INHOUDSOPGAVE. 2 Hoogheemraadschap van Rijnland

Transcriptie

1 GEBIEDSDOCUMENT ZEGERPLAS Mogelijke maatregelen voor verbetering van de ecologische kwaliteit Archimedesweg 1 CORSA nummer: postadres: versie: 3 postbus 156 auteur: Reinder Torenbeek 2300 AD Leiden oplage: telefoon (071) datum: 30 oktober 2013 telefax (071) projectnummer:

2 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE Samenvatting Inleiding Doel Procedure Werkwijze Streefbeeld Beschrijving gebied Topografie Hydrologie en morfologie Gebruik en functies Huidige situatie en ontwikkelingen Geplande en uitgevoerde maatregelen Waterkwaliteit en ecologie Diagnose Diagnose 1. Voedselrijkdom ESF 1 Externe belasting met fosfor ESF2. Lichtklimaat ESF3. Bodem en interne belasting met fosfor Samenvatting Diagnose Diagnose 2: Overige ecologische factoren Ecologische Sleutelfactor 4. Habitatgeschiktheid Ecologische Sleutelfactor 5. Verspreiding Ecologische Sleutelfactor 6. Verwijdering Ecologische Sleutelfactor 7. Organische belasting Ecologische Sleutelfactor 8. Toxiciteit Samenvatting Diagnose Diagnose 3. Beleving Plan voor de tweede KRW-beleidsperiode Maatregelen Fasering Afleiding ecologische doelstellingen Samenvatting maatregelen KRW2/ Bijlage 1. Samenvatting gebiedsproces Hoogheemraadschap van Rijnland

3 0. SAMENVATTING Het Hoogheemraadschap van Rijnland streeft naar schoon en gezond water. De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is een van de vastgestelde kaders om invulling aan deze doelen en functies te geven. In dit document beschrijven we de maatregelen en doelstellingen voor de tweede planperiode van de KRW ( ) voor het waterlichaam de Zegerplas. In de eerste planperiode ( ) hebben we al één maatregel uitgevoerd: het verticaal mengen van de plas met luchtbellen. Problemen met groei van blauwalgen zijn daardoor sterk verminderd. Via een diagnose aan de hand van ecologische stuurfactoren hebben we gezocht naar maatregelen die de ecologische kwaliteit verder kunnen verbeteren. Daaruit komt het volgende: - De belasting van de plas met fosfor is (veel) te hoog. Dat dit niet tot directe problemen leidt, komt door de verticale menging. Het Hoogheemraadschap ziet verticale menging echter niet als duurzame en permanente oplossing. Daarom gaan we zoeken naar alternatieven. We denken op dit moment vooral aan hydrologische isolatie, eventueel in combinatie met afkoppelen of zuiveren van het water van gemaal Ridderveld. Dat onderzoek gaan we in de tweede planperiode ( ) uitvoeren. De maatregelen die daaruit voortkomen zetten we voor de derde planperiode ( ) op reserve. - Hoewel het lichtklimaat (mede door de verticale menging) op orde is, komen ondergedoken waterplanten niet of nauwelijks tot ontwikkeling. Dit probleem doet zich ook in andere waterlichamen voor. We gaan in drie Noord-Hollandse plassen onderzoeken hoe het komt dat die plantengroei achterwege blijft. De resultaten van dat onderzoek kunnen we hopelijk ook voor de Zegerplas gebruiken. - De norm voor ammonium wordt overschreden. We gaan de oorzaak daarvan onderzoeken. Ook dit onderzoek voeren we tegelijk voor andere waterlichamen uit waar dit probleem speelt. Deze aanpak nemen we op in de planvorming voor de tweede planperiode van de KRW, samen met de maatregelen in alle andere waterlichamen. Uiteindelijk zal het bestuur van het Hoogheemraadschap over de maatregelen en de uitvoering (prioritering) daarvan beslissen. Daarna volgt nog de mogelijkheid voor inspraak op de plannen. Hoogheemraadschap van Rijnland 3

4 1. INLEIDING 1.1 Doel Het Hoogheemraadschap van Rijnland streeft naar schoon en gezond water. De Europese Kaderrlichtlijn Water (KRW) is een van de vastgestelde kaders om daar invulling aan te geven. De KRW kent drie planperioden van elk zes jaar: Planperiode 1: Planperiode 2: Planperiode 3: Voor elke planperiode moet een Stroomgebiedbeheerplan worden opgesteld met daarin ondermeer de doelstellingen voor de waterlichamen en het maatregelenpakket waarmee die doelstellingen bereikt moeten worden. Het beheergebied van het Hoogheemraadschap van Rijnland valt in het stroomgebied Rijn-Delta. Het stroomgebiedbeheerplan wordt door het Rijk opgesteld, maar de gegevens worden (ondermeer) door de betreffende waterschappen aangeleverd. 1.2 Procedure Niet alle aangewezen waterlichamen in het beheergebied van het Hoogheemraadschap van Rijnland kunnen tegelijk worden aangepakt. Daarom is een prioritering in de waterlichamen gemaakt voor de uitvoering van de maatregelen. De kansrijkheid voor verbetering van de chemische en ecologische waterkwaliteit is daarbij een criterium. Uitvoering van maatregelen in de Zegerplas stonden voor de eerste planperiode gepland. Later is besloten de uitvoering door te schuiven naar een volgende planperiode. Het voornemen is om de maatregelen voor de Zegerplas in de tweede periode uit te voeren. Uiteindelijk zal het totale maatregelenprogramma (voor de tweede planperiode en de diverse waterlichamen) nog door het bestuur van Rijnland (financieel) geaccordeerd moeten worden. Vervolgens zal Rijnland starten met de uitvoering van de voorgenomen maatregelen. De doelen en maatregelen uit het programma worden aangeleverd aan het Rijk ten behoeve van het tweede Stroomgebiedbeheerplan. 4 Hoogheemraadschap van Rijnland

