ING Economisch Bureau Hightech meets business. De economische impact van technologie voor sectoren, organisaties en mensen
|
|
- Diana Boer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 ING Economisch Bureau Hightech meets business De economische impact van technologie voor sectoren, organisaties en mensen
2 Samenvatting en visie Hoe raakt technologie de economie? Wat zijn de belangrijkste technologieën die richting 2025 zorgen voor doorbraken die leiden tot verandering? Hoe raakt technologie sectoren, organisaties en mensen in economische zin? Die vragen staan in dit rapport centraal. Onze hoofdconclusie: We verwachten een steeds snellere technologische verandering, waar de Nederlandse economie per saldo bij wint. Er zijn dus veel winnaars, maar we verwachten ook meer verliezers. Onze tien belangrijkste inzichten: 1. Het wereldwijde innovatiepotentieel is exponentieel gegroeid de afgelopen twintig jaar. Technologie verandert dus echt sneller. Nederland heeft een hoog innovatiepotentieel, vooral door het hoge opleidingsniveau en de goede ontsluiting van kennis. In de rest van de wereld groeit het innovatiepotentieel echter wel sneller dan in Nederland: de voorsprong neemt af. 2. Het Nederlandse bedrijfsleven benoemt zeven technologische gebieden waarvan de kans op doorbraken het grootst is: Computing power (chips en sensoren), Internet of Things en Big Data, Robotica, alternatieve energie, nieuwe materialen en 3d printen. 3. Technologie leidt tot nieuwe efficiëntere - processen en nieuwe of betere producten. De totale economische koek wordt groter, maar er is wel een flinke herverdeling. De consument is vaak de winnaar : de prijzen dalen en nieuwe behoeften worden vervuld. 4. Binnen sectoren leidt technologie vaak tot disruptie, waarbij forse verschuivingen in markten kunnen optreden. De Automotive sector is daarvoor het meest gevoelig, gevolgd door Gezondheidszorg en Industrie. 5. Maar liefst 30 procent van de Nederlandse ondernemers in het MKB zegt dat hun verdienmodel de komende tien jaar kan verdwijnen door de veranderende wereld. Eigenaren van jonge bedrijven en van bedrijven met meer dan vijftig werknemers zijn optimistischer dan het gemiddelde. 6. Onder bedrijven zijn er meer winnaars en verliezers dan vroeger: de dynamiek neemt toe. De aanvallers bepalen het spel, zij bepalen wat er van bedrijven gevraagd wordt: ze moeten slim, creatief, marktgericht en wendbaar zijn. Winnaars weten deze vier kwaliteiten te bundelen. 7. Technologie creëert per saldo veel banen, vooral omdat technologie nieuwe economische activiteit aanjaagt. De nieuwe banen zijn vaker banen voor hoogopgeleiden, maar ook voor lager opgeleiden is technologie een bron van werkgelegenheid. 8. Toch staan er ook veel werknemers en banen onder druk. Vooral oudere werknemers met een lagere opleiding lopen gevaar dat zij hun baan verliezen en daarna óf niet meer aan het werk komen, of laagwaardiger of minder betaald werk moeten gaan doen. 9. Voor Nederland is de vergrijzing een risico voor de concurrentiekracht: bedrijven strijden om de vernieuwende kracht van een relatief steeds kleinere groep jongere werknemers. 10. Werknemers én ondernemers moeten zich voorbereiden op de midlife career change : een drastische wending in hun loopbaan, ergens tussen veertig en vijftig jaar, die ervoor zorgt dat hun verdienpotentieel op peil blijft. ING Economisch Bureau 2
3 Inhoud 4 1. Wereld in beweging Exponentiële groei van het technologisch innovatiepotentieel Economische impact van technologische innovatie denkmodel I Sectoren in beweging Agrarische sector, Automotive en Bouw Gezondheidszorg, Handel en Industrie Leisure, Transport en logistiek en Zakelijke dienstverlening Disruptiegevoeligheid 7 2. Technologie in beweging Drivers of change - Big Computing power krachtig en intelligent Communicatie en kennis IoT en Big Data Leren en doen robotica Goedkoop en decentraal alternatieve energie Licht en sterk nieuwe materialen Ontwerpen en maken 3d printen Big 7: het draait om de combinaties Organisaties in beweging De ondernemer aan het woord Dynamiek Wendbaar Delen en samenwerken bij innovatie Samenwerken in de regio s Veel eisen aan de organisatie een denkmodel voor bedrijven met ambitie Ondernemen wordt topsport Mens in beweging Werkgelegenheidsimpact van technologische innovatie denkmodel II Vergrijzing en technologie Van verliezers naar winnaars 35 Samenvatting en onderzoeksverantwoording 36 Met dank aan 37 Bronnenlijst 38 Colofon ING Economisch Bureau 3
4 Wereld in beweging Exponentiële groei van het technologisch innovatiepotentieel 1.2 Economische impact van technologische innovatie denkmodel I
5 1.1 Exponentiële groei van het technologisch innovatiepotentieel Hoe snel kan technologie zich ontwikkelen in een wereld die volop in beweging is? Om hier een beeld bij te krijgen bekijken we het wereldwijde innovatiepotentieel. Dat benaderen we door drie maatstaven: ten eerste het aantal hogeropgeleiden. Hun aantal is wereldwijd in twintig jaar ruim verdubbeld. Ten tweede de hoeveelheid beschikbare kennis waarop kan worden voortgeborduurd. Als benadering daarvoor gebruiken we de aanwas van patenten. Dat gaat steeds sneller, de jaarlijkse aanwas is nu bijna drie keer zo groot als twintig jaar geleden. Tot slot het aantal mensen dat via internet kennis kan opdoen en delen. Hun aantal is in twintig jaar bijna tachtig keer zo groot geworden. Per saldo is het innovatiepotentieel nu exponentieel toegenomen ten opzichte van twintig jaar geleden. Het Nederlands innovatiepotentieel staat op een hoog niveau, en groeide de afgelopen twintig jaar ook razendsnel, door de aanwas van het aantal hoogopgeleiden en de toegang tot internet. Alleen op de aanwas van kennis groeit Nederland minder snel dan de rest van de wereld. Het innovatiepotentieel is in Nederland weliswaar zeer hoog en een veelvoud ten opzichte van 1995, maar de voorsprong wordt kleiner. De maatstaf onderbouwt ook een gevoel: de verandering gaat echt steeds sneller. 500 Steeds meer potentiële innovators: meer mensen met afgeronde hogere opleiding 3,0 Steeds grotere kennispoel: de aanwas van patenten groeit ieder jaar 3000 Steeds meer kennisdeling: Toegang tot internet inmiddels voor miljarden 400 2, Wereld Wereld 2,0 1,5 1,0 0,5 Wereld x 1 mln * 0,0 x 1 mln * 0 x 1 mln * Groei potentiële innovators in Nederland: zelfde tempo als de rest van de wereld % 15+ met afgeronde hogere opleiding 20% Groei van de kennispoel: Nederland blijft achter op groei rest van de wereld Patentaanvragen per miljoen inwoners 250 Groei van de potentiële kennisdeling: groeitempo Nederland aanvankelijk hoger, nu lager % bevolking dat internet gebruikt 100% Nederland 15% 10% Nederland Nederland 80% 60% 40% 5% 50 20% 0% % Nederland Wereld Nederland Wereld Nederland Wereld
6 1.2 Economische impact van technologische innovatie denkmodel I Om de economische impact van technologische innovatie te doordenken hanteren we in dit rapport een abstract denkmodel. We hanteren drie afzonderlijke kanalen tussen technologische innovatie en de economie: procesinnovatie, productinnovatie en het veranderen van de marktstructuur. In werkelijkheid lopen de kanalen overigens door elkaar heen: productinnovaties leiden bijvoorbeeld tot procesinnovaties. Het denkmodel laat zien: de totale economische koek groeit, maar de koek wordt anders verdeeld. De consument profiteert uiteindelijk in veel gevallen. Als werknemer zal de consument extra willen werken, hierdoor groeit de economie harder. Technologische innovatie Via productinnovatie* Door technologie ontstaan nieuwe producten, die nieuwe behoeften vervullen of een alternatief zijn voor bestaande behoeften. Via procesinnovatie Door technologie ontstaan nieuwe productiemiddelen of processen, waardoor bestaande producten efficiënter te maken zijn. Via het veranderen van de marktstructuur Door nieuwe processen of producten verandert de macht in een markt, zoals door grotere of kleinere schaalvoordelen, hogere of lagere toetredingsdrempels en meer of minder transparantie. economische impact Nutsverhogend: de consument krijgt toegang tot nieuwe producten die (beter) aan een behoefte voldoen. Producenten van nieuwe producten