bailloel, Item de stede competerende Hans Kerstens competeert half aen Bailloel, ende dander helft aen Ouwergem ende Sinte Bernaerts, Item een stuck lants groot drye gemeten genaempt de Huyshouwe gelegen oock aldaer comp(eteer)t den Graeve van Bailloel alleen toe, van gelycken oock het steken genaemt den Inneem oock geheel aenden Graeve Bailloel; De Oudelantse thiende 10

11 De thiende van het Oudelant, beginnende aenden Eeckerschen Wech aen het lyken vanden Flierhoeck met twee stucken lants vanden Flierhoeck, den Bastynschen Weel ende van daer over den wech ende Oudelantsche Beke daer het gootken overleyt, soo loopende lancx de selve Beke neffens den lande genaempt de Huysingen, ende van daer door den Groenen wech 11

12 Rijksarchief Antwerpen, Oud gemeentearchief Ekeren, Nr. 12 Algemene zaken; losse stukken. 12

13 totte houte Brugge vande Pastorye, ende aldaer commende tot de Doncxse Beke, loopende soo voort neffens den Doncxsen kerckwech totten Lande van Oostervant, ende van daer door de Waterstraet wederomme totte Oudelantsche beke voorschreven, ende voorts neffens de selve Oudelantsche Beke voorschreven, ende voorts neffens de selve Oudelantsche Beke naer de Doncq, wort genaempt de Reyntkens beke door de heyvelden achter de stede van Gaspar van Breusegem commende tottet Vosholsen Heyken toe, ende aldaer springende over de Vosholse straete, tusschen de landen vanden Bremdoncq ende Lande van Breusegem, achteromme loopende soo lancx achter de steden van diversche persoonen ende den lande vanden voorschreven Bremdoncq aende zuytsyde gelegen totten wege toe loopende naer den Horst ende Beke aldaer, Behoudelycken datter twee stucken lants competerende aen den Bremdoncq, gelegen aende oostzyde vant voors(chreven) straetken aende naerbeschreven persoonen thienden schuldich zyn, Ende voorders beginnende teynden de voors(chreven) straete vanden Horst ofte Schooten oft Swaenkens Beke, loopende soo voorts neffens de voors(chreven) Swaenkens ende Laerse beke over de weelen ende landen gelegen onder het Oudelant totten Eeckerschen wech toe aen het voorschreven Lyken oft dreve vanden Flierhoeck toe, hier inne comp(eteer)t Ste Bernaerts deen helft, Hoochstraeten een derde ende Ouwergem de twee derde deelen in dander helft; [in de marge van kopie 1741: St Bernaerts 3 / 6, Hooghstraeten 1 / 6, Ouwergem 2 / 6 ] De Doncxe Thiende [in de marge van kopie 1741: den Grave 2 / 3, t Clooster 1 / 3 ] De Doncxse thiende comende vuyt den huyse van Bailloel competeert den selven Graeve van Bailloel de twee derde paerten, ende tresterende derdedeel Tclooster van Ouwergem ende begindt aende Reynkens beke by Henderick Theunen aende noortsyde vande selve Beke, loopende totte Brachtschaetse heyde, ende van daer noortwaerts naer de Fransche heyden, tot het Peertskerckhof, loopende neffens de Rystraete tot over de Doncxe Beke, ende neffens aende zuytsyde van de selve Beke totte Rystrate van Eeckeren naer het Laer totte Oudelantse Beke toe, ende van daer aende noortzyde vande selve Oudelantse beke tot daer de voors(chreven) Reynkens beke begindt, Item tot dese thiende behooren alnoch drye stucken erfven gelegen aende zuytsyde vande Caertse Beke tusschen de Doncq ende Braesschaete, de twee stucken erven competerende nu by testamente de Cappelle van Brasschaete, ende dander de kinderen van Hans Goris; De Brachtschaetse thiende [in de marge van kopie 1741: Grave 3 / 6, St Bernaerts 2 / 6, t Clooster 1 / 6 ] De thiende van Brachtschaete commende vuyt den huyse van Bailloel comp(eteer)t aende selve de helft inde geheele thiende, beginnende achter de Cappelrye aende noortsyde vande straete tot het Micxheyken toe, ende mede vande voorschreve Cappelrye lancx de zuytsyde vande Bredaetsche Bane, rontomme tot het voors(chreven) Micxheyken, dander helft competeert de twee derde deelen aen St Bernaerts ende dander helft aen Ouwergem, Item de suytsyde van de straete loopende naer de Mick beginnende aenden Rietbempt ende loopende westwaert aende heyde van het Gasthuys, comp(eteer)t den Graeve van Bailloel nu Hoochstraten, insgelycx de gerechte helft vande thiende, ende dander daer tegens comp(eteer)t als vooren, vuytgesteken thuysblock vande hoeve genaempt de Helle neffens het 13

