Route 2020 Openbare Bibliotheken

Transcriptie

1 Route 2020 Openbare Bibliotheken Verslag van Stadsambassade Alkmaar in een Business Model Canvas (september 2017) Stadsambassade Alkmaar - op expeditie naar een duurzame, zelfvoorzienende en sociale stad en de rol van de bibliotheek hierin Inleiding Op 24 april 2017 heeft een kernteam van vertegenwoordigers van Biblionet Groningen, Bibliotheek Kennemerwaard, Rijnbrinkgroep en Route 2020, een eerste vertaalslag gemaakt van het programma Stadsambassade in een Business Model Canvas (BMC). Doel van de sessie was om te bezien of een BMC in de praktijk verhelderend kan werken in het zoeken naar hoe we een parel als Stadsambassade verder kunnen ontwikkelen. Stadsambassade Alkmaar Op 10 maart 2016 was de feestelijke opening van de Stadsambassade Alkmaar. Stadmakers en inwoners van de stad zijn sindsdien met elkaar in contact gebracht om kennis te delen, initiatieven tot verbetering en vernieuwing te stimuleren en om met elkaar een community te gaan vormen, die mede drager kan worden van de stad. Stadsambassade wordt en is een platform voor alle inwoners van de stad en is bedoeld om zichtbaar te maken welke duurzame en sociale initiatieven er in de stad zijn, deze initiatieven te verbinden en elkaar te stimuleren tot nieuwe stappen. Het concept van de Ambassade sluit aan bij het programma Steden in Transitie van Pakhuis de Zwijger dat zich richt op het helpen benoemen en oplossen van belangrijke stedelijke en maatschappelijke vraagstukken zoals; vluchtelingen, werk van de toekomst, de circulaire stad, het nieuwe zorgen, coöperatieve gebiedsontwikkeling en nieuwe democratie. Thema s als de Sociale stad, Stadslandbouw & Voedsel, Alkmaar Maakstad, de Circulaire stad en Energie & Wonen zijn dan ook thema s die bij de opening van de Stadsambassade Alkmaar zijn besproken. Stephan de Vilder programmamaker duurzaamheid en ondernemen van de Bibliotheek Kennemerwaard is initiatiefnemer van het concept in Alkmaar. Hij heeft gaandeweg een compact team samengesteld van zelfstandig ondernemers. De bibliotheek faciliteert in organisatieondersteuning, communicatie, financiering, co-programmering en het bieden van locaties en voorzieningen. De KB en het Duurzaamheidsprogramma van de gemeente Alkmaar ondersteunen het traject tot nu toe financieel. Door als bibliotheek het voortouw te nemen bij het opzetten van een Stadsambassade Alkmaar, wil de bibliotheek zichzelf als (mede)speler midden in een lokale transitiebeweging plaatsen. En zo tevens onderzoeken welke waarde de bibliotheek kan leveren in het zichtbaar maken, verbinden en stimuleren van stedelijke initiatieven, die bijdragen aan de democratische en sociale innovatie in de stad. De bibliotheek komt zo midden in een vernieuwende beweging te staan en kan tegelijkertijd haar rol en toegevoegde waarde hierin onderzoeken en verder ontwikkelen. Dit thema vormt de rode draad in het gesprek dat op 24 april j.l. onderling is gevoerd. 1

2 Het groeiproces naar de Stadsambassade toe De visie van David Lankes volgend stelt Bibliotheek Kennemerwaard dat bibliotheken en bibliothecarissen deel moeten nemen aan het maatschappelijk debat. Onderzoeken wat de maatschappij vraagt en daar op inspelen. Het vraagt om een bibliotheek, zoals Kennemerwaard verwoordt, die: voorbij de kennisrol onderneemt in branchevreemde projecten om juist daarin haar nieuwe waarde te ontdekken. Mensen maken de stad en daarom zou het sociaal-maatschappelijk domein (van collectie naar mensen) een belangrijk nieuw speelveld van de bibliotheek kunnen zijn. Vanuit die filosofie is de bibliotheek begonnen met een ontdekkingstocht rondom duurzame stedelijke thema s en de rol die de bibliotheek hierin kan innemen. Het programma begon in 2014 met een budget van 8000 euro om sprekers naar Alkmaar te halen. Bekende