5 1.3 Werkwijze Om te komen tot een lijst met maatregelen hebben we een systematiek ontwikkeld waarmee we systematisch het waterlichaam analyseren. We hebben een eigen streefbeeld opgesteld. De huidige situatie wordt daarmee vergeleken. Als deze niet met het streefbeeld overeenkomt vindt een diagnose plaats, waarin verschillende ecologische stuurfactoren worden onderzocht. Dit is een methodiek waarin het aquatisch ecosysteem systematisch onderzocht wordt. Het stelt een diagnose: is het ecosysteem op orde, en zo niet: wat scheelt er dan aan? Deze diagnose kunnen we uitstekend gebruiken om gefundeerde keuzes voor maatregelen te maken. De Ecologische Stuurfactoren worden ook in het Volg- en Stuursysteem geïmplementeerd. Het Volg- en Stuurssysteem is een KRW-innovatieproject van de STOWA, waarin verder het Waterschapshuis, Waternet, Hoogheemraadschap van Hollands Noorderkwartier en Hoogheemraadschap van Rijnland samenwerken. Voor diepe plassen maken we daarnaast gebruik van het STOWA-rapport Een heldere kijk op diepe plassen 1. De werkwijze met Ecologische Stuurfactoren staat verder in het technisch achtergronddocument toegelicht. De systeemanalyse van de Zegerplas is een technisch rapport uitgewerkt. 1 Osté A, N Jaarsma & F Oosterhout (2010). Een heldere kijk op diepe plassen. STOWA-rapport Hoogheemraadschap van Rijnland 5

6 2. STREEFBEELD Het Hoogheemraadschap van Rijnland streeft naar schoon en gezond oppervlaktewater. De KRW is een van de vastgestelde kaders om daar invulling aan te geven. Zo zijn er voor de KRW-watertypen die in Nederland voorkomen, referentiebeelden opgesteld. Dit zijn beschrijvingen van de wateren zoals ze er in ongestoorde toestand, dus zonder menselijke beïnvloedingen, uit zouden zien. Op basis van deze referentiebeelden zijn ook maatlatten opgesteld, waarmee de huidige toestand beoordeeld kan worden. Een situatie zonder menselijke beïnvloeding is, zeker in het dichtbevolkte westen van Nederland, ondenkbaar. De referentie is daarom geen doel. De referentie beschouwen we als een stip aan de horizon, die ons richting geeft. Waar streven we dan wel naar? We hebben ons eigen streefbeeld voor de waterkwaliteit en de ecologie van diepe plassen als volgt omschreven: Diepe plassen zijn laag productief. Dit komt door het ontbreken van de bodem in een groot deel van de plas, waardoor waterplanten en bodemfauna slechts een gering rol in het voedselweb spelen. Daarbij komt dat algen in het open water naar diepere delen bezinken zodat de trofiegraad laag is en het water helder wordt. De mate waarin ook ondiepe zones voorkomen is daarom belangrijk voor de ecologie. Hier kunnen wel waterplanten tot ontwikkeling komen en dit vormt een belangrijk habitat voor vis en overige fauna. Optimaal is dus een situatie waarin naast het diepere deel van de plas ook een flink deel ondieper is en dat begroeid kan raken met waterplanten. Deze vegetatie is soortenrijk met plantensoorten, zoals Kranswieren en diverse soorten Fonteinkruiden. Ook de oevers zijn goeddeels begroeid met vegetatie. Tussen het riet groeien diverse andere soorten water- en oeverplanten. De vegetatie op de oevers vormt een kern van emergente plantensoorten die vanaf de oever het meer in kunnen groeien. Langs de oevers komen in het water ook velden met drijfbladplanten voor. De vorm van de oevers kan variëren. Dit hangt samen met de expositie ten opzichte van de overheersende windrichting (inwerking wind en golven), de bodemsoort, etc. Het gaat vooral om een variatie in structureren en daarmee een variatie in habitats voor de fauna. Deze habitats kunnen overigens ook gevonden worden in waterpartijen die aan de plas grenzen en ermee in directe verbinding staan. In de optimale situatie zijn er ook flauwe oevers in combinatie met een zekere natuurlijke peilfluctuatie. Op s zomers droogvallende in s winters overstroomde oevers kunnen soortenrijke vegetaties tot ontwikkeling komen. 6 Hoogheemraadschap van Rijnland

7 Bij dit milieu past een visgemeenschap die te karakteriseren is als de overgang van het Blankvoorn-brasem diepwatertype naar het Baars-blankvoorn diep-watertype (zie Figuur 1). De visstand bestaat zowel uit eurytope als plantminnende soorten. Het aandeel Brasem beslaat minder dan een kwart van de totale visbiomassa. Plantminnende vissen komen in lage aantallen en dichtheden voor. Zuurstoftolerante soorten komen sporadisch voor, waarbij vooral Zeelt vertegenwoordigd is. Er zijn 10 of 11 soorten aanwezig 2. Figuur 1. Viswatertypen en onze doelstelling (diepe meren) Voor de macrofauna streven we naar een soortenrijke levensgemeenschap met kritische en kenmerkende soorten. Soorten van modderbodems die op voedselrijke en zuurstofarme condities duiden, komen niet of slechts in lage aantallen voor. Voor de algen streven we naar lage dichtheden, zodat het water helder kan worden. Bloei van plaagsoorten, met name blauwalgen komt niet of weinig voor. 2 Bosveld J, M Kroes & R Schreuders (2011). Goede visstand in Rijnland. TAUW, in opdracht van Hoogheemraadschap van Rijnland. OVB, De OVB-viswatertypering deel 2: Diepe wateren. Vis & Water Magazine, jaargang 2, nr. 1 Hoogheemraadschap van Rijnland 7

8 3. BESCHRIJVING GEBIED In dit hoofdstuk geven we een algemene beschrijving. De administratieve kenmerken zijn in Tabel 1 weergegeven. Tabel 1. Administratieve gegevens de Zegerplas Parameter Waarde KRW code NL13_103 Watertype M20: matig grote, diepe, gebufferde meren Status Kunstmatig Polder of boezem Boezem VHR gebied Nee Zwemwaterlocatie RO373: Zegerplas, zuidoever. RO573: Zegerplas, westzijde. 3.1 Topografie De Zegerplas ligt aan de oostkant van het stedelijk gebied van Alphen aan den Rijn. De plas is in de jaren 70 van de vorige eeuw ontstaan door het winnen van zand ten behoeve van de aanleg van de wijk Ridderveld. De Kromme Aar aan de oostzijde en de Gekanaliseerde Kromme Aar aan de westzijde van de plas horen ook bij het waterlichaam. Zie Figuur 2. Omdat het waterlichaam geen natuurlijke oorsprong heeft, wordt het aangemerkt als kunstmatig. De meest gelijkende natuurlijke watertype van dit waterlichaam is die van de matig grote diepe gebufferde meren (M20). 3.2 Hydrologie en morfologie De Zegerplas heeft de volgende hydromorfologische kenmerken: - open verbinding met de boezem (niet hydrologisch geïsoleerd); - vast zomer- en winterpeil; - er vindt geen actieve doorspoeling plaats; wel is er een sterke uitwisseling met de boezem (die wel actief wordt doorgespoeld); - snel aflopend talud (tot iets ondieper dan 2,5 meter); - maximale diepte: 30 meter; - grotendeels stortsteen/oeververdediging. De Zegerplas staat aan de oostzijde in verbinding met het Aarkanaal, aan de westzijde met de Oude Rijn (via de gekanaliseerde Kromme Aar) en aan de noordzijde met het riviertje de Kromme Aar. Het boezemstelsel wordt actief doorgespoeld. De Zegerplas ontvangt water vanuit de zuidelijke tak van het Aarkanaal. De uitstroom van de plas is naar het westen gericht: via de gekanaliseerde Kromme Aar naar de Oude Rijn. De herkomst van het water is uit de Oude Rijn en in de zomer komt het water uit de Hollandse IJssel. De verblijftijd van het water in de Zegerplas is relatief kort, doordat het water in open verbinding staat met de boezem. In het gebied vindt geen kwel plaats, maar is juist sprake van een (zeer lichte) wegzijging. De oevers zijn steil, evenals het onderwatertalud. 8 Hoogheemraadschap van Rijnland