winnen, soms ten koste van andere producenten en maken meer rendement ( creative destruction ). Consument zal als werknemer bereid zijn te werken om het nieuwe product te kunnen kopen; het arbeidsaanbod blijft op peil, daardoor gunstig voor economische groei. Gestileerde voorbeeld Introductie smartphone biedt consumenten nieuwe mogelijkheden. * we spreken steeds over productinnovatie, maar bedoelen daarmee zowel nieuwe producten als nieuwe diensten. economische impact Productiviteitsverhogend, dus gunstig voor economische groei. Vooral herverdeling tussen producenten: producenten van goedkopere producten winnen ten koste van andere producenten. Winnende producenten maken tijdelijk meer rendement, maar consument profiteert uiteindelijk van lagere prijzen. Gestileerde voorbeeld Industriële productie met robotica in plaats van door mensen. economische impact Verschuiving van verhoudingen, werkt meestal herverdelend. Vaak herverdeling tussen producent en consument, dan meestal in het voordeel van de consument. Verschuiving kan ook plaatsvinden tussen producenten onderling of binnen de keten. Optimale omvang van bedrijven kan toe- of afnemen, de markt kan competitiever worden, maar ook tot natuurlijk monopolie leiden. Door transparantie kunnen transactiekosten voor consument afnemen, zodat de vraag toe kan nemen. Gestileerde voorbeeld Online marktplaats voor hotelkamers maakt de markt transparant. ING Economisch Bureau 6
7 Technologie in beweging Drivers of change - Big 7 1. Computing power krachtig en intelligent Communicatie en kennis IoT en Big Data 4. Leren en doen robotica 5. Goedkoop en decentraal alternatieve energie 6. Licht en sterk nieuwe materialen 7. Ontwerpen en maken 3d printen 2.2 Big 7: het draait om de combinaties
8 2.1 Drivers of change - Big 7 Zoals vastgesteld heeft technologische innovatie op ver schil lende wijzen impact op onze economie. De versnelling in technologische innovatie, die we terugzien in exponentiële groei (blz 8) is een belangrijke driver voor veranderingen in onze economie. Daarom ook wordt in dit rapport technologie en de impact hiervan op sectoren, organisaties en mensen centraal gesteld. Op basis van research en gesprekken met ondernemers zijn 7 belangrijke technologieën geïdentificeerd die richting 2025 voor innovatie zorgen en het vermogen hebben de wereld (nog) sneller te veranderen. Deze Big 7 zijn: 3d printing Nieuwe materialen Robotica Big 7 Belangrijke technologieën richting 2025 Internet of Things (IoT) Computing power (chips/ sensoren) Automotive Showcase Voorbeeld Automotive sector Bij de bespreking van de Big 7 zal steeds de Automotive sector het voorbeeld zijn als het gaat om adaptatie van nieuwe technologie. Deze industrie veranderde de wereld in de vorige eeuw. De auto gaf mensen vrijheid, leverde deur-tot-deur transport, was de drijvende kracht achter massafabricage en zorgde voor economische groei. In de 21e eeuw zal technologie de auto verder binnen dringen en veranderen. Tegelijkertijd is de automotive industrie door haar omvang een belangrijke schakel achter de ontwikkeling van de Big 7. De auto wordt letterlijk en figuurlijk een vehikel van nieuwe technologie. Alternatieve energie Big Data ING Economisch Bureau 8
9 1. Computing power krachtig en intelligent economische impact Kunstmatige intelligentie De rekenkracht van chips neemt toe en stelt computers in staat de mens qua intelligentie te benaderen en voorbij te streven. Uitdaging daarbij is om computers ook intelligent te laten functioneren. Deep learning software moet computers patronen laten herkennen in bijvoorbeeld spraak, beelden of andere data. Ook belangrijk is dat die intelligentie breed beschikbaar wordt. Voortdurende kostenreductie in de chip industrie zorgt er voor dat steeds meer apparaten kunnen worden uitgerust met chips en sensoren (embedded chips). Apparaten kunnen hierdoor metingen uitvoeren over omgeving, gebruik of eigen functioneren, maar ook op basis van data en berekeningen zichzelf bijsturen. De markt voor halfgeleiders (chips) groeide in 2014 met 8% tot bijna 340 miljard USD. Naast PC s, smartphones, tablets en consumentenelektronica worden Industrie, Automotive en Gezondheidszorg belangrijke afnemers van chips. Productinnovatie Intelligentere apparaten die kunnen meten en zelf bijsturen. Betere werking en nieuwe functionaliteiten. vb Smartphones, smartwatches, zelfrijdende auto s Procesinnovatie Denk- en meetprocessen worden overgenomen. Apparaten kunnen monitoren, mensen assisteren, adviseren of taken uit handen nemen. vb IBM s Watson computer die artsen adviseert bij diagnoses. Marktstructuur Bereikbaarheid computing power voor ondernemers wordt groter door continue kostenreductie chip industrie. Tegelijkertijd zorgt de ontwikkeling van geavanceerde multifunctionele apparaten er voor dat apparatuur complex wordt en kennisdrempels binnen sommige productsegmenten hoger worden. Automotive Showcase Intelligentie onderweg Gemiddeld beschikt een auto vandaag de dag over zo n 30 (embedded) chips. Naarmate auto s over meer infotainment beschikken, meer rijhulpsystemen krijgen en online gaan zal het aantal chips snel stijgen. Gesproken wordt over chips per auto richting Het in Eindhoven gevestigde NXP is een belangrijke speler in de markt voor chips in auto s. Door de recente overname van het Amerikaanse Freescale wordt het zelfs marktleider in dit segment. Met de groei van chips in auto s wordt ook (embedded) software belangrijker. Een ander bedrijf uit Eindhoven, Sioux, specialiseert zich in deze markt. NXP en Sioux zijn samen betrokken bij projecten rondom zelfsturende auto s. ING Economisch Bureau 9
10 Communicatie en kennis IoT en Big Data economische impact Connectiviteit, data en analytics De verwachting is dat richting 2025 het Internet of Things (IoT) op grote schaal apparaten met elkaar zal verbinden. Connectiviteit wordt meer en meer een standaard functionaliteit, leidend tot een explosie van het IoT. De combinatie van connectiviteit met meer rekenkracht en sensortechnologie resulteert in apparaten die gigantische hoeveelheden data genereren. Deze Big Data geeft informatie over de werking van apparaten, over gebruikers en/of over de omgeving waarin een apparaat verkeert. De grote uitdaging is om uit al die data zinvolle informatie te filteren die leidt tot kennis en resulteert in actie. Een belangrijke rol is weggelegd voor mensen die met behulp van computers grote hoeveelheden data kunnen analyseren om te zoeken naar verbanden met een voorspellende waarde. Dit wordt predictive analytics genoemd. Productinnovatie Apparaten die op afstand te bedienen zijn, dienstverlening toegesneden op eerder gedrag en voorkeuren consument. Bedrijven die aanbod best kunnen toesnijden op de consument bouwen een voorsprong op. vb Zorgdomotica, slimme thermostaten. Procesinnovatie Processen zijn op afstand te monitoren en regelen. Vermindering van (administratieve) schakels in ketens. vb Smart factories en supply chains, predictive maintenance. Marktstructuur Samenwerking in de keten neemt toe, verticaal geïntegreerde partijen zijn in het voordeel. Meer transparantie door data die overal beschikbaar is. Automotive showcase Connected cars Connected cars kunnen veel processen in Automotive veranderen. Er komt meer infotainment in de auto beschikbaar. Tegelijkertijd speelt connectivity een rol in zelfrijdende systemen en de communicatie met andere auto s of dienstverleners. Dit kan leiden tot verandering in bijvoorbeeld reparatie, onderhoud en schade, wanneer auto s rechtstreeks kunnen communiceren over benodigd onderhoud en onderdelen. Smart supply chains en predictive maintenance Trumpf Nederland produceert machines en is in staat storingen op afstand te verhelpen. Zo stelt Trumpf dat nu al 70% van de storingen op afstand verholpen wordt. Ook predictive maintenance, het voorspellen wanneer onderhoud nodig is dankzij sensortechnologie en Big Data, speelt een steeds belangrijkere rol. Dit leidt tot efficiëntere productieplanning en inzet van arbeid en daarmee tot een verlaging van de kostprijs. De voordelen van machines die connected zijn gaan echter nog veel verder. Smart supply chains, waarin data vanuit de hele keten kan leiden tot betere beslissingen, moeten er voor zorgen dat machines veel flexibeler en efficiënter kunnen worden ingezet. Ook kan gedacht worden aan het koppelen van capaciteit van machines over meerdere fabrikanten (shared resources). ING Economisch Bureau 10
