Energiebesparing grote uitdaging voor chemische industrie

Transcriptie

1 10 Energiebesparing industrie energiegids.nl Energiebesparing grote uitdaging voor chemische industrie De energiekosten binnen de chemische industrie liggen al snel op minimaal 40 procent van de totale proceskosten. Er zijn zelfs uitschieters tot 80 à 90 procent. Dat geeft al aan hoe belangrijk energiebesparing is voor de chemische industrie, aldus Reinier Gerrits, Hoofd Energie & Klimaat bij VNCI. De chemische industrie ligt goed op koers met de beoogde energiebesparing, maar ondervindt ook een verstoring van de internationale concurrentiepositie door soms aanzienlijk lagere kosten van energie en grondstoffen in het buitenland. Door ing. frank de groot Grofweg éénderde van de energiebehoefte van de Nederlandse industrie komt voor rekening van de chemische industrie, te weten zo n 340 PJ per jaar. Ruim 500 PJ wordt non-energetisch gebruikt, als grondstof. Energie is voor de chemische industrie dan ook een zeer belangrijke kostenpost. De chemische industrie zet daardoor ook sterk in op de ontwikkeling van energie-efficiënte producten, zoals isolatiematerialen, waarmee energie bespaard kan worden. Maar je kunt ook denken aan lichtere materialen voor voer- of vliegtuigen, betere verpakkingen en efficiëntere wasmiddelen, legt Gerrits uit. De VNCI is ook mede ondertekenaar van het SER Energieakkoord voor duurzame groei. Maar wat opvalt is dat de nadruk daarin vooral ligt op energiebesparing en in veel mindere mate de beperking van uitstoot van broeikasgassen. Wel wordt als vijfde pijler in het akkoord een goed functionerend Europees systeem voor emissiehandel (ETS) genoemd. Partijen binnen het Energieakkoord zetten zich daarbij in voor een gezamenlijke lobby in Brussel om per 1 januari 2020 het volgende verbeterpakket in het Europese ETS te implementeren. Dit pakket kan alleen in onderlinge samenhang worden overwogen: a) aanscherping van het reductiepad van het ETS-plafond gericht op het bereiken van het langetermijndoel van 80 tot 95% reductie van broeikasgassen voor de hele economie in 2050; b) borging van de positie van internationaal concurrerende bedrijven (zogenaamde carbon leakage-bedrijven) door allocatie van 100% gratis rechten op basis van reële benchmarks en werkelijke productie, uitgaande van de best performance in de sector; c) compensatie van de indirecte (elektriciteits)kosten, uitgaande van de best performance in de sector. Gerrits reageert: De Routekaart Chemie 2030 is een concrete uitwerking van de manier waarop de chemische industrie het voorgestelde verbeterpakket wil waarmaken. Deze routekaart geeft een beeld van de CO 2 -reductiepotentie tot 2030 en inzicht in verschillende oplossingen naar duurzaamheid en vitaliteit voor de sector. 2030: 40% CO 2 -reductie Tot 2030 wil de chemische industrie 40% broeikasgasreductie realiseren, gerekend vanaf 2005, aldus Gerrits. In de periode heeft de sector al 11% reductie gerealiseerd en in de periode sinds 1990 is al ruim 40%! De routekaart beschrijft

2 energiegids.nl Energiebesparing industrie 11 hoe de chemische industrie in de periode haar sleutelrol wil oppakken. De routekaart beschrijft welke projecten er al lopen, wat zij potentieel kunnen bijdragen aan de beoogde energiebesparing en CO 2 -emissiereductie, welke projecten nog van start gaan en welke projecten nog nodig zijn om de CO 2 - en energiebesparingdoelen in 2030 te kunnen halen. De routekaart kent volgens Gerrits zes concrete oplossingsrichtingen: Energie-efficiëntie: het tegengaan van energieverspilling in het eigen proces. Vervanging fossiele grondstoffen: door inzet van hernieuwbare grondstoffen (biomassa) voor de productie van chemische producten. Carbon Capture and Storage of Usage (CCS/CCU): CO 2 afvangen en vervolgens opslaan of gebruiken (recyclen). Recycling