9 Figuur 2. Topografie Hoogheemraadschap van Rijnland 9

10 In Figuur 3 is de inrichting van de oevers gegeven. Op het zwemstand na zijn vrijwel alle oevers verhard, hetzij met stortstenen, hetzij met een damwand. Gedeeltelijk loopt direct langs de oever een fietspad. Figuur 3. Inrichting van de oevers 3.3 Gebruik en functies Het waterlichaam maakt onderdeel uit van het boezemstelsel van Hoogheemraadschap van Rijnland. Het oppervlak van de plas is van belang voor de bergingsfunctie. De plas kent de volgende recreatieve functies: - zwemwater (2 locaties) - kabelskibaan - surfen - duiken - viswaterfunctie (geen beroepsvisserij); - beperkte intensiteit van recreatievaart. Rond de plas wordt veel gefietst en gewandeld. 10 Hoogheemraadschap van Rijnland

11 4. HUIDIGE SITUATIE EN ONTWIKKELINGEN 4.1 Geplande en uitgevoerde maatregelen In Tabel 2 en Figuur 4 zijn de maatregelen gegeven die in de plannen van de eerste periode (MEP/GEP-document 2009) zijn opgenomen. In 2008 is de menger geïnstalleerd. De overige maatregelen zijn nog niet uitgevoerd, afgezien uiteraard van de uitvoering van het emissiebeheer. Tabel 2. Voorgestelde maatregelen voor de KRW, MEP/GEP-document, De nummers verwijzen naar de kaart van Figuur 4 Nr Maatregel Type maatregel Op kaart 1 Gedeeltelijke isolatie Hydrologische aanpassing 4a Aanleg natuurvriendelijke oevers Inrichtingsmaatregel 5 Aanleg oevertalud 80m 1:20 Inrichtingsmaatregel 7a Menger Effectbestrijding 7b Bestrijding drijflagen Effectbestrijding Aanvullende maatregelen/randvoorwaarden - Natuurvriendelijk onderhoud Beheer en onderhoud - Emissiemaatregelen Emissiemaatregel Figuur 4. Voorgestelde maatregelen voor de eerste planperiode van de KRW, MEP/GEPdocument, Hoogheemraadschap van Rijnland 11

12 Deze lijst met maatregelen is opgesteld op basis van een groslijst met maatregelen, waaruit eerst alle maatregelen zijn geïnventariseerd die de negatieve effecten van ingrepen op de ecologie verzachten. Vervolgens is geanalyseerd of de mogelijke maatregelen significante negatieve effecten op gebruiksfuncties hebben. Hierbij is de memo uitgangspunten significante schade van het Hoogheemraadschap van Rijnland als leidraad gebruikt. Maatregelen met een significante schade zijn vervolgens uit de lijst geschrapt. De resterende maatregelen zijn in de plannen opgenomen. 4.2 Waterkwaliteit en ecologie In Tabel 3 is de beoordeling van de biologie-ondersteunende stoffen gegeven. In de kolom Brussel 2009 zijn de gegevens weergegeven zoals die aan het begin van de eerste planperiode aan Brussel zijn aangeleverd. Dit is in 2009 gedaan maar de gegevens zijn afkomstig uit 2008 en enkele jaren daaraan voorafgaand. Verder is het resultaat van metingen uit 2009 tot en met 2012 gegeven. Het GEP is het Goed Ecologisch Potentieel, de doelstelling voor de eerste planperiode. De kleurcodering is als volgt: - groen: goed (voldoet aan GEP) - geel: matig (66-100% van het GEP) - oranje: ontoereikend (33-66% van het GEP) - rood: slecht (minder dan 33% van het GEP) Tabel 3. Beoordeling biologie-ondersteunende stoffen. * Waarde van TT-punt De stikstof- en fosforgehalten zijn hoger dan de norm. De overige stoffen voldoen (bijna) altijd wel aan de norm. In Figuur 5 is de ontwikkeling van het fosforgehalte, het gehalte chlorofyl en het doorzicht sinds 2002 weergegeven. We zien dat door de verticale menging het fosforgehalte in de zomer niet zo sterk meer daalt als daarvoor. Dit komt doordat de groei van algen door de menging door het licht beperkt wordt. Er is daardoor een overschot aan fosfor; niet alle beschikbare fosfor wordt opgenomen. Pieken in het chlorofylgehalte komen daardoor ook sinds de menging niet meer voor. Het doorzicht is gemiddeld iets toegenomen. De plas is nu redelijk helder met een gemiddeld doorzicht van ruim 2 meter. In Tabel 4 is de beoordeling van de biologische kwaliteitselementen gegeven, inclusief gegevens over de deelmaatlatten. De eenheid voor de kwaliteit van de biologische kwaliteitselementen is de Ecologische Kwaliteitsratio (EKR). Dit is een getal tussen 0 en 1, waarbij 1 voor de Referentie-situatie staat en 0 voor een (zeer) slechte kwaliteit. Voor de betekenis van Brussel 2009 en GEP en voor de kleurcodering: zie de toelichting in de tekst bij Tabel Hoogheemraadschap van Rijnland