11 4. Leren en doen robotica economische impact Robot profiteert Robots zullen de komende jaren sterk profiteren van krachtigere chips, sensortechnologie, adaptieve software en IoT. Ze maken robots slimmer, flexibeler, makkelijker te bedienen en relatief goedkoper. De robotisering zet dus door. Dat geldt voor robotica in brede zin: voor industrieel gebruik, voor diensten en voor thuisgebruik. In fabrieken groeit het aantal industriële robots wereldwijd naar verwachting van 1,3 miljoen in 2014 naar 2 miljoen in 2017 (volgens IFR). Buiten fabrieken stijgt de verkoop van professionele service robots ( in 2013). Belangrijke afnemers zijn defensie, agro, logistiek en de medische sector. In 2013 werden 4 miljoen robots voor thuisgebruik verkocht. Dit betreft o.a. robots voor grasmaaien, stofzuigen of entertainment / speelgoed. Productinnovatie Nieuwe typen robots voor diverse taken, waardoor inzetbaarheid verbreed wordt. vb Knuffelrobot voor ouderen, maaierrobot. Procesinnovatie Robotisering van taken; van industrieel (fabrieksarbeid) tot dienstensectoren (militair, zorg, agro, logistiek, huishoudelijk). vb Drones (militair, offshore), melk- en voederrobots, chirurgisch. Marktstructuur Robotica leidt vaak tot grotere schaalvoordelen, kan daarom leiden tot consolidatie van aanbieders. Prijsdaling van robotica en eenvoud in de bediening kan deze echter weer verminderen. Verschuiving van concurrentiekracht van landen met lage opleiding en salarissen naar landen met hogere opleiding en salarissen. Wereldkampioen voetbal, marktleider in melk Nederland werkt aan een inhaalrace op het gebied van robots. Zo besloot Philips vanaf 2012 de productie van scheerapparaten voor Europa te verplaatsen van China naar Drachten, door 128 hoogwaardige robots te installeren. Ook in de productie van robots speelt Nederland een rol. Zo is Lely wereldwijd marktleider in geautomatiseerde melksystemen. Automotive showcase Grootste afnemer robots De autoindustrie is al jaren de belangrijkste afnemer van industriële robots. De robotiseringsgraad is hoog. Waar gemiddeld wereldwijd sprake is van zo n 60 robots per werknemers (NL: 93) loopt dit in de Japanse autoindustrie op tot robots op werknemers. Robots kunnen auto s sneller, preciezer en meer kostenefficiënt fabriceren. Mede dankzij robots is de productie van (volledige) auto s in Nederland weer tot leven gewekt. VDL, dat Nedcar overnam van Mitsubishi, heeft in haar fabriek een kleine nieuwe robots geïnstalleerd. Deze werken samen met meer dan werknemers aan de productie van Mini s voor BMW. In deze fabriek is de robotdichtheid daarmee nog hoger dan (het gemiddelde) in de Japanse autoindustrie. Schuitemaker uit Rijssen introduceert in 2015 een volledig geautomatiseerd voedersysteem en de TU Eindhoven werkt aan service robots voor de zorg en werd in 2014 wereldkampioen robotvoetbal. Met name Twente en Brainport (Eindhoven) lijken een belangrijke rol te kunnen spelen in de robotindustrie door hun grote kennis van mechatronica en vision technologie. ING Economisch Bureau 11
12 5. Goedkoop en decentraal alternatieve energie economische impact Decentraler en kleinschaliger opwekking en opslag Naast voertuigen speelt alternatieve energie ook een steeds grotere rol in lokale (decentrale) energie voorziening: Steeds vaker gaan consumenten en organisaties over tot eigen (duurzame) energie opwekking door middel van bijvoorbeeld zonne-energie, windenergie of restwarmte. Nadelen van centrale opwekking zoals verlies door overcapaciteit (continu hoog aanbod) en verlies door transport van energie worden hiermee vermeden. Lokaal kan efficiënter en vraaggericht worden geproduceerd. Ook het IoT kan hierin een rol spelen door slimme netwerken (smart grids) waarin vraag en aanbod communiceren. Autofabrikant Tesla is van plan accu s te leveren aan huishoudens en bedrijven voor opslag van bijvoorbeeld zonne-energie. De kostendaling van batterijen kan hierdoor worden versterkt. Lagere kosten van zonne-energie maken decentrale opwekking steeds interessanter. De IEA publiceerde onlangs scenario s waarbij zonne-energie in 2050 de belangrijkste energiebron in de wereld kan worden. Productinnovatie Producten voor energie opwekking door consumenten en producten op basis van alternatieve energie. vb Zonnepannelen, elektrische voertuigen. Procesinnovatie Van centrale naar decentrale (duurzame) energie opwekking. vb Smart grids, terugwinnen restwarmte. Marktstructuur De drempel voor toetreding tot de energiemarkt wordt steeds lager, de optimale schaal daardoor kleiner. Consumenten worden vaker zelf producenten, en nemen dus het productiemiddel af. Transparantie neemt toe omdat vraag en aanbod beter op elkaar kunnen worden afgestemd. Macht verschuift van producent richting consument. Automotive showcase Showcase EV s De prijsdaling van (lithium-ion) accu s / batterijen is belangrijk voor de opkomst van elektrische auto s. Deze reductie is spectaculair en overtreft eerdere verwachtingen. Tien jaar geleden lagen de kosten nog op zo n 1000 USD/kWh. Inmiddels lijken volgens diverse rapporten de marktleiders tussen de 300 en 400 USD/kWh te zitten. Deze vooruitgang wordt geboekt door de energiedichtheid te verhogen en schaalgrootte in productie te benutten. Om prijsconcurrerend te zijn met brandstofmotoren zal de grens van 250 USD/kWh geslecht moeten worden. Als tarieven van USD / kwh worden bereikt kunnen EV s echt doorbreken. Winst in kostenreductie Hoe wenselijk ook, er lijkt geen wet van Moore te bestaan als het gaat om alternatieve, duurzame energie. Hoewel er vorderingen zijn in de prestaties van batterijen / accu s, zonne- en windenergie moet de winst vooral komen van dalende kosten en slimmer gebruik. ING Economisch Bureau 12
13 6. Licht en sterk nieuwe materialen economische impact Composieten Niet alleen de wijze waarop energie wordt gegenereerd, maar ook efficiënter gebruik van energie, is van belang in de zoektocht naar een meer duurzame maatschappij. Hierbij wordt steeds vaker gebruik gemaakt van nieuwe materiaalsoorten. Vooral composiet materialen (samengestelde materialen) lijken terrein te winnen. Composieten zijn 30%-50% lichter dan staal. Moderne vliegtuigen worden steeds vaker (deels) gebouwd met composieten (carbon fiber). In Automotive beperkt het gebruik zich nog tot exclusieve (sport)auto s. Meer volume en dalende prijzen maken composieten zoals carbonfiber echter steeds goedkoper. Ook wordt vaker gewerkt met hybride structuren (o.a. combinaties composieten en staal). Productinnovatie Verbeteren van eigenschappen producten (lichter, sterker) of aanbrengen van nieuwe eigenschappen (zelfreinigend of zelf herstellend). vb Lichte efficiëntere voertuigen en vliegtuigen. Nano coatings. Procesinnovatie Gebruik van andere materialen in ontwerp- en productieprocessen. vb Ontwerpen met lichtere materialen. Marktstructuur Naarmate het gebruik van nieuwe materialen toeneemt zullen schaalvoordelen toenemen en worden bepaalde materialen breder toepasbaar. Voor partijen die materialen toepassen wordt materiaalkunde steeds meer een voor waarde (en mogelijke drempel) om te kunnen concurreren. Nano Naast composieten zijn er ook andere ontwikkelingen in materialen. Zo wordt met nano-technologie getracht materialen specifieke eigenschappen mee te geven, zoals het vermogen zichzelf te herstellen of reinigen. Ook worden anti-corrosie coatings gemaakt met nano-deeltjes. Automotive showcase Carbonfiber Het gebruik van carbonfiber in auto s was lang voorbehouden aan exclusieve sportwagens. Dit begint echter te veranderen. Autofabrikant BMW introduceerde een (deels) carbon chassis voor de kleine elektrische i3. BMW werkt met partners aan een drastische reducering van de materiaalkosten van carbon. De combi van elektrische aandrijving en het lichte carbon zou ev s zeer concurrerend kunnen maken. Zuiniger vliegen en rijden Het frame van de nieuwe Boeing 787 Dreamliner bestaat voor de helft uit composieten. Hierdoor is sprake van een vliegtuig dat 20% lichter is dan vliegtuigen met een aluminium frame. Het Nederlandse TenCate levert composieten voor delen van de Boeing 787, evenals de nieuwe concurrent van Airbus (de A350) en de kleinere nieuwe en lichtere Airbus A320 neo. Naast luchtvaart hoopt TenCate in de toekomst ook een belangrijke rol in Automotive te kunnen spelen. Zo levert het koolstofvezelcomposiet voor het chassis van de Alfa Romeo 4C. Fokker Aerostructures uit Hoogeveen werkt samen met TenCate en past composieten toe in de productie van delen van vliegtuigen zoals staartstukken en vleugeldelen. ING Economisch Bureau 13
