Provincie Limburg. Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

Transcriptie

1 Provincie Limburg Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

2

3

4

5 INHOUDSOPGAVE blz. SAMENVATTING 1. INLEIDING Aanleiding Doelstellingen Uitgangspunten Werkwijze Leeswijzer 3 2. BELEID EN REGELGEVING Het gebiedsdossier in relatie tot de wettelijke verantwoordelijkheden van de betrokken partijen Overzicht beleid en regelgeving Bestaand beleid Nieuw beleid ten aanzien van gewasbeschermingsmiddelen Besluit kwaliteitseisen en monitoring water (Bkmw) Drinkwaterregeling Vergelijking Bkmw en Drinkwaterregeling Oppervlaktewaterwinning of oevergrondwaterwinning? Het grondwaterbeschermingsbeleid van de provincie Limburg Beheer Rijkswaterstaat Oppervlaktewaterkwaliteit Beschermingszones Calamiteitenplan Beheer van het waterschap Beleid van de gemeenten Algemeen Bodemkwaliteitskaart Structuurvisie Bestemmingsplannen Het beschermingsbeleid van WML Ketenbeheer Maas Beleid in Duitsland KENMERKEN WINNING ROOSTEREN Waterproductiebedrijf Roosteren Vergunning Waterwet Vergunning onttrekking (oever)grondwater Vergunning onttrekking en lozing oppervlaktewater Beschermingsgebied Type winning Waterbehandeling Toekomstplannen van WML Innamestops WML HERKOMST VAN HET WATER Algemeen Oppervlaktewater Stroomgebied van de Maas Zijrivieren Grondwater 26

6 5. RUIMTEGEBRUIK Inleiding Ruimtegebruik in het stroomgebied van de Maas Gebruik van de Maas Scheepvaart Recreatie RWZI s en overstorten Industriële lozingen Ruimtegebruik in het grondwaterbeschermingsgebied Ruimtegebruik in het waterwingebied Toekomstige ontwikkelingen MONITORING EN TOETSING KWALITEIT GROND- EN OPPERVLAKTEWATER Inleiding Monitoring kwaliteit oppervlaktewater Monitoring Rijkswaterstaat Monitoring door WML Samenwerking monitoring WML en Chemelot Monitoring kwaliteit grondwater Toetsingskaders voor oppervlaktewaterkwaliteit Toetsing Rijkswaterstaat aan Bkmw 2009-normen Toetsing WML en RIWA Toetsing aan DMR-memorandum Toetsingskader grondwaterkwaliteit Toetsing provincie: grondwatertoestandsbepaling en karakterisering Toetsing oppervlaktewater Resultaten toetsing aan Bkmw 2009-normen Resultaten toetsing aan Drinkwaterregeling 2011 (bijlage 5) Toetsing van gemeten waterkwaliteit aan de DMR-streefwaarden Toetsing grondwater Resultaten toetsing toestandbepaling en karakterisering grondwater Stoffen waarvan de concentraties in oppervlaktewater de toetsingswaarden overschrijden Stoffen waarvan de concentraties in grondwater de toetsingswaarden overschrijden BEDREIGINGEN VOOR DE GRONDSTOF Inleiding Buitenlandse invloed op de waterkwaliteit Buitenlandse invloed op de oppervlaktewater kwaliteit Grondwaterstroming vanuit België Structurele overschrijdingen van normen Bestrijdingsmiddelen Ammonium Geneesmiddelen Mangaan Overige stoffen Bedreigingen voor de grondstof door incidenten en calamiteiten Vliegverkeer Scheepvaart Industrie en industriële lozingen Bodem- en grondwaterverontreiniging haventerrein Stein Overstromingen 52