13 Trendplot P (RO371) meetwaarden tijdreekswaarden gecensureerd Lowess trendlijn 0.2 mg/l Trendplot CHLFa (RO371) meetwaarden tijdreekswaarden gecensureerd Lowess trendlijn ug/l Trendplot ZICHT (RO371) meetwaarden tijdreekswaarden Lowess trendlijn 40 dm Figuur 5. Ontwikkeling gehalten fosfaat en chlorofyl jaar en ontwikkeling doorzicht. Grijs: meetgegevens. Donker blauw: meetgegevens bewerkt naar gelijke tijdsintervallen. Paarse stippen: aangepaste meetgegevens (bijvoorbeeld vanwege detectiegrens analysemethode). Rode lijn: lineaire (rechtlijnige) trend. Lichtblauwe lijn: geleidelijke trend over kortere periode (daarom niet altijd een rechte lijn). Hoogheemraadschap van Rijnland 13

14 Tabel 4. Beoordeling biologische kwaliteitselementen, maatlatversie Toetsingen maatlatversie 2012 Waarde (EKR) Gekoppeld aan ander waterlichaam Jaar Fytoplankton 0,93 Nee 2012 Macrofyten 0,26 Nee 2012 Macrofauna 0,44 Nee 2012 Vis 0,15 Nee 2010 Het fytoplankton en de macrofauna voldoen in 2012 aan de doelstelling; de vegetatie nog niet. De laatste gegevens van vis zijn van Toen scoorde de vis matig. Submerse vegetatie komt voor tot een diepte van 2,5 meter maar het areaal dat begroeid is met submerse vegetatie is zeer gering (constatering tijdens de visstandopname in 2010). Langs ca. 80% van de oevers komt wel riet voor, maar de breedte van de rietkraag is meestel gering. Er komen langs de zuid- en oostoever wat drijfbladplanten voor. Zie Figuur 6. Het visbestand is in 2010 bemonsterd. De gemiddelde visbiomassa op de plas bedroeg toen 24 kg/ha en deze bestond voornamelijk uit witvis kleiner dan 15 cm. Er zijn weinig grote vissen (> 30 cm). Er zijn weinig snoek en snoekbaars waargenomen. Het viswatertype is Blankvoorn-brasem. Door de geringe hoeveelheid vegetatie biedt de plas weinig schuilmogelijkheden. Het troebele Aarkanaal bevat veel meer voedsel en biedt voor veel vissen betere mogelijkheden als foerageer- en leefgebied dan de Zegerplas. De Zegerplas staat in open verbinding met het Aarkanaal en vissen kunnen gemakkelijk naar het kanaal migreren om te fourageren. De verwachting is ook dat in de winterperiode grote concentraties vis op de plas aanwezig zijn om te overwinteren. Daarom kunnen grote wisselingen in de visbiomassa van de plas waargenomen worden 3. 3 C Rutjes, S. Moedt & E. van der Pouw Kraan (2010). KRW monitoring vissen Grondmij. In opdracht van Hoogheemraadschap van Rijnland. 14 Hoogheemraadschap van Rijnland

15 Figuur 6. Hoeveelheid oeverplanten en drijfbladplanten in breedte van de groeivorm. De bacteriologische kwaliteit van het zwemwater bij het zwemstrand was in de periode steeds goed, en bij de zwemsteiger aanvaardbaar. De kwaliteit aanvaardbaar bij het zwemstrand houdt verband met de ondiepte ter plekke en de slechte verversing. Het zwemwater bij het zwemstrand is met een dam van het meer afgescheiden. De bronnen van de verontreinig zijn zwemmers (alleen op drukke dagen van belang) en in geringe mate watervogels 4. Het effluent van de AWZI is geen bron, omdat het effluent niet op de Zegerplas loost. In 1993 is de effluentleiding verlegd van de Kromme Aar naar de Oude Rijn 5. Tot in 2007 was er ieder jaar wel sprake van blauwalgenbloei op de Zegerplas, waardoor regelmatig een negatief zwemadvies of een zwemverbod werd afgegeven. Sinds de verticale menging in 2008 zijn de problemen met blauwalgen opgelost. 4 J Lekkerkerk & S Haverkamp (2008). Zwemwaterprofiel Zegerplas. TAUW. In opdracht van Hoogheemraadschap van Rijnland. 5 ARCADIS Heidemij Advies (1999). Integrale aanpak Zegerplas. In opdracht van Provincie Zuid- Holland. Hoogheemraadschap van Rijnland 15

16 5. DIAGNOSE Om te komen tot een pakket van maatregelen waarmee de ecologische kwaliteit van de Zegerplas verbeterd kan worden, heeft het Hoogheemraadschap een analyse van het watersysteem uitgevoerd. Dat is gedaan aan de hand van ecologische sleutelfactoren (ESF s). Dit zijn factoren die bepalend zijn voor de ecologische kwaliteit van het water. Er zijn in totaal negen ESF s, ingedeeld in drie Diagnoses (groepen): Diagnose 1: voedselrijkdom - ESF1: externe belasting met fosfor - ESF2: lichtklimaat - ESF3: bodem en interne belasting met fosfor Diagnose 2: overige ecologische factoren - ESF4: habitat - ESF5: verspreiding - ESF6: verwijdering - ESF7: organische belasting - ESF8: toxiciteit Diagnose 3: sociale aspecten - ESF9: belevingswaarde en gebruiksfuncties De sleutelfactoren zijn ecologische knelpunten: het zijn factoren die de ontwikkeling van een gezond ecosysteem in de weg staan. Er is pas een ecologische verbetering te verwachten als de sleutelfactor op orde is. Maatregelen die een sleutelfactor maar voor de helft verbeteren, hebben in de meeste gevallen weinig zin. Bovendien is het zo dat de sleutelfactoren bewust in een bepaalde volgorde zijn gezet. Ze kennen een hiërarchische opbouw. Het heeft daarom meestal ook weinig zin om maatregelen voor een bepaalde sleutelfactor te nemen als niet alle bovenliggende sleutelfactoren op orde zijn. 16 Hoogheemraadschap van Rijnland