14 bosken, daer in competeert den Graeve van Hoochstraeten niet met allen in, dan alleenelycken aen Ouwergem ende Ste Bernaerts, Ende nopende het Calverblocxken liggende achter de hoeve van Capiteyn vanden Brande, groot twee gemeten, daer inne competeert den Graeve van Bailloel de twee derdedeelen ende aen Ouwergem ende Ste Bernaerts het resterende derde paert, Item de landen liggende achter de Nieuwe herberge tusschen beyde de straeten, loopende totte Vosholse ende Doncxe heyde, comp(eteer)t deene helft aenden Graeve van Bailloel ende de twee derdedeelen vande ander helft Ste Bernaerts, ende tresterende derde paert aen Ouwergem, Item de landen beginnende aende westzyde vande Doncxe heyde, loopende neffens de Caertse Beke totte heyde toe, comp(eteer)t inden eersten het veldt van Jan Symons aende Doncxe heyde, de helft aenden Graeve, dander helft als voren, noch een half buynder lants daer neffens, competerende den Graeve van Bailloel nu Hoochstraeten alleen toe, Item de resterende gronden van erven competerende Cathelyne de Beer comp(eteer)t deen helft aen den Graeve voors(chreven) ende dander helft als vore, Item de stede van Jan Symons daer naest, met twee stucken lants van Peeter Leemans genaempt de Westaert, competeert Ste Bernaerts de twee derdedeelen ende Ouwergem het resterende derde paert alleen, sonder dat den Graeve daer inne yet competeert, Item de stede van Peeter van Woestynen daer naest competeert den Grave van Bailloel deen helft ende dander helft ut ante, Item het landt vanden Capiteyn vanden Brande daer naest competeert St Bernaerts ende Oudergem alleen, vuytgesteken vyf gewenden, beginnende tegens over den lande vande Nieuwe herberge, met noch een stuck van omtrent de drye gemeten daer achter aene gelegen daer van competeert den Graeve van Bailloel deen helft ende Oudergem met Ste Bernaerts dander helft, Item de stede van Hans de Vlaminck ende de stede van Peeter Leemans daer naest, comp(eteer)t den Graeve deen helft ende dander helft als vore, Item de stede van Jan Segers ende Hans Verheyden cum suis comp(eteer)t den Graeve alleen toe, Item den lande competerende Hans van Houte ende drye gemeten competerende Peeter van Ceulen daer by gelegen competeren den clooster van Ste Bernaerts voor de twee deelen ende Oudergem het derde deel, Item den lande groot vier gemeten achter de Croon, competerende Meeus Keysers nomine uxoris, competeert den Grave deen helft ende dander helft St Bernaerts ende Oudergem, Item de stede van Aernout Kints loopende achter vuyt totte Meulenstraete toe, ende tot aenden drincke toe inden Calverdries, loopende oock achter vuyt tot aende voors(chreven) Meulenstraete toe, dit competeert Ste Bernaerts ende Oudergem, ende nopende de resterende landen van Aernout Kints aende oostzyde der selver met ontrent twee gemeten van Peeter van Ceulen totte beke toe, is half aenden Graeve ende half ut supra, 14