14 7. Ontwerpen en maken 3d printen 3D Printing (onderzoek PwC) 8,6% zal 3d printen niet gaan toepassen 24,7% heeft plannen 3d printen toe te passen 66,7% is al bezig 3d in bepaalde vorm te adopteren Potentiële revolutie De meningen verschillen over de toekomstige rol van 3d printen. Toch leeft breed het besef dat 3d printen de potentie heeft om productie van goederen en toeleveringsketens op z n kop te zetten. Nieuwe vrijheden bij ontwerp en productie. Denk aan complexe vormen (die bijv. niet gefreesd kunnen worden) Er kan met minder verspilling geproduceerd worden. Een product wordt rechtstreeks vanuit de grondstof(fen) opgebouwd, terwijl bij andere productiemethoden veelal bewerking nodig is. Logistieke kosten kunnen gereduceerd worden dankzij locatie-onafhankelijke productie. De combinatie met IoT en Big Data stimuleert flexibilisering van ketens en mass customization. economische impact Productinnovatie Producten met gepersonaliseerde eigenschappen, complexe vormen met minder onderdelen, verbeterde eigenschappen (lichter). vb Implantaten (medisch). Spare parts on demand. Procesinnovatie Snellere productontwikkeling. Complexe vormen in ontwerp en productie. Customization (op maat) en on-demand productie. vb Onderdelen apparaten / machines (vliegtuigmotor). Prototypes printen. Marktstructuur Snellere prototyping helpt start-ups. Wanneer ook de productie van goederen concurrerender wordt kunnen verschuivingen in markten plaatsvinden. Productie wordt dan locatie onafhankelijk. Verschuiving van concurrentiekracht van landen met lage opleiding en salarissen naar landen met hogere opleiding en salarissen. Hype voorbij Volgens onderzoeksbureau Gartner zal de markt voor 3d printers de komende jaren ieder jaar verdubbelen. In 2018 worden zo n 2,3 miljoen 3d printers verkocht. Experts zien vooral een toekomst in professioneel gebruik. In de industrie wordt daarbij gesproken over additive manufacturing, laagjes worden steeds toegevoegd en vormen zich tot een Automotive showcase Onderdelen printen Net als andere industrieën maakt Automotive veel gebruik van 3d printing in productontwikkeling. Voor productie doeleinden zal de technologie zich moeten ontwikkelen. Snelheid, kosten en betrouwbaarheid van machines zijn daarvoor belangrijk. Exclusieve fabrikanten die auto s in kleine aantallen maken kunnen mogelijk al eerder gebruik gaan maken van 3d geprinte onderdelen. Zo heeft de Bugatti Veyron een 3d geprint dashboard. Ook in spare parts liggen kansen. Additive Industries Het in Eindhoven gevestigde Additive Industries is een start-up die zich richt op de ontwikkeling van 3d printers voor metalen. Het bedrijf kan hierbij profiteren van de hightech infrastructuur in Eindhoven en met partners uit de regio een OEM in 3d printsystemen ontwikkelen. product. Dit gebeurt nu vooral nog voor prototyping. GE Aviation past echter al 3d geprinte onderdelen toe in vliegtuigmotoren. Ook in de medische sector liggen kansen. Olie & gas, defensie en scheepvaart zijn geïnteresseerd door de mogelijkheid op locatie onderdelen te printen. De kosten, snelheid en kwaliteit verbeteren, zodat 3d printen concurrerend word voor grotere series. ING Economisch Bureau 14
15 2.2 Big 7: het draait om de combinaties In hoofdstuk 2 zijn technologieën besproken, die een belangrijke impact kunnen hebben op onze samenleving. Technologie die in veel gevallen al jaren bestaat. De kracht zit hem echter met name in vooruitgang, timing en combinaties van technologieën. Onderstaand maar enkele voorbeelden van combinaties met impact. Er is nog veel meer mogelijk. 3d printing Robotica Internet of Things (IoT) Smart factories Precision farming Nieuwe materialen Smart vehicles Computing power (chips/ sensoren) Robot care Alternatieve energie Big Data ING Economisch Bureau 15
16 Sectoren in beweging Agrarische sector, Automotive en Bouw 3.2 Gezondheidszorg, Handel en Industrie 3.3 Leisure, Transport en logistiek en Zakelijke dienstverlening 3.4 Disruptiegevoeligheid
17 3.1 Agrarische sector, Automotive en Bouw Hoe werkt de economische impact van de Big 7 op sectoren? Aan de hand van het denkmodel (blz 9) analyseren we welke nieuwe producten, processen en marktstructuur er ontstaan. We schatten de kracht van de economische impact in, en geven die weer in een zespuntsschaal. Uiteindelijk resulteert dit in een score betreffende de gevoeligheid van de sector voor disruptie (ontwrichting) op pagina 25. Agrarische sector Precision farming economische impact Productinnovatie Procesinnovatie Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Productinnovatie Plant/animal analytics o.b.v. Big Data en in combinatie met gentechnologie. Afstemming kweek/fok en verzorging. Landbouw wordt zelfvoorzienend of zelfs producent energie met windenergie, zonne-energie en biomassa. Procesinnovatie Tijdperk precision farming is aangebroken. Inzet technologie voor optimalisatie van opbrengsten (prijs/kwaliteit/volume) uit beschikbare middelen (grond, voer etc.). Robotisering: zelfrijdende landbouwvoertuigen, drones, melk- en voederrobots. Minder fysieke arbeid en meer denkwerk. Marktstructuur Meer kapitaal- en kennisintensief, dus meer schaalgrootte vereist. Automotive Clean, connected en smart economische impact Productinnovatie Procesinnovatie Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Productinnovatie Metamorfose auto: alternatieve aandrijving (EV), andere materialen, connected vehicles, zelfrijdend. Nieuwe diensten (op afstand) zoals predictive maintenance. Andere business modellen in verkoop (huren, leasen, delen). Procesinnovatie Verdere robotisering productie en opkomst 3d printen van onderdelen. Innovatie wordt meer software driven. Marktstructuur Grote kans op nieuwe toetreders uit andere sectoren (ICT / elektronica). Bouw Smart buildings economische impact Productinnovatie Procesinnovatie Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Productinnovatie Gebouwen met nieuwe functionaliteiten; intelligent, connected, zelfvoorzienend. Nieuwe diensten faciliteitsmanagement / vastgoedbeheer dankzij Internet of Things: beheer op afstand. Procesinnovatie Anders ontwerpen (mede dankzij nieuwe materialen), anders produceren (3d printing). Marktstructuur IoT opent weg naar meer transparantie en nieuwe toetreders in faciliteitsmanagement / beheer. Onverwachte toetreders door 3d printing. Hoger kennisniveau leidt tot specialisatie of grotere spelers. ING Economisch Bureau 17