17 5.1 Diagnose 1. Voedselrijkdom Diagnose 1 gaat over de mate van voedselrijkdom van het water. Deze factor is in belangrijke mate bepalend voor de groei van algen, de helderheid en de groei van ondergedoken waterplanten. Direct of indirect (via algen en waterplanten) heeft de voedselrijkdom ook invloed op macrofauna en vis. De voedselrijkdom is dus een belangrijke factor voor de ecologische kwaliteit van het water ESF 1 Externe belasting met fosfor Analyse Voor 2011 is met het model SOBEK de uitwisseling tussen de Zegerplas en de Rijnlandse boezem berekend. De balans is vervolgens gecalibreerd op basis van chloride. Het grootste deel van het inkomende water bestaat uit uitwisseling met de boezem (91%). Andere posten zijn neerslag (2%) en gemaal Polder Ridderveld en de Bijlen 6 (7%). Op basis van de waterbalans en fosforconcentraties in de aanvoerende posten is de fosforbelasting berekend. Deze is gegeven in Figuur 7. Hierin zijn ook de kritische 6 Bedoeld wordt het gemaal langs de Edelsteensingel. Hoogheemraadschap van Rijnland 17

18 belastingen weergegeven. Hierbij moeten we de kanttekening plaatsen dat deze normen gebaseerd zijn op voedselarme systemen die we in het beheergebied van Hoogheemraadschap van Rijnland vrijwel zeker nooit zullen krijgen. Er wordt bijvoorbeeld gerekend met fosforconcentraties van 0,01 en 0,02 mgp/l (voor berekening van respectievelijk de toelaatbare en de overmatige belasting). In Broekvelden Vettenbroek, een van onze beste diepe plassen die aan onze doelstelling voldoet, is de fosforconcentratie ongeveer 0,04 mgp/l. Ondanks deze nuancering is de huidige belasting met fosfor veel te hoog. Door de verticale menging zijn de problemen met blauwalgen wel opgelost. We merken hierbij wel op dat het Hoogheemraadschap van Rijnland verticale menging niet als een duurzame oplossing van het probleem beschouwt. Stoppen met de menging zou echter nu voor grote kwaliteitsproblemen zorgen boezem gemaal Figuur 7. Huidige fosforbelasting in g/m 2 /dag door verschillende bronnen. De rode en de groene lijn geven de kritische zone van de belasting. Lager dan de groene lijn (toelaatbare belasting) is goed, hoger dan de rode lijn (overmatige belasting) is niet goed. 18 Hoogheemraadschap van Rijnland

19 Maatregelen Maatregel 1. Hydrologisch isoleren van de boezem. De mogelijkheden en de effecten van hydrologische isolatie zijn in 2009 door de Grontmij 7 onderzocht. Ook hebben we zelf nog aan deze maatregel gerekend 8. In de studie van de Grontmij is het effect van isolatie beoordeeld op basis van fosforconcentraties. In onze eigen systeemanalyse hebben we gekeken naar fosforbelasting. Uit de studie van de Grontmij volgt dat hydrologische isolatie tot een zeer duidelijke verbetering van de waterkwaliteit leidt. Het fosforgehalte daalt tot ca. 0,03 mgp/l (zie Figuur 8), wat overeen komt met de doelstelling (het Goed Ecologisch Potentieel) van de plas. Hierbij is uitgegaan van een gestratificeerde situatie, waarbij bezinking van deeltjes plaats vindt. Dit is dus de situatie zonder verticale menging. Het versmallen van de verbinding met het Aarkanaal zonder afsluiting van de Kromme Aar blijkt weinig effect te hebben. De uitwisseling tussen het Aarkanaal en de Zegerplas blijken grotendeels gestuurd te worden door peilvariaties in de Oude Rijn. 7 M. Maessen, Effecten hydrologische isolatie van de diepe plassen Vlietland en Zegerplas. Grontmij. In opdracht van Hoogheemraadschap van Rijnland. 8 B. Ernst, 2013 (concept). Watersysteemanalyse Zegerplas. Hoogheemraadschap van Rijnland. Hoogheemraadschap van Rijnland 19

20 0.3 huidige situatie afsluiting Kromme Aar 0.25 Fosfaat (mg P/l) Figuur 8. Huidige gemeten fosforconcentraties en berekende fosforconcentraties bij afsluiting van de Kromme Aar. Bron: Grontmij, Uit onze eigen systeem analyse kan het volgende geconcludeerd worden. Door het hydrologisch isoleren van de plas blijft alleen gemaal Ridderveld/Bijlen als bron van fosfor over. Door de hydrologische isolatie wordt de verblijftijd groter. Hierdoor gaan ook de kritische grenzen van de fosforbelasting naar beneden. Het resultaat van de situatie bij hydrologische isolatie is weergegeven in Figuur gemaal Figuur 9. Fosforbelasting bij hydrologische isolatie van de boezem. Belasting in mgp/m 2 /jaar De fosforbelasting door uitgemalen water via gemaal Polder Ridderveld en de Bijlen overschrijdt nu de kritische belasting, maar de overschrijding is niet heel groot. Gezien de eerder gemaakte opmerking over de strengheid van de kritische belasting, komen we met deze maatregel toch in de buurt van het op orde krijgen van de fosforbelasting. Beide studies laten dus zien dat hydrologische isolatie een goede maatregel is om de voedselrijkdom op orde te krijgen. 20 Hoogheemraadschap van Rijnland

21 Maatregel 2. Gemaal Ridderveld zuiveren van fosfaat. De belasting door het gemaal is thans een kleine post in de totale fosforbelasting, maar als de uitwisseling met de boezem beperkt wordt, wordt de belasting van het gemaal wel een relatief belangrijke post. Een mogelijkheid om de belasting verder terug te dringen is het fosfaat uit het uitgeslagen gemaalwater te verwijderen. Maatregel 2 moet dus als aanvullende maatregel op maatregel 1 beschouwd worden. We hebben ook nog bekeken of het mogelijk is het water van gemaal Ridderveld en de Bijlen via de effluentleiding af te voeren naar de Oude Rijn. Het gemaal ligt dicht bij het begin van de effluentleiding, zodat een koppeling niet al te ingewikkeld moet zijn (zie Figuur 10). Daarmee zou de belasting van het gemaal op de Zegerplas geheel verdwijnen. We hebben onderzocht of deze maatregel technisch mogelijk is. Indien er een extra pomp geplaatst wordt, blijkt deze maatregel inderdaad mogelijk. Figuur 10. Afvalwatertransportleidingen en gemalen rond de Zegerplas ESF2. Lichtklimaat Voor de kieming van waterplanten is het nodig dat tenminste 4% van het licht doordringt op de bodem. De mate van lichtdoordringen kan bepaald worden via extinctiemetingen. Analyse Volgens ons streefbeeld willen we 15% bedekking met submerse vegetatie. Dit betekent dat 15% van de bodem ondiep genoeg moet zijn om de groei van ondergedoken waterplanten mogelijk te maken. Wat ondiep betekent, hangt af van de helderheid van het water en de diepte waarop nog voldoende licht doordringt voor de kieming van waterplanten. Deze diepte noemen we de Z-waarde. Deze waarde kan berekend worden uit gemeten extincties. Er worden metingen gebruikt uit het tweede kwartaal, omdat dat de periode is waarin waterplanten kiemen. Het resultaat van deze berekeningen is gegeven in Tabel 5. Tabel 5. Berekende Z-waarden op basis van extinctiemetingen in het tweede kwartaal. Jaar Z-waarde (m) op basis van extinctie in tweede kwartaal Gemiddelde , ,3 3,65 Hoogheemraadschap van Rijnland 21

