De wereld van Ad Latjes geschreven door Ad Latjes in 1990 en gepubliceerd in Juli 1990

Transcriptie

1 Page 1 of 99 U bent hier: Travel Home Page > Ad Latjes Home > Autobiografie Ad Latjes 1990 Voor de versie van dit boek ZONDER fotoos: Klik hier (175 Kb) Foto vergroten? Klik onder de foto op uw beeldschermresolutie! English translation - Beta version - Please CLICK HERE Belangrijke mededeling van Ad Latjes omtrent onderstaand boek Onderstaande tekst is in de eerste helft van 1990 door mij geschreven, in Juli 1990 in boekvorm gepubliceerd, en in Juni 2003 ONGEWIJZIGD op het Internet gezet, alhoewel ik achteraf bepaalde dingen anders of misschien zelfs niet zou hebben opgeschreven Dit betekent ook dat bepaalde hieronder genoemde personen een andere functie hebben, bij 'n ander bedrijf werkzaam zijn of zelfs niet meer onder ons zijn. Ik heb de tekst bewust ongewijzigd gelaten omdat deze tekst ook 'n document is geworden van de tijd waarin het is geschreven, vlak na de val van de Berlijnse muur, en tijdens de opkomst van nieuwe technologieen Hieronder zult u tevergeefs zoeken naar mijn huidige vrouw Margaret, simpelweg omdat ik haar pas leerde kennen in Maart 1991 Ik wens u veel leesplezier en ik hoop dat u af en toe 'n glimlach niet zult kunnen onderdrukken Costa Rica, Juni 2003 De wereld van Ad Latjes geschreven door Ad Latjes in 1990 en gepubliceerd in Juli 1990 INHOUDSOPGAVE 1. De geschiedenis Wie is Ad Latjes 3. De opmars van nieuwe technologieen 4. Opinies 5. European Travel Network 6. Reisindrukken Dit boek is opgedragen aan... Voorwoord DE GESCHIEDENIS Een onverwacht begin Harde leerschool A.Peefa Ijscoboer Ticketboer bij toeval Luilekkerland Gideonsbende Zondebok Het einde van een jongensdroom Fout Paradox Dorpsroddel Twee keer door de mangel De wraak van een machtsmonopolist

2 Page 2 of 99 Poets Job Van marktlijder tot marktleider Accra Netwerk Betrekkelijkheid WIE IS AD LATJES? Vriend en vijand geven hun mening Klant (m) Klant (v) Moeder Latjes C.G.Hundepool KLM-woordvoerster Ronald Raadsheer Broer drs.peter Latjes Amerikaanse klant (v) Buurman Blokker Buurvrouw van de Joegoslavische bank Advocate Sandra Boot Vriend-in-nood Ruud Storm Supervisor Bianca (22) Medewerkster Linda (21) DE OPMARS VAN NIEUWE TECHNOLOGIEEN Introductie Freak Viditel Radio- en TV-piraat Teletekst Sprekende en luisterende computers Gratis telefoonnummerse Fax Eurosport teletekst pagina 169 OPINIES Vrouwelijk personeel Publiciteit, reklame en marketing Credit cards Nederlandse faillisementswet EUROPEAN TRAVEL NETWORK (ETN) Introductie Fuhrer Driemaal is scheepsrecht REISINDRUKKEN Greyhound 1971 Israel 1975 Martinair 1989 Thailand en China 1987

3 Page 3 of 99 Berlijn 1990 De Verenigde Staten van Amerika Zuid Amerika 1988 Kenya 1975 Egypte 1973 Midden Oosten 1972 Rond de Wereld 'n Rondje op de kermis Dit boek is opgedragen aan... Dit boek draag ik op aan mijn moeder en aan Ruud Storm, zonder wie Reisburo Ad Latjes en Malibu Travel nooit hadden bestaan, aan Clasien, Nicole, Lilian en Henriette, met wie ik lief en leed heb mogen delen, aan Agnes, Annemarie, Annemiek, Annet, Bianca, Birgit, Danielle, Edith, Ellen, Evelien, Gaby, Hannie, Hedy, Ilonka, Jessica, Karin, Kathleen, Liesbeth, Linda, Marian, Marijke, Maud, Maya, Mirelle, Nancy, Neeltje, Nicoline, Patricia, Petra, Rianne, Saskia en Wanda, die in de loop der jaren bij mij gewerkt hebben, en die ik heb zien opbloeien van little ladies tot jonge, zelfbewuste vrouwen. Vrouwen die zich altijd honderd procent hebben ingezet voor de zaak, en zonder wie ik nooit zover gekomen was. en aan allen die zonder vernoemd te worden toch weten dat ze me erg na aan het hart liggen. Dit boek is in 1990 in een dag gezet, opgemaakt, ingedeeld en drukklaar voorbereid op de modernste computers van het Electronic Publishing System van Reklamestudio Ron Koreman in Best, telefoon Alles in dit boek mag vermenigvuldigd worden zonder voorafgaande toestemming van de uitgever Malibu Travel, European Travel Network en Ad Latjes zijn wettig gedeponeerde handelsmerken. Voorwoord Mijn naam is A.A.J. Latjes. Vermoedelijk kent u mij beter als Ad Latjes. Sommigen uwer menen mij zelfs zo best te kennen dat ze me geen goed woord gunnen. Nu heb ik natuurlijk zelf niet weinig bijgedragen tot mijn eigen reputatie, maar de ruineuze rol die een aantal externe factoren in dat verband heeft gespeeld mag ook niet worden onderschat. Wat is er precies gebeurd? Hoe diep was de put? Wie hebben me erin en wie hebben me eruit geholpen? Waar ben ik nu? Al tijden loop ik met het idee rond daar eens een boekje over open te doen. Ten eerste om de gedupeerde clienten inzicht te geven in de problemen waarvan zij in 1981 het slachtoffer werden. Verder om mij tegen mijn vijanden te verweren en tenslotte om mijn vrienden te eren. Maar ik had het altijd te druk. Ineens, zoals zoveel dingen op een mysterieuze manier ineens gebeuren, was het moment echter

4 Page 4 of 99 rijp achter de computer te kruipen en dit verslag te schrijven. Het is het persoonlijke verhaal geworden van een reeks turbulente voorvallen, gelardeerd met reisimpressies, notities over het gebruik van geavanceerde technieken bij het moderne zakendoen en mijn opvattingen over internationale samenwerking, personeelskeuze en publiciteit. Een bevriend journalist heeft bovendien een flink aantal omstanders naar hun mening over Ad Latjes gevraagd, zodat u het ook eens van een ander hoort. Aldus heeft mijn lang gekoesterd verlangen rekening en verantwoording af te leggen alsnog vorm gekregen. Ik bied u, lezer, dit boekje in alle eerlijkheid aan, hopende dat het onze wederzijdse verstandhouding zal verdiepen en verrijken. Amsterdam, juli Een onverwacht begin Juni heb ik altijd al de mooiste maand van het jaar gevonden. De lente heeft haar jaarlijkse fusie met de zomer voltooid en de reis naar de zon kan beginnen. Maar die junidag in 1968 was de mooiste die ik in mijn toen nog maar achttienjarige leven had meegemaakt. Ik had gewonnen en ik zal vertellen van wie en van wat. Ik vermoedde wel dat ik was geslaagd voor het hbs b-eindexamen, maar ik voelde toch een vage, niet onaangename tinteling van onrust toen ik op die warme, jubelende junidag met mijn ouders in de aula van Saint Louis te Oudenbosch op de uitslag wachtte. Het pakte beter uit dan ik had gehoopt. Na de kakofonie van nerveuze stemmen en de daarop volgende plechtige rust van de diploma-uitreiking bleek dat ik een redelijke cijferlijst bij elkaar had gesprokkeld en dat ik voor wiskunde, natuurkunde en scheikunde tot mijn eigen verbazing zelfs 9, 8, 8 had weten te scoren. Ik kon niet voorkomen dat mijn moeder me trots op allebei mijn wangen zoende. Mijn vader gaf me een stoere hand en zei, zijn blijdschap zo goed mogelijk verbergend:,,ze hebben je nu wel geadviseerd in Tilburg economie te gaan studeren, maar zou je toch niet liever naar de TH in Eindhoven gaan, met zulke mooie cijfers voor de exacte vakken? Hij doelde op een test die ik kort daarvoor had afgelegd en waaruit was gebleken dat economie me beter af zou gaan dan een ingenieursstudie. Ik had het best gevonden. Als geboren Leeuw in het jaar van de Tijger leek het me leuker lui te leven in T. dan moe te worden in E. Het zou inderdaad vrij gemakkelijk blijken in het begin. Tot het kandidaatsexamen economie heb ik eigenlijk nooit iets hoeven te doen. Een jaar na mijn geboorte zag het er absoluut niet naar uit dat ik nog eens een gemakkelijk studerend ventje zou worden. We woonden in Amsterdam-noord, waar mijn vader bij de PTT werkte, toen ik op een uitzonderlijk warme, bijna tropische dag tegen de pokken werd ingeent. Nu doen ze dat niet meer, want een op de zoveel duizend kinderen kan aan die combinatie van prik en hitte een hersenbeschadiging overhouden. Helaas deden ze dat toen nog wel en een van die ongelukskinderen was ik. Ik heb twee keer kantje boord gelegen en zelfs, naar goed rooms-katholiek gebruik, voortijdig het Vormsel toegediend gekregen. Ik heb het gehaald, maar wel hield ik aan die pokkenprik vervelende epileptische verschijnselen over. Nu, na bijna veertig jaar, heb

5 Page 5 of 99 ik daar bijna geen last meer van, maar nog altijd moet ik twee pillen per dag slikken. Een heel enkele keer zie ik nog wel eens sterretjes. Dan ga ik even liggen en dan is het over. Dat was vroeger wel anders. Op gezette tijden kreeg ik, volkomen onaangekondigd, een blackout en hup, daar ging ik weer gestrekt, verwarring en schrik zaaiend onder het winkelend publiek van Valkenswaard, waarheen ons gezin was verhuisd. Toen ik in de vijfde klas van de lagere school zat was het zelfs zo erg dat een specialist me naar Sterksel wilde sturen. Dat was een speciaal tehuis voor epileptici, maar in de volksmond heette het een gekkenhuis. Mijn moeder, de trotse dochter van een Brabantse boer, wilde onder geen voorwaarde dat ik naar dat gesticht zou gaan en koos, zij het met tegenzin, voor het alternatief dat de dokter haar had gelaten: de jongenskostschool Saint Louis in Oudenbosch. Harde leerschool In 1961 kwam ik terecht in dit Roomse broederbolwerk bij uitstek. Ik had veel heimwee in het begin, maar dat had iedereen daar en dat moest je zelf zien op te lossen. Het was een vrij harde leerschool waar je zelfstandigheid, ook emotioneel, moest zien te verwerven en waar aanpassen het parool was. Het ging me niet gemakkelijk af. Ik was minder volgzaam dan de broeders graag zagen en rode en zwarte kaarten waren mijn deel. Een gouden kaart voor goed gedrag heb ik in al die zeven jaar op Saint Louis, twee klassen lagere school en vijf jaar hbs, nooit mogen ontvangen hoewel ik veel, in mijn herinnering veel te veel, naar de kerk ging. Pas tegen het einde van Oudenbosch voelde ik dat mijn onbedoelde verzet zich had verzoend met de sfeer op school en dat mijn individuele instelling zich had ontwikkeld tot een sociaal gevoel. Er was nog iets gebeurd. De ziekteverschijnselen werden steeds minder en met leren ging het steeds beter. De resultaten stegen elk jaar een beetje en de beste cijfers haalde ik op het eindexamen. Het had wel even geduurd - van gekke Adje tot aankomend student en van moederskindje tot een jongen die op eigen benen stond - maar uiteindelijk was het toch gelukt en op die mooie junidag in 68 ervoer ik voor het eerst wat winnen was. Achteraf ben ik blij dat ik naar Saint Louis ben gestuurd. Het had niet per se zeven jaar gehoeven, maar een paar jaar met een stel lotgenoten in dezelfde omstandigheden samenwerken is voor iedereen een nuttige oefening in collegiaal gedrag. De meeste jongens leren dat in militaire dienst, maar daarvoor was ik afgekeurd vanwege mijn ziektegeschiedenis. Bovendien was mijn linkeroog heel slecht. Dat doet nog steeds voor maar vijftien procent dienst. Misschien heeft dat ook wel met die vermaledijde inenting te maken. Ik kon dus zo van de hbs in Oudenbosch doorstomen naar de Katholieke Hogeschool in Tilburg. De studie bleek, zoals gezegd, mee te vallen en tot mijn genoegen kon ik mijn aandacht in redelijke mate aan andere zaken wijden dan aan de leer van de statistiek en de geheimen van het bankwezen. Ik begon met het organiseren van vakantiewerk in het buitenland voor medestudenten en tot op de dag van vandaag vraag ik me verbaasd af waarom ik uitgerekend die vrije-tijdsbesteding heb gekozen, waaraan ik mijn latere beroep heb te wijten en te danken. Ik weet het nog steeds niet. Ik vermoed omdat niemand

6 Page 6 of 99 anders het deed. Als zo n vacuum zich in de een of andere vorm aandient, wil ik er nog wel eens inspringen. Misschien is dat om anderen te helpen die anders verstoken blijven van informatie; misschien is het om mezelf te kietelen. Ik vind het nu eenmaal leuk een potje te pionieren. De behoefte om iets tot de bodem toe uit te zoeken en de gevonden kiem zo te vertroetelen dat het een kasplantje en later een gezonde boom wordt, hoort blijkbaar bij me. A.Peefa Hoe dan ook, eerst aarzelend en onbeholpen, later vaardiger en efficienter richtte ik me op de reisbehoeften van mijn Tilburgse collega s. Er was vraag en er was aanbod. Wat kon een economiestudent met veel vrije tijd zich nog meer wensen dan die twee fundamentele gegevens met elkaar in contact te brengen? Het begin gaat schuil in de nevelen der vergetelheid, maar op een gegeven moment kon ik iemand aan het adres helpen van een kibboets waar men buitenlandse vrijwilligers kon gebruiken. Ik was dat ergens tegengekomen, bij toeval - en dan niet in de medische betekenis van het woord! Na dat eerste succes was mijn belangstelling voor het bemiddelen van vakantiewerk ontwaakt en hielp ik vrienden die druiven wilden plukken in Frankrijk of tomaten in Canada aan de nodige contacten. Tegenwoordig is er een uitzendburo dat adverteert met de leus: zij zocht, ik vond en dat slaat dan op een rechtenstudente die geld wil verdienen en door een gis dametje van dat buro aan parttime-werk op een advocatenkantoor wordt geholpen. Zo ongeveer zag mijn baantje er ruim twintig jaar geleden ook uit. Ongeveer, want het ging om jongens (meisjes waren er toen nog niet veel in Tilburg) die een kortstondig vakantieklusje zochten en bovendien moest ik er, in tegenstelling tot het uitzendburo, vooral in het begin geld op toeleggen. Maar ik deed het gek genoeg graag. Urenlang zat ik op mijn huurkamertje ambassades, buitenlandse verkeersbureaus en reisorganisaties aan te schrijven om aan geschikte adressen te komen, die ik dan gratis aan geinteresseerde medestudenten doorgaf, want aan betalen dacht niemand. Met name beginnende Tilburgse economen moesten nog leren dat alleen de zon voor niets opgaat, maar ik zat daar niet mee. Wellicht kwam dat door die kostschool waar elkaar helpen als een natuurwet gold of door het rijke roomse leven, waarin ik was gepokt(!) en gemazeld en dat immers een gouden toekomst reserveert voor degenen die zich eerst belangeloos jegens anderen hebben ingezet. In dat laatste geloofde ik destijds heilig. Niet alleen ging de nooddruft van mijn reislustige, maar armlastige collega s mij ter harte, ik was ook danig begaan met het lot van de rest der wereldbevolking. Als ergens in een ver land iemand met een spectaculaire daad de rechtvaardige zaak had gediend, liet ik via een ingezonden brief in De Telegraaf, De Volkskrant of het AD weten hoezeer ik dat waardeerde. Ik heb er tientallen geschreven en allemaal onder het ingewikkelde pseudoniem A. Peefa, waarin de A stond voor Ad, de Pe voor P, de ef voor F en de a voor A. En PFA betekende dan weer Peace for All. Als iemand zich uitzonderlijk had onderscheiden inzake Vrede en Gerechtigheid gooide ik er nog een persoonlijke brief achteraan. Door alleen de edelmoedige staatslieden aan te schrijven, wist ik mijn correspondentie nog enigszins binnen de perken te houden, maar niettemin kostte mijn brave hobby mij nog heel wat energie,