18 3.2 Gezondheidszorg, Handel en Industrie Gezondheidszorg Robot care en Health analytics Handel Smart supply chains Industrie Smart industry economische impact Productinnovatie Procesinnovatie Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Productinnovatie E-health en M-health. Personal health analytics via smartphone- of watch. Meer diagnose mogelijkheden. Thuismeetapparatuur, sensoralarmering en slimme medicijnverstrekking thuis dankzij Internet of Things. Personalized medicine door genetische informatie. Hightech protheses en 3d geprinte protheses, botimplantaten, weefsels, en organen. Procesinnovatie Robotchirurgie. Advies en diagnose via kunstmatige intelligentie. Service- of hulprobots die langer thuiswonen voor ouderen en revalidatie aan huis vergemakkelijken. Simulatie operaties dankzij 3d replica s. Marktstructuur Aanpassing traditionele bekostiging op basis van inzet naar bekostiging op basis van resultaat. Toename kapitaalintensiteit, anderzijds ook mogelijkheden kleinschaligheid en decentralisatie door technologie. economische impact Productinnovatie Procesinnovatie Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Productinnovatie Retail: diensten gebaseerd op producten die connected zijn (onderhoud, upgrades). Groothandel: virtuele ketenregie. Procesinnovatie Meer klantcontact tijdens gebruik van producten dankzij nternet of Things Smart supply chains ontstaan, waarbij Big Data en predictive analytics keten (transparant) in beeld brengen en aanbod sturen. Marktstructuur Meer transparantie en optimalisatie van supply chains: druk op rol handel. Meer verticale integratie nodig om voordelen smart supply chains uit te nutten. Toenemende regionale productie en rechtstreekse levering leiden verminderen het aantal schakels en beperken rol groothandel. economische impact Productinnovatie Procesinnovatie Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Productinnovatie Producten met meer technologie (chips/sensoren) en andere materialen. Meer toegesneden producten: mass customization. Procesinnovatie Verdere automatisering (robotisering) productie. Productie dichter op markt. Open innovatie. Marktstructuur Meer kansen toetreders door open innovatie / samenwerking. Tegelijkertijd schaalvergroting, hechtere ketens en hogere investeringsdrempels die toetreding bemoeilijken. Rechtstreekse koppeling vraag en aanbod dankzij Big Data en Internet of Things. ING Economisch Bureau 18
19 3.3 Leisure, Transport en logistiek en Zakelijke dienstverlening Leisure Personalised leisure Transport en logistiek Connecting chains Zakelijke dienstverlening Knowledge platforms economische impact Productinnovatie Procesinnovatie Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Productinnovatie Nieuwe diensten zoals health analytics, sport analytics, food analytics. Meer toegesneden diensten, beter inspelen op individuele klanteisen mogelijk Procesinnovatie Analytics op basis van data om aanbod van sport, ontspanning en voeding te sturen Boekings- en bemiddelingsproces op basis van internet, data-analytics en Internet of Things. Marktstructuur Hogere toetredingsdrempels door hogere kennisintensiteit en netwerkeffecten voor bemiddelaars economische impact Productinnovatie Procesinnovatie Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Productinnovatie Verbetering dienstverlening (nog sneller, flexibeler, nauwkeuriger) door automatisering / robotisering. Procesinnovatie Smart supply chains waarin ketenpartners informatie delen helpt logistieke bedrijven met planning en documentstromen. Predictive analytics en algoritmen om vervoersstromen in te richten. Automatisering / robotisering van warehouses, voertuigen (zelfrijdend) tot complete havens (smartports). Fijnmaziger vervoer, meer rechtstreeks aan klant via kleinere hubs, mede door toename regionale en gepersonaliseerde productie. Marktstructuur Aansturing door grote(re) logistieke regisseurs die verschillende ketens verbinden. Uitvoering vaker door kleine flexibele vervoerders, vanwege vereiste fijnmazigheid en flexibiliteit. economische impact Productinnovatie Procesinnovatie Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Productinnovatie Meer toegesneden dienstverlening door gebruik data analytics. Nieuwe diensten in faciliteren kennis en technologie, zoals platformen voor uitwisseling data. Nieuwe diensten voor virtueel verbinden (regisseren) van ketens. Procesinnovatie Data analytics en kunstmatige intelligentie vervangen huidige inzet hoogopgeleide werknemers: van accountant of jurist tot ingenieur. Marktstructuur Toenemende transparantie in sectoren en ketens vermindert de behoefte aan intermediairs. Hogere kennisintensiteit, netwerkeffecten verhogen de drempel voor toetreders. Kansen voor (nieuwe) partijen die toegevoegde waarde bieden uit het gebruik van technologie. ING Economisch Bureau 19
20 3.4 Disruptiegevoeligheid Uit de voorgaande pagina s blijkt dat in feite alle sectoren sterk beïnvloed zullen worden door de in dit rapport besproken Big 7 technologieën. Producten en diensten worden verbeterd of vernieuwd. Processen in ontwerp, productie en het verlenen van diensten worden met behulp van technologie geautomatiseerd en geoptimaliseerd. Marktverhoudingen veranderen waarbij in sommige sectoren bestaande partijen sterker worden, terwijl in andere sectoren de deur naar toetreders open komt te staan. Per sector maken we een inschatting van de kracht van de economische impact op basis van deze aspecten. Van laag ( ) naar hoog ( ) mondt dit uit in een disruptiegevoeligheid, ofwel de mate waarin we verwachten dat sectoren zullen veranderen. Automotive Gezondheidszorg Industrie Bouw Handel Agrarische sector Transport en Logistiek Zakelijke dienstverlening Producten / diensten Processen Marktstructuur Disruptiegevoeligheid Leisure ING Economisch Bureau 20
ING Economisch Bureau Hightech meets business. De economische impact van technologie voor sectoren, organisaties en mensen
ING Economisch Bureau Hightech meets business De economische impact van technologie voor sectoren, organisaties en mensen Samenvatting en visie Hoe raakt technologie de economie? Wat zijn de belangrijkste
Nadere informatieInternet of Things in perspectief geplaatst. Herman Tuininga. Oktober 10, 2017
Internet of Things in perspectief geplaatst Herman Tuininga Oktober 10, 2017 1 Achtergrond Meer dan 20 jaar ervaring in IoT 30 medewerkers IoT Lab Zwolle Connecting your things 2 IoT is een container begrip
Nadere informatieWORLDWIDE MONITORING & CONTROL
WORLDWIDE MONITORING & CONTROL HOE ZORGT U VOOR PROACTIEVE ONDERHOUD EN SERVICE? 2 KANSEN EN BEDREIGINGEN VAN DEZE TIJD Globalisering: Digitalisering: Customization: Automatisering: Technologieën: Internationaal
Nadere informatieDrie domeinen als basis voor onze toekomstige veiligheid De genoemde trends en game changers raken onze veiligheid. Enerzijds zijn het bedreigingen, anderzijds maken zij een veiliger Nederland mogelijk.
Nadere informatieING Economisch Bureau ING Innovatie Index
ING Economisch Bureau ING Innovatie Index Nederland klaar voor verandering? 1 ING Economisch Bureau / Oktober 2015 Samenvatting Nederland goed gepositioneerd voor verandering Hoe verhoudt Nederland zich
Nadere informatieThe Netherlands of 2040. www.nl2040.nl
The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid
Nadere informatieIT en Nederland. ING Economisch Bureau Marieke Blom September 2015
Marieke Blom September 2015 IT en Nederland Onzekerheid over de impact van automatisering en robotisering is van alle tijden. Technologie is echter vooral positief: het kan Nederland productiever maken,
Nadere informatieRisicomanagement in de industrie Ben Dankbaar
Risicomanagement in de industrie Ben Dankbaar BiZ-Dag 29 juni 2017 Overzicht 1. Een paar cijfers 2. Wat is industrie? 3. Personeel 4. Risico s 3 1. Een paar cijfers 29 juni 2017 3 Balans: omzetontwikkeling
Nadere informatieInternet of Everything (IoE) Top 10 inzichten uit de Cisco-enquête IoE Value Index (Index voor IoE-waarde) onder besluitvormers uit 12 landen
Internet of Everything (IoE) Top 10 inzichten uit de Cisco-enquête IoE Value Index (Index voor IoE-waarde) onder 7.500 besluitvormers uit 12 landen Joseph Bradley Jeff Loucks Andy Noronha James Macaulay
Nadere informatieTransformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw
Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw de rol van onderzoek 19 oktober 2017, prof.dr.ir. Jack van der Vorst, lid concernraad Wageningen University & Research Wereldwijde uitdagingen land-
Nadere informatieImpact Cloud computing
Impact Cloud computing op de Nederlandse zakelijke markt De impact van Cloud Computing op de Nederlandse zakelijke markt De economische omstandigheden zijn uitdagend. Nederland is en bedrijven informatietechnologie
Nadere informatieGelderland Arbeidswijs
Gelderland Arbeidswijs Inspiratiedocument 2018 v1.0 Heb jij een goed idee voor Gelderland Arbeidswijs? 1 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Gelderland Arbeidswijs in het kort... 4 3. Gelderland Arbeidswijs...
Nadere informatieWaar blijft de minister
INTERVIEW Robots en intelligentie Waar blijft de minister van ICT? Door Bettina Gelderland Sociale robots, drones, zelfrijdende auto s Er komt een nieuwe generatie robots aan: slimmer, flexibeler en socialer.