7 7.5. Bedreigingen door activiteiten binnen het grondwaterbeschermingsgebied Inrichtingen en ontgrondingen Wegen en infrastructuur Julianakanaal Geleenbeek infiltreert in het Grondwaterbeschermingsgebied Riolering Verontreinigingen in bodem en grondwater Stortplaatsen Warmte-koude-opslag en beregening Diffuse bedreigingen door de landbouw Bedreigingen voor de grondstof door toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen MOGELIJKE MAATREGELEN Inleiding Maatregelen oppervlaktewater Maatregel t.a.v. uit buitenland afkomstige (structurele) verontreinigingen Maatregel om structurele overschrijdingen van toetsingswaarden tegen te gaan Maatregelen om risico s voor de waterkwaliteit te verkleinen Beleidsmaatregelen oppervlaktewater Onderzoeksmaatregelen oppervlaktewater Maatregelen ter beperking van risico s als gevolg van toekomstige ontwikkelingen Maatregelen Grondwater CONTACTPERSONEN EN GEBRUIKTE LITERATUUR Contactpersonen Gebruikte literatuur 77 laatste bladzijde 78 BIJLAGEN aantal blz. I Beschrijving beleid en regelgeving 4 II (Potentieel) drinkwater relevante stoffen 4 III Debietontwikkeling door de tijd 2 IV Geologie en hydrogeologie 2 V Overzicht van output bodemloket 8

8

9 SAMENVATTING Doel van het gebiedsdossier De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is in 2000 van kracht geworden en heeft als doel de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater te beschermen en te verbeteren. De KRW stelt in artikel 7 dat maatregelen uitgevoerd moeten worden om de kwaliteitsdoelstellingen van de drinkwaterrichtlijn te kunnen behalen. In artikel 4 van de drinkwaterrichtlijn is opgenomen dat lidstaten de nodige maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat water voor menselijke consumptie gezond en schoon is en voldoet aan minimumvereisten. Ter ondersteuning van dit bijzondere beschermingsbeleid zet de provincie Limburg het instrument van gebiedsdossiers in voor het beschermen van de drinkwaterwinningen Heel en Roosteren. In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de waterkwaliteit ter plaatse van de drinkwaterwinning voor de openbare drinkwatervoorziening. De betrokken partijen bij het opstellen van de gebiedsdossiers zijn provincie Limburg, Rijkswaterstaat, Waterleiding Maatschappij Limburg (WML), gemeenten en waterschappen. Op basis van de verzamelde informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen - uitgaande van het gebiedsdossier - een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. In het voorliggende gebiedsdossier zijn de bedreigingen voor de waterkwaliteit van de drinkwaterwinning Roosteren van WML beschreven. In de nieuwe Drinkwaterwet wordt de openbare drinkwatervoorziening aangemerkt als een dwingende reden van groot openbaar belang. Dit betekent dat bij besluitvorming door de overheid die hier direct of indirect op van invloed is de openbare drinkwatervoorziening een zwaarwegende functie vormt. Het doel van het gebiedsdossier is om inzicht te geven in de knelpunten en risico s voor de kwaliteit van het te winnen oppervlaktewater en grondwater. De wettelijke basis voor deze zorg wordt gevormd door de Waterwet (implementatie van de Kaderrichtlijn Water), de Wet Milieubeheer, de Wet Bodembescherming en de Drinkwaterwet. Als het bestaande beleid en de toepassing van de regelgeving niet voldoende zijn, worden aanvullende beschermingsmaatregelen gedefinieerd. De provincie Limburg heeft de regie bij het opstellen van de gebiedsdossiers en de uitvoering van de maatregelen. Zij draagt zorg voor het rapporteren over de voortgang daarvan en het actueel houden van het dossier. Overige partijen die daarbij een verantwoordelijkheid hebben zijn WML als drinkwaterbedrijf, Rijkswaterstaat als waterbeheerder, de gemeenten en het waterschap. Kenmerken winning Roosteren De winning van Waterproductiebedrijf (WP) Roosteren is gelegen in de gemeente Echt- Susteren, circa 1 km ten noordwesten van het dorp Roosteren. De winning Roosteren ligt op korte afstand van de oever van de Maas, tegenover de Belgische stad Maaseik. WML wint bij Roosteren water voor de productie van drinkwater. De winning van WP Roosteren bestaat uit een radiaalput en 6 ondiepe putten, die gedeeltelijk oeverfiltraat van de Maas onttrekken en 5 diepe putten (WML, 2010). Kenmerken van de diepe winning worden besproken in het gebiedsdossier diepe winningen Roerdalslenk dat ook ten behoeve van het project opstellen gebiedsdossiers drinkwaterwinningen Limburg is opgesteld. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