7 Page 7 of 99 briefpapier en dure postzegels. Tot mijn verbazing kreeg ik altijd netjes en soms heel persoonlijk antwoord. Ik herinner me bijvoorbeeld dat Abba Ebban, de toenmalige Israelische minister van Buitenlandse Zaken en de Amerikaanse senator Edward Kennedy me een brief terugstuurden waaruit duidelijk bleek dat ze reageerden op wat ik had geschreven. Het waren de jaren 68, 69, 70. Revolutionaire jaren voor de wereld, bewogen jaren voor A. Peefa. Daarna besloot iedereen min of meer gelijktijdig wat meer aan zichzelf te denken. De idealen gingen de koelkast in; de commercie lonkte. Ijscoboer Mijn pro-deohandeltje in vakantiebemiddeling groeide. Ik vond het spannend buitenlandse adressen op te sporen en te catalogiseren, maar terwijl men om mij heen vrolijk fluitend de rugzak pakte en op reis ging, zat ik in Tilburg almaar de administratie bij te houden. Pas in 1971 kwam daar verandering in. Onder het motto dat het de hoogste tijd werd mijn eigen lijsten te controleren, vertrok ik in januari van dat jaar naar Israel. Zes weken lang zwierf ik door het land en bezocht ik diverse kibboetzim. Tegen het einde van deze eerste, buitenlandse vakantietrektocht in mijn leven kwam ik, in Eilat, een Amerikaans echtpaar tegen dat me hartelijk uitnodigde voor een verblijf in zijn huis te San Francisco. Het was uiteraard niet de bedoeling dat ik ook echt zou komen, maar mijn argeloosheid kende in die dagen nog geen grenzen en in september 71 stond ik bij die mensen op de stoep, na eerst een week tomaten te hebben geplukt bij een Nederlandse boer in Canada. Mijn logeerpartij in Frisco duurde niet lang, zo argeloos was ik nu ook weer niet, maar lang genoeg om te herstellen van de zonnesteek die ik in Toronto had opgelopen. Opgelapt vervolgde ik mijn reis, die via Los Angeles en Las Vegas naar Long Beach leidde waar ik, weer toevallig, een schatrijke ijscoboer tegen het omvangrijke lijf liep. Hij had ik-weet-niet-hoeveel karretjes die allemaal bemand moesten worden met jonge, actieve ijsjesverkopers, maar daaraan schortte het blijkbaar, want hij vroeg mij of ik het jaar erop voor maar liefst veertig jonge, actieve werkstudenten uit Holland wilde zorgen. Ik was immers travel agent for students. Inderdaad had ik mij als zodanig voorgesteld, niet gehinderd door enige bescheidenheid en zeker niet vermoedend dat ik mijn leven daarmee een definitieve duw richting ticketboer zou geven. De ontmoeting met die Amerikaanse ondernemer in Long Beach zou namelijk, naar later bleek, het moment markeren waarop mijn onbezoldigde bemiddelingsjob in Tilburg een nieuwe en lucratieve dimensie kreeg. Een vaart ook, die ik in het verdere verloop van dit relaas hoop te evenaren. Wat was het geval? De veertig Nederlandse jongens, die bij Disneyland, op het strand, in honkbalstadions en op andere drukke plekken van de Amerikaanse westkust ijs moesten verkopen, zouden wel veel geld verdienen - duizend gulden per week - maar de reis erheen kostte toen ook nog veel geld: ongeveer drie weken ijs verkopen. Ik begreep dat ik daar in Tilburg niet mee aan hoefde te komen. Wilde ik veertig kandidaten krijgen, dan moest ik eerst een goedkope vlucht naar de VS zien te vinden. En dat lukte. Gedwongen door de omstandigheden, zie boven, ging ik op de goedkope-tarieventoer en kon ik mijn medestudenten al spoedig

8 Page 8 of 99 discount-tickets naar LA, maar ook naar andere bestemmingen in Amerika en de rest van de wereld aanbieden. Op dat spoor ben ik doorgegaan, tot op de dag van vandaag, maar die veertig Brabantse jongens zijn bij mijn weten nooit bij die Amerikaanse ijscoboer terecht gekomen. Het was niet meer nodig. Ticketboer bij toeval De eerste stap op weg naar het toen nog onbekende gat in de lage-prijzenmarkt was moeilijk, maar ik kreeg een kontje van Het Geluk. Direct na terugkeer uit de Verenigde Staten had ik contact gezocht met een emigrantenreisburo dat voor zijn leden betaalbare charters organiseerde naar verwanten in het buitenland. Een reisje naar New York kostte bijvoorbeeld maar 400 gulden; een ticket naar Los Angeles 900. Dat was nog een hele som voor behoeftige beursstudenten, maar al aanzienlijk voordeliger dan de officiele prijs en in overleg met dat reisburo plakte ik zo ongeveer de hele Hogeschool dicht met grote posters waarop de goedkope tarieven stonden vermeld. De meeste belangstellenden hadden weliswaar geen geemigreerde familieleden die ze dringend wensten te bezoeken, maar ze werden stilzwijgend tot die categorie gerekend als ze maar zes maanden lid van de club waren. Dat had ik ook op die affiches moeten zetten: boeking een half jaar vantevoren! Het bleek, althans in mijn omgeving, een onhaalbare kaart. Elke dag kreeg ik wel iemand op bezoek die zei: leuk hoor, zo n reis naar Amerika, en niet duur, maar die lange inschrijftijd is natuurlijk belachelijk. Regel effe voor me dat ik volgende week al naar New York kan. Of volgende maand. Of tijdens de grote vakantie. Maar dat kon nu juist niet. De emigrantenorganisatie was wel goed, maar niet gek en op een Hollandse manier stipt en streng. Ik zat met mijn handen in haar. En toen kwam de gelukstreffer waarover ik eerder sprak. In januari 1972 las ik in de International Herald Tribune een advertentie van een aantal reisburoos in Londen dat goedkope vliegreizen over de hele wereld aanbood. Als ik die krant niet had gelezen, had ik dat niet geweten en als ik niet voor een kort vakantietripje in het Zwitserse Lausanne was geweest waar geen Nederlandse bladen voorradig waren, had ik die krant niet gekocht. Waar vakantie al niet goed voor is. Ik zag handel, mijn moeder een verzetje en samen gingen we in maart 72 met de boot en de trein naar Londen waar ik de zes reisburoos bezocht die ik in de Herald Tribune had aangekruist omdat ze de voordeligste Amerika-tarieven aanboden. Want ik was nog steeds uitsluitend in de Verenigde Staten geinteresseerd vanwege die dikke meneer in Long Beach met zijn veertig vacatures. In Londen viel ik van de ene verbazing in de andere. Alles kon! Er werden daar reizen aangeboden met een korting waarvan je in Nederland alleen maar kon dromen. Maar ook emigrantenvluchten inclusief lidmaatschapskaarten. De handelaars hadden die kaarten bij tientallen in hun achterzak om ze beduimeld en minstens een half jaar oud te doen ogen. Een gedateerd stempel erop, een handtekening en de volgende dag kon je als klant met een goedkope vlucht mee om je familie in Australie te bezoeken. Dat brave gedoe van ons waren ze daar allang vergeten. Maar ik nog niet en die half illegale lidmaatschapsreizen liet ik dan ook links liggen. Er was aanbod genoeg op de legale

9 Page 9 of 99 discount-markt en dat kwam omdat juist in die tijd de jumbo s, zoals de Boeing 747, werden geintroduceerd. Joekels van toestellen, nu volkomen ingeburgerd, met honderden stoelen erin, die de luchtvaartmaatschappijen allemaal aan de man moesten zien te brengen. Dat deden ze door tickets in het buitenland tegen dumpprijzen aan te bieden: vijftig tot zeventig procent onder de officieel gepubliceerde tarieven. Hun motto was: liever een half ei dan een lege dop. Door de kolossale en vrij plotselinge capaciteitsuitbreiding en door de reactie van de internationale luchtvaartmaatschappijen daarop, ontstond er in het begin van de jaren zeventig een heel aparte markt in voordelige vliegbiljetten. Luilekkerland Londen was een van de knooppunten in dat circuit en zonder zelfs maar te beseffen wat de achtergronden waren, was ik op het juiste moment op de juiste plaats beland: het luilekkerland op luchtvaartgebied. Ik kon kopen wat ik hebben wilde. Noord-Amerika, Zuid-Afrika, het Verre Oosten en allemaal voor de halve prijs of minder. De hele wereld lag ineens open voor een Tilburgs studentje van 21, dat zomaar het beloofde land binnenbuitelde. Nog een beetje verdoofd door al het nieuwe dat ik tegenkwam, legde ik de nodige contacten. Eenmaal thuis en weer klaarwakker zette ik een advertentie op de voorpagina van De Telegraaf waarin ik Bangkok, Bombay en Johannesburg tegen afbraakprijzen aanbood. Het tarief voor Johannesburg weet ik nog: 1295 gulden. Daar verdiende ik 95 gulden op, maar de reiziger 2500 of daaromtrent, namelijk het verschil met de normale prijs. Een journalist heeft me eens gevraagd waarom ik van de ene dag op de andere uit de schaduw van het studentengescharrel stapte en in de zon van de landelijke publiciteit ging staan. Het antwoord was simpel. Toen ik eenmaal toegang had gekregen tot dat droomdomein van de voordelige vluchten, wilde ik die informatie ook verzilveren, want ik had nog steeds geld nodig om mijn Tilburgse vakantiebemiddelingsburootje te financieren. Daar was ook in 1972 nog sprake van. In die zomer heb ik nog collega s naar Canada gestuurd om er tomaten te plukken. Ik zag dus eindelijk mijn kans schoon wat terug te verdienen van de onkosten die ik had gemaakt. De advertentie sloeg in als een bom. De gevestigde reiswereld in Nederland reageerde alsof ze door mijn toedoen in een klap tot de bedelstaf was gebracht, maar buitenlandse luchtvaartmaatschappijen zagen juist brood in mijn initiatief. Kuwait Air bijvoorbeeld belde me op met het verzoek of ik vanaf Amsterdam goedkope tickets voor haar wilde verkopen. Dat wilde ik wel en aangemoedigd door dit telefoontje ging ik zelf op zoek naar meer gegadigden. Bij de meeste maatschappijen lukte dat niet, maar bij sommige wel en tot mijn verrassing harkte ik op die manier een eigen discount-marktje bij elkaar. Ik was in zaken. Tot ongenoegen van mijn hospita want in de Tobias Asserstraat te Tilburg waar ik op een hoog mijn kamertje had, stonden de H.H.Studenten op de trap te wachten tot ze aan de beurt waren om tegen een zacht prijsje een mooi reisje te versieren. Zo waren we niet getrouwd, meende ze, en of ik maar wilde vertrekken. Nu geviel het dat ik door mijn in het oog lopende activiteiten, althans buiten de collegezalen, een zekere naam had verworven en in de Hogeschoolraad terecht was gekomen.

10 Page 10 of 99 Als lid van de subsidiecommissie zat ik daar naast de jongen die over de studentenhuisvesting ging en die mij kon helpen aan een pand dat elk moment kon worden afgebroken, maar dat er nog steeds staat. Afbraakprijzen in een afbraakpand, die symboliek stond me wel aan. Gideonsbende Ik verhuisde en verlengde het bespreekuur tot een halve middag, later tot een hele en tenslotte tot een dag. De dommelende jongeling uit Valkenswaard had zich ontpopt tot een wakkere reisagent die in 1972 voor ruim zes ton aan tickets verkocht en daar netto een procent aan overhield. Het werd tijd met studeren op te houden. Ik haalde nog wel mijn kandidaats economie, maar toen was het ook afgelopen. Ik stortte mij full-time in de reisbusiness en liever dan doctorandus worden werd ik eigen baasje. Ik kreeg hulp van de dochter van de buurman en kort daarna van Clasien, mijn latere vrouw. Samen verwerkten we de toenemende stroom telefoontjes die binnenkwam, want we bleven adverteren. Als het maar even kon trok ik er op uit om kennis te vergaren over de branche waar ik nu dan wel inzat, maar waar ik eigenlijk bitter weinig vanaf wist. Gelukkig wist maar een beperkt aantal mensen in de hele wereld - en bij mijn weten niemand in Nederland - welke geheimen de nog prille handel in discount-tickets in zich borg en het was zaak van meet af aan bij die gideonsbende aan te pikken, zoals wielrenners zeggen. Wie biedt Waar het Goedkoopste vliegbiljet aan? Daar ging het mij en mijn buitenlandse collega s om en daarover informeerden wij elkaar. Zo ontstond langzamerhand een kring van relaties, een soort inlichtingendienst op het gebied van goedkope reizen, met als enig doel de klant een zo gunstig mogelijke aanbieding te kunnen doen. Elke twee weken reisde ik van Tilburg naar Brussel en bijna elke maand naar Londen om luchtvaartmaatschappijen te bezoeken, de markt te verkennen en tickets te kopen. Hetzelfde deed ik regelmatig in Duitsland, Luxemburg en Parijs, maar met de Fransen kon ik om de een of andere reden niet goed overweg. Verschrikkelijk volk, zakelijk. (uit wraak noem ik een bureau sindsdien een buro!) Mijn eerste conflict was dan ook met een Franse maatschappij, al kwam dat niet voort uit incompatibilite d humeur (niet voor niets Frans voor de pest hebben aan een ander) maar uit het kernprobleem van het discount-bedrijf. De kwestie zat, kort gezegd, als volgt in elkaar. In Londen kocht ik het al eerder genoemde traject Londen-Parijs-Johannesburg voor een spotprijs van de Franse maatschappij UTA. Het was dan wel de bedoeling (van UTA) dat de client ook in Londen opstapte, maar dat deed geen mens. Men vond het gemakkelijker en ook goedkoper naar Parijs te reizen. Vooral voor mijn Tilburgse ex-studiegenoten die naar Zuid-Afrika wilden was dat voordelig, want ik kon ze voor 27 gulden een treinretourtje Roosendaal-Parijs aanbieden dat ik met een flinke korting van een Belgische studentenorganisatie had gekocht. Die jongens meldden zich dan monter aan de incheck-balie van UTA met een ticket waaruit ik het stuk Londen-Parijs had gescheurd. Daar, in Parijs, begreep men alras uit de opgetogen gesprekken van de heren - want zien kon men het niet aan het biljet - dat er veel minder voor was betaald dan de volle mep. Het gevolg was een boos telefoontje naar het UTA-kantoor in Amsterdam, dat uiteraard van

11 Page 11 of 99 niets wist. De manager die toen in Parijs met het probleem werd geconfronteerd, is nu de UTA-man in Amsterdam. Hij groet me nog steeds niet. Na achttien jaar. Zondebok Het duurde niet lang of ook de KLM begon zich te roeren. Hoewel zij zelf als een der eerste maatschappijen met prijsdumping in het buitenland was begonnen, moest zij tegenover haar binnenlandse passagiers, die immers het normale tarief betaalden, de schijn wekken dat een discount-vogel als Ad latjes van bedenkelijk allooi was. Zij waagde het zelfs een keer in het openbaar te zeggen: u kent ze wel, die goedkope reisbureaus die op de voorpagina van de kranten adverteren. Die zijn allemaal onbetrouwbaar! De KLM keek wel uit om man en paard te noemen, maar het was overduidelijk dat ze mij en mijn medewerksters bedoelde, want wij waren de enigen in Nederland die op de voorpagina van diverse kranten met enorme kortingen adverteerden. Het deerde me niet. Het hoorde blijkbaar bij het spel, al was het een uitermate hypocriet spel. Op recepties van luchtvaartmaatschappijen ging ik - bij verstek - over de tong, want zelf verscheen ik nooit. Dan ontkende bijvoorbeeld de manager van Sabena in Nederland, bij wie ik net een paar tickets Amsterdam-Brussel-Chicago voor maar duizend gulden had gekocht, tegenover luchtvaartcollega s glashard dat die dingen bij hem vandaan kwamen. Die zou ik in een ander buitenland hebben gekocht, jokte hij dan. Men zadelde mij op met de eigen onnetheden en stuurde mij dan als zondebok de woestijn in. Die rol beviel me best. Ik ging alleen naar feesten of partijen van maatschappijen die er rond voor uit kwamen dat ze met mij zaken deden, zoals Kuwait Airways, Iraqi Air, de Jordaanse Alia en nog een paar. Zij achtten en erkenden mijn persoon en mijn werk; veel andere in het wereldje minachtten en miskenden mij. Uit jaloezie en kinnesinne, want de klanten stroomden toe. In 1973 boekte mijn bedrijfje een omzet van 1,3 miljoen gulden. En elk jaar ging het beter. Ik adverteerde onder mijn eigen naam in Nederland en Belgie en verhuisde van het afbraakpand naar een huurhuis aan de Heuvelring in Tilburg omdat er steeds meer meisjes kwamen werken. Allemaal vriendinnen van elkaar die geen jongens in hun midden duldden omdat die dan meteen, zoals zij vreesden, de baas zouden gaan spelen. Zeven jaar nadat ik met mijn moeder naar Londen was gegaan om als novice te worden ingewijd in de geheimen van de discount-alchemie, was ik redelijk bedreven geraakt in deze ondoorzichtige kunst. Ik verkocht dat jaar voor zeveneneenhalf miljoen gulden aan tickets en ik besloot twee stappen te wagen om nog wat verder te komen. Ten eerste kocht ik een pand in de Telegraafstraat(!) te Tilburg, want we waren alweer uit ons jasje gegroeid en ten tweede begon ik op Prinsjesdag 79 als eerste te adverteren op Viditel. En niet zo zuinig ook. Iedereen die daarvoor de mogelijkheden had kon de achtduizend (8000) pagina s reisinformatie op zijn televisiescherm krijgen die ik na maanden van voorbereiding had samengesteld: prijzen, bestemmingen, hotels, toeristische tips, maar ook honderden Belgenmoppen. Die waren toen in de mode en het leek me ludiek, dat was ook in de mode, om mede via dit schertsartikel van me te laten horen. AD en Elseviers Weekblad schreven, onder andere, in datzelfde jaar grote artikelen over het discount-fenomeen en het gevolg van een