22 2008 3, , , , ,9 4,06 De Z-waarde is na de introductie van de menginstallatie (2008) licht toegenomen. Op basis van deze Z-waarde (4,06 meter) en de diepteverdeling van de plas (zie Tabel 6), kan berekend worden hoe groot het areaal is waar voldoende licht aanwezig is voor de kieming van waterplanten. Dit areaal bedraagt bijna 13% 9. Dit komt dus bijna overeen met ons streefbeeld. Als de helderheid toeneemt, kan licht in diepe plassen vaak tot 10 á 12 meter doordringen. In dat geval kan ruim 25% van de bodem begroeid raken met waterplanten. Tabel 6. Diepteverdeling Zegerplas. Bron: Brouwer Civiele- en Cultuurtechniek, In opdracht van Hoogheemraadschap van Rijnland Diepte traject (m) Oppervlakte (ha) Percentage Cumulatief 0 tot 2,5 6 9% 9% 2,5 tot 7,5 9 12% 21% 7,5 tot % 26% 10 tot % 39% 15 tot % 51% 20 tot % 62% 25 tot % 91% meer dan % 100% Maatregelen Geconcludeerd wordt dat het lichtklimaat in combinatie met het diepteprofiel geen reële belemmering vormt voor de groei van waterplanten. Dit geldt wel voor de situatie met verticale menging. Er zijn op dit moment geen maatregelen nodig ESF3. Bodem en interne belasting met fosfor Analyse Netto is er retentie van fosfor in de plas. Dit leiden we af uit de vergelijking van het fosforgehalte in de plas en die in het Aarkanaal. Zie Tabel 7. Er is dus geen nalevering van fosfor uit de bodem te verwachten. Er is netto wegzijging. Daarom is ook geen aanvoer van fosfor via het grondwater te verwachten. Tabel 7. Fosforgehalten in de Zegerplas en het Aarkanaal (bij menging) Zegerplas 0,13 mgp/l 0,15 mgp/l Aarkanaal 0,27 mgp/l 0,28 mgp/l Maatregelen Er zijn geen maatregelen nodig. 9 Berekend als: 9% + (1,5/5)*12% = 12,6% 22 Hoogheemraadschap van Rijnland

23 5.1.4 Samenvatting Diagnose 1. Diagnose 1 is in Figuur 11 samengevat. Figuur 11. Overzicht Diagnose 1. Hoogheemraadschap van Rijnland 23

24 5.2 Diagnose 2: Overige ecologische factoren Bij deze diagnose gaan we ervan uit dat de interne en externe belasting met nutriënten en het lichtklimaat op orde zijn. Er wordt nu gekeken of andere factoren die nodig zijn voor een waardevol ecosystem, op orde zijn, zoals de geschiktheid van het habitat, de mogelijkheden voor planten en dieren om zich te vestigen en de afwezigheid van factoren die plantengroei kunnen belemmeren. Dan nadruk ligt op water- en oeverplanten, maar ook macrofauna en vis spelen een rol in deze Diagnose. In totaal zijn er vijf sleutelfactoren (genummerd 4 t/m 8) Ecologische Sleutelfactor 4. Habitatgeschiktheid. Bij deze sleutelfactor wordt gekeken of het habitat geschikt is voor de vestiging van diverse soorten planten en dieren. Analyse In paragraaf 3.2 hebben we geconstateerd dat de oevers grotendeel verhard zijn, hetzij met stortstenen, hetzij als kade. De begroeiing van de oevers met emerse planten en drijfbladeren is daarom niet erg hoog. Desondanks is langs een groot deel van de oever een rietkraag aanwezig, al is dit vaak wel een smalle (zie Figuur 3, pagina 10). De situatie is dus niet zoals we die in een optimale situatie voor ogen hebben, maar komt daar al wel bij in de buurt. Maatregelen Veel mogelijkheden om de oevers te verbeteren zijn er niet. Het aanleggen van ondiepe zones door grond in het water aan te brengen is lastig. De mogelijkheden daarvoor zijn in 2009 onderzocht, waarbij ook de combinatie met verstevigingen via een damwand en geoelementen is onderzocht 10. Met het aanleggen van een ondiepe zone wordt momenteel een pilotproject in de Meeslouwerplas uitgevoerd. De aanvoer van grond blijkt bij dit project tegen te vallen. Ook was uitgegaan van gratis aanlevering van grond, en dat bleek achteraf niet haalbaar. We verwachten dat we bij de Zegerplas tegen vergelijkbare problemen aan gaan lopen. We hadden de aanleg van een ondiepe zone (in afwachting van de pilot met Meeslouwerplas) doorgeschoven naar de tweede planperiode. We stellen nu voor om de maatregel definitief te schrappen. De argumenten daarvoor zijn dus de beperkte beschikbaarheid van grond en de hoge kosten. Vanwege aangrenzende functies is ook de aanleg van natuurvriendelijke oevers (het land op) lastig 11. De gemeente is echter op dit moment bezig met het maken van plannen voor het opwaarderen van het gebied rondom de Zegerplas. Hierbij wordt onder andere gedacht aan de aanleg van natuurvriendelijke oevers en een ecologisch hoogwaardige inrichting van de inham nabij de a.w.z.i. De plannen van de gemeente zouden een bijdrage kunnen leveren aan het behalen van de KRW-doelen. Hier liggen dus mogelijkheden voor synergie die het nader bekijken waard zijn. Daarnaast willen we zoveel mogelijk behouden van de reeds aanwezige natuurvriendelijke oevers door goed beheer en onderhoud. Voor heel Rijnland zijn we bezig met het opstellen van een beheer en onderhoudsplan, hierin zal deze maatregel verder worden gespecificeerd. 10 R. Lohmann, Aanleg van stabiele taluds en alternatieven in diepe plassen, fase 2. Zegerplas. Witteveen+Bos. In opdracht van Hoogheemraadschap van Rijnland en Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard. 11 ARCADIS Heidemij Advies, Integrale aanpak Zegerplas. In opdracht van Provincie Zuid- Holland. 24 Hoogheemraadschap van Rijnland