sprekers zijn echter duur: als voorbeeld wordt Andre Kuipers genoemd, waarmee je al 2000 euro hebt opgemaakt. Liever keek de bibliotheek naar lokale sprekers en ondernemers om kennis te delen over duurzaamheid in een huiselijke setting in de bibliotheek. Vanaf 2015 stelde de programmamaker zich de vraag: waarom zouden we dat allemaal zelf doen en organiseren? Er zijn naar verwachting genoeg mensen / ondernemers / inwoners van Alkmaar met kennis en ervaring rondom duurzaamheid, die een avond zelf zouden willen en kunnen organiseren. Daarnaast was de vraag wat voor type activiteiten het meest bij zou dragen aan een duurzame gedragsverandering. Klassieke lezingen en presentaties zijn dan onvoldoende. Een beroep doen op de persoonlijke betrokkenheid van inwoners des te meer. In een co-creatieve bijeenkomst met 40 Alkmaarders, zijn samen thema s bepaald en zijn contacten gelegd met mensen die als mede-programmamaker zelf een activiteit wilden organiseren. In 2015 zijn 9 à 10 avonden georganiseerd en is er een (online) community gegroeid. Het is eind 2015 als uit evaluatie blijkt dat hoewel het initiatief goed loopt juist jonge en ondernemende mensen nog niet echt aansluiten. De online community was breed en open, maar de groep deelnemers aan de meetups bestond vooral uit duurzame voorlopers die elkaar vooral bevestigden. De fysieke community was dus te gesloten. Er volgt contact met Pakhuis de Zwijger, die een netwerk heeft van stadsambassades voor kennisdeling op duurzaamheid en sociale vraagstukken. De Stadsambassade van Alkmaar wordt vervolgens ontwikkeld met een compact team. Het moet een gezamenlijk lerend en waarde-ontwikkelend netwerk worden van stadmakers: inwoners, ondernemers, broedplaatsen, creatievelingen, duurzame initiatieven, lokale media, podia en gemeente. Door deze stadmakers te verbinden kunnen de initiatieven worden versterkt en door ze zichtbaar en toegankelijk te maken, zullen meer inwoners actief gaan deelnemen en het gesprek en debat met elkaar aangaan in de stad. En wel op drie manieren: Door initiatieven in de gemeente zichtbaar te maken via het platform. Door initiatieven van stadmakers aan elkaar te verbinden Bottom up initiatieven te versterken door expertise, praktijkervaring lokaal en landelijk te benutten. Het is daarmee een soort van maatschappelijk bewuste initiatievenmotor, die beweging en verbinding in de stad stimuleert gericht op groei ontwikkeling en eigenaarschap. Initiatieven zijn duurzaam en creatief en sociaal gedreven door mensen die willen doen maar daar ook hulp bij nodig hebben èn die bereid zijn elkaar te helpen. Evaluatie 2016 hoe pakken we door? De Stadsambassade heeft veel activiteiten opgeleverd. Er is een logo, een tijdelijke werkplek en ontmoetingen zijn gerealiseerd. Een communicatiespecialist is met vrijwillige redacteuren verhalen gaan schrijven over duurzaamheid en er maken nu 700 mensen op een of andere manier gebruik van de community. Samen met partners zijn meetings en workshops verzorgd. De Stadsambassade heeft 2

3 veel aandacht gehad van media, er is een facebook pagina en de Stadsambassade is opgenomen in de website Steden in Transitie. De ambitie om initiatieven te verbinden en te versterken is wat de initiatiefnemers betreft minder geslaagd dan verwacht en het aantal thema s is te breed geworden. De bekendheid moet beter en de meerwaarde van het concept moet sterker worden neergezet. Er zou een groter kernteam moeten komen en de on- en offline activiteiten moeten elkaar beter versterken. Zonder extra professionele (betaalde) inzet is dat lastig te realiseren 1. Ook blijkt dat sturing vanuit de Bibliotheek nodig blijft. In eerste instantie werd het team de ruimte gelaten te komen tot een programmering en uitvoering. Door andere prioriteiten of privé omstandigheden bij kernteamleden, kwam