12 Page 12 of 99 en ander was dat ik in 1980 een verdubbelde omzet boekte: vijftien miljoen gulden!

13 Page 13 of 99

14 Page 14 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

15 Page 15 of 99

16 Page 16 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

17 Page 17 of 99

18 Page 18 of 99 Klik voor vergroting van deze advertentie op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Rage Ik was 30 jaar. In Tilburg zaten inmiddels twaalf meisjes, vooral telefonisch, reizen te verkopen en in de Leidsestraat te Amsterdam drie. Dat bijkantoor hadden we in de zomer van 1980 geopend. Clasien, met wie ik inmiddels was getrouwd, belastte zich speciaal met dit filiaal en twee maanden na de opening moest zij een nummertjesautomaat neerzetten, net als bij de slager of het postkantoor, zo druk was het. Ook in Amsterdam verkochten we alleen voordeelvluchten buiten Europa en het Middellandse Zeegebied. Een routineticket was in tien minuten bekeken, een reis om de wereld boeken duurde hooguit twee keer zo lang, maar nog stonden de mensen soms een uur in de rij om speciaal door Ad Latjes goedkoop te worden vervoerd. Het was een rage geworden en de verkoop blijkbaar een attractie, want vaak kwamen managers en andere personeelsleden van luchtvaartmaatschappijen tussen de middag even bij ons langs om te kijken hoe snel we de mensen verwerkten. Ik kocht een grachtenhuisje in Amsterdam voor Clasien en het personeel, een etage in een nieuw kantoor naast het station van Tilburg en een sporthal, ook in Tilburg, want de behuizing in de Telegraafstraat - die ik overigens aanhield - was alweer te klein geworden. Het einde van een jongensdroom En toen ging het mis. Nogal logisch, zult u mischien zeggen, met al die huizen, maar dat was het niet. Ik had inderdaad voorzichtiger moeten zijn en de financiering van het onroerend goed - vier panden in totaal - inbraakbestendiger moeten regelen, zoals in de loop van dit verhaal zal blijken, maar de aankopen op zich waren in meer dan een opzicht verantwoord. Een belangrijk aspect was dat ik er een eigen spaarpot mee bedoelde te creeren, een kapitaal-achter-de-hand voor het geval er iets mis mocht gaan met mijn reisburo, want van het garantiefonds van de ANVR, de Algemene Nederlandse Vereniging van Reisondernemingen, kon ik per definitie geen lid worden. Die club was niet bepaald met mij ingenomen, om het zachtjes uit te drukken. De reisburoos kregen immers om de haverklap muitende mensen aan de balie die zeiden: hoe kan dat nou? Bij Latjes kost het zoveel en jullie vragen voor dezelfde reis twee keer zoveel! Dat viel uiteraard niet uit te leggen, behalve dan met de stereotype verwijzing naar mijn vermeende malafide manier van zakendoen; een smoes die overigens steeds zwakker werd naarmate mijn positie op de reismarkt sterker werd en het leger tevreden Latjes-toeristen groeide. Hoe dan ook, ik kwam er bij de ANVR niet in. Al had ik alle garanties op tafel gelegd, dan nog had men mij uit psychologische redenen niet geaccepteerd. Punt uit. Ik moest dus zelf een financiele buffer zien te vormen en dat was mijn onroerend goed. Maar ook zuiver zakelijk gezien leek het kopen van huizen op dat

19 Page 19 of 99 moment een verstandige zet. Ik had het gevoel dat ik op die manier niet wild en overmoedig, maar juist behoorlijk conservatief met mijn geld omsprong. Het pand naast het station was representatief en gloednieuw. Wij waren de eerste koper van een ruim kantoor, maar net toen we erin zouden trekken deed zich een nog mooiere gelegenheid voor: een sporthal met een riante behuizing voor ons groeiende bedrijf. De hal verhuurde ik en dat ging goed. Het pand naast het station deed ik meteen in de verkoop, maar dat ging niet goed, want vrij plotseling deed zich een malaise in die sector voor en voor mijn faillissement (najaar 81) ben ik dat niet kwijtgeraakt. Maar er was nog geen man overboord. Ik kon alles ordentelijk behappen. Op een gedeelte van de panden rustte een hypotheek. De rest was gefinancierd met eigen vermogen en met een rekening-courantkrediet van vier ton bij de ABN in Tilburg. De bank vond het allemaal net zo verantwoord als ikzelf en onze verstandhouding was uitstekend, zowel zakelijk als prive. Ik weet dan ook zeker dat het opzeggen van de rekening-courant van hogerhand kwam, want dat gebeurde er in maart 81. Fout Vanaf die datum moest ik van de vier ton krediet nu eens twintig dan weer dertig mille en soms nog meer per week aflossen. De man van de bank in Tilburg zei van de ene dag op de andere: Volgende week mag u nog maar gulden rood staan. En de week erop bepaalde hij weer een nieuwe grens. Ik protesteerde natuurlijk, maar hij was niet te vermurwen. Ik had, nogmaals, het gevoel dat hij op de beslissing mijn krediet drastisch in te dammen persoonlijk geen invloed had, maar daar schoot ik weinig mee op en uit de economiecolleges herinnerde ik mij nog wel dat een rekening-courant per dag opzegbaar is. De man stond dus formeel in zijn recht en meer nog dan het besef welk een financiele ramp mij te wachten stond, realiseerde ik me op dat moment glashelder welke fout ik had gemaakt. Niet dat ik vier huizen had gekocht. Niet dat ik me in mijn weerbarstige vak vaak als een provo had gedragen en ooit een radiozender op mijn dak had gehad die drie maanden lang dag en nacht muziek en reclameteksten had uitgebraakt. Zelfs niet dat ik ook nog eens drie weken een illegaal tv-station had gehad waarmee ik alle James Bondfilms de Tilburgse huiskamers had ingestuurd. Maar wel dat ik mijn onroerend goed niet beter had beveiligd en dat ik in plaats van een langlopende financiering of een aparte bv, voor zo iets wankels als een rekening-courant had gekozen. Ik kon me wel voor mijn kop slaan, want ik wist meteen dat het afgelopen was. Als je netto drie ton per jaar verdient, kun je niet vier ton binnen een paar maanden betalen. Dat vertelde ik ook tegen die bankier. Zo gaat het mis. Op die manier ben ik binnen de kortste keren bankroet. Wat hij toen opmerkte, wellicht in een zwakke poging het leed wat te verzachten, zal ik nooit vergeten. Ach, meneer Latjes, zei hij, er gaan er tegenwoordig zoveel failliet, u kunt er ook nog wel bij. Op weg naar huis piekerde ik me suf. Wat ik maar niet begreep en wat ook de bank me niet wilde of kon uitleggen was waarom ik ineens zo werd afgeknepen. Ik was een goede klant van de ABN. Ik deed er al mijn zaken - er ging zestien miljoen gulden bij ons om - en ik denk dat ik in totaal rond een ton per jaar bij de ABN binnenbracht aan kosten, provisie en rente. Daar konden zeker

20 Page 20 of 99 twee mensen op de bank van worden betaald. Ik was een kip met gouden eieren. Waarom zou de ABN die dan slachten? Er moest iets bijzonders aan de hand zijn. Pas een half jaar later kwam ik te weten wie het poeliersmes had gehanteerd. Op 16 oktober 1981 was het gebeurd met de koopman. Een vrijdag. Er stond nog veertigduizend gulden open bij de bank. Die moest ik betalen met het laatste geld dat nog in kas was. Geld dat vierhonderd klanten hadden gestort, maar waarvoor zij nog geen ticket hadden gekregen. Paradox Hoe ik in Brussel ben gekomen weet ik niet. Het moet een godswonder zijn geweest dat ik heelhuids op het vliegveld bij de Belgische hoofdstad arriveerde, want totaal verdoofd zat ik achter het stuur van mijn Honda Civic. Het was een milde, matte najaarsmiddag - die vrijdag in oktober - en om me heen zullen de meeste automobilisten wel in een vroege weekendstemming hebben verkeerd, maar als daar al iets van te bespeuren viel heb ik het niet gemerkt. Ik had het te druk met mezelf. Jankend, grauw van ellende en misselijk van moeheid reed ik daar en als ik er nu aan terugdenk kan ik weer huilen. Ik was op de vlucht. Niet in de eerste plaats uit lafheid, hoop ik, maar vooral uit pure machteloosheid. Ik had een paar keer geprobeerd dr. Batenburg, toen de hoogste baas van de ABN, te bereiken in een wanhopige poging uitstel van executie te krijgen, maar ik kwam niet verder dan zijn secretaresse. Die belde ijlings naar het districtskantoor van de bank in Breda en toen ik daar in de ochtend van 16 oktober aankwam, tegen beter weten in hopende op het allerlaatste moment nog een regeling te kunnen treffen, werd mij uiterst koel de deur gewezen. Het was voorbij, mijn mooie, dwarse avontuur, en ik wist wat er ging gebeuren. Straks zouden de clienten de tickets komen afhalen die er niet waren. Ik wilde dat niet van nabij meemaken. Ze zouden mijn hoofd eisen en ik wilde mijn eigen terechtstelling niet bijwonen. Ik was toch niet in staat uit te leggen dat het mijn schuld niet was dat ik ze had getild. Die paradox was me te machtig. Ik durfde niet; ik kon niet. Verdrietig over mijn onmacht, ziek dat iets dierbaars me was ontstolen en tegelijk kwaad op mezelf dat ik het zover had laten komen, reed ik naar mijn moeder om geld te lenen. Het eerste dat ze zei was: jongen, wat zie je eruit! Dat kon kloppen. Ik was de weken ervoor door de zorgen tien kilo afgevallen en mijn gezicht vertoonde de topografie van de verslagenheid. We hebben niet lang gepraat. We waren het er snel over eens dat tegen de ironie van het lot niet viel te vechten. Ik had huizen gekocht om niet op de fles te gaan. Ik was op de fles gegaan omdat ik huizen had gekocht. Dorpsroddel Ik kreeg acht- of tienduizend gulden van haar, dat weet ik niet meer precies, en in mijn eentje reed ik met betraande ogen naar Brussel om daar het eerste vliegtuig naar Londen te nemen. Het was het begin van een treurige trektocht over de wereld die een maand zou duren; een tot mislukken gedoemde poging het verleden

21 Page 21 of 99 te ontlopen. Laatst las ik in een boek van Gerrit Komrij: Heb erbarmen met de vluchter. Hij neemt de beklemming overal met zich mee. De vlucht is geen bevrijding. En zo is het, want waar ik ook ging, het beeld van vierhonderd gedupeerden reisde met me mee. Het ergste was nog het idee dat zij niet wisten dat ik er niet met hun geld vandoor was gegaan. De gedachte aan de puinhoop die ik had achtergelaten, vergezelde me van Brussel naar Londen, New York, Zurich, Bombay, Bangkok, Hawaii en Los Angeles. Zelfs de aanwezigheid van mijn vriendin Nicole - die mij naar Zwitserland had laten komen om vandaar naar Nederland terug te keren, maar die ik in Zurich zover had gekregen dat ze de rest van mijn radeloze reis meemaakte - kon het spook van de kladderadatsj niet verdrijven. Dat wonderlijke woord, ik weet niet eens of ik het goed schrijf, viel me ergens onderweg in en liet me niet meer los. Vermoedelijk omdat de kinderlijke klank net zo bizar combineerde met de onheilspellende inhoud als de frivole schijn met mijn vreugdeloze zwerftocht. Nicole. Aan haar heb ik veel steun gehad toen ik door de krankzinnige spanning in ons bedrijf rond 81 Clasien was kwijt geraakt en toen ik daarna ook nog eens mijn hoofd dreigde te verliezen. Nicole sprak me moed in, niet in het minst toen we - nadat het faillissement over de zaak was uitgesproken - op een zonnige zondag van Californie naar Nederland terugvlogen. Want de thuiskomst was niet gemakkelijk. Mijn ouders en mijn vier broers en zusjes reageerden gelukkig heel hartelijk, hoewel ze natuurlijk niet buiten schot waren gebleven. Door mijn toedoen had de familienaam aanzienlijke averij opgelopen, waarvan met name mijn vader nogal last had gehad. Maar het leed onder de Latjes bleek spoedig geleden. Ook mijn vrienden en kennissen leken blij me weer te zien. Een van hen, die door mijn faillissement een flink financieel verlies had geleden, heeft me er later zelfs weer bovenop geholpen. Het probleem zat m in de dorpsroddel. Die had verwoestender toegeslagen dan ik in mijn ergste nachtmerrie had gedroomd. Ik was er met een miljoen tussenuit geknepen. Overal had ik geheime bankrekeningen, dikke auto s en dure villa s. Tilburg gonsde van de geruchten en de flauwe grappen (Sinterklaas zal dit jaar niet komen; hij heeft bij Ad Latjes geboekt), alsmede de gruwelijkste woordspelingen ( Ad Gladjes ) waren niet van de lucht. Twee keer door de mangel De waarheid was dat ik totaal berooid was. Ik had geen geld, behalve na enige tijd een uitkering van de gemeente. Ik had geen huizen, maar een flat van een bouwvereniging. Mijn enige buitenlandse bezitting - een houten bungalowtje in Florida dat ik in mijn goede jaren had gekocht en betaald - was onder de schuldeisers verdeeld. Ik had geen vrouw meer en ook Nicole was uit mijn leven verdwenen. Ik had geen werk en, last but not least, ik had geen greintje aanzien over bij de vele mensen die niet wisten hoe de zaak in elkaar zat. Het enige dat ik had was tijd. Ik kon volop nadenken over wat er fout was gegaan en, als ik een enkele keer een optimistische bui had, hoe ik terug zou komen. Hoe ik de gesjochte klanten kon helpen? Hoe het nu allemaal verder moest? Maar voor ik aan de toekomst kon beginnen, moest ik eerst nog twee prive-rekeningen uit het verleden vereffenen. En hoe. Zelfs de duivel zou moeite hebben zo n scenario te verzinnen. Op een

22 Page 22 of 99 ochtend achterin november 1981, een vrijdagochtend, werd zowel mijn persoonlijk faillissement (zakelijk was dat, zoals gezegd, al eerder gebeurd) als mijn scheiding met Clasien uitgesproken! Om half twaalf stond de ene zaak op de rol van de rechtbank, om twaalf uur de volgende. Binnen een uur ging ik twee keer door de mangel. Mijn ellende kon die dag werkelijk niet op. Het was een waardige evenaring van het oude record, dat van vrijdag 16 oktober 1981.

23 Page 23 of 99 Klik voor vergroting van deze foto op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 De wraak van een machtsmonopolist Geruime tijd nadat ik bankroet was verklaard, hoorde ik eindelijk wie dat indirect had bewerkstelligd en waarom de kredietkraan van de ABN indertijd zo abrupt was dichtgedraaid. Van verschillende kanten vernam ik dat de KLM erachter had gezeten. De toenmalige directeur Nederland van onze nationale luchtvaartmaatschappij heeft dat bovendien tegenover journalisten laten doorschemeren. Het verbaast me ook niets, al weet ik niet precies welke persoon welk commando heeft gegeven. Ik denk wel dat het op topniveau is geweest en dat KLM-president Orlandini er als commissaris van de ABN in het voorjaar van 1981 persoonlijk op heeft aangedrongen die lastige Latjes nu eindelijk eens financieel te liquideren. De ABN, huisbankier van de KLM, honoreerde dit dwingende signaal door mij langzaam te wurgen en wel met de voorhanden zijnde strop: mijn rekening-courant! Het is niet de eerste keer dat ik van deze kwalijke combine KLM-ABN gewag maak en geen van beide concerns heeft het ooit ontkend. Ook Orlandini zou zeker hebben geprotesteerd als hij het niet had gedaan. De KLM wilde me kwijt. Eind 79 had ze al geprobeerd mij uit te kopen. Dat was tijdens een beurs in Londen. De Europese vertegenwoordiger van de nationale Peruaanse luchtvaartmaatschappij nodigde mij toen uit voor een diner in het Ritz Hotel, het duurste van heel Engeland. Na enige inleidende verhalen vertelde hij mij dat hij door de KLM was gemachtigd mij vijf miljoen dollar te bieden als ik bereid was mijn discount-handel te staken. Ik zei dat ik daar niets voor voelde en vanaf dat moment was de totale oorlog tussen de KLM en mij uitgebroken. In januari of februari 1981, dus kort voor ik van de ABN te horen kreeg dat mijn rekening-courant moest worden afgebouwd, kwam ik opnieuw in botsing met de KLM. Ik stond op een beurs in Utrecht in mijn eigen stand te praten met de manager-nederland van British Airways toen iemand van de KLM passeerde. De volgende dag werd de Engelsman door de KLM opgebeld met de boosaardige boodschap: als jullie zaken doen met Latjes, hangen we jullie op aan de hoogste boom van Amsterdam. Nu was dat niets bijzonders, want al in 75 werd Singapore Airlines bedreigd met het intrekken van de landingsrechten als die maatschappij tickets aan mij zou leveren. En de Sabena kreeg in die jaren op haar kantoor aan het Leidseplein regelmatig KLM ers op bezoek die dan met de vuist op tafel sloegen en riepen dat de Belgen niets aan mij mochten verkopen. Elke maand hoorde ik wel van deze of gene maatschappij dat ze op een receptie of een vergadering door de KLM was gesommeerd mij links te laten liggen. Poets Terug naar Utrecht, naar de beurs in 81. Nadat de man van British Airways van de KLM te horen had gekregen dat hij gevaar

24 Page 24 of 99 liep te worden opgeknoopt, kwam ik hem weer tegen. Hij vertelde mij het verhaal en toen dacht ik: dit wordt te gek! Ik moet een tegenzet doen om te tonen dat ik niet over me laat lopen. Ik heb toen op de voorpagina van De Telegraaf het traject Amsterdam-New York voor 650 gulden aangeboden. Per KLM! Dat was vijftig gulden onder het tarief waarmee de KLM zelf adverteerde. Elk ticket kostte me dus vijf tientjes, maar dat was het me dubbel en dwars waard want ik suggereerde met mijn actie niet alleen dat de KLM zaken met mij deed, maar ook nog dat zij onder de prijs aan mij verkocht. Financieel leed ik verlies, maar psychologisch boekte ik winst, want de KLM werd doodziek van de telefoontjes die zij kreeg. Het verhaal van al die opbellende luchtvaartagenten was steeds hetzelfde: wij horen nu al bijna tien jaar dat Latjes door ons moet worden geboycot en nu ga je zelf met hem in zee. De KLM-woordvoerder zei natuurlijk dat ik hem een poets had gebakken, maar hoe harder hij dat riep hoe minder men hem geloofde. Mijn bedoeling de KLM een koekje van eigen deeg te serveren was geslaagd. Ik kreeg wel een kort geding aan mijn broek, maar zelfs dat pakte in mijn voordeel uit. Goed, ik mocht de naam van de KLM niet meer misbruiken en dat heb ik toegezegd, maar de KLM kreeg een veel vuilere veeg uit de pan. Als meneer Latjes zo graag onder de prijs verkoopt, zei de rechtbankpresident, laat hem dan toch zijn gang gaan. Je hoorde de KLM-advocaat tandenknarsen, want wat de rechter zei was in feite het opblazen van het hele IATA-systeem: de internationale afspraak van alle georganiseerde luchtvaartmaatschappijen om tickets tegen vastgestelde tarieven te verkopen. (Alleen in het eigen land houdt men zich daar trouwens aan. De KLM ontduikt die fraaie regel net zo vrolijk als haar collega s, maar niet in Nederland. Hier is ze roomser dan de paus; buiten de grenzen is ze echter net zo n cowboy als iedereen.) De uitslag van het kort geding leidde helaas niet tot het openbreken van de markt. Wel tot een verscherping van de guerrilla tussen mij en de rest van de reiswereld, met de KLM als sluipschutter in de voorste gelederen. Als eenzame partizaan aan het front van de voordelige vluchten, richtte alle agressie zich op mij. Elke klant die bij een reisburo wegliep omdat hij ergens anders toevallig wat goedkoper terecht kon, werd mij verweten. Zelfs voor het eigen falen van de reisburoos - luiheid, slordigheid - werd ik als excuus aangevoerd. Ik was vogelvrij en kreeg van alles de schuld. Een half jaar geleden nog werd iemand met een verkeerd ingevuld ticket voor Spanje op Schiphol bits toegevoegd: dat hebt u zeker bij Latjes gekocht, terwijl ik, en dat weten ze daar donders goed, helemaal geen reizen naar Spanje verkoop. Latjes was de luis in de pels van de business en diende verdelgd te worden. Aldus geschiedde en de wraak van de KLM moet zoet zijn geweest, want met een klap was niet alleen mijn zaak, mijn baby, maar ook mijn goede naam bij het publiek naar de knoppen. Latjes was n synoniem geworden voor listige ladenlichter. De lamzak van de luchtvaart. Zelfs nu, na bijna negen jaar, heb ik daar nog last van, laat staan toen de wond nog vers was. Ik las en hoorde de vreselijkste verhalen en ik dacht, met dezelfde huiver die je bevangt als je je een boze droom herinnert: het gaat over mij! Dat heb ik allemaal opgeroepen. Komt dit nog ooit goed?