25 5.2.2 Ecologische Sleutelfactor 5. Verspreiding Bij deze sleutelfactor gaat het erom of planten, maar ook dieren, zich na verbetering van de situatie ook kunnen vestigen. Is er van waterplanten bijvoorbeeld een zaadbank aanwezig? Zijn er andere waterplanten op voldoende afstand zodat ze de wateren kunnen koloniseren. Deze laatste vraag geldt ook voor dieren. Analyse De plas staat in open verbinding met de boezem. Met name het Aarkanaal vormt een geschikt habitat als fourageer- en schuilplaats (zie opmerking in paragraaf 4.2). Een geschikt habitat voor de paai (ondiepe, zachte vegetatie) is echter niet in de directe omgeving beschikbaar. De polder Ridderveld en de Bijlen en de Coupé polder hebben we op basis van enkele factoren (zoals hoeveelheid oppervlaktewater, verschil in peilhoogte ten opzichte van de plas) als matig geschikt beoordeeld om met de plas te verbinden. We vinden dat het paaihabitat in de plas en eventueel in aangrenzende delen van de boezem gevonden moet worden. Als we de oorzaak van het achterwege blijven van de plantengroei weten (zie onderzoek bij conclusies, paragraaf 5.2.6), kunnen we wellicht gerichtere maatregelen formuleren. Maatregelen We stellen geen maatregelen voor de ecologische sleutelfactor Verspreiding voor Ecologische Sleutelfactor 6. Verwijdering Bij deze sleutelfactor gaat het om de aanwezigheid van factoren die waterplanten verwijderen, zoals maaien, scheepvaart en vraat door watervogels of kreeften. Analyse Er wordt niet gemaaid. Scheepvaart vormt geen probleem voor waterplanten omdat de waterdiepte groot is. Alleen dicht langs de kant zou schroefwater een probleem kunnen vormen, maar we nemen aan dat er dicht langs de oever weinig gevaren wordt. Voor zover bekend vormen vogels en kreeften ook geen probleem. Maatregelen Geen maatregelen nodig Ecologische Sleutelfactor 7. Organische belasting Mogelijke bronnen van organische belasting zijn o.a.: afvalwaterketen (overstortingen, effluentlozingen), mestgebruik (afspoeling, meemesten van sloten) of grote groepen dieren (vogelkolonies). Organische belasting leidt tot afname van het zuurstofgehalte. Vooral dieren (vissen, maar ook macrofauna) kunnen hier nadeel van ondervinden. Analyse Er zijn geen bronnen bekend. Het zuurstofgehalte is geen probleem, zeker zolang de plas gemengd wordt met een luchtmenginstallatie. Maatregelen Geen maatregelen nodig. Hoogheemraadschap van Rijnland 25

26 5.2.5 Ecologische Sleutelfactor 8. Toxiciteit Bij toxiciteit gaat het om milieuvreemde stoffen of stoffen die van nature in zeer lage concentraties voorkomen en die een toxisch (giftig) effect op planten en/of dieren kunnen hebben. Voor de KRW is een lijst van toxische stoffen (Prioritaire stoffen en Overige relevante stoffen) en het Hoogheemraadschap meet deze stoffen op enkele hoofdmeetpunten. Stoffen die de norm overschrijden worden in een ander meetprogramma met een hogere meetdichtheid en een hogere meetfrequentie opgenomen. Analyse Koper en ammoniak overschrijden de norm. Dit komt bij meer waterlichamen in het beheergebied van Hoogheemraadschap Rijnland voor, ook in andere delen van de boezem. Bij de beoordeling spelen echter de volgende aspecten ook een rol: - Bij de norm voor koper is geen rekening gehouden met de biologische beschikbaarheid. - De beoordeling van ammoniak is gebaseerd op het ammoniumgehalte en de zuurgraad. We denken dat de slechte kwaliteit samenhangt met de hoge ph-waarde. In hoeverre de slechte beoordeling ook ecologisch relavant is, is onbekend. Beide aspecten moeten we eerst nader onderzoeken voordat we maatregelen kunnen formuleren. Ook mogelijke bronnen moeten we eerst beter in beeld krijgen. Maatregelen We gaan de aard, de omvang en de oorzaak van de overschrijding van de normen voor koper en ammonium onderzoeken Samenvatting Diagnose 2. De meeste stuurfactoren van diagnose 2 zijn op orde. Op basis van de stuurfactoren zou er geen belemmering zijn voor de groei van ondergedoken waterplanten. Het is daarom vreemd dat ondergedoken waterplanten niet of nauwelijks tot ontwikkeling komen. We zien dit ook terug in de visgemeenschap. De visbiomassa is laag (24 kg/ha) maar is niet van het viswatertype dat we in ons streefbeeld voor ogen hebben. Het huidige vistype is Blankvoornbrasem, maar we streven naar de overgang van dit type naar het Baars-blankvoorn type. De geringe hoeveelheid emerse en ondergedoken vegetatie bieden weinig schuilgelegenheden waardoor plantminnende vissen vrijwel ontbreken. Het achterwege blijven van de groei van ondergedoken waterplanten, ondanks dat de relevante stuurfactoren op orde zijn, komt in meer plassen voor. We gaan in drie Noord- Hollandse plassen onderzoeken wat de mogelijke oorzaak is. Het resultaat van dat onderzoek kunnen we hopelijk ook gebruiken voor de Zegerplas. We noemen dit onderzoek daarom ook als maatregel voor de Zegerplas, hoewel het onderzoek dus feitelijk niet in de Zegerplas plaats vindt. De stuurfactoren, de maatregelen en de ecologische effecten zijn in het schema van Figuur 12 samengevat. 26 Hoogheemraadschap van Rijnland

27 Figuur 12. Samenvatting Diagnose Diagnose 3. Beleving Bij deze diagnose gaat het om de belevingswaarde van het water. Hierbij kan gedacht worden aan gebruiksfuncties zoals varen, vissen en zwemmen. Dit aspect hebben we nog niet nader uitgewerkt. Op dit moment worden nog geen maatregelen voor de sleutelfactor Beleving voorgesteld. Hoogheemraadschap van Rijnland 27