Nadere informatieInnoveren maakt het verschil
Innoveren maakt het verschil De logistieke dienstverlener van vandaag bestaat niet meer in 2020! Pascal van Beek Supply chain strategie ontwikkeling & implementatie Business development Customer focussed
Nadere informatieReference case Atlas Copco. Atlas Copco gebruikt Vodafone M2M om wereldwijd de klantondersteuning te verbeteren. Vodafone Power to you
Atlas Copco gebruikt Vodafone M2M om wereldwijd de klantondersteuning te verbeteren Vodafone Power to you Atlas Copco gebruikt Vodafone M2M om wereldwijd de klantondersteuning te verbeteren Atlas Copco
Nadere informatieEPLAN User group. Siemens in Nederland. Unrestricted Siemens Nederland N.V. 2015
EPLAN User group Siemens in Nederland siemens.nl Wereldwijde aanwezigheid Dicht bij de klant overal ter wereld 10,9 115.000 69 Omzet (in miljard ) 2 15% van wereldwijd totaal Werknemers 3 33 % van wereldwijd
Nadere informatieIoT in perspectief geplaatst. Herman Tuininga
IoT in perspectief geplaatst Herman Tuininga Achtergrond Technische & Marketing opleiding DGA vanaf 2001 Connecting your things Profiel bezoekers IoT conferentie 572 Aanmeldingen op 16 mei 19 Verschillende
Nadere informatieMegatrend. Technologie (mondiaal/globalisering) sector die een marktaandeel veroveren in de creatieve industrie
Megatrend Megatrend Ontwikkeling Effect Praktijk Technology (digitalisering) Interne processen anders organiseren Andere manier van produceren, verkopen en distributie Technologie (mondiaal/globalisering)
Nadere informatieDe cloud die gebouwd is voor uw onderneming.
De cloud die gebouwd is voor uw onderneming. Dit is de Microsoft Cloud. Elke onderneming is uniek. Van gezondheidszorg tot de detailhandel, van fabricage tot financiële dienstverlening: geen twee ondernemingen
Nadere informatieThe Netherlands of
The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid
Nadere informatieSmart Industries, Smart Connections Leo Esselman, Financieel directeur NLR, Kernteamlid cluster maakindustrie Amsterdam Economic Board Innovatie
Smart Industries, Smart Connections Leo Esselman, Financieel directeur NLR, Kernteamlid cluster maakindustrie Amsterdam Economic Board Innovatie Ontketend - 10 sept 2015 Innovatie Ontketend: Smart Industries,
Nadere informatieDe opkomst van all-electric woningen
De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige
Nadere informatieZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN
ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN Lezing ter gelegenheid van het GEO Promotion Congres van eigen bodem 10 maart 2017 Groningen. door prof. em. Pier Vellinga Waddenacademie Colin OPBOUW
Nadere informatieZo blijf je de concurrentie voor met nieuwe technologie. 7 tips van technologieprofessor Maarten Steinbuch
Zo blijf je de concurrentie voor met nieuwe technologie 7 tips van technologieprofessor Maarten Steinbuch Innovatie-experts zijn het erover eens: iedere ondernemer kan profiteren van technologische ontwikkelingen.
Nadere informatieInternet of Things Businesskansen met slimme en internet-verbonden producten en diensten. Joris Castermans Workshop Internet of Things 1-12-2014
Internet of Things Businesskansen met slimme en internet-verbonden producten en diensten Joris Castermans Workshop Internet of Things 1-12-2014 Intro IoT IoT en business! I-real B.V.: H2g0 Real-time
Nadere informatieUIT de arbeidsmarkt
Verandering van de werkloosheid. Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt zijn onderhevig aan continue veranderingen. Als gevolg daarvan verandert de omvang van de werkloosheid in een land ook continue. Werkloosheid
Nadere informatieduurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen
duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,
Nadere informatieImpact Cloud computing
Impact Cloud computing op de Nederlandse zakelijke markt 2 inleiding De economische omstandigheden zijn uitdagend. Nederland is onder invloed van de schuldencrisis in een nieuwe recessie beland; de economische
Nadere informatieInternet of Things. Ontwikkelen van nieuwe business met slimme en internet-verbonden producten en diensten
Internet of Things Ontwikkelen van nieuwe business met slimme en internet-verbonden producten en diensten Joris Castermans 7 juli 2014 Korte definitie IoT: Netwerk van slimme communicerende objecten Waarom
Nadere informatieThe digital transformation executive study
The digital transformation executive study De noodzaak van transformatie voor kleine en middelgrote producerende bedrijven Technologie verandert de manier waarop kleine en middelgrote bedrijven zakendoen.
Nadere informatieCao Metalektro: die deal doen we samen
Cao Metalektro: die deal doen we samen De drive om iets slimmer, sneller of beter te doen met de inzet van techniek, heeft de maakindustrie in ons land groot gemaakt. En daar zijn we trots op. Met technologische
Nadere informatieSamenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s
Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische
Nadere informatie3D printing; Een Industriële Uitdaging. Ad Aarnoutse Directeur - ADLOGIXS
3D printing; Een Industriële Uitdaging Ad Aarnoutse Directeur - ADLOGIXS Verkenning naar 3DPrinting Verkenning naar 3Dprinting in Zeeuwse Economische regio Veel interesse bij bedrijven maar wat kun je
Nadere informatieSmart Industry 4.0. Edwin van Rensch/Eric Megens
Smart Industry 4.0 Edwin van Rensch/Eric Megens Agenda o Introductie Hotraco Group o Introductie Smart Industry 4.0 o Data model Hotraco Product improvement Remote service Benchmark Additional service
Nadere informatieSmart Factory: Voordelen communicatieve infrastructuur
Smart Factory: Voordelen communicatieve infrastructuur Wereldwijde veranderingen vereisen nieuwe manieren van denken en doen op het gebied van wereldwijde megatrends Demografische veranderingen Globale
Nadere informatieAmsterdamse haven en innovatie
Amsterdamse haven en innovatie 26 september 2011, Hoge School van Amsterdam Haven Amsterdam is een bedrijf van de gemeente Amsterdam Oostelijke handelskade (huidige situatie) Oostelijke handelskade (oude
Nadere informatieBIG DATA: OPSLAG IN DE CLOUD
BIG DATA & ANALYTICS BIG DATA: OPSLAG IN DE CLOUD FLEXIBEL EN SCHAALBAAR BEHEER VAN ENORME HOEVEELHEDEN INFORMATIE IN GROTE ORGANISATIES EFFICIËNT EN SCHAALBAAR OMGAAN MET INFORMATIE-EXPLOSIE De hoeveelheid
Nadere informatieInnovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e
Innovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e Twente is een innovatieve regio die nationaal en internationaal sterk in opkomst is. Daarom is op initiatief van de provincie Overijssel
Nadere informatieEconomie 4.0 De bouw klaar voor de toekomst?