dit onvoldoende op eigen kracht van de grond. Vervolgens heeft de programmaleider van Bibliotheek Kennemerwaard actief het traject getrokken en daarin verdere keuzes gemaakt voor wat betreft uitvoering en programmering. Mede daardoor voelen ook niet alle partijen zich evenveel eigenaar, zoals de podia. De online community bestaat vooral uit volgers. Wat betreft de community is het doel van 2016 gehaald maar uitbreiding vraagt extra investeren in samenwerking. In een vervolg zal hier verder rekening worden gehouden. Hoe verder? Waar zit de energie? Die zit vooral in de community met de redacteuren. Er is een team van zes enthousiaste jonge meiden en die gaan met elkaar een duurzame sociale beweging bouwen. Ze gaan daarbij zelf uitdagingen aan zoals het starten van een No-Impact groep en het organiseren van workshops. Het eigenaarschap van de community ligt nu bij dit team. Daarvoor zijn twee co-creatieve sessies met de meiden georganiseerd waarin ze naar elkaar toe hun commitment hebben uitgesproken. Pas nu kan de bibliotheek meer gaan faciliteren en de coördinatie en sturing langzaamaan loslaten. Er is verder een nieuw DNA document ; er zijn nieuwe plannen maar er is momenteel geen nieuwe innovatiebudget voor een verder te initiëren programma vanuit de Bibliotheek. Het team wordt nog ondersteund met een restant subsidie voor Bibliotheken zouden kunnen leren van de ervaringen in community bouwen en het co-creëren in een stedelijke beweging. Netwerk als nieuw business model Tijdens de bijeenkomst over de BMC is indringend doorgesproken over het gebruik van nieuwe business modellen en de rol van de bibliotheek als co-creator van deze nieuwe modellen. Met nieuwe meervoudige businessmodellen wordt gezocht naar andere vormen van waarde creatie waarin eigenaarschap, duurzaamheid, groei ten dienste van de samenleving en leren en ontwikkelen centraal staan. In tegenstelling tot oude businessmodellen waarin winst voor enkelen en toegevoegde waarde alleen voor consumenten centraal staan is er bij nieuwe businessmodellen sprake van toegevoegde waarde voor meerdere partijen en zijn consumenten vaak ook producenten of mede-eigenaar. Er is sprake van halen en brengen voor meerdere partijen, waarde wordt collectief gecreëerd en waarde kan op verschillende manieren zichtbaar worden: kennis, verbinding, concrete producten, geld, saamhorigheid. In onderstaand schema worden verschillen tussen de gangbare wijze van productie denken en het alternatief productie denken gepresenteerd: 1 Zie ook 3

4 In onderstaand schema wordt het denken in Nieuwe Business Modellen nogmaals helder samengevat. Belangrijk element in succes van een Nieuw Business Model is de bereidheid om als deelnemers en als collectief in te zetten op meervoudige, collectieve en gedeelde waardecreatie. Wat maakt dat partijen bereid zijn in te stappen? Dit vraagt vooraf van deelnemers ook een zekere mate van overeenstemming over de waarden die ten grondslag liggen aan het gekozen model. Een partij met nadruk op de waarde winstmaximalisatie voor enkelen zal zich in een collectief netwerk minder op zijn gemak voelen, omdat winst juist wordt verdeeld of weer ingebracht in het netwerk voor verdere groei. Dus wat verbindt mensen om met elkaar zich te organiseren en in te zetten in een maatschappelijk of stedelijk verband en wat kan een bibliotheek hierin betekenen? Waarom willen stadmakers meedoen in dit initiatief? Wat worden ze er beter van? Behalve een platform van beweging en nieuws? Het kost tijd en inzet die zich op een of andere manier moet terugverdienen en dan niet alleen in termen van geld. Bij tijdgebrek gaan zakelijke belangen voor en 4

