active De kennis en kunde van de oudste generaties erkennen en waarderen Beleidsaanbevelingen

Transcriptie

1 active De kennis en kunde van de oudste generaties erkennen en waarderen Beleidsaanbevelingen

2 Beleidsaanbevelingen

3 ACTIVE80+ PARTNERSCHAP EUROPESE COÖRDINATOR queraum. cultural and social research Anita Rappauer & Michael Stadler-Vida DUITSLAND ISIS Institut für Soziale Infrastruktur Karin Stiehr ITALIË Lunaria Sergio Andreis NEDERLAND OVN-NL - Oudere Vrouwen Netwerk - Nederland Laura Christ laura.christ@ouderevrouwennetwerk.nl OOSTENRIJK Österreichisches Rotes Kreuz Claudia Gröschel-Gregoritsch claudia.groeschel@roteskreuz.at LITOUWEN Senior Initiatives Center Edita Satiene rasyk@senjoru-centras.lt Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie (mededeling) ligt uitsluitend bij de auteur(s); de Commissie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor het gebruik van de informatie die erin is vervat. Impressum: Gepubliceerd door: queraum, cultural and social research. Vertaalde (Nederlands) en bewerkte editie: Laura Christ, Design: Verena Blöchl. Geprint door: Weevers Multimediaal Communicatiebureau

4 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE Het vermogen van mensen op (zeer) hoge leeftijd om te leren en een actieve bijdrage te leveren aan de gemeenschap: kennis, stand van zaken en praktijkvoorbeelden 9 2. BELEIDSAANBEVELINGEN OP EU-NIVEAU BELEIDSAANBEVELINGEN OP NATIONAAL NIVEAU BELEIDSAANBEVELINGEN OP REGIONAAL NIVEAU BELEIDSAANBEVELINGEN OP LOKAAL NIVEAU DANKBETUIGING 20

5 1. INTRODUCTIE Het vermogen van mensen op (zeer) hoge leeftijd om te leren en een actieve bijdrage te leveren aan de gemeenschap: kennis, stand van zaken en praktijkvoorbeelden. Active80+ is een Erasmus+ project dat werd uitgevoerd van oktober 2014 tot en met september 2016 in vijf Europese landen: Duitsland, Italië, Litouwen, Nederland en Oostenrijk. Het Active80+ project bestond uit een op onderzoek (deskresearch) gebaseerde training, ontwikkeld voor professionals en vrijwilligers, die voor en met oudere/zeer oude mensen werken. De training biedt methoden en instrumenten die professionals en vrijwilligers in staat stellen mensen op (zeer) hoge leeftijd te coachen bij het ontwikkelen en realiseren van hun ideeën en wensen over leren, meedoen en van betekenis zijn in hun gemeenschap. Met een zo breed mogelijke verspreiding van deze publicatie, inclusief beleidsaanbevelingen, beogen wij de bewustwording van de capaciteiten en het potentieel van mensen op (zeer) hoge leeftijd te vergroten. Bestaande kennis en praktijkvoorbeelden, gebaseerd op deskresearch, de pilot Active80+training en de implementatie van projecten, zijn te vinden op de Active80+ website ( Daaruit blijkt onder meer: Het aantal ouderen in alle landen van de Europese Unie (EU) neemt toe, in het bijzonder het percentage tachtigplussers. Bedroeg dat in 2001 slechts 3,5% van de Europeanen, verwacht wordt dat dit percentage rond 2060 meer dan 12% zal zijn. Het stimuleren van een leven lang leren en de maatschappelijke inzet van ouderen, evenals actief ouder worden, horen tot de belangrijkste doelen op de politieke EU- agenda. Dat blijkt ook uit de doelstelling van het Europees Jaar van Actief Ouder worden en Solidariteit tussen de generaties in 2012: het stimuleren van actief ouder worden op het gebied van werk, actieve maatschappelijke betrokkenheid, vrijwilligerswerk en zorg bevorderen in de gemeenschap en thuis, 9