Robin de Haan KvK Economie 4.0 De bouw klaar voor de toekomst? Duurzaamgebouwd 15 februari 2018 De industrie vormt de ruggengraat van onze economie Economische betekenis van de maakindustrie: Directe impact:
Nadere informatieProductiegroei industrie versnelt
Industrie Kwartaalbericht Productiegroei industrie versnelt De groei van de industriële productie trekt naar verwachting aan 3% 2016 Export blijft steunpilaar, binnenland trekt bij Exportorders Hoogste
Nadere informatieKracht door samenwerking. VDL Konings
Kracht door samenwerking VDL Konings VDL Konings VDL Konings, opgericht in 1873, is een uiterst betrouwbare co-maker en co-developer van machines, systemen en modules voor een zeer uiteenlopende reeks
Nadere informatieAegon Future Fit Governance, cultuur en gedrag in een exponentieel versnellende omgeving
Aegon Future Fit Governance, cultuur en gedrag in een exponentieel versnellende omgeving Strategie egon Nederland Commissarissen symposium KPMG Amstelveen 9 oktober 2017 Aegon Future Fit Introductie Aegon
Nadere informatieSmart Industry. KvK Ondernemerspanel onderzoek
KvK Ondernemerspanel onderzoek Smart Industry Algemene gegevens: Start- en einddatum onderzoek: 02-07-2014 tot 22-07-2014 Aantal deelnemende ondernemers: 484 (doelgroep mkb-topsectoren) In dit document
Nadere informatieTrends MTLM Specifiek voor Transport en logistiek
Trends MTLM Specifiek voor Transport en logistiek Aansluiting onderwijs arbeidsmarkt Marijke Heine Trends arbeidsmarkt algemeen Flexibilisering Digitalisering Robottechnologie Big data Globalisering Veranderende
Nadere informatieHigh-tech. open dag 20 MEI 2017
High-tech open dag 20 MEI 2017 Van harte welkom! Altijd al een kijkje in de keuken willen nemen van een écht High Tech bedrijf, waar de toekomst vandaag al gemaakt wordt? Dat kan vandaag bij de High Tech
Nadere informatieDuurzame energie in balans
Duurzame energie in balans Duurzame energie produceren en leveren binnen Colruyt Group I. Globale energievraag staat onder druk II. Bewuste keuze van Colruyt Group III. Wat doet WE- Power? I. Globale energievraag
Nadere informatieSectorprognoses 2015 en MKB- Visie zonder grenzen
Sectorprognoses 2015 en MKB- Visie zonder grenzen Bijeenkomst Rabobank Noord- en Oost- Achterhoek Monique van Plateringen & Annemarie Kuijer 9 februari 2015 Introductie Sprekers Annemarie Kuijer, sectormanager
Nadere informatieGoedkoper, beter en duurzamer produceren met Smart Manufacturing
Goedkoper, beter en duurzamer produceren met Smart Manufacturing Even voorstellen Pim Berends, 1963 Business Consultant, ICT Automatisering. > 25 jaar ervaring in de industriële automatisering. MES scans
Nadere informatieInternet of Everything (IoE) Top 10 inzichten uit de Value at Stake-analyse (Analyse potentiële waarde) van IoE voor de publieke sector door Cisco
Internet of Everything (IoE) Top 10 inzichten uit de Value at Stake-analyse (Analyse potentiële waarde) van IoE voor de publieke sector door Cisco Joseph Bradley Christopher Reberger Amitabh Dixit Vishal
Nadere informatieNieuwe verbindingen. Inspiratie voor innovatie. Van Kenniscreatie naar Kenniscirculatie. Peter Koudstaal 3 juni 2010
Nieuwe verbindingen Inspiratie voor innovatie Van Kenniscreatie naar Kenniscirculatie Peter Koudstaal 3 juni 2010 2 Inhoud 1. Hoe behoeften leiden tot nieuwe verbindingen 2. Aan de slag met nieuwe verbindingen
Nadere informatieHEALTH CARE LAB. Scannen Visualisatie 3D Printen Simulatie Big Data Smart Textile Robotica Applicatie Sensoring
HEALTH CARE LAB Scannen Visualisatie 3D Printen Simulatie Big Data Smart Textile Robotica Applicatie Sensoring Medische proeftuin en R&D centrum voor nieuwe innovaties Concept HEALTH CARE LAB Inleiding
Nadere informatieDenk mee over standaardisatie in Smart Industry
Denk mee over standaardisatie in Smart Industry D U T C H I N D U S T RY F I T F O R T H E F U T U R E www.smartindustry.nl PROFITEER VAN DE KANSEN DIE SMART INDUSTRY UW BEDRIJF BIEDT DENKT U MEE OVER
Nadere informatieINGENIEURSRADAR IMPACT INDUSTRIE 4.0
INGENIEURSRADAR IMPACT INDUSTRIE 4.0 Enquête: Ingenieursradar: Industrie 4.0 Nulmeting jaarlijks herhaald worden Aantal respondenten: 1278 Individuele ingenieur: 964 (75%) Bedrijf: 314 (25%) 2 de helft
Nadere informatieDe eerste shared Smart Factory in Nederland
De eerste shared Smart Factory in Nederland TECHNOLOGIES De nieuwe industriële revolutie Veel bedrijven in de hightechindustrie waren tot voor kort afhankelijk van productiefaciliteiten in lagelonenlanden.
Nadere informatiewww.marktonderzoek.be
Wij zetten het jaar vol inspiratie en enthousiasme in met een overzicht van enkele trends waar we als ondernemer in 2015 niet omheen kunnen. Op de hoogte zijn van deze trends en erop inspelen kan uw activiteiten
Nadere informatieSlimme elektronica retailer speelt in op veranderende vraag
De digitale revolutie vindt nu ook zijn weg in huis Slimme elektronica retailer speelt in op veranderende vraag De laatste paar jaar volgen de technologische ontwikkelingen zich in een snel tempo op. Wat
Nadere informatieInnovatie Agro & Tuinbouw via digitalisering - schets van de problematiek
Innovatie Agro & Tuinbouw via digitalisering - schets van de problematiek ZLTO VLB LEI Wageningen UR - Rabobank December 2012 Krijn J. Poppe Door de ICT worden naast GELD- en GOEDERENstromen de DATA-stromen
Nadere informatieDoelstellingen Innovatie Monitor
Doelstellingen Innovatie Monitor Stimuleren en coördineren van academisch onderzoek naar Innovatie in Noord NL In kaart brengen van innovatie competenties van een brede groep van Noord Nederlandse MKB
Nadere informatiePanelonderzoek Smart Indusrty
Panelonderzoek Smart Indusrty Geacht panellid, In juli/ augustus 2014 heeft u via het online KvK Ondernemerspanel deelgenomen aan een onderzoek over Smart Industry. Nogmaals hartelijk dank voor uw deelname!
Nadere informatieDATAGEDREVEN INNOVATIE ALS STRATEGIE JOP ESMEIJER, TNO
DATAGEDREVEN INNOVATIE ALS STRATEGIE JOP ESMEIJER, TNO 1 Crossover Energie - Datagedreven Diensten 2 Crossover Energie - Datagedreven Diensten NIEUWE MANIEREN OM WAARDE TE CREËREN Advanced R&D: nieuwe
Nadere informatieIntermezzo Logistiek is topsport
Logistiek is topsport Maurits Kreijveld Hoe bouw je op een grasveld in drie weken tijd een stad voor ruim 50.000 inwoners? Dat is de uitdaging voor de organisatie van het muziekfestival Lowlands, dat jaarlijks
Nadere informatieFactsheet CONTINUOUS VALUE DELIVERY Mirabeau
Factsheet CONTINUOUS VALUE DELIVERY Mirabeau CONTINUOUS VALUE DELIVERY We zorgen ervoor dat u in elke volwassenheidsfase van uw digitale platform snel en continu waarde kunt toevoegen voor eindgebruikers.
Nadere informatieThe Digital Transformation Executive Study
The Digital Transformation Executive Study De noodzaak van transformatie voor kleine en middelgrote groothandeldistributiebedrijven Technologie verandert de manier waarop kleine en middelgrote organisaties
Nadere informatieTijdbesparing in de zorg met apps
De alles-in-1 Zorgapp Efficiënt en veilig Tijdbesparing in de zorg met apps Zorgapps maken al het coördinerende en administratieve werk eenvoudiger en efficiënter zodat tijd overblijft Moderne technologie
Nadere informatieKracht door samenwerking. VDL Industrial Modules
Kracht door samenwerking VDL Industrial Modules IN DE HIGH-TECH WERELD WAARIN U EN WIJ OPEREREN, DRAAIT ALLES OM EFFICIENCY: STREVEN NAAR REDUCTIE VAN KOSTEN EN UITBESTEDING VAN NIET KERNCOMPETENTIES.
Nadere informatiePrognoses en trends in 2015 Groeit u mee?
Prognoses en trends in 2015 Groeit u mee? MKB Eindhoven & Rabobank Rabobank Nederland; Kaya Kocak, Véronique Bulthuis 5 februari 2015 Rabobank Sectormanagement Véronique Bulthuis Sectormanager Groothandel
Nadere informatieWilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken?
you make it work Wilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken? ERIKS levert werktuigbouwkundige componenten in alle industriële sectoren. Maar we gaan verder dan dat. Als specialist
Nadere informatieMissie en visie. BTG/TGG verbindt organisaties in hun gezamenlijke belangen in het domein van ICT en telecommunicatie
BTG 2016 Missie en visie BTG/TGG verbindt organisaties in hun gezamenlijke belangen in het domein van ICT en telecommunicatie BTG/TGG organiseert hiertoe: Structurele lobby tussen overheid, leveranciers
Nadere informatie"Traditionele ketens maken plaats voor nieuwe productievormen
"Traditionele ketens maken plaats voor nieuwe productievormen Jos Kleiboer Directeur Beleid van Koninklijke Metaalunie "De metaalsector beslaat een enorm breed terrein, waarbinnen elk aspect z n eigen
Nadere informatie3.2 De omvang van de werkgelegenheid
3.2 De omvang van de werkgelegenheid Particuliere bedrijven en overheidsbedrijven nemen mensen in dienst. Collectieve sector = Semicollectieve sector = De overheden op landelijk, provinciaal en lokaal
Nadere informatieDe Moderne Werkplek. Een sterke basis voor elke organisatie die klaar wil zijn voor de toekomst
De Moderne Werkplek Een sterke basis voor elke organisatie die klaar wil zijn voor de toekomst Een sterke basis voor elke organisatie die klaar wil zijn voor de toekomst Bij veel organisaties staat digitalisering
Nadere informatieOnze ambitie Welvaart voor toekomstige generaties mogelijk maken
Onze ambitie Welvaart voor toekomstige generaties mogelijk maken 2 Nieuwe technologie zorgt voor fundamentele veranderingen In tijden waarin technologie en de economie ons meer welvaart geven, streven
Nadere informatieBeterschap!