15 Rijksarchief Antwerpen, Oud gemeentearchief Ekeren, Nr. 12 -Algemene zaken; losse stukken. 15

16 De Meusbroecxe thiende [in de marge van kopie 1741: Witvense thiende, Grave 1 / 6, St Bernaerts 3 / 6, t Clooster 2 / 6 ] De Meusbroecxe thiende is beginnende vande steene brugge aenden Blanckenberch, streckende lancx over de Plaenbeke, naer de Puyhoecxe brugge tot tegen over het stedeken ende lande genaempt het Vroon alwaer Dessenhoutse beke is schietende inde Hoochboomse beke, loopende neffens Dessenhouts beecxken tgene dat schietende is over de Puyhoecxse straete, ende van daer neffens de Cortheyen tot over de Cleyn Heykense straete, ende soo voorts neffens de Heyackers tot de Capelse straete tegen over de Bruels, alles volgende de Beke ende Essenhouts beecxken loopende voorts van daer de straete inne vande Bruels ende zuytwaert totten hoeck vande molenstrate vanden hoevenschen wintmolen, ende van daer beginnende op de westzyde van de stede gecommen van Goeyvaert Lauwereys [woord of naam ontbreekt; Geims in kopie 1741?] nu competerende de weduwe ende erfgenamen Thomas de Greef, loopende alsoe voorts westwaerts neffens de reecx van Walraven Adriaenssen & erfgenaemen, Cornelis van Ostayen ende soo voorts recht deur de hoeve van derfgenamen Geeraert Briers tot syn straetken achter de kercke palende met den hoeck aen des selfs erfgenaemen bossche, ende voorts van daer het straetken suytwaerts totten hoeck toe vande weyde van derfgenamen van Reynier van Cranen, schietende alsoo recht vanden hoeck vande voors(chreven) weyde dweers over tot op den Rosdyck oft Sprangdyck ten leege waert in, al op het gesicht vant voors(chreven) hoeckstraetken van de voorschreven erfgenamen Briers op het gesicht van den Oirderschen Toren, ende alsoo voorts vanden voorschreven Rosdyck tot by de Beenhouders schranse oft brugge van Wilmerdoncq, ende van daer loopende voorts den Renschelen dyck in, totte voorschreven steenen brugge achter den Blanckenberch, alles binnen dese voorschreven paelen gelegen, waer van de voors(chreven) thiende is competerende voor een sesde paert aenden Graeve van hooghstraeten, Sinte Bernaerts de helft ende Ouwergem het ander derde paert; De Ettenhovense thiende De Ettenhovense thiende competerende int geheele den heere Graeve van Hoochstraeten is beginnende aende brugge gelegen over de Beke tegen over den huyse competerende de weduwe Hans Hermans oft Niclaes de Herde, streckende neffens de voorschreven hooge Beke tot op den hoeck vande Sprang ende Spranckdyck ende alsoo dweers over totten Goordyck van Wilmerdonck ende Oirderen, streckende alsoo noortwaerts tot op den Cauwenstynschen dyck in, neffens de voors(chreven) schranse oostwaerts tot by het Peckgat toe, ende alsoo voorts loopende van het voorschreven Peckgat de Ettenhovense straete suytwaerts recht in totte voors(chreven) eerste brugge alles gelegen binnen de voors(chreven) paelgenoten in diversche partyen soo in graen ten hoogen ende leegen als oock in hoythiende; De thiende van de Hoolbosschen De thiende van de Hoolbossen gecommen vuyt den huyse van Bailloel competeert den Graeve van Hoochstraeten alleen toe, beginnende aende oostzyde vanden Bruele aen beyde syden vande straten totte Meulenstraete van Meusbroeck, toe, wederomme aende selve Meulenstrate beginnende aende stede op den hoeck by den meulen vant Witven, competerende de weduwe ende kinderen Thomas de Greve, loopende neffens den lande van groote stede van Thomas de Greve, een wensel lengde tot het straetken achter Adriaen Danckaerts hof, commende wederomme teynden tselve straetken inde nederlanden tot op het 16

17 gesicht vanden toren van Oirderen door de Quecx totte Hoochbeke toe, ende wederomme de competeert totte selve thienden de parcheelen van erven beginnende aende houten brugge achter den Oyevaer tusschen de Hoochbeke ende straete totten meulen toe; Archief van Salm-Salm (Anholt), Denombrement van de tienden van Ekeren