25 Page 25 of 99

26 Page 26 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Job Er waren momenten dat ik liever dood was, zo beroerd voelde ik me. Geestelijk wankelde ik langs de afgrond en materieel was ik er al niet veel beter aan toe. De kleren aan mijn lijf waren de enige dingen die ik nog had. En een bed. Een bed had ik mogen houden van de deurwaarder. Ik weet nog hoe belachelijk blij ik daarmee was. Het komt misschien verkeerd over, maar het is absoluut niet ongevoelig of harteloos bedoeld als ik vermoed dat ik meer heb ingeleverd dan de meeste klanten die ik in de steek heb gelaten. Er waren natuurlijk dramatische gevallen bij. Mensen die jarenlang hadden gespaard en nu de reis van hun leven in rook zagen opgaan. Ze zaten diep in de misere en ik heb later dan ook van alles geprobeerd ze zo goed mogelijk schadeloos te stellen. De anderen trouwens ook. Maar de meeste clienten, die tevergeefs hun ticket kwamen halen, waren vooral geweldig kwaad, woedend dat ik hun vakantie had verziekt. Veel van die mensen, echt tientallen, heb ik nadien gesproken en hun verhaal kwam meestal hierop neer: we vonden je een enorme zak, maar we hebben op de een of andere manier nog een slinger aan die narigheid kunnen geven en we geloven je als je zegt dat je er niet met onze centen vandoor bent gegaan. Maar ik...ik had er niet alleen niets aan overgehouden, ik was alles kwijtgeraakt wat ik had. Job Latjes. Maar Job, wist ik, was er weer bovenop gekomen, dus waarom Latjes niet? En langzaam, heel langzaam, kroop ik uit het dal omhoog. Langzaam keerde ook mijn levenslust terug. Sterker, ik wilde terug in de reiswereld. Kennissen met wie ik daarover sprak, verklaarden me voor stapelgek en helemaal ongelijk kon ik ze niet geven, maar ik had drie goede redenen om het toch te doen. Ten eerste kende ik geen ander vak. Ten tweede had de slangenkuil van het discount-wezen ook zijn creatieve en spannende kanten en ten derde had ik tot mijn verrassing bemerkt dat geen enkel ander reisbureau in het gat was gesprongen dat ik had achtergelaten. Ik bleek nog steeds de enige in de Nederlandse reiswereld die de weg wist in het doolhof van de lage tarieven. Mijn specialiteit - het vinden en verkopen van de goedkoopste reizen naar verre bestemmingen - was niet door anderen geannexeerd, op zich een blamage voor de rest van de reiswereld, en ik besloot de draad op te pakken waar ik hem had moeten laten schieten. In april 82 durfde ik mijn gezicht weer te laten zien op de reismarkt. Kort daarvoor, maar dit terzijde, had ik mijn stem al laten horen door een carnavalsplaatje vol te zingen met bestaande teksten en deuntjes. Het had niets met toerisme of met mijn problemen te maken, ik vond het gewoon leuk, maar toen uitlekte dat ik de zanger was zond de Vara een stukje uit met als commentaar: dit was Ad Latjes met The Tickets en het Koor van Gedupeerden. Een grapje waar ik, eindelijk, weer om kon lachen, zij het nog steeds niet echt smakelijk. Maar terzake. Ik liet mijn gezicht dus weer zien en gelijk viel ik op mijn bek. Tot tweemaal toe! De man met wie ik op het Piusplein in Tilburg een reisburo begon had teveel geld

27 Page 27 of 99 en gedroeg zich uitgesproken poenig. Dat duurde niet lang. En de man met wie ik in september 82 op de Nieuwe Zijds Voorburgwal in Amsterdam Atlantis Travel begon had te weinig geld en kon de 25 mille voor de Kamer van Koophandel niet betalen. Dat duurde ook niet zo lang, een jaar. Aan die tweede valse start hield ik zelfs een boete van gulden en twee maanden voorwaardelijk over, want ik had de papieren en de, illegaal draaiende, zaak stond op mijn naam.

28 Page 28 of 99 Klik voor vergroting van deze foto op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Van marktlijder tot marktleider Ik was te gretig geweest, te goed van vertrouwen en ik begon ernstig te twijfelen aan mijn kijk op mensen in het algemeen en op mezelf in het bijzonder. Weer was ik terug bij af en weer had ik schade opgelopen, en dan bedoel ik niet eens die boete waar ik nog jarenlang aan vast zou zitten. Ik leek nu definitief gediskwalificeerd. Toen ik echt niet meer wist waar ik het zoeken moest van de ellende, kwam Het Geluk weer eens langs. Soms laat het me deerlijk in de steek, maar dan ineens klopt het weer aan de deur. Dit keer diende het zich aan in de persoon van Ruud Storm, een vriend die door mijn faillissement in 81 twee ton had verloren en desondanks vriend was gebleven. Hij bood aan me financieel te helpen. Ik was dolgelukkig met uitgerekend zijn steun en samen zijn we op 15 mei 1984 op het Damrak in Amsterdam Malibu Travel begonnen. Toen Storm me geld leende zei hij: als ik het kwijt ben, kijk ik je er niet op aan. Ik weet dat je je best doet. Dan hebben we samen pech gehad. Ik heb mijn best gedaan. Malibu staat als een huis. Ruud heeft zijn investering er allang uit en we zijn betere vrienden dan ooit. Maar het mooiste is toch dat we geen enkel krediet nodig hebben. We kunnen onszelf financieel volledig bedruipen en voor een bankoverval hoeven we niet meer te vrezen. Malibu is bovendien een Amerikaanse bv. Een advocatenkantoor in de VS, dat ik destijds in de arm heb genomen, had dat in een week voor elkaar. Ik ontwijk daarmee niet de Nederlandse fiscus, want ik betaal hier gewoon belasting en al mijn andere verplichtingen, maar ik wapen me op die manier wel tegen de KLM. Het slinkse een-tweetje dat zij destijds met de ABN speelde en dat mij de nek kostte, heb ik - toen ik het eenmaal doorhad - alleen daarom niet voor de rechter gebracht omdat je er in Nederland geen cent mee opschiet als je zo n zaak wint. Nu zou ik de KLM, bij oneerlijk zakendoen, volgens de Amerikaanse wetgeving kunnen aanpakken en miljoenen dollars schadevergoeding kunnen eisen. Accra Een interessante troef achter de hand, want ik lig nog regelmatig met de Koninklijke in de clinch. En eigenlijk altijd over hetzelfde probleem: de vliegreis naar Accra, de hoofdstad van de Afrikaanse staat Ghana. De KLM rekent in Nederland voor de retourroute Amsterdam-Accra 4300 gulden, maar biedt het traject Londen-Amsterdam-Ghana, heen en terug, in Engeland aan voor 2400 gulden! Een frappant geval van prijsdumping, dat ik overigens met genoegen exploiteer en waar ik al sinds 1972 honderden in Nederland wonende Ghanezen per jaar blij mee maak. Maar in plaats dat ook de KLM me dankbaar is dat ik haar lege stoelen op die route vul -

29 Page 29 of 99 geen enkele Ghanees vliegt immers voor het volle pond met de KLM van Amsterdam naar Accra als hij met Aeroflot, Balkan, Swissair of de KLM voor een weggeefprijs thuis kan komen - zit ze me de laatste twee jaar (on)behoorlijk dwars. Passagiers met een door mij in Londen gekocht ticket voor Accra moesten volgens haar ook in Londen opstappen; ik vond daarentegen dat die mensen hun reis gewoon op Schiphol konden beginnen omdat zij een betaald en dus geldig KLM-document hadden. Het is de kern van ons conflict, dat merkwaardigerwijs niet geldt voor andere Afrikaanse en alle overige routes per KLM voor de halve prijs, omdat het in die gevallen om minder grote aantallen passagiers gaat. Een opportunisme dat onze nationale trots vaardig en royaal hanteert. In mei 1988 liet zij plotseling vijf klanten met het goedkope ticket Londen-Amsterdam-Accra op Schiphol staan, tenzij ze bereid waren de volle mep vanaf Nederland naar Ghana te betalen. Ik heb die mensen toch een voordelige reis (met een andere maatschappij) kunnen bezorgen, maar vanaf die dag kwamen de KLM en ik elkaar voortdurend voor de rechter tegen. Het voert te ver alle gedingen hier uitgebreid te bespreken, ook al omdat er na al die tijd een soort juridisch gelijkspel uit de bus is gekomen. Althans op nationaal niveau. Ik vertrouw er echter op dat de Europese juristen, aan wie wij nu het geschil met de KLM over Accra hebben voorgelegd, ons uiteindelijk in het gelijk zullen stellen. In de praktijk hebben wij dat al. Alle passagiers voor Ghana met een ticket vanaf Londen mogen namelijk sinds kort van de KLM in Amsterdam opstappen. Wij willen de reizigers niet de dupe laten worden van ons meningsverschil, heet het, lichtelijk farizeisch, want aan de andere kant verkoopt zij ons in Londen maar mondjesmaat discount-tickets voor Accra, waardoor de client die vlug (want rechtstreeks) en voordelig naar Ghana wil vliegen wel degelijk wordt benadeeld.

30 Page 30 of 99

31 Page 31 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

32 Page 32 of 99

33 Page 33 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

34 Page 34 of 99

35 Page 35 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

36 Page 36 of 99

37 Page 37 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

38 Page 38 of 99

39 Page 39 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Netwerk Voor ons bedrijf is dat gedoe een hinderlijk obstakel, maar niet meer dan dat. De internationale lage-tarievenmarkt is ruim genoeg om florissant te kunnen draaien en aangezien wij wereldwijd geen Nederlandse concurrentie kennen is de KLM voor Malibu Travel anno 1990 slechts een veelmotorige mug, om maar eens een bekende uitspraak van Luns te parafraseren. Dat wij mondiaal een monopoliepositie bezitten is geen grootspraak. Weliswaar hebben ook andere reisburoos op deelterreinen toegang gekregen tot de korting-markt sinds die door ons is gepopulariseerd, bijvoorbeeld door gespecialiseerd personeel aan te trekken of weg te kopen, maar qua know how en organisatie is de hegemonie van ons buro nog altijd onaangetast. Als ik tickets koop in Singapore, Dusseldorp, Los Angeles of andere hot spots in het discount-circuit, hoor ik nooit dat andere agenten uit Nederland daar komen. Dat komt omdat wij de deur door de jaren heen toch aardig dicht hebben weten te houden. Met wij bedoel ik European Travel Network (ETN), een oorspronkelijk Europees, maar nu intercontinentaal, exclusief consortium van vele tientallen net zulke vrije vogels als ik, dat wereldwijd opereert en overal de goedkoopste graantjes op vlieggebied ontdekt en oppikt. Zoals ik het nu opschrijf, klinkt het misschien een beetje fladderig en lukraak, maar de werkelijkheid is dat wij dagelijks contact hebben met 92 internationale luchtvaartmaatschappijen en voortdurend via een uitgekiend (Nederlands) computerprogramma met elkaar in contact staan. Dat programma sorteert nauwgezet waar ter wereld welke route van welke maatschappij het goedkoopst is en rekent dan ook nog pijlsnel uit wat al die (15000!) tarieven kosten in de valuta van het desbetreffende land. Vier jaar geleden ben ik ermee begonnen, met dat netwerk, en sindsdien heeft het zich ontwikkeld tot een efficient en hecht verbond van lokale deskundigen, dat garant staat voor het beste produkt op ons gebied. ETN geeft nu ook een discount-kaart uit, voor zestig gulden, waarmee de klant op de plaats van bestemming een aanzienlijke korting kan krijgen op zijn hotel, op de trips die hij wil maken en op tal van andere toeristische mogelijkheden. De kaart is een groot succes - die zes tientjes zijn er zo uit - en onze agent in Miami voorspelt dat we tegen het eind van dit jaar alleen al in Amerika ruim tweeduizend leden hebben. Misschien is het nu wat duidelijker geworden waarom wij in alle onbescheidenheid menen dat wij van de Nederlandse discount-reisburoos de marktleider zijn op het terrein van de verste reizen voor de laagste prijzen. Er is eenvoudig niemand anders in dit land, om het nog wat huiselijker te formuleren, die zo n gunstig uitzicht over de hele wereld heeft als ik. In plaats van eindeloos te bladeren in ellenlange lijsten zien mijn vijf medewerksters en ik nu in een oogopslag op het computerscherm dat Alitalia op dat moment de voordeligste vlucht naar

40 Page 40 of 99 Australie aanbiedt. Opstappen in Amsterdam, overstappen in Rome en dan naar het andere eind van de wereld voor maar 2140 gulden. Ander voorbeeld. Op de route Amsterdam-Bangkok vliegen maar liefst 26 luchtvaartmaatschappijen - tarieftechnisch - onder elkaar door op zoek naar de gunst van de vliegende vakantieganger. Zonder ons European Travel Network-systeem zou het onmogelijk zijn a la minute te weten wie commercieel het diepst durft te duiken (1250 gulden? 1500? 1800?) voor een retourticket dat officieel 4000 gulden kost. Trouwens, niet alleen naar de klant toe maken wij gebruik van de laatste vindingen op technologisch gebied, ook de potentiele reiziger kan via de meest geavanceerde apparatuur (zes sprekende computers) dag en nacht bij ons terecht voor gerichte informatie. (elders in dit boekje ga ik daar dieper op in) Betrekkelijkheid Alles goed en wel, maar wat ben ik, A.A.J.Latjes, er nu zelf wijzer van geworden? Het is een vraag die ik mezelf wel eens stel. Wereldvreemd studentje van 20 jaar in Ticketboer met 15 miljoen gulden omzet in Daarna een poosje berooide schooier en dan weer man in bonus met vierduizend clienten, goed voor zes miljoen gulden, in Opkomst, Afgang & Terugkeer in nauwelijks twintig jaar. Wat heeft die turbulente reeks bij mij aangericht? Het oprechte antwoord is dat ik ben veranderd. Zakelijk, maar ook privè, ben ik een stuk rustiger geworden. Alles wat ik heb kunnen meemaken in de reiswereld heb ik meegemaakt, de toppen en de dalen, en dat doet je de betrekkelijkheid der dingen wel inzien. Ik streef niet meer rusteloos naar een hoofdkantoor met honderd meiden en vijftig filialen. Ik wens u veel personeel toe, is een typisch Amsterdams gezegde, en het venijn dat daarin schuilt heb ik leren kennen. Wat ik wel wil is een gezonde, normale groei van mijn bedrijf. Geen bijkantoren meer, dat kost alleen maar hoofdbrekens, maar een goed geleid centraal punt waar over een paar jaar zeven, acht meisjes gespecialiseerde service verlenen en waar de techniek de rest doet. Ik werk nog steeds hard, meen ik, maar ik vind het nu veel belangrijker dan vroeger om ook eens een beetje tijd voor mezelf, mijn vrouw Henriette en mijn dochtertje Wendy van zeven te hebben. Een keertje lekker met zijn allen uit eten, een wandeling door het bos, een boek of een uurtje tv. Ik pak zo nu en dan de kans te genieten van het leven. Daar had ik het een paar jaar geleden altijd te druk voor. In die zin heeft heeft het negatieve mij veel positiefs gebracht. Het raadselachtige rondo van het bestaan heeft mij weer het geluk van juni geschonken; de mooiste tijd die ik ken, zoals ik in de eerste regel van dit verhaal schreef. Ik hoop, voor u en voor mij, dat het nog lang zomer mag blijven. Wie is Ad Latjes? Vriend en vijand geven hun mening.