van materiaalstromen, ofwel het sluiten van de materiaalketen: hergebruiken van producten en materialen na het gebruik. Duurzame producten: bijdragen aan de ontwikkeling van duurzame producten voor eindgebruikers, zoals lichtere materialen voor vliegtuigen of goede isolatiematerialen. Duurzame energie: zelf opwekken of inkopen van duurzame energie. Oneerlijke concurrentie Volgens Gerrits worden de maatregelen om de CO 2 -emissie te reduceren en energie te besparen wel gefrustreerd door oneerlijke prijsconcurrentie: In de Verenigde Staten is de productie van schaliegas fors toegenomen. De gasprijs is er tot wel 60 procent lager dan in Europa. Dat heeft enorme consequenties voor de chemische industrie in Nederland en andere EU-lidstaten. Uit onderzoek van de VNCI en Deloitte blijkt dat door de verstoorde concurrentieverhoudingen bijna 30 procent van de werkgelegenheid en bijna 50 procent van de omzet in de chemische industrie in Nederland in gevaar is. Gerrits: Er ontbreekt een level playing field. Op basis van dit onderzoek heeft de VNCI afspraken gemaakt met minister Kamp van Economische Zaken. Zo is de afgelopen drie jaar intensief samengewerkt met het ministerie van Economische zaken om de Nederlandse concurrentiepositie te versterken. Zo wordt ingezet op de ontwikkeling van chemische clusters in Nederland (zie kadertekst Chemische industrie in Nederland, red.). Sterke integratie van de clusters helpt namelijk om zuinig en kostenefficiënt om te gaan met energie, grondstoffen en transport. De industrie bepleit verder dat de Europese overheid spoedig maatregelen treft waardoor gas tegen een internationaal concurrerende prijs voor de industrie beschikbaar komt. Zo kan de overheid in samenwerking met Europese partners het aanbod van gas vergroten door de gasimport te diversificeren. Ronde Tafel-gesprekken Met als doel behoud en versterking van de concurrentiepositie van de chemische industrie, vinden Ronde Tafel-gesprekken plaats tussen de chemische sector en minister Kamp. Inmiddels heeft op 7 december 2015 het derde Ronde Tafel-gesprek plaatsgevonden. Naar aanleiding daarvan heeft de minister op 14 januari 2016 een Kamerbrief (met bijlage) gestuurd. Minister Kamp benadrukt in die brief opnieuw het belang van deze sector, evenals de uitdagingen waar zij voor staat, mede in het licht van de duurzaamheidsopgave. Vermindering van CO 2 -emissie is daar een belangrijk onderdeel van, bijvoorbeeld door het effectiever benutten van (rest)warmte. Maar zeker ook door biomassa in te zetten voor alternatieve energieopwekking (biostoom) of door stapsgewijs fossiele grondstoffen te vervangen door biobased alternatieven. Minister Kamp in de brief: Om de toepassing van duurzame energie in de procesindustrie te stimuleren, heb ik in 2015 een nieuwe categorie in de SDE+ opengesteld voor stoomproductie uit biomassa (houtpellets). De voorwaarden hiervoor worden per 1 januari 2016 geoptimaliseerd. Ten aanzien van de inzet van biomassa als grondstof heeft de Minister aangegeven dat hij zich zal inzetten om business cases, die al op korte termijn gerealiseerd kunnen worden, waar mogelijk te ondersteunen. Gerrits: De VNCI heeft zich er ook hard voor gemaakt dat in het SER Energieakkoord voor duurzame groei de inzet van biomassa als grondstof gelijkwaardig wordt gestimuleerd als het verbranden van biomassa ten behoeve van duurzame energieopwekking. Daar waar mogelijk bepleit de VNCI het zogenaamde gecascadeerd inzetten van biomassa. Naast de inzet als duurzame energiebron, verdient de inzet van biomassa als grondstof een tenminste gelijkwaardige financiële ondersteuning. De VNCI pleit er ook voor om het Reinier Gerrits, Hoofd Energie & Klimaat bij de VNCI: Sterke integratie van de chemische clusters helpt om zuinig en kostenefficiënt om te gaan met energie, grondstoffen en transport.