Beterschap! http://omooc.nl/inzicht/digitale-revolutiehoofdstad/ Innovatie in Amsterdam Innovatie hoofdstad van Europa City as a platform Innovatie in Amsterdam is van alle tijden Amsterdam Overheid Canals
Nadere informatieDIGITAAL WERKEN OP WEG NAAR 2020
DIGITAAL WERKEN OP WEG NAAR 2020 Doclogic Full Service Partner Digitaal Werken Richard Dobbe Senior Sales Consultant Even voorstellen Doclogic 1999-2009 Decos Richard Dobbe Senior Sales Consultant Autonomy
Nadere informatieHet Internet of Things
Het Internet of Things De afgelopen jaren wordt de term Internet of Things (IoT) vaak gebruikt als dé nieuwe ontwikkeling die in bijna elk aspect van ons leven een grote rol gaat spelen. Waar mensen vaak
Nadere informatieToenemende Virtualisering/informatisering. Voor wie verstandig handelt!
Toenemende Virtualisering/informatisering Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Conclusie Invloed: Impact Bronnen Toenemende virtualisering/informatisering De huidige status van de technologie maakt het
Nadere informatieMetaal- en foodindustrie naar 2020
Metaal- en foodindustrie naar 2020 Lunch & learn, 24 september 2014 Rabobank LVC en Maasduinen Henri Cocu, Sectormanager Industrie Hans van Haaren Sectormanager Food Sectormanagement als inspiratie Hans
Nadere informatiePLATFORM ECONOMIE & RUIMTE
PLATFORM ECONOMIE & RUIMTE De wereld om ons heen verandert in een razend tempo. Nieuwe sleuteltechnologieën, zoals nanotechnologie, big data, robotica en het Internet of Things, zullen steeds meer impact
Nadere informatieConjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland
Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog
Nadere informatieThe Netherlands of 2040 en de Olympische Spelen George Gelauff Hogeschool Amsterdam 1 februari 2012
The Netherlands of 2040 en de Olympische Spelen George Gelauff Hogeschool Amsterdam 1 februari 2012 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Scenariostudies Lange termijn vraagstukken Grote
Nadere informatieTE HUUR. Kantoor- en laboratoriumruimten
Kantoor- en laboratoriumruimten TE HUUR Diverse kantoorunits in gevarieerde metrages gelegen op de High Tech Locatie van Nederland met de focus op research & development van lifetech en new energy. OMGEVINGSFACTOREN
Nadere informatieHet Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015
Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 De laatste tijd worden we overspoeld door marketing verhalen over de slimme meter en het slimme energienet. Men stelt dat met de komst van de slimme meter
Nadere informatieDe kracht van een sociale organisatie
De kracht van een sociale organisatie De toegevoegde waarde van zakelijke sociale oplossingen Maarten Verstraeten. www.netvlies.nl Prinsenkade 7 T 076 530 25 25 E mverstraeten@netvlies.nl 4811 VB Breda
Nadere informatieSamen, slim. De koers van DWA. en snel
Samen, slim De koers van DWA en snel Samen, slim en snel De koers van DWA Wie onze kinderen en kleinkinderen een gezonde toekomst gunt, heeft duurzaamheid hoog op de agenda staan. In rap tempo worden door
Nadere informatieDe belangrijkste trends voor het genereren van bedrijfskansen in 2019
De belangrijkste trends voor het genereren van bedrijfskansen in 20 MONDIALE TRENDS IN DE GROOTFORMAAT GRAFISCHE INDUSTRIE IN 20 Waarom volgen als u kunt leiden? Succesvolle ondernemers bepalen het tempo.
Nadere informatieFocus op uitzonderingen
Klantcase Van Raam Focus op uitzonderingen Met het Tradecloud supply chain platform voor de industrie en groothandel Een goed geïntegreerde en flexibele supply chain wordt steeds belangrijker 2 80% Van
Nadere informatieEen Flexibele energiemarkt
Een Flexibele energiemarkt Watt connects 14-juni-2016 Erik van der Hoofd Uitdaging Meer duurzame energie: vooral wind- en zonne-energie Een sterk stijgend aantal marktdeelnemers Garandeer een stabiel systeem
Nadere informatieDe alles-in-1 Zorgapp
De alles-in-1 Zorgapp Tevreden cliënten en medewerkers Impact van zorgapps op de zorgverlening Meerwaarde van zorgapps in het zorgproces De rol van de zorgverlener verandert in rap tempo door nieuwe technologie
Nadere informatieEen Smart Industry is een industrie met (productie)faciliteiten die een maximale flexibiliteit realiseren met betrekking tot:
Jac. Gofers 16 april 2015 1 Smart Industry Een Smart Industry is een industrie met (productie)faciliteiten die een maximale flexibiliteit realiseren met betrekking tot: de productvraag (specificaties,
Nadere informatieRESPONSIVE TO A CHANGING WORLD. Yolk Henny van Egmond Congres over het nieuwe werken 2014
RESPONSIVE TO A CHANGING WORLD Yolk Henny van Egmond Congres over het nieuwe werken 2014 Ontwikkeling en groei van binnenuit We leven niet in een tijdperk van veranderingen, maar in een verandering van
Nadere informatieEneco Groep. Duurzame energie voor iedereen
Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,
Nadere informatieIn welke landen liggen kansen?
2 Heb je een sterk onderscheidend product? Bijv: Enige in de wereld Unieke eigenschappen geschiedenis, geografie, sociale betekenis Functioneel/performance Ambachtelijke kwaliteit Beschikbaarheid / prijs
Nadere informatiemeegaan met de tijd is met zorg digitaliseren digitaliseren is met zorg leasen
meegaan met de tijd is met zorg digitaliseren digitaliseren is met zorg leasen lnhoud 1 INTRODUCTIE econocom groep; een grote speler voor financiële & digitale services +40 jaar ervaring 19 landen +9.000
Nadere informatieRobotisering Deze trend gaat over toenemende robotisering van onze maatschappij. Technologie komt steeds meer in ons leven eerst figuurlijk maar nu oo
Circulaire Economie Deze trend gaat over in je leven steeds meer betekenis geven aan wat je doet, hoe je consumeert en wat voor invloed dit heeft op de wereld. We gaan vaker hergebruiken, herstellen en
Nadere informatieSpeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012
Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet
Nadere informatieBezoek Zorgnetwerk Limburg aan de High Tech Campus op initiatief van Lensen. 1 April 10, 2015 Philips Innovation Services
Bezoek Zorgnetwerk Limburg aan de High Tech Campus op initiatief van Lensen 1 April 10, 2015 Philips Innovation Services Wat is innovatie? Innovatie is vernieuwing van iets concreets Dat kan zijn: Van
Nadere informatieHET VERTROUWEN IN INSTITUTIES NEEMT AF, MENSEN ZOEKEN VERTROUWEN BIJ ELKAAR Het vertrouwen in instituties zoals de media, vakbonden, grote
HET VERTROUWEN IN INSTITUTIES NEEMT AF, MENSEN ZOEKEN VERTROUWEN BIJ ELKAAR Het vertrouwen in instituties zoals de media, vakbonden, grote ondernemingen, de Tweede Kamer en de regering neemt af. Waarop
Nadere informatieSmart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility
Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik ENGIE Infra & Mobility De daad bij het woord, de techniek bij de plannen Over een aantal jaren ziet de energievoorziening in Nederland er geheel anders
Nadere informatieHet Vijfkrachtenmodel van Porter
Het Vijfkrachtenmodel van Porter (een concurrentieanalyse en de mate van concurrentie binnen een bedrijfstak) 1 Het Vijfkrachtenmodel van Porter Het vijfkrachtenmodel is een strategisch model wat de aantrekkelijkheid
Nadere informatieLeiderschap in Turbulente Tijden
De Mindset van de Business Leader Leiderschap in Turbulente Tijden Onderzoek onder 175 strategische leiders Maart 2012 Inleiding.. 3 Respondenten 4 De toekomst 5 De managementagenda 7 Leiderschap en Ondernemerschap
Nadere informatie