41 Page 41 of 99 Klant (m): Dat noem ik nog eens service! Ik reis geregeld voor mijn plezier en dan moet je prijsbewust zijn, anders kan het niet. Dan ga je winkelen, zoals ik dat noem. Op een zeker moment ben ik bij Ad Latjes terecht gekomen - hoe weet ik niet meer, vermoedelijk via de krant - maar belangrijker is dat ik niet meer ben weggegaan. Ik ben zeer tevreden en ik heb veel mensen aangeraden voortaan bij hem te boeken. Dan zijn er wel die zeggen: o jee, Ad Latjes, zou ik dat nu wel doen? Doe maar, zeg ik dan, en na terugkeer zijn ze allemaal bekeerd en fanatieke Latjes-fans geworden. Zelf heb ik eens meegemaakt dat een van de meisjes aan de balie me een ticket gaf, maar vergat af te rekenen. Dat noem ik nog eens service! Klant (v): Hij mag wel eens een nieuw tapijtje neerleggen. Ik stond wel raar te kijken toen ik hier zes jaar geleden voor het eerst kwam. Toen hadden ze nog maar de helft van de tegenwoordige ruimte en de vrouw van Ad - of zijn vriendin, daar wil ik afwezen - had een kind bij zich. In de box. Toen ik eraan gewend was, vond ik het eigenlijk wel mooi. Ik ben bij Latjes terecht gekomen omdat hij in De Telegraaf stond. De naam sprak me wel aan: Malibu. Dat leek me wel romantisch en het kantoor zat ook lekker dicht bij het Centraal Station, want ik woon in Voorhout en telefonisch kwam ik er niet door. Dat is wel een minpunt: er zijn altijd veel wachtenden voor je. Je kunt beter de trein nemen. Later kwam ik er pas achter wie Latjes was, maar het deerde me niet. Ik ben nogal sociaal voelend en zelf ben ik ook wel eens weggepest. Dat was een reden temeer om hier mijn tickets vandaan te halen. Verder vind ik dat hij wel eens een nieuw tapijtje mag neerleggen. Moeder Latjes: Als je er niet boven staat, ga je er onderdoor. Ik denk dat Ad het reislustige van mij heeft, want ik heb altijd tegen mijn kinderen gezegd: als jullie groot zijn, gaat mamma op reis! Vreemde volkeren en culturen, dat heeft mij altijd geboeid. Ik was bijna vijfentwintig jaar getrouwd eer het ervan kwam, maar toen heb ik het er ook van genomen. Ik heb zeven boekjes geschreven over de reizen die ik sindsdien heb gemaakt. Er staan verhalen in over Israel, noord- en zuid-amerika, Afrika, India, Nepal, Indonesie, de Fiji-eilanden enzovoort. Wij gingen altijd met zijn tweetjes, Ad en ik. Mijn man was daar niet zo n type voor. Met een huurauto gingen we de binnenlanden in en daar maakten we de dolste avonturen mee. Soms, als Ad geen zin had of te moe was, trok ik er alleen op uit. Ik heb nu een computer aangeschaft om te schrijven. Dat scheelt tijd, want ik heb nog zoveel andere dingen te doen. Handwerken, fotograferen, in mijn tuin werken, de dag is eigenlijk te kort. Ik ben blij voor Ad dat het nu weer goed met hem gaat. Hij heeft die zaak van de grond af aan opgebouwd en toen het misliep

42 Page 42 of 99 vond ik dat vreselijk voor hem. Maar ik heb altijd gezegd: je moet niet treuren, jongen. Als je maar een goed mens in de maatschappij bent die iets voor anderen kan betekenen, komt alles terecht. De telefoon stond in die dagen roodgloeiend. Van de pers zijn ze hier ook geweest, maar er stonden soms heel verkeerde dingen in de krant. Dan kwam ik in opstand en pakte ik mijn pen. Het was dan wel Ad zijn eigen schuld, want je moet mensen geen kwade kansen geven, maar je mag niet zomaar schrijven dat iemand oneerlijk is. Ik heb de krant in Tilburg aangeboden mijn boekjes te publiceren en van het geld een fonds te vormen voor de gedupeerden. Dat wilde men wel, maar dan als feuilleton en dat zou, bij nader inzien, te lang gaan duren. Dan zou de zaak niet meer actueel zijn, vond men. Maar als ze geweten hadden dat het zo lang zou duren, hadden ze het natuurlijk wel gedaan. Mijn man trok het zich meer aan dan ik, het faillissement, maar ik denk dat hij er niet genoeg boven stond. En als je er niet boven staat, ga je er onderdoor. Ik wist wat ik aan Ad had en dat was voor mij genoeg. De rest komt wel goed, dacht ik. En zo is het ook gegaan. Ik verheug me al op onze volgende reis. Naar Moskou. C.G.Hundepool, directeur-hoofdredacteur van het blad Zakenreis: De KLM is nooit te pakken! De vorige KLM-directeur Nederland heeft in mijn bijzijn eens woedend uitgeroepen dat hij er alles aan zou doen Latjes waar dan ook te pakken. Ad had toen net zijn Amsterdamse kantoor betrokken, pal naast dat van de KLM. Die zat er verschrikkelijk mee dat uitgerekend Latjes, een ergenis van het ergste soort, haar buurman was geworden. Later, toen ik hoorde dat er financiele problemen waren die met het onroerend goed samenhingen, heb ik tegen Latjes gezegd dat het best zou kunnen zijn dat een en ander met elkaar samenhing. Het is een vermoeden, maar als je in mijn hart kijkt ben ik ervan overtuigd dat het zo is gegaan. Ik loop al vijfendertig jaar in dit vak mee en de KLM is nooit te pakken, maar het is wel het meest voor de hand liggende. Ad is een van de meest intelligente knapen in de reisindustrie en hij weet feilloos gebruik te maken van de mazen in het net. Hij heeft immers uitgevonden dat je over de grens goedkoop aan tickets kunt komen. De KLM reageerde hierop met prikacties, net zo lang tot zij het touw kon aantrekken. Er zijn hem banen aangeboden, onder andere bij Arke, en hij zou bij de top-tien touroperators kunnen behoren als hij zou willen. Maar hij zit precies aan de andere kant en nu krijgt hij alles over zich heen. Ik zie hem nog in het Amsterdam Hilton staan om een computersysteem over reserveringen te demonstreren. Hij deed dat in de hal, want waar hij eigenlijk had moeten staan werd hij niet toegelaten.

43 Page 43 of 99

44 Page 44 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

45 Page 45 of 99

46 Page 46 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 KLM-woordvoerster: Dat zou zeer onnetjes van ons zijn. Ik kan me niet voorstellen dat wie dan ook van ons bij de KLM behoefte heeft om een mening te geven over iemand die zaken doet op de wijze die de heer Latjes verkiest. De mening over dat zakendoen heeft de KLM duidelijk en officieel naar voren gebracht in de korte gedingen die door de heer Latjes tegen de KLM zijn aangespannen. U kunt zich voorstellen dat wij ons verder absoluut onthouden van welke visie dan ook op de man als persoon. Het zou zeer onnetjes van ons zijn als wij dat wel deden. Ronald Raadsheer, sales-manager Benelux van Singapore Airlines: Latjes is voorzichtiger geworden. Ad Latjes is een reis-entrepreneur. Hij onderneemt veel initiatieven om het reizen voor de consument gemakkelijker en voordeliger te maken. Hij maakt daarmee gebruik van de mogelijkheden die aanwezig zijn en dat is toch wel te apprecieren. Aan de andere kant zijn er ook dingen die wat negatief naar voren komen en dan denk ik met name aan zijn faillissement destijds. Ik vermoed dat hij toen wat te ver was doorgeschoten in zijn idealen en teveel hooi op zijn vork had genomen waardoor hij door de bomen het bos niet meer zag. Ik denk overigens dat zijn reputatie nu aanzienlijk is verbeterd. Hij is voorzichtiger geworden en persoonlijk kan ik alleen maar positief over hem oordelen, hoewel ik hem niet bijzonder goed ken en ook rechtstreeks geen zaken met hem doe. Broer drs.peter Latjes, redacteur binnenland en parlement van het Katholiek Nieuwsblad: Ad is bij veel mensen onstuitbaar populair. Ik word vaak aangesproken van: goh, Ad latjes, is dat soms familie van je? Dan zeg ik volmondig: ja, dat is mijn oudste broer, want ik ben erg op hem gesteld. Wij liggen elkaar goed en wij hebben regelmatig contact. Ik ben wel veel geplaagd met die affaire van toen, maar ik had er persoonlijk absoluut geen probleem mee dat Ad failliet ging om de doodeenvoudige reden dat hij niemand de hersens heeft ingeslagen en niemand moedwillig heeft getild. Hij heeft niets onwettigs gedaan en ook niets dat met mijn eigen levensovertuiging in strijd is. Ik heb die zaak destijds van nabij gevolgd en voor mezelf een duidelijke conclusie getrokken. Die durf ik gerust hardop te zeggen en ik hoop zelfs dat ze me daar nog eens een proces wegens smaad over aandoen. Kijk, de bank van mijn broer was de ABN en die draaide de geldkraan op een zeker moment dicht omdat Batenburg, toen president-directeur van de ABN en commissaris bij de KLM, van zijn vriendje Orlandini, toen president-directeur van

47 Page 47 of 99 de KLM en commissaris bij de ABN, had begrepen dat Latjes zo n ontzettende lastpost was voor de KLM. En toen hing Ad. Dit heb ik voor mezelf gedestilleerd uit de feiten. Ik heb het ook diverse malen in het openbaar verkondigd, in de krant en voor de radio, maar nooit heeft iemand het ontkend. Je kunt van mij aannemen dat het waar is. Ik heb Ad meegemaakt op zijn hoogtepunt en op zijn dieptepunt, maar hij heeft net als ik de neiging niet te hechten aan geld als doel, alleen als middel. Dat heeft hem er overheen geholpen in de moeilijke momenten van zijn leven. Verder is hij vaak te goeder trouw, omdat hij een groot vertrouwen in mensen heeft en dat komt weer omdat hij zelf goudeerlijk is. In zijn omgang met mensen is hij sterk op zichzelf gericht, hoewel hij ook weer uitermate charmant kan zijn, jongensachtig. Dat jongensachtige maakt hem bij heel veel mensen onstuitbaar populair. Hij heeft vrienden die hem door dik en dun steunen en toen hij in 1982, zonder succes overigens, aan de Tilburgse gemeenteraadsverkiezingen meedeed, waren er toch 1200, 1300 mensen die op hem stemden. Aan de andere kant is hij iemand die juist door die in zichzelf gekeerdheid moeilijk contact maakt en zich te weinig rekenschap geeft van zijn leefomgeving. In zijn hart is hij een sterk sociaal bewogen man, alleen was daar in zijn leven, in twintig jaar keihard zakenleven, vaak te weinig ruimte voor. Amerikaanse klant (v): Ik ben onder de indruk van de computers hier. Ik kwam uit het Centraal Station, wandelde over het Damrak en zag het uithangbord: cheapest air fares. Daar moet ik zijn, dacht ik. Ik kom nu uit Londen en ga naar Duitsland, Frankrijk en Spanje. Vandaar keer ik terug naar Amerika en dan zie ik wel weer. De Malibu-service is snel en direct. En ik heb er wel een beetje verstand van, want ik doe eigenlijk niets anders dan reizen. Zo nu en dan moet ik wel eens wat werken om verder te kunnen zwerven, maar het liefst ben ik toch onderweg. Van huis uit ben ik computerprogrammeur en ik ben onder de indruk van de apparatuur die hier staat en van de software, die hier wordt gebruikt. Bianca bellen en zij belt terug...dat heb ik nog nooit meegemaakt. Buurman Blokker: Nee, ik boek mijn reizen niet bij hem. Het reisbureau van Latjes is niet zo duidelijk aangegeven, dus stapt men hier wel eens binnen, een deur verder, maar daar heb ik geen last van. Nee, zelf boek ik mijn reizen niet bij hem. Ik ben voorzichtig. Ik ga graag naar een reisbureau dat is aangesloten bij de ANVR. Laat ik het zo zeggen. Buurvrouw van de Joegoslavische Bank: Aardige meisjes, goede buren. Ik ken de heer Latjes niet goed, maar er is een plezierige verstandhouding tussen mijn kantoor en het zijne. Aardige meisjes, goede buren. Ik zie zo nu en dan klanten in- en uitgaan, dat is alles. Bye bye

48 Page 48 of 99 Advocate Sandra Boot: Mijn client probeert alles en schuwt niets. Wij hebben in december 1989 een klacht ingediend bij de Europese Commissie. Die zal moeten oordelen of er sprake is van misbruik van macht door de KLM, zoals wij menen, maar eerst moet nog blijken of de Commissie de klacht in behandeling zal nemen. Zij is wel geregistreerd, maar vooralsnog is er niets gebeurd. Als de EC niet reageert, stap ik naar het Hof van Justitie met de eis de Commissie te gebieden iets te ondernemen. De nationale rechter wilde geen uitspraak doen, omdat hij daarmee iets zou gaan vastleggen dat enorme gevolgen zou hebben voor de hele luchtvaart. Het wachten is dus op de Europese Commissie. Eerlijk gezegd heb ik er een hard hoofd in dat daar iets positiefs uitkomt, want de belangen zijn immens groot. De markt zou er totaal anders uit gaan zien. Er is mij al ingefluisterd dat de Commissie geen beslissing durft te nemen en de zaak liever van zich afschuift. Wij vinden dat de KLM misbruik maakt van haar positie. Goedkope CD s uit Duitsland invoeren en hier verkopen is toegestaan, maar met tickets mag dat opeens niet. Dat kan alleen omdat de KLM een machtspositie inneemt. Je kunt het vergelijken met een bakker die zegt: u mag die taart wel van mij kopen, maar dan moet u hem in een keer opeten. Als hij de enige bakker is, zal de taartminnende consument toch aan zijn voorwaarden moeten voldoen. Dat is precies wat er op luchtvaartgebied aan de hand is. In Nederland wonende afnemers van mijn client kopen voordelige tickets uit Engeland, maar dan zegt de KLM: dat is best, maar dan moet je eerst naar Londen vliegen. Deze belachelijke situatie willen wij aan de kaak stellen. Ik vind het wel aardig dat de heer Latjes die machtige kat de bel aanbindt. Hij probeert alles en schuwt niets. Hij gaat er op af, of het nu de hoogste baas is of de juffrouw aan de balie. Die houding kan ik wel waarderen. Vriend-in-nood Ruud Storm: Ad trekt het liefst zijn eigen plan. Latjes is een enfant terrible in de reiswereld. Een Brabantse jongen die onvermoeibaar achter zijn jongensdroom aanjaagt. Ik vind hem briljant. De meeste mensen die briljant zijn kunnen niet communiceren, maar hij kan dat wel. Hij is bovendien eerlijk, echt eerlijk, en ik denk dat hij ook erg gevoelig is. Hij heeft het idee dat hem en de mensen om hem heen vaak onrecht is aangedaan. Hij is ook knap eigenwijs. Wat hij in zijn hoofd heeft zet hij door tot het tegendeel is bewezen. Ik denk dat hij net zoveel missers als schoten in de roos heeft gescoord. Op de tv zag hij eens een man met een raketmotor op zijn rug, die de lucht werd ingeschoten. Dat was helemaal te gek. Zo n lanceer-apparaat moest hij ook hebben. Waar kon je dat ding kopen? Diezelfde middag nog belde hij met het Pentagon in Washington, met de NASA en met fabrieken in Frankrijk, omdat die dingen daar gemaakt zouden zijn. Hij heeft dat apparaat nooit gekregen, eenvoudig

49 Page 49 of 99 omdat het niet te koop was, maar de bezetenheid waarmee hij er achteraan zat, was fascinerend. Ik was erbij en heb gezien hoe hij zeker vier, vijf uur over de hele wereld heeft gebeld. Dat tekent Ad Latjes; een doordouwer in optima forma. Ik denk dat dat een karaktereigenschap is waardoor hij het in die reiswereld heeft gered en waardoor hij nu weer in de lift zit, met alle onrealistische en kostbare zijwegen van dien. Wat hem verweten kan worden is dat hij zelden advies aan anderen vraagt en het liefst zijn eigen plan trekt. Hij was een klant van ons reclamebureau in Alphen aan de Rijn en niet zo n kleintje. Vlak voor hij failliet ging, deed hij voor een miljoen gulden op jaarbasis bij ons. Toen het mis ging, had ik nog een paar ton van hem tegoed. Dat betekende bijna ons eigen faillissement - ik ben er door de ABN bovenop geholpen! - maar ik geloofde zo in zijn integriteit en inventiviteit dat ik hem een paar jaar later toch weer heb geholpen Malibu Travel op te zetten. Hij is zorgvuldiger geworden en dat is logisch. Hij wil niet meer meemaken wat hij al een keer heeft meegemaakt. Hij geeft nu een gulden pas uit als hij hem binnen heeft. Ad weet zijn personeel te motiveren en te inspireren. Hij leidt de meisjes zelf op en doet dat op een wonderlijke, wat stugge manier. Maar dat komt omdat hij sneller denkt dan hij praat en meent dat anderen dat ook kunnen en hem direct begrijpen. Maar hij kan het toch heel goed overbrengen en dat bewonder ik in hem. Supervisor Bianca (22): Ik heb eens vijftig rozen gekregen. Ik werk bijna vier jaar bij Malibu. Samen met vier andere meisjes en ik kan niet anders zeggen dan dat de sfeer op kantoor gemoedelijk en amicaal is. Problemen praten we meteen uit en ook tegen Ad kunnen we zeggen wat we willen. Hij moedigt dat juist aan. Hij is slim en ad rem en vraagt dat ook van ons. Hij kan wel eens hard optreden tegen de medewerksters, maar dan heeft hij er ook een reden voor. Als je het ergens niet mee eens bent, moet je dat meteen zeggen. Dan is de lucht weer geklaard. Er is wel eens een meisje huilend weggelopen; die kon dat niet opbrengen. Hij heeft ons geleerd goed en snel te werken: informatie geven aan de balie, zestien telefoonlijnen beantwoorden, bellen naar luchtvaartmaatschappijen die vaak in gesprek zijn, Turkish Airlines is daar een berucht voorbeeld van, en tegelijk de klanten correct en efficient aan een reis helpen. Het is een verantwoordelijkheid waar ik volgens mijn diploma s recht op heb, maar die je bij andere bureaus niet altijd krijgt. De clienten waarderen ons werk blijkbaar, want ze brengen na terugkeer dikwijls een cadeautje voor ons mee. We krijgen ook veel kaarten en bloemen. Ik heb eens vijftig rozen gekregen. En Ad heeft ons nu ook nieuwe vloerbedekking en gordijnen beloofd. Genoeg redenen voor mij om nog lang te blijven. Medewerkster Linda (21): Ik krijg vaak opmerkingen dat ik bij Ad Latjes werk. Na de Havo heb ik in een Amerikaans hotel gewerkt en cursussen op het gebied van luchtvaart en toerisme gevolgd. Daarna ben ik hier terecht gekomen, nu anderhalf jaar geleden. Je kunt heel