6 door gezond ouder worden en zelfredzaamheid te promoten en de samenwerking en solidariteit tussen generaties te versterken. Echter: In officiële Europese beleidsdocumenten zijn geen concrete maatregelen of aanbevelingen te vinden die de oudste generaties (80+) betreffen. In onderzoek en op politiek niveau is men zich goed bewust van het profijt van een op jong zijn gerichte Derde Leeftijd ( forever young ). De inspanningen zijn gericht op het verlengen van de gezonde, vitale en actieve Derde Leeftijd en het verkorten van de - met verlies geassocieerde Vierde Leeftijd. Zowel in onderzoek als beleid betreffende de Vierde Leeftijd, overheerst het kwetsbaarheidsperspectief een perspectief dat gericht is op capaciteiten en mogelijkheden. We moeten uitgaan van een op de gemeenschap gerichte benadering en een continu veranderend perspectief; onze focus moet gericht zijn op welzijn, niet alleen gezondheid en lichamelijke aspecten (professional werkzaam bij een zorgorganisatie, deelnemer aan de Active80+ training) Negatieve stereotypering van mensen op hoge leeftijd is vaak gericht op tachtigplussers die, net als mensen in andere leeftijdsgroepen, soms ondersteuning nodig hebben om actief deel te kunnen nemen aan de samenleving en zich te blijven ontwikkelen op latere leeftijd. Leren en actieve maatschappelijke deelname zijn nauw met elkaar verbonden en beiden dragen bij aan persoonlijke ontwikkeling. Deze publicatie In de volgende paragrafen (2 tot en met 5) werken wij onze beleidsaanbevelingen, gebaseerd op het Active80+ project, verder uit op EU, nationaal, regionaal - en lokaal niveau, waar relevant voorafgegaan door een (EU) artikel, beleid of de context. 2. BELEIDSAANBEVELINGEN OP EU-NIVEAU De wettelijk bindende relevante artikelen uit het EU Handvest van de Fundamentele Rechten van de mens, Art. 21 het non-discriminatie beginsel, verbiedt Iedere discriminatie, met name op grond van geslacht, ras, kleur, etnische of sociale afkomst, genetische kenmerken, taal, godsdienst of overtuiging, politieke of andere denkbeelden, het behoren tot een nationale minderheid, vermogen, geboorte, een handicap, leeftijd of seksuele gerichtheid en Art. 25 De rechten van ouderen De Unie erkent en eerbiedigt het recht van ouderen, een waardig en zelfstandig leven te leiden en aan het maatschappelijk en cultureel leven deel te nemen. Beide artikelen worden nog steeds grotendeels genegeerd. Er moeten specifieke programma s komen op EU-niveau, die actief ouder worden en actieve maatschappelijke betrokkenheid van mensen op (zeer) hoge leeftijd bevorderen. In tegenstelling tot het streven van het Europese Innovatie Partnerschap Actief en Gezond Ouder Worden om de Indicator Gezond Aantal Verwachte Levensjaren tegen 2020 met twee jaar te verhogen, blijkt deze in de afgelopen jaren juist gedaald. Binnen de EFSI, het Europese Fonds voor Strategische Investeringen zouden significante sociale en publieke infrastructurele investeringen voor EU-burgers op (zeer) hoge leeftijd geoormerkt moeten worden, zodat demografische ontwikkelingen kunnen veranderen in mogelijkheden die tot een meer inclusieve EU-samenleving leiden. Pensioenhervormingen en bezuinigingen in het budget van programma s op het gebied van gezondheid- en sociale zorg op EU-niveau hebben de kans op armoede vergroot en leiden ertoe dat het streven te voldoen aan de basisbehoeften van veel ouderen en 80+ burgers wordt ondermijnd. Er zou een verandering moeten komen in de huidige economische prioriteiten binnen de EU waaronder een sociaal inclusief beleid 10 11