5 er is kans op conflict of interest. Zo is ook uit eerste ervaringen gebleken. Voor projecten of activiteiten van de Stadsambassade is dus meer nodig dan commitment. Als projecten professioneel moeten worden uitgevoerd, dan moeten er door de stadmakers aanvragen worden gedaan bij Gemeente en/of fondsen, zodat er middelen beschikbaar komen voor een professionele uitvoering. De aanvragen en de uitvoering van projecten gebeuren dan samen met en in de community. Bibliotheek als aanjager van co-creatie De bibliotheek moet als deelnemer aan het maatschappelijk debat en voorbij de kennisrol in branchevreemde projecten aan de slag, om daarin haar nieuwe waarde te ontdekken. Zo is het toekomstbeeld van Bibliotheek Kennemerwaard: De bibliotheek wordt bouwer van communities van inhoudelijk gepassioneerde mensen, die bereid zijn om als programmeurs voor meet ups te worden ingezet. De community groeit in betekenis door de verbindingen die ontstaan via ieders netwerken, de meetups waarbij deelnemers elkaar ontmoeten en inspireren en de online platforms die dit versterken. De Stadsambassade heeft een zelfde dynamiek maar dan breder dan alleen duurzaamheid, waarbij stadmakers de kern van de community vormen en meerdere partners (o.a. podia, broedplaatsen, platforms) de kracht van deze initiatieven versterken. De Bibliotheek werkt hierin als co-creator, als vliegwiel, of zoals Bibliotheek Kennemerwaard het omschrijft: buitenboordmotor die versnelling brengt in innovatie binnen onze organisatie doordat ook andere projecten vanuit dat nieuwe perspectief kunnen worden beoordeeld. De Bibliotheek helpt dan mee met: - Initiëren en coördineren; - Begeleiden van het proces; - Financiering en organisatie; - Faciliteiten en ondersteuning; - Bouwen van fysieke en online communities; - Inspiratie en netwerken. Bovenstaande is voor de bibliotheek een zoektocht waarbij in een gelijkwaardig gesprek met alle betrokkenen vanuit de inhoud wordt gekeken wie waar een bijdrage aan kan leveren. En het vraagt om investeren in personeel zodat zij de rollen goed op kunnen pakken. De bibliotheek(medewerker) heeft mede de verantwoordelijkheid om te reflecteren op de rol die de bibliotheek kan spelen op basis van haar doelstellingen en zijn of haar eigen rol daarin. Wat betreft Bibliotheek Kennemerwaard mag de rol van de bibliotheek en haar medewerkers flink opgerekt worden om te kijken waar de grenzen van groei van de medewerker(s) en de organisatie ligt. Dat is een uitdagend proces, omdat dit nieuwe vaardigheden en nieuwe manieren van kijken moeten worden onderzocht en waar nodig aangeleerd. In onderstaand schema heeft Bibliotheek Kennemerwaarde deze rollen uitgewerkt: 5

6 Naast co-creatie levert de Bibliotheek actuele en essentiële kennis ten dienste van de lerende stad en lerende samenleving Is de rol van co-creatie de enige rol voor de bieb? Heeft de bibliotheek juist niet nog meer in huis? Het schema van de co-creatieve waarde lijkt vooralsnog meer op een ondersteunende rol bij evenementen, die bijvoorbeeld Pakhuis de Zwijger ook voor haar rekening neemt voor andere Ambassades. Hoe kan de bieb verder gaan dan Pakhuis de Zwijger en haar kennis en kunde ontsluiten voor het stimuleren van stedelijke innovatie? En daarin echt het verschil maken? Hoe kan de bieb meebewegen met de nieuwe kennis en inzichten door deze te verzamelen en te ontsluiten voor een grotere doelgroep? Het gaat dan over actuele kennis over technologie, natuur, duurzaamheid, kunstmatige intelligentie, neurobiologie, nieuwe werk- en organisatievormen, die bij het werken aan actuele maatschappelijke thema s kan worden ingezet. Dit leverde de volgende zichtspunten: - Vanuit de Stadsambassade vragen stellen naar de bieb, hoe creëren we maatschappelijke impact als ambassade en hoe zou de bibliotheek zich daarin kunnen ontwikkelen? - Bibliotheek gaat participeren in het traject om te leren en te zoeken naar de maatschappelijke bijdrage die de bibliotheek zou kunnen leveren. - Bibliotheek regierol in ontwikkelen kennis en beweging in oplossen stedelijk systemische vraagstukken. Ho kunnen we een lerende organisatie zijn? En hoe maken we een lerende stad? 6