18 De thiende vant Essenhout De thiende vant Essenhout commende vuyt den voorschreven huyse van Bailloel competeert den Graeve van Hoochstraeten de twee derde deelen ende Sinte Bernaerts het een derdedeel, beginnende op den hoeck vande Berchse bane by Cappellen aende stede van Franchoys Diricx, loopende neffens de straete tot op het waeterloopken ende beecxken daer het selve keert achter de stede van Marten Bernaerts, ende soo voorts loopende neffens tselve beecxken over de straete van het Cleyn Heyken, ende van daer neffens de Corteheye, commende alsoo over de Sevenhoecxse [puyhoecxe?] straete, schitende in de Hoochboomse beke, ende soo voorts neffens de selve Hoochboomse beke tot den Schootensen wech aende brugge toe, ende van daer commende neffens de strate totte de voors(chreven) beke aen het cruys, soo voorts loopende neffens de wippe van Hoochboom totte beke van het Berckenbosch, loopende wederomme aen de westsyde, de selve beke noortwaerts op, tot de heyde van Sinte Machiels, soo voorders keerende naer de Heystraete, achter omme de stede van Frans Aerts tot den Horen by Cappellen toe, Aldus gedaen ende gepasseert ter presentien van Luijcas Govaerts ende Franchois Diricx, schepenen in Eeckeren, desen xxie, xxiie ende xxiiie Junii duijsent sesse hondert ende eenendertich ende was onderteeckent W. Fijens s(ecreta)ris Gecolationeert dese voirs(chreven) copije ende beleijde tegens sijn originael, Alhier inde griffie deser heerl(ijkheid) van Eeckeren, berustende ende is daermede van worde tot worde bevonden te concorderene bij mij als secretaris der selven heerl. W.Fijens 4. Voer voor verdere studie? In de loop van de tijd werden (delen van) de diverse tienden herhaaldelijk verpacht of verkocht. Enkele voorbeelden uit de Antwerpse schepenregisters, met verwijzing naar registernummer (SR) gevolgd door folionummer, waarbij verso gewoon door v wordt weergegeven: 1441 Wouter Spapen alias Van Elshout en Jan Ghyseler, wonend op de Mik, huren de thiende van brechtschate van Oudergem (SR30, 355) 1443 Peter Danckaerts, rentmeester van tsgodshuys van oudergheem, verhuurt Wouter Bosschaerts en Janne Goesems doude thiende van vriesendonc en de nieuwe thiende van vriesendonc (SR32, 441v) 1444 rentmeester Peter van den Driessche, rentmeester van het land van Rumst geeft in pacht aan Janne Goedens, Andries de Scoemaker, Jan Eyngels de thiende geheeten vriesendonc en de thiende geheeten gheest ende leyerwijc (SR33, 276) 1452 Oudergem verhuurt de thiende te brechtsgate en de thiende geheeten de micke (SR45, 420) 1454 St.-Bernaards verpacht aan de gebroeders Jan en Heinrick Diwout, des godshuys hoeve cum p(er)tinent(iis) geh(eten) te caerleuoert gelegen bynnen eekeren en Gheesttienden aldaar (SR49, 319v) 18