28 6. PLAN VOOR DE TWEEDE KRW-BELEIDSPERIODE 6.1 Maatregelen Uit de diagnose (hoofdstuk 5) komen de volgende maatregelen naar voren: - Een alternatief voor het verticaal mengen is hydrologische isolatie van de plas in combinatie met gemaal Ridderveld afkoppelen of zuiveren van fosfor. - We gaan de oorzaak van het achterblijven van plantengroei ondanks het gunstige lichtklimaat onderzoeken. - We gaan de oorzaak van het overschrijden van de norm van ammonium onderzoeken. 6.2 Fasering In de eerste planperiode hebben we al één maatregel uitgevoerd: het verticaal mengen. We merken hierbij wel op dat het Hoogheemraadschap verticaal mengen niet als duurzame en permanente oplossing ziet. We blijven daarom zoeken naar alternatieven. De maatregelen hydrologische isolatie en afkoppelen of zuiveren van gemaal Ridderveld plannen we voor de tweede KRW-periode. Ook het meeliften met de plannen van de gemeente voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers plannen we voor de tweede KRWperiode. Voor verdere maatregelen is eerst onderzoek nodig: - oorzaak overschrijding norm van ammonium en koper - oorzaak achterwege blijven plantengroei Dit onderzoek willen we nog tijdens de eerste KRW-periode (dus uiterlijk 2015) uitvoeren. De fasering ziet er dan als volgt uit (zie Tabel 8): Tabel 8. Fasering maatregelen Maatregel Verticaal mengen Oorzaak overschrijding norm NH3 en Cu onderzoeken Oorzaak achterblijven plantengroei onderzoeken Hydrologisch isoleren Gemaal Ridderveld zuiveren of afkoppelen Meeliften plannen gemeente, aanleg NVO s KRW Gerealiseerd Uitvoeren Uitvoeren KRW Uitvoeren Uitvoeren Uitvoeren KRW Hoogheemraadschap van Rijnland

29 6.3 Afleiding ecologische doelstellingen In de eerste KRW-planvorming zijn doelstellingen vastgesteld (GEP KRW1) op basis van de gegevens, informatie en kennis die we toen hadden. Voor de tweede KRW-planvorming passen we een correctie van de doelen toe. De redenen zijn: - In sommige gevallen: een andere begrenzingen van waterlichamen en/of een ander watertype; - Nieuwe landelijke maatlatten en wijze van meten, toetsen en beoordelen; - Nieuwe (recentere) meetgegevens; - Heroverweging van maatregelen op basis van toegenomen kennis en ervaring. Voor nadere toelichting: zie het Achtergronddocument. In Tabel 9 staan de doelstellingen zoals die in de eerste KRW-planvorming geformuleerd waren (GEP KRW1) en de gecorrigeerde doelen (GEP KRW2). Ook de huidige situatie is weergegeven. Tabel 9. Huidige situatie en doelstellingen uit de eerste en tweede KRW-planperiode De gegevens zijn ook grafisch gepresenteerd (Figuur 13). De gecorrigeerde doelen zijn als gekleurde staafdiagrammen weergegeven, waarbij vier klassen worden onderscheiden: - goed (groen); de onderkant van deze klasse is het GEP voor KRW2); - matig (geel) - ontoereikend (oranje) - slecht (rood). De zwarte arcering van de kleuren is (volgens voorschrift in de KRW) toegepast omdat het om een kunstmatig waterlichaam gaat. Het GEP uit KRW1 is als een groen lijntje weergegeven. De huidige situatie (meest recente gegevens als een zwart lijntje. Hoogheemraadschap van Rijnland 29

30 Zegerplas 1,0 0,9 EKR 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 Goed (KRW2) Matig Ontoereikend Slecht GEP KRW1 Huidige situatie 0,1 0,0 Fytoplankton Macrofyten Macrofauna Vis Figuur 13. Ecologische doelstellingen uit de eerste en tweede KRW-planperiode en de huidige situatie. De motivatie voor de doelafleiding is als laatste onderdeel in deze paragraaf in tabelvorm verwoord (Tabel 10). Tabel 10. Motivatie afleiding ecologische doelen tweede KRW-planperiode 30 Hoogheemraadschap van Rijnland

31 7. SAMENVATTING MAATREGELEN KRW2/3 In onderstaande tabel zijn de maatregelen en de omvang van de maatregelen samengevat. Maatregel Hydrologisch isoleren Gemaal Ridderveld zuiveren van fosfor Gemaal Ridderveld/de Bijlen afvoeren via effluentleiding met extra pomp Aanleg natuurvriendelijke oevers. Meeliften met plannen gemeente Beheer en onderhoud natuurvriendelijke oevers Onderzoek naar oorzaak achterblijven plantengroei ondanks gunstig lichtklimaat Onderzoek naar oorzaak overschrijding norm ammonium Omvang 2 stuks 1 stuk 1 stuk pm pm 1 stuk 1 stuk De maatregelen zijn tevens op kosten gezet. Dit is gebeurd op basis van de SSK-methodiek (Standaardsystematiek voor Kostenramingen); deterministisch op basis van onderbouwde kentallen. Enkele maatregelen blijken disproportioneel duur te worden. De maatregelen en kosten dienen als input voor het bestuur om keuzen te maken ten aanzien van de uit te voeren maatregelen. Hoogheemraadschap van Rijnland 31

32 BIJLAGE 1. SAMENVATTING GEBIEDSPROCES In oktober 2013 is gesproken met gemeente Alphen aan den Rijn over KRW-lichaam Zegerplas. De belangrijkste gemaakte opmerkingen en reacties daarop zijn: De gemeente is op dit moment bezig met het maken van plannen voor het opwaarderen van het gebied rondom de Zegerplas. Hierbij wordt onder andere gedacht aan de aanleg van natuurvriendelijke oevers en een ecologisch hoogwaardige inrichting van de inham nabij de a.w.z.i. aan de westzijde van de plas. Deze plannen van de gemeente zouden een bijdrage kunnen leveren aan het behalen van de KRW-doelen. Hier liggen dus mogelijkheden voor synergie die het nader bekijken waard zijn. De gemeente Alphen aan den Rijn wil Rijnland graag betrekken bij de verdere uitwerking van de plannen. Aan de hand van deze reactie wil Rijnland de mogelijkheden onderzoeken om mee te liften met de plannen van de gemeente ten aanzien van de realisatie van natuurvriendelijke oevers. 32 Hoogheemraadschap van Rijnland