10 Door WP Roosteren mag maximaal m 3 /jaar (provincie Limburg, 2006, meest recente vergunning) water worden gewonnen. Hiervan mag maximaal m 3 /jaar uit het eerste watervoerend pakket (ondiepe winning) worden onttrokken. Uit het tweede en derde watervoerende pakket (diepe winning) mag gezamenlijk maximaal m 3 /jaar worden onttrokken (provincie Limburg, 2006, meest recente vergunning). Knelpunten en risico s oppervlaktewater Tijdens het opstellen van dit dossier zijn een aantal knelpunten voor de winning van Roosteren aangetroffen. Bestrijdingsmiddelen, vooral glyfosaat, die afkomstig zijn van RWZI s in binnen- en buitenland maar ook van afspoeling van verharding, van land- en tuinbouw, van overstorten in stedelijk gebied en stedelijk groen/sportterreinen vormen een knelpunt Naast bovengenoemde knelpunten worden de normen voor de bereiding van drinkwater uit oppervlaktewater (Drinkwaterregeling 2011) ook regelmatig en structureel door een aantal andere parameters overschreden. Het betreft hier met name de parameters terbutylazine en metolachloor, AMPA, geneesmiddelen, industriële en huishoudelijke verontreinigingen zoals VOCl s en PAK s en microbiologische parameters. Het betreft hier de Gemeenschappelijke Maas of Grensmaas, een internationale rivier die door Nederlandse en Vlaamse overheden beheerd wordt. Met betrekking tot probleemstoffen voor de bereiding van drinkwater uit Maaswater zijn grensoverschrijdende effecten van aanzienlijk belang. De Maas is een veel gebruikte waterweg waarlangs ook een aantal industriegebieden en stedelijke gebieden liggen. Deze vormen van landgebruik vormen risico s voor de waterkwaliteit ten gevolge van calamiteiten op of langs de Maas. Deze risico s kunnen niet helemaal weg worden genomen maar de kans op calamiteiten en de effecten van eventueel voorkomende calamiteiten kan wel worden verkleind door maatregelen in de preventieve sfeer. Deze risico s en maatregelen zijn ook in dit dossier beschreven. Knelpunten en risico s grondwater Voor grondwater zijn er een aantal specifieke bedreigingen voor de winning Roosteren. Zo werd er in het verleden met regelmaat bentazon aangetroffen in de freatische winning van Roosteren. Dit was waarschijnlijk het gevolg van landbouw in de omgeving. Momenteel vormt bentazon geen probleem meer voor de winning. Door landbouw en veeteelt in het gebied bestaat er een diffuse belasting van nitraat op het grondwater ook al zorgt dat op dit moment niet voor overschrijdingen van de norm. Een potentiële bedreiging zijn antibiotica die via veeteelt in het grondwater terecht komen en daar mogelijk leiden tot schade aan microbiële gemeenschappen. Mogelijke maatregelen De knelpunten maken het nemen van maatregelen noodzakelijk om een duurzame levering van schoon drinkwater in de toekomst conform KRW-doelstellingen te kunnen blijven garanderen. Belangrijk zijn de verschillen tussen Bkmw-richt- en streefwaarden en de kwaliteitseisen van de Drinkwaterregeling. Het is wenselijk dat deze normenkaders beter op elkaar worden afgestemd. Daarnaast is gebleken dat Rijkswaterstaat niet over alle meetgegevens van het drinkwaterbedrijf beschikt, wat mede de oorzaak is van een verschil in perceptie van de problematiek tussen Rijkswaterstaat en WML. Over verbetering van de uitwisseling van meetdata met de drinkwaterbedrijven is Rijkswaterstaat al in gesprek met RIWA. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