7 dat de ongelijkheidskloof overbrugt en de actieve maatschappelijke inzet van mensen op (zeer) hoge leeftijd ondersteunt, zodat een waardig leven op latere leeftijd voor iedereen kan worden gegarandeerd. Het EU-besluitvormingsproces over beleidsprioriteiten betreffende oudere/zeer oude burgers is de facto top-down, met consultatieprocessen die beperkt zijn tot het verzamelen van meningen, met een zeer beperkte impact van de expertise van ngo-netwerken die zich bezighouden met de rechten van mensen van (zeer) hoge leeftijd en van de 80+ burgers zelf. De Europese Raad, de Commissie en het Parlement zouden Europese ngo s, die met en voor oudere/zeer oude burgers werken, moeten betrekken bij hun besluitvormingsprocessen en binnen de Europese Commissie zou een DG Ageing moeten worden opgericht. Nieuw onderzoek is nodig naar de structurele veranderingen die geïmplementeerd moeten worden om een samenleving voor alle leeftijden mogelijk te maken en de huidige obstakels te verwijderen, die de actieve deelname van mensen op (zeer) hoge leeftijd aan het publieke leven en in sociaal opzicht zinvolle projecten belemmeren. Binnen Horizon 2020, zou onderzoeksgeld moeten worden geoormerkt, zodat tegen 2050 structurele veranderingen zijn gerealiseerd in pensioenen, fiscaal, in de bouw, transport, gezondheidszorg en sociale infrastructuur, evenals de doelstelling burgers op (zeer) hoge leeftijd op te nemen in publieke, private en publiek-private (PPP) uitgaven en investeringen. 3. BELEIDSAANBEVELINGEN OP NATIONAAL NIVEAU De beeldvorming over mensen op (zeer) hoge leeftijd is nog steeds overwegend gebaseerd op negatieve stereotypen. Nationale publiek gefinancierde radio, TV en op sociale netwerken gerichte campagnes moeten worden gelanceerd om de perceptie van mensen op (zeer) hoge leeftijd en hun zelfbeeld te veranderen door hen te portretteren als bronnen voor hun gemeenschap, die worden erkend en gewaardeerd om hun kennis en vaardigheden in een algehele sociaal-inclusieve benadering. Je wilt iets voor anderen kunnen betekenen; we zouden mensen op kunnen zoeken in ziekenhuizen bij iemand op bezoek gaan en een kop thee drinken, met iemand meegaan naar het ziekenhuis, dat soort dingen 80+ deelnemer aan het Active80+ project/uitwisseling van ideeën over maatschappelijke inzet tijdens de dialoog Samenkracht80+ In de huidige maatregelen op landelijk niveau spelen de vaardigheden en expertise van mensen op (zeer) hoge leeftijd geen enkele rol. Een leven lang leren en maatschappelijke participatie van mensen op (zeer) hoge leeftijd moeten worden aangemoedigd met behulp van programma s van nationale overheden waarin ervaringen en capaciteiten worden erkend en gewaardeerd. De huidige demografische trends laten zien dat het aantal 80+-ers en hun behoeften zullen groeien; op de invloed die dit zal hebben en de mogelijkheden die daaruit voortvloeien is nog niet geanticipeerd met adequaat beleid en wetgeving