7 Hieruit kwam de onderzoeksvraag naar voren op basis waarvan een eerste Business Model Canvas is gemaakt. Hoe kan de bieb een stimulerende en professionele bijdrage leveren aan een lerende stad en lerende samenleving en wat heeft zij daarin zelf te leren? De brainstorm leverde onderstaand schema op. Hieruit volgt een eerste idee over de lerende stad zoals het in de (nabije) toekomst zou kunnen gaan: De stickers met de gele kleur richten zich op het concept van de Stadsambassade / Lerende stad. Bedoeld als podium voor de actieve burger, innoverende bedrijven, dienstverleners en MKB die onderling met elkaar werken aan een toekomstbestendige duurzame en lerende stad. Zo ontstaat ruimte voor creatieve oplossingen die door betrokken burgers en andere partijen kunnen worden gerealiseerd met meer draagvlak en eigenaarschap. Contact wordt onderhouden via online en offline media. Daadwerkelijke ontmoetingen vinden lokaal in de stad plaats, bijvoorbeeld in de open ruimte of bij partners en bibliotheek. Een online community biedt ook ruimte tot ontmoeten. Belangrijk is dat partijen niet alleen worden samengebracht in ontmoetingen maar ook worden gestimuleerd om tot gezamenlijke analyse en probleemoplossing te komen om te leren en zich te ontwikkelen. Het collectief wordt zo steeds competenter om actief en betrokken een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling en duurzaamheid van de stad. Zonder een goede ondersteunende cocreatieve methode voor collectieve probleemoplossing, innovatie of stadsontwikkeling bestaat de kans dat het collectief niet diep genoeg gaat. Daarin schuilt de toegevoegde waarde van de toekomstige bibliotheek om een creatieve en verbindende methode of werkwijze te bieden die resultaten oplevert en daardoor betrokken partijen enthousiast maakt om door te gaan en ideeën om te zetten in actie en resultaat. Binnen de community van de Stadsambassade zijn voldoende 7

8 mensen die actuele kennis over maatschappelijk actuele en complexe vraagstukken, zoals over stadslandbouw, biotechnologie, kunstmatige intelligentie, communicatiemiddelen in de stad, reguleren van verkeer en transport, milieu kunnen inbrengen. Op basis daarvan kunnen weer nieuwe inzichten worden ontwikkeld. De gemeente fungeert in deze als hoofdsponsor 2. De gemeente blijft in principe eindverantwoordelijk voor de kwaliteit en ontwikkeling van de stad maar geeft burgers en ondernemers en creatievelingen de ruimte om als medeontwerper van de stad op te treden om mee te helpen de stad mooi en duurzaam te maken. De gemeente levert subsidie om processen te kunnen organiseren, maar biedt ook een ingang in de gemeentelijke besluitvorming om ideeën uit de ambassade realiseerbaar te maken. Dat stelt hoge eisen aan de kwaliteit van ideeën van de ambassade en een hoge bereidheid van de gemeente om ideeën te absorberen. Maar wat projectontwikkelaars en stadsbouwers dagelijks doen in overleg met de gemeente is niet anders. Naast sponsor doet de gemeente ook actief mee in het debat met de betrokken actoren. Naast de gemeente kunnen ook andere sponsors worden gezocht bij voorbeeld in Rotary / Lions. Wat is de bijdrage van de bibliotheek in deze? De bibliotheek heeft in dit concept de rol van aanjager en organisator, maar levert ook kennis en expertise op actuele vraagstukken. Tevens kan de bibliotheek een bijdrage leveren aan het ontwikkelen van processen voor collectieve probleemoplossing en innovatie. Het blijft een kwestie van smaak / voorkeur of dit een exclusieve rol is voor de bibliotheek. Pakhuis de Zwijger heeft een vergelijkbare rol en ook (organisatie)adviesbureaus zie je regelmatig optreden