50 Page 50 of 99 gemakkelijk reizen. Je krijgt twee tickets per jaar voor jezelf, waarheen je maar wilt, dus dat is wel lekker. Ik krijg vaak opmerkingen van mensen die horen dat ik bij Ad Latjes werk, maar voor mij is hij een goede baas en ik leer verschrikkelijk veel van hem. Die negatieve reacties komen van mensen die hem zelf of zijn bedrijf niet kennen. Anderen zijn positief. Ik had vandaag nog iemand aan de telefoon, die heel vroeger met Ad had gereisd en die zei: ik wil het toch weer met jullie proberen, want persoonlijk heb ik nooit iets naars ondervonden. We hebben veel trouwe klanten. Heel veel mensen komen terug. Een enkele keer gaat er ook wel eens iemand weg. Laatst kwam er een oudere heer binnen en ik zei heel vriendelijk tegen hem: hallo, gaat u zitten. Gewoon, gezellig. Als ik nu hoi had gezegd...die meneer zei toen heel nadrukkelijk: goedenmiddag! Ik dacht dat hij me niet had verstaan en ik zei nog eens: hallo, meneer. Toen zei hij: dat doe je maar tegen je leeftijdgenoten en liep weg. Dat had ik niet verwacht. Ik riep nog: goedenmiddag, maar hij hoorde me niet meer.

51 Page 51 of 99 Klik voor vergroting van deze foto op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

52 Page 52 of 99 DE OPMARS VAN NIEUWE TECHNOLOGIEEN Dit was al de tweede nacht dat hij de slaap moeilijk kon pakken. Ook gisteren had het uren geduurd alvorens hij vermoeid in slaap was gedommeld. Sinds maandag was hij al opgewonden. Vrienden uit Dresden hadden hem gebeld over de reis van zijn dromen. Maar voor zij iets hadden kunnen vertellen was de lijn weggevallen. Vergeefs had hij daarna vele malen getracht hen te bereiken. Al zijn vrienden wisten hoezeer hij verlangde om eens in zijn leven een reis te maken naar het machtige en verre Amerika. Voordat de gehate muur omlaag was, leek Amerika oneindig ver en onbereikbaar, maar ook nu nog leek het een onwerkelijke droom. Wat hadden zijn vrienden hem willen vertellen? Of hadden zij hem voor de gek willen houden? Om zijn vrouw niet wakker te maken ging hij stilletjes naar beneden. Uit verveling zwierven zijn vingers over de toetsen van de afstandsbediening. Plotseling veerde hij op. Op het Engelstalige kanaal dat zij sinds enkele maanden op de kabel hadden, zaten ook teletekst-pagina s. Hij raadpleegde regelmatig de Westduitse pagina s voor het nieuws maar verder kwam hij nooit. Super Channel had hij eigenlijk nog nooit bekeken, voornamelijk omdat zijn Engels zo belabberd was. Het enige Engels dat hij kende,was wat hij had geleerd van een cursus op de ZDF. Maar ondanks zijn gebrekkige kennis, hadden enkele woorden zijn aandacht getrokken. Hij riep de pagina op die achter 'air fares stond vermeld, en pagina na pagina werden hem de verste bestemmingen voor de ongelooflijkste prijzen aangeboden. Weliswaar luidden niet alle prijzen in Westduitse Marken, maar de koersen van alle harde Westerse valuta kende hij al jaren uit z n hoofd. Gefascineerd bekeek hij pagina na pagina. Een steeds groter wordend ongeloof maakte zich van hem meester. Hij had de prijzen wel uit de TV willen trekken. Zo langzaam ging het voor hem.. Alle wereldsteden gleden aan zijn ogen voorbij. En dan...miami... voor de absurde prijs van slechts 750 Mark retour. Eigenlijk ging zijn hart uit naar New York, maar waarom niet naar Florida, waar het weer zoveel beter was dan in het Noordoosten. Ongelovig liet hij alle informatie op zich inwerken. Als gehypnotiseerd kozen zijn vingers het nummer dat op het scherm stond vermeld. Tot twee maal toe kreeg hij geen verbinding omdat hij het landnummer van Holland was vergeten. Om half drie s nachts gaf Linda hem alle informatie die hij wilde weten. In perfect Duits. Hij raakte zo in haar ban dat hij het zich nauwelijks realiseerde, toen hij de negen op zijn telefoon indrukte, en Linda onbevangen antwoord gaf op alle vragen, waar hij woonde, waarheen hij wilde gaan en wanneer. Zelfs toen ze zijn credit-card nummer vroeg, gaf hij zonder aarzelen het kaartnummer van zijn neef uit Munchen. Deze had het hem gegeven voor het geval hij hem ooit wilde komen opzoeken. Pas twee dagen later besefte hij dat hij die nacht niet had gedroomd. Een onbekende man was schijnbaar speciaal voor hem uit Berlijn gekomen om hem z n ticket te overhandigen. Sprakeloos bleef hij de man staan nakijken tot deze al ver achter de horizon was verdwenen. Was dit nu de beroemde service waarvan hij de Westduitsers zo vaak had horen zeggen dat zij in de DDR niet bestond. Nooit had hij kunnen begrijpen wat ze precies bedoelden.

53 Page 53 of 99 Voor de eerste keer in z n leven realiseerde hij zich, dat hij had geproefd van de Westerse vrijheid en luxe. En wat hij en zijn landgenoten hadden moeten ontberen gedurende 40 jaar schrikbewind van de communisten. Nu pas begreep hij waarom zijn neef Stephan en velen van z n vrienden waren gevlucht naar het Westen. Waarom kon een computer in het Westen meer service en geluk geven dan de mensen in het Oosten? Halsoverkop vroeg hij n paspoort en visum aan en ongetwijfeld was hij op die achtste maart de gelukkigste man die richting Amerika vloog. Freak Hoewel een autogebruiker geen auto-freak wordt genoemd, is een computergebruiker wel een computer-freak. Het zal wel iets te maken hebben met de onwennigheid waarmee velen van ons nog tegenover de computer staan. Daarom heb ik me van deze benaming nooit veel aangetrokken. Ik heb nooit een computercursus gevolgd, net zo min als een cursus automonteur. Uiteindelijk hoef ik alleen maar de commando s te leren om zo n apparaat te bedienen, en niet te weten hoe t werkt. Mijn belangstelling voor computers werd gewekt in het midden van de jaren zeventig, vanwege de snelheid waarmee ik de vliegprijzen kon bijhouden met dat nieuwerwetse apparaat. Aangezien een Leeuw liever lui is dan moe, werd m n eerste Tandy-computer spoedig gebruikt voor alles wat ik er mee kon bedenken,niet gehinderd door enige technische kennis. Ook het grootste gedeelte van dit boekje is getikt op de portable computer die ik dagelijks gebruik in de trein van Tilburg naar Amsterdam. Viditel Toen de PTT in 1979 de Viditel-proef aankondigde, begreep ik meteen hoeveel makkelijker het voor mij zou worden als Viditel inderdaad een massa-medium zou worden. Mensen dag en nacht informeren, laten reserveren en automatisch hun ticket laten toesturen. En dat allemaal dankzij de goedkope electronische gastarbeider die computer heet. Een aantrekkelijk vooruitzicht. Dus werd ik de eerste informatieleverancier uit de reiswereld. Helaas faalde het Viditel-project jammerlijk en heeft het achteraf gezien alleen maar een hoop geld gekost. Omdat ik toentertijd ook andere zorgen aan m n hoofd had, is het nooit tot een schadeclaim tegen de PTT gekomen. De PTT is in die tijd zeker schuldig geweest aan een veel te optimistische toekomstverwachting voor het Viditelproject, bewust of onbewust. Alleen al door het feit dat er na 11 jaar nog maar abonnees zijn in plaats van de beloofde 1 miljoen, wordt dit bewezen. Dat ik in de eerste helft van 1981 met mijn 8000 pagina s informatie zes maanden lang de populairste informatieleverancier was op Viditel, is slechts een schrale troost. Mijn imago als Mr.Viditel heeft ongetwijfeld veel bijgedragen tot de overdosis publiciteit rondom de latere neergang. Malibu Travel heeft op dit moment al weer enkele jaren zelf een Viditel host computer, waar klanten naar toe kunnen bellen om de gratis prijslijsten aan te vragen. Viditel heeft waarschijnlijk nog wel een toekomst

54 Page 54 of 99 als communicatiemedium, maar zeker niet als informatiemedium.

55 Page 55 of 99

56 Page 56 of 99 Klik voor vergroting van deze foto op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Radio- en TV-piraat Een absurde vakidioot op het Ministerie van CRM opperde in 1981 dat ook Viditel-informatieleveranciers een omroepvergunning zouden moeten aanvragen. Vermoedelijk onder het mom dat alles wat op een scherm verschijnt een TV-programma is. Hierop werd ik zo kwaad dat ik voor 7000 gulden een professionele Canadese TV-zender liet installeren op het dak van m n sporthal en een 24-uurs non-stop radiostation op het dak van mijn kantoor. De TV-zender zond elke avond op de frequentie van Duitsland-2 een film uit. Twee tijdklokken regelden alles; een zette de zender aan om deze voor te verwarmen en 15 minuten later zette de tweede de videorecorder aan. Overdag werden de tijdklokken geprogrammeerd. Tijdens de uitzending van de Bridge on the River Kwai werd ik door de politie opgebeld. Ze hadden de zender weggehaald en ik moest komen om de deur weer dicht te doen. De TV-zender werd na 3 weken opgerold en de radiozender na 3 maanden. De radiozender waarschijnlijk later omdat ze op het Tilburgse politieburo wel naar de radio luisterden, maar geen TV konden kijken. Ik heb nooit meer iets gehoord over een omroepvergunning voor Viditel.

57 Page 57 of 99

58 Page 58 of 99 Klik voor vergroting van deze verhalen op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Teletekst In maart 1986 openden zich de toegangspoorten tot een nieuw massamedium. Sky Channel kondigde aan te beginnen met commerciele teletekst. In tegenstelling tot Viditel was hierbij vanaf het eerste uur een miljoenenpubliek gegarandeerd. Hoewel de prijs niet kinderachtig was en deze door Malibu Travel alleen moest worden opgehoest, is Skytekst vanaf het begin een succesvolle investering geweest. Zeker toen ik na verloop van tijd een eigen terminal kocht en naar hartelust en met creativiteit pagina s kon opmaken en versturen. Ook na 4 jaar geeft het elke keer weer een machtig gevoel te beseffen dat op hetzelfde moment dat ik vanaf thuis nieuwe pagina s oversein naar de Sky-computer in Londen, deze informatie op miljoenen TV-schermen in Athene, Helsinki, Londen en honderden andere Europese steden te ontvangen is. De response was enorm. Misschien ook wel omdat we vanaf het begin de ambitie hadden een postorderbedrijf voor geheel Europa te worden. Deze droom is om praktische redenen nooit werkelijkheid geworden. Omdat we het dichtst bij God adverteerden, aangenomen dat Hij boven ons woont, namen passagiers al snel aan dat we wonderen konden verrichten. De gekste vragen werden op ons afgevuurd en Malibu Travel maar kosten maken om ze allemaal te beantwoorden. Na een tijdje bleek dus dat ik er weinig of niets aan verdiende, ondanks dat we begonnen waren geld te vragen voor het versturen van prijsinformaties naar het buitenland en ondanks de extra boekingskosten die we vroegen voor boekingen vanuit het buitenland. Mijn groeiende onvrede over deze situatie viel ongeveer samen met de opbloei van de International Discount Travel Association, waaruit later European Travel Network is voortgekomen. En toen was de combinatie snel bedacht. Collega-reisburoos in Zwitserland, Duitsland, Denemarken en Groot Brittanie werden uitgenodigd teletekst-pagina s onder te huren van Malibu Travel. Dit was mede interessant voor hen omdat Sky Channel de advertentietarieven ondertussen flink had opgetrokken, maar mij als eerste en trouwe adverteerder hierbij had ontzien. Vanwege de succesvolle onderverhuur moest ik zelfs meer pagina s kopen en is Malibu Travel uiteindelijk verlost geworden van een belangrijke kostenpost. Op dit moment worden de 230 teletekst-pagina s beheerd door European Travel Network, en zijn ze verdeeld over 4 pagina-nummers, te weten Eurosport pagina 167,168 en 169 en Super Channel pagina 167. Bovendien zijn er nu ook adverteerders bijgekomen uit Miami,Dubai,Singapore en Californie. Vanwege het aantal van 15 miljoen Europeanen dat toegang heeft tot de teletekst van Eurosport en Super Channel, vormen onze teletekst-pagina s nu al de grootste Travel Section ter wereld, met onmiddellijke reacties voor iedere adverteerder. En dat zal in de toekomst alleen nog maar toenemen... Vanaf juni 1990 gebruikt Malibu Travel de teletekstpagina s ook om snel en goedkoop haar tarieven te versturen naar agenten in heel Europa die hiervoor belangstelling hebben. Met een insteekkaart in hun computer kunnen ze teletekstpagina s ontvangen op de PC en wordt de uitgezonden informatie omgezet in een normaal database-bestand dat uitgeprint kan worden en waarin snel gezocht kan worden.

59 Page 59 of 99 Het complete tarievenbestand van Malibu Travel kan in 1 minuut zendtijd worden overgestuurd!

60 Page 60 of 99

61 Page 61 of 99 Klik voor vergroting van deze advertentie op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Sprekende en luisterende computers De nacht vlucht naar het Westen en het Damrak wordt weer schoongespoten. Junks en zwervers hebben de portieken weer verlaten en het Centraal Station braakt de eerste lading forensen weer uit. Toeristen zitten al op het terras. Amsterdam ontwaakt. Op het kantoor van Malibu Travel zoemen zachtjes de sprekende computers. Zij hebben weer een lange nacht onverstoorbaar hun werk gedaan, zonder rust, zonder pauzes. Vakanties kennen ze niet, een vakbond evenmin. Jaar in, jaar uit, geven ze aan iedereen die het horen wil de goedkoopste vliegtarieven door naar vele bestemmingen buiten Europa. Onafhankelijk, onpartijdig en onvermoeibaar, dag in, dag uit. Een ongelooflijk knap staaltje van bruikbare high-technology. Omdat de teletekst-pagina s op Eurosport en Super Channel 24 uur per dag in de lucht zijn, ontstond bij vele kijkers de behoefte om ons ook buiten onze beperkte kantooruren, maandag t/m vrijdag, van 10 uur tot half zes, te kunnen bereiken. Vanwege de hoge Nederlanse loonkosten was een uitbreiding van de kantooruren met levend personeel niet haalbaar. Het leek er op alsof deze vraag niet beantwoord kon worden. Totdat ik geheel onverwachts tijdens een reis naar Californie in oktober 1987 stootte op de software voor de sprekende computer. Met behulp van deze goedkope standaard-software worden alle functies en mogelijkheden van de telefoon, de computer en de digitale audiorecorder geintegreerd. Er kan een databank van gesproken tekst worden aangelegd waarin de opbellers met de druktoetsen van hun telefoon steeds verder kunnen doordringen, totdat ze uitkomen bij de door hen gewenste informatie. Een gesproken index geeft elke keer de mogelijke keuzes aan. Eigenlijk dus een soort gesproken Viditel-databank. Ook kan een vraag gesteld worden, waarvan het antwoord wordt opgenomen en wederom een vraag gesteld worden. In dit geval worden de antwoorden bewaard op de harde computerschijf en moeten deze door levende personen worden afgeluisterd en verwerkt. Deze mogelijkheid gebruikt Malibu Travel al jaren om de gratis computerprijslijst te laten aanvragen en tevens voor de sprekende reserveringscomputer.