8 Om de economische leefomstandigheden en de mogelijkheden actief deel te nemen voor mensen op (zeer) hoge leeftijd te verbeteren, moet in diversiteitsbeleid worden voorzien. De competenties van betaalde en onbetaalde staf die actieve maatschappelijke deelname van mensen op (zeer) hoge leeftijd ondersteunt, zijn onvoldoende ontwikkeld. Relevante competenties zouden onderdeel moeten zijn van trainingsprogramma s voor staf en vrijwilligers die met en voor burgers op (zeer) hoge leeftijd werken. 4. BELEIDSAANBEVELINGEN OP REGIONAAL NIVEAU Er is een gebrek aan wetgeving/ regionale kaderprogramma s die specifiek gericht zijn op de maatschappelijke inzet van mensen op (zeer) hoge leeftijd: een kloof die moet worden overbrugd. Middel - en lange termijn wetgeving/regionale kaderprogramma s gericht op maatschappelijke inzet van mensen op (zeer) hoge leeftijd moeten worden ontwikkeld. Nationale besluitvorming over beleidsprioriteiten die oudere en zeer oude burgers betreffen, is bijna altijd geheel top-down. Vertegenwoordigers van ngo s die met en voor burgers op (zeer) hoge leeftijd werken zouden moeten worden opgenomen in alle nationale besluitvormende organen die zich bezighouden met actieve maatschappelijke inzet op latere leeftijd. Ngo s die met en voor mensen op (zeer) hoge leeftijd werken, hebben nog steeds hoogstens een adviserende rol wat betreft hedendaags regionaal beleid (voor zover aanwezig) ten aanzien van ouderen en actief ouder worden. Vertegenwoordigers van ngo s die met en voor burgers op (zeer) hoge leeftijd werken zouden vertegenwoordigd moeten zijn in alle regionale besluitvormingsorganen op het gebied van ouderenbeleid. Lokaal openbaar vervoer, inclusief inadequaat ingestelde oversteektijd bij verkeerslichten, stoepranden, bestrating enz. blijft een van de gebieden waarop oudere/zeer oude mensen veel hinder ondervinden. Het gebrek aan adequate transportmiddelen betekent dat zij worden uitgesloten van maatschappelijke deelname. Obstakel-vrije trottoirs, lokaal openbaar vervoer en PPP systemen die de mobiliteit van 80+ burgers ondersteunen, met op ICT gebaseerd maatwerk en andere diensten, moeten op touw worden gezet

9 Een groep deelnemers aan een Samenkracht80+ dialoogtafel richtte zich tot de gemeente met de volgende aanbevelingen: - Investeer in gemakkelijk toegankelijke ontmoetingsplekken dichtbij huis, in de buurt, bijvoorbeeld laagdrempelige buurthuiskamers ; - Voorzie in kleinschalig en betaalbaar vervoer in de regio, inclusief begeleiding voor mensen die slecht ter been zijn; - Geef lokale welzijnsorganisaties opdracht om een overzicht te maken van de belangrijkste recreatieve, educatieve - en ontmoetingsactiviteiten voor tachtigplussers en maak gebruik van bestaande informatiekanalen zoals folders niet alleen apps en in het bijzonder persoonlijke gesprekken dichtbij huis. Met name 80+ burgers die in landelijke gebieden wonen, worden getroffen door een gebrek aan voorzieningen. Er moeten innovatieve manieren van toegankelijkheid tot voorzieningen voor mensen op (zeer) hoge leeftijd worden ontwikkeld, waarbij 80+ burgers als experts worden betrokken. 5. BELEIDSAANBEVELINGEN OP LOKAAL NIVEAU Als je 80+ bent en een bijdrage wil leveren aan de samenleving, dan word je genegeerd door lokale organisaties. Vrijwilliger betrokken bij Active80+ activiteiten Gemeenten zouden in hun beleid prioriteit moeten geven aan de actieve maatschappelijke betrokkenheid van 80+burgers en zouden in hun algehele stadsplanning rekening moeten houden met hun bijdrage. Waarom hebben gemeenten zoveel buurthuizen gesloten? Vaak zie ik, als ik in het park wandel, kwetsbare oudere mensen op een bankje zitten, ook als het slecht weer is. Deze mensen gingen altijd naar de dagopvang of een buurthuis. Als er activiteiten en ontmoetingsplekken zouden zijn, zouden veel tachtigplussers graag meedenken en meedoen. 80+ deelnemer Active80+ project - dialoog Samenkracht80+. De in het Active80+ project gedocumenteerde praktijkvoorbeelden en initiatieven gericht op welzijn en de maatschappelijke betrokkenheid van de oudste generaties, kunnen een stimulerende input bieden voor nieuw lokaal beleid en programma s van regionale autoriteiten. Leer van goede praktijkvoorbeelden en (pilot) activiteiten die in regio s in andere EU lidstaten worden uitgevoerd, deel ze met de eigen zuster-netwerken, ontwikkel en deel nieuwe succesverhalen over de maatschappelijke bijdrage van de oudste generaties in de eigen regio! 16 17