11 Op dit moment werkt het ministerie van IenM aan een project om te komen tot harmonisatie van de normen uit de Drinkwaterregeling (bijlage 5) en het Bkmw. Omdat bij het schrijven van dit dossier deze afstemming nog niet voltooid was is deze maatregel meegenomen in dit dossier. Geneesmiddelen en andere farmaceutische middelen vormen mogelijk een belangrijk risico voor de productie van drinkwater uit oppervlaktewater. Daarom wordt als maatregel voorgesteld om naar voorkomen, bronnen en routes van deze stoffen in het gronden oppervlaktewatersysteem te doen en naar effecten en mogelijke maatregelen. Ook wordt ingezet op een landelijk naar gebruik van antibiotica en effect op de drinkwatervoorziening. De overige maatregelen zijn vermeld in de tabellen in hoofdstuk 8. Soms is er een discrepantie tussen het beleid of de normen van het Rijk, bijvoorbeeld het verschil in normering tussen de Wet Bodembescherming en het Drinkwaterbesluit. Provincie en WML zullen in die situaties via IPO, respectievelijk de koepelorganisatie Vewin lobbyen voor afstemming. Bij nieuwe ontwikkelingen waarop de Mijnbouwwet van toepassing is, bijvoorbeeld het realiseren van geothermie en de winning van schaliegas, moeten de risico s voor het grondwater en dus voor de kwaliteit van het drinkwater nadrukkelijk mede een toetsingscriterium zijn bij de beoordeling van de toelaatbaarheid. Uitvoeringsprogramma Na het verzamelen van de feiten en het formuleren van mogelijke maatregelen is het opstellen van een uitvoeringsprogramma de volgende stap. In het uitvoeringsprogramma worden verantwoordelijkheden, planning en financiering voor de maatregelen verder uitgewerkt. Het uitvoeringsprogramma is de basis voor een bestuurlijk akkoord dat gesloten wordt door alle betrokken partijen. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

12

13 1. INLEIDING 1.1. Aanleiding De drinkwatervoorziening in Nederland is goed geregeld en gewaarborgd. De uitvoering van de Kaderrichtlijn Water leidt op langere termijn tot een betere waterkwaliteit en mogelijk lagere zuiveringskosten voor de drinkwaterbereiding. De aandacht blijft ook in de toekomst gericht op beschikbaarheid van voldoende zoetwaterbronnen en de bescherming tegen microbiologische en chemische verontreiniging daarvan. In de nieuwe Drinkwaterwet wordt de openbare drinkwatervoorziening aangemerkt als een dwingende reden van groot openbaar belang. Dit betekent dat bij besluitvorming door de overheid die hier direct of indirect op van invloed is de openbare drinkwatervoorziening een zwaarwegende functie vormt. Bescherming In de eerste generatie stroomgebiedbeheerplannen is aangekondigd dat het Rijk na zal gaan of er aanvullend beleid noodzakelijk is voor de bescherming van de drinkwaterkwaliteit. De resultaten van de hiertoe uit te voeren analyse zullen primair worden betrokken bij de Nota Drinkwater. Wat bescherming tegen verontreiniging betreft wordt naast het algemeen waterkwaliteitsbeleid bijzonder (gebiedsgericht) beschermingsbeleid gevoerd. De waterlichamen waaruit drinkwater wordt onttrokken en/of industriële winning voor menselijke consumptie plaatsvindt, zijn opgenomen in het register van beschermde gebieden en worden als zodanig ook vastgelegd in de stroomgebiedbeheerplannen. In provinciale milieuverordeningen zijn grondwaterbeschermingsgebieden en waterwingebieden vastgelegd. Het Rijk wil waar nodig bevorderen dat het provinciaal beleid inzake grondwaterbeschermingsgebieden op gemeenschappelijke uitgangspunten is gebaseerd en zal met het oog daarop samen met de provincies een leidraad grondwaterbeschermingsgebieden opstellen. Ook in de Rijkswateren wordt in verband met de implementatie van de Kaderrichtlijn Water onderzocht of drinkwaterbeschermingszones rond drinkwaterinnamepunten een meerwaarde hebben. Gebiedsdossiers Ter ondersteuning van het bijzondere beschermingsbeleid zal het instrument van gebiedsdossiers worden ingezet. Onder regie van de provincies zullen waterbeheerders, gemeenten en waterbedrijven de gebiedsdossiers gezamenlijk opstellen. Een gebiedsdossier is een verzameling van alle informatie die relevant is voor de bescherming van het onttrekkingspunt (grondwater) of innamepunt (oppervlaktewater). Hiermee wordt tevens beoogd de doorwerking naar het ruimtelijk beleid te versterken. Het Rijk heeft in 2010 met provincies, gemeenten, waterbeheerders en drinkwaterbedrijven nadere afspraken gemaakt over de realisatie van gebiedsdossiers. Door het RIVM is in 2007 een handreiking opgesteld voor de uitwerking van de gebiedsdossiers (Gebiedsdossiers voor drinkwaterbronnen; uitwerking van risico's en ontwikkeling van maatregelen, RIVM, 2007). In 2010 is deze handreiking bijgewerkt op basis van de ervaringen die provincies, waterbeheerders, gemeenten en drinkwaterbedrijven in de tussentijd hebben opgedaan (Evaluatie en actualisatie protocol gebiedsdossiers, RIVM, 2010). Het gebiedsdossier wordt als volgt gedefinieerd: In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de waterkwaliteit ter plaatse van de drinkwaterwinning voor de openbare drinkwatervoorziening. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 1