62 Page 62 of 99

63 Page 63 of 99 Klik voor vergroting van deze advertentie op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Gedurende enige tijd had ik ook een gratis nummer, , gekoppeld aan 3 sprekende computers waarop klanten hun bestemming, naam, adres en woonplaats konden inspreken. Dit waren de Gorby 1, 2 en 3, als hommage aan de voormalige Secretaris-Generaal van de Sovjet-Unie, die tenslotte ook alles moest noteren, net zoals de Malibu computers. Toen ik op een zaterdag een advertentie plaatste in De Telegraaf met dit gratis nummer en hierop binnen enkele uren 750 telefoontjes binnen kwamen was ik ook hiervan genezen. Ook in Nederland was Gorby schijnbaar erg geliefd. Indien mensen dag en nacht gratis kunnen bellen voor gratis informatie dan is de drempel voor onze branche echt te laag. De 5 gulden die elke informatiezending mij kost weegt niet op tegen de lage winst per ticket die een discount-reisburo nu eenmaal heeft. Wellicht kan deze oplossing voor andere branches wel bruikbaar zijn. Het heeft mij altijd verbaasd waarom dit idee nooit door anderen is overgenomen. Het publiek is er defintief rijp voor. Gorbatsjov is geen Secretaris-Generaal meer, en Malibu Travel heeft de Gorby s omgedoopt in Bianca, Linda en Wanda,als blijk van waardering voor de liefste medewerksters die ik ooit heb gehad. Iedereen die nu gratis informatie wil aanvragen, betaalt de normale telefoonkosten. Sinds juni 1990 gebruikt Malibu een verbeterde (Canadese) versie van de sprekende computer -software. Met dit programma leest de computer de tekst waar hij naar toe geleid wordt. Alle woorden die hij bij het lezen kan tegenkomen, moeten een keer in het geheugen ingesproken worden en dan kan het feest beginnen. Malibu hoeft bij wijzigingen niet meer alle tarieven opnieuw in te spreken, maar slechts een kopie van het nieuwe tarievenbestand in de sprekende computer te zetten. Niets inspreken dus. Een keer alle mogelijke woorden intypen en de bijbehorende spraak inspreken, en de computer assembleert volledige zinnen op het moment dat de klant belt, rechtstreeks uit de databank. Vanzelfsprekend kunt u inspreken in elke gewenste taal, dus deze software is ook te gebruiken voor vertaalcomputers. Deze software leest zowel databestanden als tekstbestanden. De omzetting van spraak naar tekst verkeert nog in de laboratoriumfase. De knapste computers op dit gebied kunnen het Engels verstaan van 96% van de wereldbevolking, dus lang zal het wel niet meer duren. Indien de luisterende computer een feit is, kan deze gekoppeld worden aan airline-computers en aan sprekende computers. Iedereen kan dan vanaf thuis reserveringen maken met de telefoon, zonder computer, meteen een bevestiging horen of op de fax krijgen,betalen per computer en de tickets zijn onderweg. Het belangrijkste bezwaar van videotekst-systemen, dat de mensen een computer nodig hebben, is dus niet geldig voor audiotekst-systemen. Voorzichting geschat kost de computer die 100 procent van alle spraak herkent en omzet in tekst aan 10 miljoen Europeanen hun baan. Of de reisburoos dit overleven is een vraag, maar dat Ad Latjes het overleeft is zeker, al is het als computerverkoper...!

64 Page 64 of 99 Natuurlijk kan de sprekende computer ook uit zichzelf zonder menselijke tussenkomst op een bepaalde dag en tijd een bepaald telefoonnummer gaan bellen om een boodschap door te geven die vantevoren is ingesproken. Dit kan ook (tussen bepaalde) uren achter elkaar naar duizenden verschillende telefoonnummers met verschillende berichten. Indien de computer belt om een bericht door te geven, kan dit herhaald worden, een antwoord inspreken, het antwoord eventueel laten herhalen, uitwissen of aanvullen, en de computer belt onmiddellijk naar zijn baas om uw antwoord door te geven met datum en tijd. Niet thuis, geen nood, want zoals het een goede electronische slaaf betaamt probeert de computer het opgegeven nummer 16 keer te bellen met instelbare tussenpauzes van maximaal 1 uur. Tenslotte kan op de sprekende computer een volledig geautomatiseerde gesproken berichten -dienst worden opgezet, waarbij aan de abonnees een code wordt gegeven, en de abonnees met elkaar kunnen communiceren d.m.v. het intoetsen van de code van zichzelf, de code van de geadresseerde en het inspreken van de boodschap. Wanneer de geadresseerde later de computer belt en zijn code intoetst, hoort hij onmiddellijk dat een bericht is binnengekomen, hetgeen hij dan meteen per telefoon kan afluisteren. Kortom, de sprekende computer heeft onbegrensde mogelijkheden, en betekent een drastische uitbreiding van de service, die Malibu Travel u in de toekomst kan geven.

65 Page 65 of 99

66 Page 66 of 99 Klik voor vergroting van deze advertentie op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Gratis telefoonnummers Januari Tijdens de PTT-nieuwjaarstoespraak werd aangekondigd dat in Nederland, in navolging van Amerika,ook gratis telefoonnummers zouden worden geintroduceerd. Ook zouden tussen diverse landen gratis lijnen geopend kunnen worden. Aangezien de dollar op dat moment bijna 4 gulden stond, leek mij een gratis nummer van de USA naar Amsterdam wel wat. En dus werd op 4 februari 1985 het eerste gratis 800-nummer van Amerika naar Europa geopend, Maar wat waren interessante prijzen om mee te adverteren? Na veel gereken en prijsvergelijkingen had ik een lijstje bestemmingen samengesteld dat het wel zou kunnen gaan maken. Een eenkoloms-inch-advertentie in de New York Times van 263 dollar was de testcase. Vanaf half februari 1985 zat ik vele zondagen op kantoor omdat de travel sections van de Amerikaanse dagbladen op zondag verschijnen. Honderden telefoontjes ontving ik. Van Connecticut tot Californie. Van alle nationaliteiten en alle rassen die Amerika bevolkten. De populairste prijs was New York - Bombay met Air India die ik 300 dollar goedkoper verkocht dan Amerikaanse reisburoos. Air India in Amsterdam schreef twee tickets uit, een voor New York - Londen retour, een voor Amsterdam - Londen - Bombay retour. Uit het laatste ticket werd Amsterdam - Londen gescheurd en nooit gebruikt. Naar mijn gevoel heb ik toentertijd elke Indier aan de lijn gehad die de afgelopen vijftig jaar naar Amerika was geemigreerd. Het enige nadeel was dat Indiers zo langzaam praten en ik 4,75 gulden per minuut aan de PTT moest betalen. Maar de winstmarge van 800 gulden per ticket maakte veel goed, hoewel niet alles want vanaf het begin zakte de dollar, moest ik dus steeds meer dollars vragen en werden de boekingen minder. Vooral toen we met de slogan Book by satellite, pay by plastic ook nog gingen adverteren in de Washington Post, Miami Herald, Chicago Tribune, Los Angeles Times en vele andere kranten, liep het helemaal de spuigaten uit. De PTT die van de hele operatie minutieuze statistieken bijhield,liet weten dat in juli 1985 slechts 3 procent van het aantal oproeppogingen door kwam. Van de 100 mensen die in Amerika ons nummer draaiden, kregen 97 geen verbinding omdat de lijn bezet was of omdat we niet opnamen wegens gesloten kantoor. Dit laatste ondanks het feit dat in advertenties stond vermeld alleen te bellen van 4 uur s nachts tot 12 uur s middags New York tijd, hetgeen in Nederland 6 uur later is. Ook werd geadverteerd in Amerikaanse vakbladen en chartergidsen. Maar hiervan kwam ik snel terug. Als je iets vertelde tegen een Amerikaanse passagier nam deze dat direkt aan. Reisburoos beschouwen zich echter als experts en denken het altijd beter te weten. Dus was je altijd meer tijd kwijt om ze te overtuigen dat zij op discountgebied echt geen expert waren, hoe sneu dit ook voor hen was. Je hoorde zo af en toe het oceaanwater borrelen van het gemorrel aan

67 Page 67 of 99 de overkant van de plas en ik denk dat af en toe ook de satelliet wenste dat hij er nooit aan begonnen was. Vaak stuurden we tickets per koerier naar Los Angeles, die wij op ons beurt weer per koerier ontvingen van onze agenten in Singapore, Hong Kong, Australie of Europa. De wereld leek een groot dorp te zijn. Door Amerikaanse reisagenten wordt ons 800-nummer met Amerika nog regelmatig aangehaald als toppunt van telemarketing. Een produkt rechtstreeks verkopen aan een consument op 9000 km afstand op een ander continent. Kunt u het zich voorstellen dat u een ticket van Amsterdam naar Rio de Janeiro koopt, rechtstreeks bij een reisagent in Bangkok, zonder tussenkomst van een Nederlandse agent? Om een consument naast de deur te bewegen bij jou te boeken, is geen kunst. Wel een consument die 6 a 9 duizend kilometer verderop woont. Elke boeking van een rechtstreekse klant uit Amerika gaf me toentertijd een kick. Aan de ene kant een absurditeit dat zij bij ons boekten. Aan de andere kant een bewijs van een sterke advertentie, een betrouwbaar imago en een goede prijs. En de klanten reageerden alsof het de normaalste zaak van de wereld was. Een ijzersterk bewijs hoe drempelverlagend een gratis nummer kan werken. Ook heeft Malibu Travel in 1985 nog gratis nummers gehad vanuit West-Duitsland en Engeland naar Amsterdam. Maar van alle redenen om er mee te stoppen was de vervuiling het ergste. Zodra de mensen beseften dat ze echt live verbonden werden vanuit de USA, Engeland of Duitsland met Amsterdam, begon men voor alles te bellen behalve voor vluchten. Over het weer in Europa, de de trein Londen-Parijs, hotelkamers in Athene etc etc. En dat allemaal a 4,75 per minuut op onze kosten... Voor Amerika kwam er nog de dalende dollar bij en eind 1985 zijn alle gratis nummers opgeheven wegens te grote populariteit. Een hele ervaring rijker en gulden armer.

68 Page 68 of 99

69 Page 69 of 99 Klik voor vergroting van deze advertenties op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

70 Page 70 of 99

71 Page 71 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Fax In september 1980 werd mij als troetelkind van de PTT de eer gegund dat de officiele opening van de PTT-telefax-dienst werd geopend op mijn kantoor in Tilburg. Met een fax vanuit Tilburg naar het kantoor in de Leidsestraat was de introductie van de fax in Nederland officieel een feit. Het PTT-troetelkind was ik onbewust geworden vanwege de pioniersrol die ik vervulde in het PTT-Viditel-project. Tien jaar later is de fax niet meer weg te denken uit de kantoren in Nederland. Malibu Travel heeft op dit moment 3 faxen, 1 voor binnenkomend verkeer, 1 voor uitgaand verkeer en 1 faxkaart in de PC. Met deze laatste wordt het hele netwerk van 200 agenten in 75 landen van European Travel Network bestierd. Berichten voor bepaalde groepen van agenten (inkomende agenten, ticketing agenten, in Europa, in Amerika etc.) worden ingetikt op de computer, en de computer gaat op het aangegeven tijdstip automatisch alle opgegeven faxnummers bellen, om het bericht door te geven. Meestal s nachts vanwege de lagere kosten en de betere bereikbaarheid. Zonder deze faxcomputer zou de communicatie met de leden veel meer tijd kosten en waarschijnlijk niet bestaan op een dergelijke intensieve wijze. Aangezien ik er van uitga dat een mens niets hoeft te doen wat een computer sneller en beter kan, is tegenwoordig de sprekende computer gekoppeld aan de faxkaart. Klanten kunnen nu dag en nacht naar de computer bellen, intoetsen over welke bestemming ze informatie willen, en de computer vraagt hen hoe ze de informatie willen ontvangen: voorlezen door de telefoon of per fax toegestuurd. Kiezen ze voor toezending per fax, dan dient het faxnummer ingetoetst te worden en volledig automatisch wordt hen dan een tarievenlijst toegefaxt.

72 Page 72 of 99

73 Page 73 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768

74 Page 74 of 99

75 Page 75 of 99 Klik voor vergroting van dit artikel op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Eurosport teletekst pagina 169 Ik zal het niemand kwalijk nemen als zij hierboven lezen over bruikbare nieuwe technologieen en zich dan afvragen waarom hieraan zo weinig ruchtbaarheid wordt gegeven. De weinige publiciteit zou kunnen duiden op onbetaalbare prijzen, maar niets is minder waar. Alle bovengenoemde software bij elkaar kost niet meer dan gulden, dus bereikbaar voor vele zaken en bedrijven. De weinige ruchtbaarheid over deze technologieen heeft andere oorzaken. Ten eerste heeft de wereld meer knappe techneuten dan knappe verkopers. Ze kunnen van alles uitvinden, maar als geen aandacht wordt besteed aan het verkopen ervan, dan houdt alles op. Juist door de lage prijzen is de verkoop ook niet zo interessant. Er wordt relatief te weinig aan verdiend en er is te veel nazorg vereist. Tenslotte zijn ook de fabrikanten van beeldschermen, computers en toetsenborden er niet kapot van, dat hun produkten worden vervangen door de simpele telefoon die iedereen al heeft. Als bijdrage tot de verspreiding van kennis over nieuwe technologieen heeft European Travel Network op Eurosport teletekst pagina 169 alle mogelijke informatie hierover verzameld. De meest fantastische Rond-de-Wereld routes worden om en om gepresenteerd met de meest ongelooflijke technologieen. Het toppunt van reizen gecombineerd met het toppunt van technologie. Vrouwelijk personeel Ik verkeer in de gelukkige omstandigheid al bijna 20 jaar uitsluitend vrouwelijk personeel te hebben. Hieruit mag geconcludeerd worden dat het me uitstekend bevalt. Ik vind het prettig om de hele dag alleen maar lieve jonge vrouwen om me heen te hebben, en ze in de loop der tijd te zien veranderen van nietswetende schoolverlaters in perfecte vakvrouwen. Het heeft me al heel wat overuren gekost om ze allemaal in te wijden in de geheimen van de internationale discountwereld. Vanwege de eenvoudige organisatiestructuur van de meeste reisburoos, is er nauwelijks getrap naar beneden en geslijm naar boven. Dit komt de sfeer zeer ten goede. Ondanks de voortschrijdende emancipatie hebben klanten nog steeds meer respect voor een vrouw die kennis van zaken heeft, dan voor een man die hetzelfde weet. En dat het personeel kennis van tarieven heeft is mijn belangrijkste taak. Soms wel moeilijk om een lieve, mooie vrouw duidelijk te maken dat het anders moet, maar meestal lukt het wel ze te overtuigen. Ook heb ik het gevoel, terecht of niet, dat vrouwen loyaler zijn. Juist in de maanden voorafgaand aan het faillisement in 1981, heb ik veel steun gehad aan de Schatjes van Latjes. Een man had waarschijnlijk in die tijd eerder aan zijn carriere gedacht en was vertrokken. Jonge vrouwen kunnen het zich waarschijnlijk permitteren zich op zo n moment minder druk te maken over de toekomst en meer menselijke steun te geven. Ook zal voor hen toen meegespeeld hebben dat ze zich zeer bewust waren te werken voor een uniek reisburo.

76 Page 76 of 99

77 Page 77 of 99

78 Page 78 of 99 Klik voor vergroting van deze foto op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Publiciteit, reklame en marketing Op zichzelf is de plaats waar men een reis boekt van ondergeschikt belang. Dit is low-interest voor het grote publiek, zoals marketingmensen het zo mooi uitdrukken. Dit is in principe het noodlot van alle bemiddelaars en geldt o.a. ook voor makelaars, verzekeringsagenten en reklameburoos. Op verjaardagen, feesten en partijen wordt wel verteld dat men een huis heeft gekocht, dat men adverteert en dat een reis is geboekt, maar via wie dat is gedaan komt nauwelijks ter sprake. Tenzij men de reis heeft geboekt bij Ad Latjes. Dan moet het er altijd even worden bijverteld. Vroeger gebeurde dit al en anno 1990 nog steeds. Dat het gebeurt ervaar ik op zich als een compliment en als bewijs dat we hebben kunnen uitstijgen boven de grijze en kleurloze massa reisburoos. Waarom het gebeurt is moeilijk te beantwoorden en waarschijnlijk afhankelijk van meerdere factoren. Ten eerste is daar de consequente specialisatie: alleen goedkope tickets in de toeristenklasse en alleen naar de bestemmingen buiten Europa en buiten het Middellandse Zeegebied. Liever van weinig alles weten, dan van een heleboel een beetje. Ook waren we in 1972 de eersten die adverteerden met gebruik van het prijswapen. Net zoals nu, waren onze advertenties simpele mededelingen met een opsomming van de goedkoopste prijzen naar de diverse bestemmingen. De massa begon zich te realiseren dat vliegen niet meer beperkt was voor alleen de elite. Ook de gevestigde reiswereld moest toen op zoek naar goedkopere tarieven om geen klanten te verliezen, zeker toen op een gegeven moment in 1979 de discount-tarieven meer bekend werden dan de officiele IATA-tarieven. Het is een ironie van het lot dat het in 1981 juist de reiswereld was die om het hardst riep dat ik een oplichter was. Terwijl zij zelf jarenlang honderdduizenden passagiers honderden miljoenen guldens te veel had berekend. Ook in 1990 zullen nog tienduizenden passagiers meer betalen voor hun ticket dan strict nodig is, wegens onkunde of onwetendheid van de reisburoos. Het strak vasthouden aan onze principes: alleen goedkope tarieven en alleen simpele reclame, met de reaktie daarop van de reiswereld en een toevloed van passagiers, was voor de pers een goede reden om in 1980 in hoog tempo te beginnen met het schrijven van verhalen over het fenomeen discounttarieven. Geen enkele zakenman zegt nee tegen gratis positieve reclame, dus ik liet deze belangstelling graag over me heen gaan, echter nooit zelf zoekend naar journalisten die iets wilden schrijven. Het hoogtepunt vormde een groot artikel in het Algemeen Dagblad in 1981 dat termen gebruikte als wonderboy en de American Dream in Holland. Woorden die het leuk doen in een mooi verhaal, maar voor mij toch te ver weg stonden van de harde dagelijkse werkelijkheid. In die tijd was het onbestaanbaar dat er iets negatiefs geschreven zou worden over Ad Latjes, net zoals na het faillisement niets positiefs mocht worden geschreven. Het nadeel van de hallelujah-verhalen was echter dat het faillisement overmatig in de publiciteit belicht is geworden. Maar wat is in Holland leuker dan een hoge boom te zien omgaan...