3 12 Energiebesparing industrie energiegids.nl De VNCI is samen met verschillende industriële partijen en ISPT gestart met het project Power to products (P2P) om te bezien welke positieve bijdrage chemische processen kunnen leveren in het stabiliseren van het elektriciteitsnet. omzetten van biobased grondstoffen naar biobased producten mee te tellen in de huidige duurzame energiedoelstelling tot 2020 en zeker daarna. Ook over bioraffinage (grootschalige ontsluiting van biomassa voor chemietoepassingen) lopen gesprekken met het Ministerie. De VNCI is blij met de steun van de minister want om de verschillende initiatieven binnen de chemie op dit terrein te realiseren is nu vaak nog de financiering van de benodigde infrastructuur en installaties met een nog hoog technologisch risico een uitdaging. De VNCI hoopt dan ook dat in de uitwerking van het energierapport en de Strategische visie op de inzet van biomassa op weg naar 2030 die in januari 2016 naar de Tweede Kamer zijn gestuurd concreet te zien hoe de Minister de rol van de overheid bij de ontwikkeling van de inzet van biomassa voor energie, transport en chemie ziet. Grondstoffen worden nu meegenomen in de energiedialoog die loopt. En in de Visie biomassa 2030 staat dat de benutting van biomassa als grondstof een kostenefficiënte optie is om meer CO 2 te reduceren, aldus Gerrits. WKK onder druk? Het huidige kabinet heeft besloten niet te investeren in de ontwikkeling van warmtekrachtkoppeling. Daar zijn duidelijke afspraken over gemaakt in het SER Energieakkoord voor groene groei. Met WKK worden warmte en elektra tegelijkertijd opgewekt. Gezien de duurzame ambities om het energiegebruik te verminderen, lijkt WKK daarmee in het eindplaatje met veel duurzame elektriciteit strijdig te zijn. Gerrits vindt echter dat WKK nog steeds voordelen heeft: De VNCI De Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) is al 98 jaar de branchevereniging van de chemische industrie in Nederland. De chemische industrie maakt en bewerkt grondstoffen en producten door middel van chemische veranderingen aan bestaande stoffen. De grens tussen procesindustrie en chemische industrie is niet scherp, al kan de chemische industrie (vooral gericht op bulkproducten en continue processen) wel opgevat worden als een deelgebied van de procesindustrie, waarin ook aandacht is voor kleinere hoeveelheden en batchprocessen. De farmaceutische industrie en de rubber en kunststof verwerkende industrie worden niet tot de chemische industrie gerekend. Bij de VNCI zijn bedrijven, verenigingen en donateurs aangesloten. Samen met de leden van 10 geassocieerde lid-verenigingen zijn meer dan 600 ondernemingen direct of indirect aangesloten bij de VNCI. Samen zijn zij goed voor circa 80 procent van het totale energieverbruik in de chemische industrie. Meer weten? Kijk op

4 energiegids.nl Energiebesparing industrie 13 Chemische industrie in Nederland Mede dankzij de grote zeehavens die Nederland kent, de goede infrastructuur binnen het ARRRA cluster, de beschikbaarheid van aardgas, topuniversiteiten en de beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel heeft de chemische industrie in Nederland een goede thuisbasis gevonden. Veel van de grootste chemische industrieën uit de hele wereld hebben dan ook productievestigingen in Nederland geopend. De omzet van de sector lag in 2015 op 42 miljard euro. Nederland is daarmee na Duitsland en Frankrijk de in omvang derde chemieproducent van Europa. Ze biedt werk aan ruim mensen, verspreid over meer dan 400 bedrijven. De chemie is na de voedings- en genotmiddelenindustrie de grootste bedrijfstak in Nederland. Op terreinen als basischemie, biotechnologie, voedingsingrediënten, coatings en high-performance materialen behoort Nederland tot de mondiale top. Bijna 20 procent van de totale Nederlandse export komt voor rekening van de chemie. Sterk cluster In Nederland zijn voor de chemische industrie belangrijke grondstoffen beschikbaar of kunnen worden aangevoerd via de haven van Rotterdam of via pijpleidingen. Daarnaast zijn er directe lijnen tussen de belangrijkste chemiecentra in Nederland en die van België, Duitsland en Noord-Frankrijk. De Belgische, Duitse en Nederlandse chemische industrie vormen samen het zogeheten ARRRA-cluster (Antwerp-Rotterdam-Rhine- Ruhr-Area). Dit cluster is goed voor 40 procent van de chemische productie in de Europese Unie. De prognose is dat in dit cluster de grootste in Europa zal zijn, en een van de weinige van deze omvang in de wereld. Chemieregio s in Nederland In geografische zin is de chemische industrie in Nederland verspreid over vijf regio s, die, elk met hun specifieke kwaliteiten en specialiteiten, elkaar versterken en aanvullen. Belangrijke chemieclusters bevinden zich in de volgende regio s: Het gebied rond de Rotterdamse haven (basis- en petrochemie). Zuid-Limburg (Industriecomplex Chemelot met onder meer DSM en SABIC Europe). Zuidwest-Brabant en Zeeland (onder meer Dow Chemical, Yara en Zeeland Refinery). Noordoost-Nederland (Delfzijl en Eemshaven). Oost-Nederland/Twente (concentratie van bedrijven die zich bezighouden met slimme materialen).