10 Groepen en organisaties die met en voor burgers op (zeer) hoge leeftijd werken, hebben nog steeds hoogstens een adviserende rol in hedendaags lokaal beleid gericht op ouderen en actief ouder worden. Mensen op (zeer) hoge leeftijd zouden ngo s moeten vertegenwoordigen en deel uitmaken van alle besluitvormende organen op het gebied van lokaal beleid. Bestaande lokale goede voorbeelden van de maatschappelijke inzet van tachtigplussers worden niet verspreid en overgenomen, noch breed uitgezet binnen lokale toonaangevende netwerken op regionaal, nationaal en EU-niveau. De Active80+ boodschap: De kennis en kunde van de oudste generatie erkennen en waarderen zou breed moeten worden uitgedragen op lokaal niveau, inclusief voorbeelden van met succes geïmplementeerde praktijken en in nauwe samenwerking met tachtigplussers op basis van hun interesses en behoeften - te ontwikkelen nieuwe. Verschillende generaties bij elkaar brengen, werkt heel goed: jonge en (zeer) oude mensen vinden het fijn om ervaringen en problemen te delen. Ze stellen vragen; het maakt nieuwsgierig, ze willen van elkaar leren. Manager van een woonzorgcentrum naar aanleiding van een ontmoeting waarbij schoolkinderen van een nabijgelegen school 80+ bewoners interviewen over het bombardement van de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog. De bijdragen van burgers op (zeer) hoge leeftijd worden nog steeds grotendeels genegeerd op lokaal niveau. Actieve maatschappelijke betrokkenheid en een leven lang leren van mensen op (zeer) hoge leeftijd moeten worden aangemoedigd op lokaal niveau. Isolement, met alle implicaties in termen van het verlies van zelfwaardering en laten liggen van potentiële mogelijkheden, is een van de structurele problemen waar mensen op (zeer) hoge leeftijd en hun gemeenschap mee worden geconfronteerd. De interactie tussen verschillende leeftijdsgroepen zou zowel binnen als buiten zorginstellingen moeten worden bevorderd. Bij vormen van meergeneratiewonen en het groeiende persoonsgerichte aanbod van zorg en ondersteunende diensten zou moeten worden voorzien in staf en vrijwilligers die een motiverende rol kunnen vervullen bij het creëren van een adequate leeromgeving

11 6. DANKBETUIGING Wij bedanken het AGE Platform Europe en alle deelnemers aan de Europese Workshop in Den Haag op 8 juni 2016 voor hun bijdragen en feedback: Em. Prof. Dr. Jacques Allegro Conny van de Berg Remy van den Brand Alvy Derks-Tai Pin Andrea Ferenczi Fifi Groenendijk-Bemelmans Jose-Luis Tejedor Elke Tippelmann Boguslawa Urbaniak Nils Vandenweghe Elisabeth de Vries Roy Wesenhagen Gerben Hagenaars Ernest van Hezik Loes Hulsebosch-Janssen Markku Jaaskelainen Prof. Dr. Tinie Kardol Maciej Kucharczyk Tore J Larsson Christine Nanlohy Sangita Paltansing Marja Pijl Annelous Prosetiko Jenny Schneider-van Egten Philippe Seidel Helle Hende Stærmose Em. Prof. Dr. Nan Stevens 20

12 Hoewel elke voorzorg is genomen bij de vertaling en het redigeren van deze publicatie, verontschuldigen wij ons bij voorbaat voor mogelijke vertaal - of spelfouten.

13 Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie (mededeling) ligt uitsluitend bij de auteur(s); de Commissie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor het gebruik van de informatie die erin is vervat.