14 opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen - uitgaande van het gebiedsdossier - een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. Door alle bij drinkwaterbereiding betrokken partijen (provincies, gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven, RWS, Ministerie en RIVM) zijn nadere afspraken gemaakt ten aanzien van de gebiedsdossiers. Deze afspraken zijn vastgelegd in het document Afspraken invoering gebiedsdossiers waterwinning voor de openbare drinkwatervoorziening (Ministerie van VROM, juni 2010). De belangrijkste afspraken die zijn gemaakt betreffen de reikwijdte (geen nieuwe juridische bevoegdheid of instrumenten), de regie (provincies nemen initiatief), uniformiteit en tijdpad (voor 2012 kwetsbare winningen) Doelstellingen Het doel van het gebiedsdossier is om inzicht te geven in de risico s voor de kwaliteit van het gewonnen oppervlakte- en/of grondwater. Op basis daarvan kan worden bepaald of aanvullende beschermingsmaatregelen noodzakelijk zijn. Het gebiedsdossier vormt een aanvulling op het bestaande beschermingsbeleid zoals opgenomen in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL). Het gebiedsdossier moet worden gezien als een procesdocument en heeft de volgende functies: - communicatiemiddel om verschillende partijen inzicht te geven in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken water en het geproduceerde drinkwater; - basis voor het ontwikkelen van effectieve maatregelen voor het bereiken van de KRWdoelstellingen voor wat betreft de bronnen voor drinkwaterbereiding; - basis voor toetsing voor de drinkwaterfunctie bij de ontwikkeling van ruimtelijke plannen en vergunningverlening; - basis voor ontwikkeling van waterveiligheidsplannen door waterbedrijven voor het onderdeel bronnen Uitgangspunten Het gebiedsdossier moet zorgen voor een gemeenschappelijk inzicht in de factoren en mogelijke maatregelen die van belang zijn voor de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. Uitgangspunt bij het opstellen van het gebiedsdossier is dat dit gebaseerd is op de informatie zoals deze nu bekend en voorhanden is. Aanvullend wordt in het kader van het gebiedsdossier niet uitgevoerd. Wel kan het gebiedsdossier attenderen op mogelijke kennisleemten. Het opvullen van deze kennisleemten kan als maatregel in het gebiedsdossier opgenomen worden. Voor het opstellen van dit gebiedsdossier is het protocol van het RIVM (2010) zoveel mogelijk gevolgd ten aanzien van de gevraagde inhoud en uitwerking. Het protocol stelt dat bij het begrenzen van het gebied waarop het gebiedsdossier betrekking heeft enerzijds rekening wordt gehouden met het feit dat activiteiten in het hele bovenstrooms gelegen deel van het (internationale) stroomgebied invloed kunnen hebben op de structurele oppervlaktewaterkwaliteit, maar anderzijds ook met het feit dat met de partijen die bij het gebiedsdossier om tafel zitten alleen concrete afspraken gemaakt kunnen worden over het voorkómen en aanpakken van activiteiten in de directe omgeving van de drinkwaterwinning. Dit betekent dat in en rond de beschermingszone de bedreigingen voor de winning in detail worden geïnventariseerd. Daarnaast wordt gekeken naar potentiële structurele bedreigingen in het bovenstroomse deel van het stroomgebied van de Maas tot aan de landsgrens en naar de waterkwaliteit op de landsgrens. Ten opzichte van het protocol is in de projectgroep (zie paragraaf 1.4) besloten om een eigen indeling van het document te hanteren. 2 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