in processen van collectieve besluitvorming. Het voordeel van de bibliotheek is dat ze kan optreden als onafhankelijke kennispartij zonder direct financieel of inhoudelijk belang in voorkeuroplossingen voor een betere stad. Dit in tegenstelling tot alle andere betrokkenen in de stad. Belangrijk is dat de bibliotheek top procesbegeleiders in huis heeft of kan contracteren, die een collectief kan begeleiden van idee naar oplossingen. Pas als ideeën ook echt in de stad werkelijkheid worden dan zal een Ambassade worden gezien als krachtig en nuttig instrument dat op eigen benen kan staan en subsidie waard is. Als de bibliotheek tevens een goede weg weet te vinden om actuele kennis te ontsluiten en goed weet over te dragen aan het collectief dan heeft ze ook op inhoudelijk niveau een toegevoegde waarde en maakt ze haar rol als medebouwer aan en in de samenleving meer dan waar. Tenslotte. Zoals reeds aangegeven: belangrijk element in succes van een Nieuw Business Model en daarmee ook van de Lerende Stad, is de bereidheid om als deelnemers en als collectief in te zetten op meervoudige, collectieve en gedeelde waardecreatie. Wat maakt dat partijen bereid zijn in te stappen? Wat maakt dat de gemeente bereid is om in stadsontwikkeling een stapje opzij te doen en opbrengsten van de Stadsambassade serieus op te nemen in de gemeentelijke besluitvorming? Of om subsidie te verstrekken? Wat maakt dat mensen van idee ook tijd en energie willen inzetten om tot actie en resultaat te komen? En daarbij bereid zijn om te geven en te nemen. Dit vraagt vooraf van deelnemers een zekere mate van overeenstemming over de waarden die ten grondslag liggen aan de Stadsambassade / Lerende Stad. Wat verbindt mensen om met elkaar zich te organiseren en in te zetten in een maatschappelijk of stedelijk verband? In de oprichting en communicatie van de Stadsambassade is daarom veel aandacht nodig voor het ontwikkelen en expliciteren van de waarden die het fundament vormen voor wat komen gaat. Daarom in het schema met oranje nog extra toegevoegd heldere en gedeelde waarden als key resource. 2 NB. de betrokkenheid van de Gemeente Alkmaar bij de Stadsambassade is op dit moment vrij klein. 8

9 Over welke waarden het precies zijn voor een duurzame lerende stad, is een dialoog nodig door de gehele stad heen. Hiertoe leent de Online Community zich prima om het debat mee te faciliteren. En ook in dit debat kan de bibliotheek een faciliterende rol spelen mede door haar onafhankelijke positie. Daarmee blijft de bibliotheek niet alleen een (vrij)plaats voor kennis en groei maar ook van individueel en collectief leren en competent worden om met elkaar te werken aan een toekomstbestendige stad (en land ). Oftewel zoals David Lankes aangeeft: mensen maken de stad en daarom zou het sociaal-maatschappelijk domein (van collectie naar mensen) een belangrijk nieuw speelveld van de bibliotheek kunnen zijn. Dat de bibliotheek daarin ook nog veel te leren heeft is evident. De bereidheid daartoe (net als alle andere partijen) is in principe voldoende voorwaarde. Lerende organisaties en lerende mensen maken een lerende stad. Naschrift actuele ontwikkelingen Stadsambassade Alkmaar In april 2017 heeft het kernteam van de Stadsambassade een nieuwe koers bepaald. Het doel is: Alkmaar duurzaam en sociaal! Dat willen ze als volgt bereiken: Door kennisdeling bewustwording creëren en een positieve gedragsverandering teweeg brengen in Alkmaar. De belangrijkste verandering ten opzichte van de oude koers is, dat de nadruk ligt op het goede voorbeeld geven. Als redactie willen de Stadsambassade bewustwording creëren door zelf te laten zien hoe je in actie kunt komen om duurzamer te leven. Omdat bewustwording en actie zo mooi samenkomen, vormt het een prachtige start voor deze nieuwe koers. Wordt zeker vervolgd. 9