5 14 Energiebesparing industrie energiegids.nl chemische industrie heeft vooral behoefte aan proceswarmte, dus stoom. De mogelijkheden om stoom op een duurzame manier op te wekken zijn vooralsnog beperkt tot het inzetten van biomassa. Dat komt door het benodigde hoge temperatuurniveau. Momenteel wordt er daarom hoofdzakelijk warmte opgewekt op basis van gas. En de meest efficiënte en CO 2 -arme wijze om dat te doen is door het inzetten van warmtekrachtkoppeling. In de toekomst worden andere opwekkingsmethoden, zoals zeer diepe geothermie en warmtepompen waarschijnlijk interessanter, maar de komende jaren is WKK vanuit milieu-optiek nog steeds heel aantrekkelijk. Onbalans elektriciteitsnet Elke EU-lidstaat vult de Europese doelstellingen voor duurzame energie naar eigen inzicht in. Dat leidt tot onbalans op het elektriciteitsnet. In Duitsland bijvoorbeeld, zorgt de grote invoer van zon- en windenergie voor sterke fluctuaties op de stroombeschikbaarheid en daarmee op de prijs. Deze fluctuaties worden veroorzaakt door de variaties in beschikbaarheid van zonne- en windenergie over de dag en zorgen daarmee voor grote prijsverschillen voor elektriciteit gedurende de dag. Conventionele elektriciteitscentrales, die continue elektriciteit produceren, worden door deze vormen van duurzame energie op bepaalde tijden van de dag uit de markt gedrukt. Met name gasgestookte installaties ondervinden hier veel hinder van, omdat gas relatief duur is en de kolencentrales vanwege de lage kolenprijs (als gevolg van lage gasprijs door schaliegaswinning in VS) goedkoper kunnen draaien. Gerrits: De VNCI is daarom samen met verschillende industriële partijen en ISPT (binnen ISPT werken bedrijven en kennisinstellingen samen aan innovaties in de procestechnologie, red.) gestart met het project Power to products (P2P) om te bezien welke positieve bijdrage chemische processen kunnen leveren in het stabiliseren van het elektriciteitsnet. Dit rapport heeft als uitkomst opgeleverd dat op dit moment veel van de opties binnen de industrie nog niet rendabel zullen zijn, maar wel op termijn relevant kunnen worden. MEE, MJA en ETS Als we energiebesparing in de chemische industrie beschouwen, dan komen we op kreten als ETS, MEE en MJA. Wat betekent dit allemaal? ETS Als één van de maatregelen om de CO 2 -uitstoot terug te dringen heeft de Europese Commissie met ingang van 2005 het emissiehandelssysteem (ETS: Emission Trading System) in het leven geroepen. De handel in emissierechten ( emissiehandel ) is de handel in emissieruimte: het recht om een bepaalde hoeveelheid broeikasgassen uit te stoten. Doordat vragers en aanbieders handelen in emissierechten, krijgt broeikasgasuitstoot een prijs. Dit systeem is bedoeld om bedrijven te stimuleren minder CO 2 uit te stoten bij zowel energieopwekking als bij de productie. In 2020 moet het ETS hebben geleid tot een CO 2 -reductie van 21% in vergelijking met MEE en MJA Al sinds 1992 heeft de overheid (thans: ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur & Milieu) met een groot aantal sectoren meerjarenafspraken voor de verbetering van de energie-efficiëntie. Met het MEE-convenant (voor ETS-bedrijven) en het MJA3-convenant (voor niet-ets-bedrijven) draagt het ministerie van EZ bij aan het behalen van 20% CO2-reductie in 2020 en het realiseren van de energiebesparingsdoelen in het Energieakkoord. Voordelen voor de deelnemers zijn kostenbesparingen, procesinnovaties en het actief werken aan een duurzaam imago. Bovendien komen deelnemers in aanmerking voor de Teruggaveregeling energiebelasting. RVO.nl biedt ondersteuning aan bedrijven en brancheorganisaties die deelnemen aan de meerjarenafspraken. Circa 90% van de leden van VNCI is deelnemer aan een van de energieconvenanten. De eerste generatie MJA s heeft na beëindiging in 2000 navolging gevonden in MJA2 ( ) en het Convenant Benchmarking ( ). In 2008 is gekozen voor een verlenging, verbreding en intensivering van MJA2: het huidige MJA3-convenant ( ). Het Convenant Benchmarking is overgegaan in het huidige MEE-convenant ( ). Gedurende de looptijd van de meerjarenafspraken moet het energie-efficiëntieplan (EEP) iedere vier jaar geactualiseerd worden. In 2016 is de EEP-ronde van start gegaan. De routekaarten laten zien welke keuzes sectoren maken om in 2030 duurzaam en concurrerend te zijn. Voor de chemische sector is dat de Routekaart Chemie 2030.