19 1458 St.-Bernaards verhuurt tiende op de Mik en te Brasschaat, tiende van Hoogboom, tiende van de Schriek, tiende in het Essenhout (SR55, 216v, 218, 243v, 378) 1470 Henric van der Moelen verhuurt Adriaen van Ghiessen e.a. de St.-Bernaards tiende van Ekeren oudelant etc. (SR78, 36) 1497 Lysbet van den Houte en haar man Henric Claus Pieters dragen aan Claus Thysman in de Kaart de St.-Bernaards tiende inde caert over (SR112, 80) 1556 Jan de Weerdt Gorissone op de Mik is aan St.-Bernaards 48 sister rogge schuldig van de tiende opte micke te brechtschate, die hij heeft gepacht voor 3 jaar (SR261, 163) Uit deze voorbeelden blijkt onder meer dat de tienden niet alleen verpacht werden door de oude eigenaars van de tienden maar dat ze ook verpacht en zelfs verkocht werden door gewone stervelingen die ze zelf ooit verworven hadden. De beschikbare gegevens over de Ekerse tienden, verspreid over diverse archieven en archivalia zijn vrij aanzienlijk. Vermoedelijk valt daarmee wel een vrij gedetailleerde geschiedenis van de Ekerse tienden te schrijven. Ooit heb ik met de gedachte gespeeld om die taak aan te vatten. Het is er door omstandigheden niet van gekomen. Misschien kan een jonge onderzoeker met veel ijver en geduld zich daarover ontfermen? Om hem (of haar) een soort vliegende start te geven, voeg ik als bijlage alvast een aantal referenties toe. Op hoop van zegen. Bijlage Gegevens over Ekerse tienden zijn te vinden in het Oorkondenboek van St.-Bernaards en beslist ook in de archieven van Hoogstraten en Salm-Salm. Hier volgen een aantal beknopte gegevens uit 1) de Antwerpse schepenregisters en 2) Rijksarchief Antwerpen, Oud Gemeentearchief Ekeren. De gegevens uit de Antwerpse registers (SR) staan chronologisch, met registernummer gevolgd door jaartal en folio. 1) Antwerpse schepenregisters SR4, 1414, 211 ten eykenenberge (verhuring tienden Ouwergem) SR25, 1438, 6v vriesendonc tienden SR30, 1441, 35 Wouter vanden elshoute ges. te brechtscate... vanden thienden te brechtscate 109v een thiende gelegen teekeren geheeten de kaert (Oudergem) 112 twee thienden gel. teekeren te vriesendonc 154 tienden van hoeboeme 355 wouter spapen alias van elshout & Jan ghyseler ges. ter micken huren de thiende van brechtschate van Oudergem SR32, 1443, 441v Peter danckaerts, rentmeester van tsgodshuys van oudergheem, verhuurt Wouter bosschaerts + Janne Goesems doude thiende van vriesendonc teekeren gelegen + de nieuwe thiende van vriesendonc 441v tiende van muesebroec 19

20 SR33, 1444, 276 rentmeester Peter van den driessche, rentmeester van het lant van Rumst geeft te pachte Janne goedens Andries de scoemaker Jan eyngels: de thiende geheeten vriesendonc, It. de thiende geheeten gheest ende leyerwijc SR39, 1447, 115 tienden van St.Bernaards te vriesendonc 118 tienden van muesibroec (St.-Bern.) 256 Jan ghyseleer alias vranc en Jan ghyseleer zijn broer alias Vleeminc geseten te brechtschate... tienden... opte micke (St.-Bern.), tiende te brechtschate SR41, 1449, 459 tienden van Hoevenen SR43, 1450, 35v godsh. van Hertoginnedal van Oudergem verhuurt zijn oude en nyeuwe tienden te vryesendonck aan wouter bosschaerts en heinrick v.d. dijcke SR45, 1452, 38v Oudergem verhuurt Wouter bosschaert e.a. in vryesendonck de oude en nyeuwe tienden te vryesendonck 420v Oudergem verhuurt de thiende te brechtsgate & de thiende geheeten de micke SR46, 1453, 12v Oudergem verhuurt nieuwe tienden bynnen vriesendonc 48 Oudergem verhuurt tiende bynnen hoeghboeme 241 Oudergem verhuurt douthiende van vriesendonc SR49, 1454, 319v St.-Bern. verpacht Jan en Heinrick Diwout, gebrs., des godshuys hoeve cum ptinent. geh. te caerleuoert gelegen bynnen eekeren houden. met huysen hove land aerde beemde omtr. 18 buynder; + Gheesttienden ald. SR51, 1456, 23 Oudergem verhuurt de tienden van hoobome, hoeuene en moesienbroec 23v id. verhuurt id. van vriesendonc, te brechtsgate en de micke 42v Oudergem verhuurt tienden te vriesendonc SR 53, 1457, 164v Oudergem verkoopt Essenhoutse tienden SR55, 1458, 216v St.-Bern. verhuurt tiende opte micke en te brechtsgate 218 St.-Bern. verhuurt tiende van hooboome 243v St.-Bern. verhuurt tiende scriec 350 Oudergem verhuurt tiende te hoeboeme, hoevenen, vriesendonc 378 St.-Bern. verhuurt tiende int esschenhout SR58, 1459, 128 Oudergem verhuurt tienden vriesendonc SR59, 1460, 190 St.-Bern. tienden muesibroec SR60, 1462, 35v Oudergem verhuurt tiende hooghboome; id. vriesendonc SR65, 1463, 174v St.-Bern. verhuurt Jan diwout des voirs. godsh. hoeve met huisinge hove lande aerde beemde gr. et pt. houden. omtr. 18 buendere geh. de caerlevoert gelegen binnen eekeren; + gheesthienden SR69, 1465, 336 Oudergem verhuurt tiende vriesendonc en hoochboome SR73, 1468, 135v Oudergem verhuurt tienden vriesendonc 136 idem biest SR74, 1468, 20v St.-Bern. verhuurt tiende te muesiebroec 27 St.-Bern. verhuurt tiende brechtsgate + opte mycke 89 St.-Bern. verhuurt tiende scrieck SR78, 1470, 36 henric v.d. moelen verhuurt Adr. van Ghiessen e.a. de St.-Bern. tiende van Ekeren oudelant etc. 221v St.-Bern. verhuurt tiende inde caert SR85, 1474, 22 H. van der moelen verhuurt Jan ghyseleeren e.a. de tiende te brechtsgate ende opte micke SR87, 1475, 77 St.-Bern. tiende leyerwijck SR89, 1476, 196v St.-Bern. tiende oudelant SR90, 1476, 3 St.-Bern. tiende hoechbome 20