79 Page 79 of 99 Gelukkig was ik er al vroeg achter dat publiciteit weinig meer oplevert dan wat extra klanten. Ook na het prachtige verhaal in het AD moest ik in de Tilburgse cafees gewoon blijven afrekenen. Zelfs een gratis drankje leverde het niet op. Omgekeerd hoefde ik ook niets extra te betalen toen er negatieve verhalen werden geschreven. Anno 1990 mogen journalisten schrijven wat ze willen, zo lang ze de waarheid maar niet al te hard verkrachten. Het is niet zo belangrijk wat ze schrijven, als ze maar schrijven. De persvrijheid is een te belangrijk goed om beperkt te mogen worden. Het is logisch dat Malibu Travel profiteert van de vroegere ervaringen met publiciteit en reklame. Malibu schuwt er niet voor om door middel van publiciteit politieke veranderingen te bewerkstelligen in de luchtvaartwereld en een bijdrage te leveren tot de liberalisatie van de tarieven. Rondom de beide korte gedingen tegen KLM was de publiciteit zo intens dat de KLM-aandelen tot twee maal toe 15 procent in waarde daalden. Het is uitsluitend aan de vele publiciteit te danken dat Ghanese KLM-passagiers nu weer mogen opstappen in Amsterdam in plaats van Londen. Soms wordt met publicitaire middelen meer bereikt dan met juridische! In het begin van Malibu Travel was de toegang tot de Nederlandse markt moeilijk vanwege alle negatieve publiciteit in de voorgaande jaren. Daarom heeft Malibu zich vanaf het begin meer gericht op de Europese markt dan op de Nederlandse markt. Eerst via advertenties in Duitse, Engelse en Zweedse kranten, later via de teletekst van Europese satelliet-tv-stations en via de Europese satelliet-radio. Dit was achteraf een geluk bij een ongeluk omdat Malibu Travel aan Nederlandse passagiers van KLM geen importtickets kon verkopen, tickets waaraan het meeste wordt verdiend. Deze gedwongen Europese gerichtheid heeft van Malibu Travel anno 1990 het meest Europese reisburo gemaakt van Nederland,en waarschijnlijk van Europa. Geen ander reisburo heeft procentueel zoveel buitenlanders als klant, en ontvangt zo veel boekingen van klanten uit het buitenland.

80 Page 80 of 99

81 Page 81 of 99 Klik voor vergroting van deze advertentie op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 Credit cards Amerikanen en andere ingewijden zullen beamen dat het Amerikaanse banksysteem niet van deze eeuw is. Aan de overkant van de plas sturen ze elkaar nog steeds cheques over en weer, wegens het ontbreken van een giraal betalingssysteem. In die omstandigheden was de introductie van de credit card een uitkomst, eind jaren veertig. In Europa met zijn modern betalingsverkeer is de credit card echter een ongenode gast. Laten de Europese banken zich meer concentreren op de verbreiding van de Eurochequepas met pincode, zodat die spoedig overal in Europa en de wereld gebruikt kan worden. Ik heb niets tegen plastic kaarten, maar wel tegen een kaart waarvoor de accepterende zaak 3 tot 7 procent moet afstaan aan de credit cardmaatschappij. Nederlandse faillisementswet De Nederlandse Staat eigent zich wel het recht toe om van elke verdiende gulden, veertig cent in te pikken, maar zij erkent niet de plicht om bedrijven in moeilijkheden (tijdelijk) te helpen. Aan natuurlijke personen wordt wel steun verleend in geval van problemen, zoals WW en WAO, maar voor bedrijven kent men dergelijke regelingen niet. Zelfs in de Verenigde Staten, over het algemeen toch geen voorbeeld van een sociale verzorgingsstaat, heeft men een betere faillisementswet dan in Nederland. Bedrijven in moeilijkheden hebben daar de kans om gedurende een bepaalde tijd orde op zaken te stellen, zonder last te hebben van de schuldeisers. Deze regeling moet toch ook minimaal in Nederland kunnen worden overgenomen. Het bedrag aan WW-uitkeringen na mijn faillisement in 1981, is vele malen groter dan het bedrag waarmee dit faillisement voorkomen had kunnen worden. Als we ervan uitgaan dat het gemiddelde personeelslid na een faillisement 6 maanden WW-uitkering krijgt, zou voorgesteld kunnen worden om de te verwachte WW-uitkeringen te gebruiken voor het afwenden van het faillisement. Vanzelfsprekend onder verantwoordelijkheid van een bewindvoerder en op basis van een nieuw levensvatbaar bedrijfsplan. Dit zou een recht moeten worden en geen gunst. Misschien het overdenken waard.

82 Page 82 of 99

83 Page 83 of 99 Klik voor vergroting van deze advertenties op uw beeldschermresolutie: 800 x 600 of 1024 x 768 EUROPEAN TRAVEL NETWORK Vanaf 1972 importeerde ik al tickets uit het buitenland. Eerst alleen uit Engeland, later ook uit Belgie, Amerika, Zwitserland, Singapore en vele andere landen. Met de diverse agenten had ik alleen contact op beurzen, telefonisch en als we elkaar opzochten. Het was niet erg gestructureerd en nooit met meerdere agenten tegelijk. Schijnbaar was dit andere agenten ook opgevallen, en het was ook niet verwonderlijk dat tijdens de grootste reisbeurs ter wereld, de ITB in Berlijn, in 1986 het idee ontstond, om een vergadering te organiseren waarvoor we alle agenten die we kenden zouden uitnodigen. We, dat waren een Zwitserse agent, een Duitse, een uit Californie en ikzelf. Zo gezegd, zo gedaan. Malibu Travel zou de eerste vergadering organiseren in Amsterdam. Iedereen zou me namen en adressen van agenten toespelen die ik zou uitnodigen. Wat een heidens karwei. Ten eerste moest ik uiteindelijk zelf de meeste agenten uitnodigen, want de anderen bleken toch niet zoveel relaties te hebben als ze eerder beweerd hadden. Iedereen die ik de afgelopen 15 jaar had leren kennen, waar ter wereld dan ook, werd uitgenodigd. Ten tweede geloofden de meesten die werden uitgenodigd niet dat het me zou lukken alle discount-boys uit de hele wereld om een tafel te krijgen. Daarvoor werden ze toch allemaal te veel als individualisten beschouwd en te veel als buitenbeentjes. Ik moest continu iedereen ervan overtuigen dat ze echt moesten komen en dat ze niet de enigen zouden zijn in Amsterdam. Komt Jantje ook, ja ja, Jantje komt ook, dus kom jij nu ook maar, etc. etc. Talloze telefoontjes. Handen vol geld had het organiseren van de eerste vergadering gekost, maar het resultaat was er dan ook naar. Eind april 1986 kwamen 45 personen uit 27 landen in Amsterdam bijeen om discount-tarieven uit de hele wereld te bespreken. Ze kwamen uit Australie, Azie, Europa en Amerika. De sfeer was vanaf het eerste moment uniek. Uit de openhartigheid en de manier van discussieren zou men kunnen denken dat de jongens elkaar al jarenlang kenden. Niets was minder waar. De meesten hadden elkaar nog nooit eerder ontmoet, maar waarschijnlijk creeerde het werken in dezelfde handel, het verkopen van discount-tickets, een onzichtbare band van vertrouwen. De prijzen die we tijdens de eerste vergadering hoorden waren een regelrechte sensatie en een openbaring voor de meesten van ons. Vanaf het allereerste moment drong het tot iedereen door dat het niet bij deze eerste vergadering zou blijven, dat er meer moesten volgen. Vanaf dat moment begon een kiem van hebzucht te groeien. Want omdat iedereen zich de belangrijkheid van dergelijke conferenties terdege realiseerde, kwamen er meteen vragen zoals 'wie mogen op de volgende vergaderingen komen, wie bepaalt of mijn concurrenten ook uitgenodigd worden en tot hoeveel personen moeten we de conferentie beperken'. Op zich vragen die begrijpelijk zijn en waarover een heleboel discussie mogelijk is, maar die ook sluimerende onvrede tot gevolg hebben.

84 Page 84 of 99 Tijdens de tweede vergadering in Brighton,Engeland in november 1986, was voor mij de maat vol. Onder leiding van mijn twee mede-organisatoren uit Zurich en San Francisco, besliste de vergadering dat aan de agent uit Zurich het exclusieve recht werd toegekend te bepalen wie wel en wie niet mocht komen. Een recht dat ik mezelf niet eens wilde toekennen, ondanks het feit dat 60 percent van de aanwezigen door mij persoonlijk was geintroduceerd voor deze conferentie. De Brighton-conferentie besliste dat de april 1987-conferentie in Singapore zou plaats vinden, en ikzelf besliste om in Amsterdam in hetzelfde weekend een nieuwe vergadering te organiseren met nieuwe agenten en met de besten uit de eerste twee vergaderingen. In januari 1987 bleek dat de meeste agenten naar de conferentie in Amsterdam zouden komen, ook al vanwege een aantal nieuwe agenten dat nog geen eerdere conferentie had bezocht. Bovendien realiseerden velen zich pas na de Brighton-conferentie waarvoor ze eigenlijk hadden gestemd, namelijk voor het geven van een vetorecht aan een agent. Uit het kleine aantal aanmeldingen begreep de agent in Singapore dat zijn vergadering in april 1987 geen succes zou worden. Aangezien hij het achteraf ook niet eens was met de genomen beslissing, belde hij me op, stelde voor de miskleun in Brighton te vergeten, iedereen het recht te geven nieuwe agenten voor Singapore uit te nodigen, en aan niemand een vetorecht te geven. Ik kon hiermee akkoord gaan en ik liet alle agenten weten dat de Amsterdamse vergadering was verplaatst naar Singapore. Fuhrer De Zwitserse agent, ondertussen Fuhrer gedoopt, was furieus toen hij hoorde van deze paleisrevolutie. Onmiddellijk organiseerde hij een nieuwe vergadering in Singapore, een week eerder dan onze vergadering en zonder medewerking van onze Singapore-agent. Hiervoor stuurde hij uitnodigingen naar de meeste agenten die een week later naar Singapore zouden komen. Sommige slapjanussen wisten niet voor welke vergadering te kiezen, en gingen naar allebei. Ze hadden echter niet op de Fuhrer gerekend. Zaterdagochtend om negen uur werd gevraagd wie ook een week later naar de vergadering van die Hollander zou gaan. Iedereen die toen een vinger opstak, ongeveer de helft, werd gesommeeerd de zaal te verlaten. De sufferds moesten een week wachten alvorens ze wel aan een tarievenconferentie mochten deelnemen... Tijdens deze vergadering werd officieel de ASFA opgericht, de Association of Special Fare Agencies. De Singapore agent werd vanwege zijn leeftijd gekozen tot president van de associatie, en ikzelf vice-president. Een functie waar ik op zichzelf vrede mee had. Na volgende conferenties in Dublin en Los Angeles werd in november 1988 de conferentie gehouden in Londen. Tot dat moment was uitsluitend gesproken over het uitwisselen van goedkope vliegtarieven en over een computer-programma om deze tarieven gemakkelijker te kunnen uitwisselen tussen de aangesloten agenten. In opdracht van ASFA was de Zuidafrikaanse agent aan de slag gegaan om een programma te ontwikkelen, maar nadat hij er de brui aan had gegeven was de ontwikkeling voortgezet door een Deens softwarehuis. Deze jongens presenteerden op de Londense conferentie hun nieuwe programma. Na een demonstratie was iedereen het erover eens dat het programma uitstekend was. Er werd gestemd en 100 procent van de stemmen was ervoor dit programma te gebruiken als officieel tarieven-uitwisselingsprogramma van ASFA.

85 Page 85 of 99 Op mijn aandringen werd er ook gestemd wie het programma zou kopen. Hiervoor stemde slechts 40 procent. Voor een programma van slechts 500 dollar, dat uitstekend dienst zou kunnen doen. Toen ik enkele maanden hierna ook nog hoorde dat uiteindelijk slechts 10 procent het programma had betaald, was het voor mij duidelijk. Met dit soort agenten kon ik geen oorlog winnen, en discount Ìs oorlog, oorlog tegen gevestigde belangen en oorlog tegen de conservatieve krachten die de vliegtarieven absurd hoog willen houden. Reeds voor de Londense conferentie had zich een zekere onvrede van mij meester gemaakt over het functioneren van ASFA. Als we tweemaal per jaar met zoveel intelligente agenten uit zoveel landen rondom een tafel zitten, kunnen we waarachtig meer doen dan alleen maar tariefjes uitwisselen. Herhaalde malen had ik reeds geopperd om meer samen te doen, gezamenlijk te adverteren, een travel card uit te geven en naar de maatschappijen toe als wereldwijde marketingorganisatie op te treden. Hiernaar was altijd welwillend geluisterd, maar ik was te snel, we konden niet alles tegelijk doen etc. Na de Londen-conferentie was het voor mij duidelijk. Ik moest iets anders doen. ASFA-agenten ervan overtuigen dat we onze kracht beter moesten gebruiken zou te veel energie en tijd van me vergen. Het zou jaren duren, en als dan zou blijken dat mijn ideeen werkten, dan zou iedereen op de lopende trein springen, ervan meeprofiteren terwijl ikzelf alle investeringen in tijd en geld had gedaan met alle risico s van dien. Bovendien had ik geen controle over ASFA, want dit was een vereniging naar Engels recht. Driemaal is scheepsrecht European Travel Network werd geboren... Een stichting naar Nederlands recht, die zich ten doel stelt het samenwerken tussen (Europese) agenten te bevorderen en allerlei activiteiten te organiseren voor haar leden. Hoewel de naam en de kleuren Europees zijn, werden vanaf het begin ook niet-europese agenten betrokken bij de activiteiten. Op elke ETN-conferentie vragen de Amerikaanse agenten om de naam te veranderen in een meer globale naam. Misschien dat de naam niet-europeanen niet zo aanspreekt, maar Europeanen daarentegen zullen zich meer kunnen identificeren met de naam en het gebruik van de sterren en de kleuren blauw en geel. Het wordt na eeuwen van verdeeldheid tijd dat Europeanen zich meer bewust gaan worden van hun Europeaan-zijn. Europeanen mogen best wel wat chauvinistischer worden dan ze nu zijn. Trots zijn op hun historie en cultuur. Ik ben altijd een beetje jaloers als ik in Amerika zie hoe trots vele Amerikanen zijn op hun Amerikaan-zijn. Op diverse plaatsen, zoals in Disneyworld (de film America the Beautiful, het Amerikaanse paviljoen in Epcot) en in het Capitool te Washington krijg ik kippevel als ik de Amerikanen hun gevoelens en trots hoor uiten over de verworvenheden van het Amerikaanse volk. Geen gevoelens om als buitenstaander bang voor te zijn, maar gepaste gevoelens van respect voor hun vaderland en voorouders. Het zou de Europeanen sieren indien zij op eenzelfde waardige wijze hun Europeaan-zijn zouden beleven.

86 Page 86 of 99 In tegenstelling tot de Amerikaanse ETN-agenten, reageert de Amerikaanse consument heel enthousiast op het Europese imago van de travel card die aan de houders over de gehele wereld korting oplevert bij hotels, inkomende tour-operators, winkels etc. Na recente publicaties in de Amerikaanse Consumenten Reisgids en in diverse Amerikaanse reisbladen over European Travel Network, ontvingen we honderden informatieaanvragen. Rijke Amerikanen kopen een Europese auto, drinken Europese wijn en gebruiken Europese parfum. Europa staat in Amerika voor kwaliteit, cultuur en historie. En voor Amerikanen die helemaal gek zijn op plastic kaarten, is een Europese travel card dan ook een absolute must, ongeacht wat hij kost en mooi meegenomen als je er nog iets mee kunt doen. Naast de conferenties tweemaal per jaar en het uitgeven van de travel card, organiseert ETN vele andere activiteiten. De Europese ETN-agenten adverteren gezamenlijk op de teletekstpagina s van Super Channel en Eurosport, in het nieuwe Europese weekblad The European en met de Amerikaanse ETN-agenten samen in de International Herald Tribune. Bovendien is een wereldwijde uitwisseling van personeel op gang gekomen en gaan de inkomende ETN-agenten in de diverse landen programma s maken die via ETN-agenten in Europa en Amerika verkocht worden. Begin 1991 beginnen de eerste opnamen van de nieuwe TV-serie Round the World in 30 minutes die uitgezonden wordt door kabelstations in Europa en Noord Amerika met een maximaal bereik van 100 miljoen personen. Bovendien wordt gepoogd om alle ETN-agenten hetzelfde luchtvaartreserveringssysteem te laten gebruiken, teneinde een lagere prijs te bedingen en goedkoper onderling te kunnen communiceren. Met een totale ETN-omzet van 1 miljard dollar is het makkelijker praten dan als eenling. Hoe de ETN er over 5 jaar uitziet is niet in te schatten. Waarschijnlijk ook niet te vergelijken met het prille begin van nu. Vele agenten hebben terecht hooggespannen verwachtingen. De euforie rond Europa 1992 moet nog beginnen, dus alles is nog mogelijk. Een think tank van de George Washington University in Washington D.C. heeft echter nu al een officieel verzoek gericht aan ETN om onze mening kenbaar te maken over de ontwikkeling en toekomst van de onafhankelijke reisburoos, teneinde een rapport samen te stellen over de komende onwikkelingen in het wereldtoerisme. Een report dat in 1991 officieel wordt aangeboden aan de Verenigde Naties en de Europese Gemeenschap. ETN heeft haar eerste schreden gezet op de weg naar een leidende rol in het Europa van na Een Europese natie die weldra de wereld zal leiden naar een samenleving met vrede, welvaart en gerechtigheid voor iedereen.

87 Page 87 of 99