21 SR91, 1477, 12v St.-Bern. verhuurt Janne Diwout teekeren des voers. godshuys hoeve met huysingen hove lande aerde beemde gronde etc. houden. omtr. 18 buynder geheeten caerleuoert geleg. bynnen eekeren inden scriec; + gheestthiende SR95, 1479, 126 tienden sint Jacops capelle SR97, 1490, 48v St.-Bern. tienden hoochboome SR99, 1491, 84 St.-Bern. verhuurt Jan v.d. eynde des voers. godshuys hoeve etc. (18B) geheeten caerlevoort gelegen... inden scrieck; + gheest thiende SR100, 1491, 102 St.-Bern. tienden inde kaert, eertbrant, hoochboome SR , 150 (henrick v.d. moelen) verhuurt hubrecht ghyseleers te brechtschate en Jan haest opte micke de St.-Bern. tiende tot brechtschate & opte micke 150 St.Bern. tiende inde kaert 151v St.-Bern. tiende muesibroeck 191v St.-Bern. tiende hoochboome 279 St.-Bern. tiende heertbrant SR112, 1497, 80 lysb. v.d. houte x henr. claus pieters geeft over Claus thysman inde caert St.- Bern. tiende inde caert SR120, 1501, 179v St.-Bern. verhuurt nieuwe tiende teekeren moesebroeck 180 id. verhuurt oude tiende teekeren inde kaert, eertbrant, hoochboome 195 id. verhuurt Jan v.d. eynde de godsh. hoeve... 18B geheeten caerle voort gelegen... inden scrieck; + gheesttiende SR121, 1502, 8v St.-Bern. tiende essenhout 17 op doude gracht; SB-tienden hoochboome, eertbrant 354v Cornel. van Nyele verhuurt claus thijsmans & Jan van Santvliet de tiende van Ek. inde caert SR261, 1556, 163 Jan de Weerdt Gorissone opte micke debet St.-Bern. 48 sist. rogge van de tiende opte micke te brechtschate (gepacht voor 3 jaar) 163v id. opte micke brechtschate deb. id. tiende opte micke SR275, 1559, 166 St.-Bern. tiende van hoochboome 166v id. van Muisbroek 167 id. in vriesendonck, van Brechtschate, inde caert 167v id. inde Caert SR285, 1561, 235 hoeve etc. geh. tgoet te kaerlevoort (St.-Bern.) scrieck; gheestthiende etc. SR433, 1599, 243v verpachting tienden van Hertoginnedal te Ekeren 2) Oud Gemeentearchief Ekeren zie bundels leenboeken, allerlei verder treft men ook gegevens aan in de volgende bundels: 180, 181, 183t/m186, 188, 190, 215b, 291t/m294, 338, 357, 384, 403, 406, 415b, 445, 448, 453, 468, 470t/m473, 476t/m481, 486, 495, 513t/m524, 527, 528, 535, 543, 544, 580, 615b, 659, 678,