15 Het gebiedsdossier is een dynamisch document dat regelmatig op actualiteit getoetst zal moeten worden. RIVM (2010) schrijft dat de regiehouder (minimaal zes jaarlijks (KRWcyclus) of zoveel vaker als relevant is) initiatief neemt tot actualisatie van het gebiedsdossier. In relatie tot beveiliging van terrorismegevoelige objecten is drinkwater aangemerkt als vitale infrastructuur. Door de Nationaal Coördinator Terrorisme Bestrijding is een leidraad opgesteld voor het gebruik van dergelijke informatie. In overleg met WML is deze leidraad in dit project toegepast. Dat betekent dat gevoelige informatie wel gebruikt is in het project, maar niet in detail in dit rapport wordt beschreven Werkwijze Dit gebiedsdossier is opgesteld in samenwerking met een projectgroep met vertegenwoordiging vanuit de provincie Limburg, Waterleiding Maatschappij Limburg (WML), Rijkswaterstaat, waterschap Roer en Overmaas, gemeente Echt-Susteren en gemeente Sittard- Geleen. Voor het opstellen van dit gebiedsdossier is eerst een feitendossier opgesteld. Dit feitendossier is beschreven in de hoofdstukken 3 tot en met 5 van dit rapport. Dit feitendossier is besproken met de projectgroep, op basis waarvan bedreigingen voor de waterkwaliteit zijn geïdentificeerd. Vervolgens is de waterkwaliteit van de Maas getoetst aan de daarvoor geldende normen, hiermee zijn de knelpunten geïdentificeerd. Na deze stappen zijn mogelijke maatregelen geformuleerd om deze bedreigingen te verkleinen of weg te nemen. Dit voorstel is besproken met de projectgroep. Op basis van de voorgaande werkstappen is het concepteindrapport met de projectgroep besproken. Na verwerking van de gemaakte opmerkingen is het definitieve rapport opgesteld. Na het verzamelen van de feiten en het formuleren van mogelijke maatregelen is het opstellen van een uitvoeringsprogramma de volgende stap. Daarin werken de onderscheiden trekkers de maatregelen uit. Er wordt duidelijk beschreven wat een maatregel inhoudt, wat het resultaat moet zijn en wat de rol van de andere betrokken actoren is. Er wordt een inschatting gegeven van de benodigde capaciteit en een indicatie van de kosten. Het uitvoeringsprogramma is de basis voor een bestuurlijk akkoord dat moet leiden tot ondertekening door alle betrokken partijen Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt een toelichting gegeven op het relevante beleidskader met betrekking tot drinkwater en grond- en oppervlaktewaterbescherming. In hoofdstuk 3 worden de kenmerken van de waterwinning beschreven, in hoofdstuk 4 de herkomst van het water en in hoofdstuk 5 wordt het ruimtegebruik in het grondwater beschermingsgebied en in de nabijheid van de beschermingszone voor oppervlaktewater beschreven. In hoofdstuk 6 wordt de monitoring en toetsing van de kwaliteit van het oppervlaktewater beschreven. Daarna worden in hoofdstuk 7 de bedreigingen voor de kwaliteit van de grondstof wordt besproken. In hoofdstuk 8 worden de mogelijke maatregelen beschreven. In hoofdstuk 9 worden tenslotte contactpersonen en gebruikte literatuur beschreven. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 3

16 4 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

17 2. BELEID EN REGELGEVING 2.1. Het gebiedsdossier in relatie tot de wettelijke verantwoordelijkheden van de betrokken partijen Het opstellen van de gebiedsdossiers is een bestuurlijke afspraak. Ze zijn een ondersteunend instrument naast de bestaande beleidsinstrumenten. De maatregelen die in het gebiedsdossier zijn opgenomen zijn mogelijke maatregelen, bedoeld als input voor de planvorming met de verschillende betrokken partijen. Na afronden van het gebiedsdossier wil de provincie Limburg samen met alle betrokken partijen een uitvoeringsplan opstellen. Het is de bedoeling dat dit uitvoeringsplan door alle betrokken partijen wordt ondertekend. Afbeelding 2.1. Schematisch overzicht van het gebiedsdossier in relatie tot de wettelijke verantwoordelijkheden van de betrokken partijen Europese Unie Nederlandse Overheid Kaderrichtlijn Water (KRW) Activiteiten om grondwaterkwaliteit te beschermen Actoren Instrumenten Belanghebbende Ordenen & inrichten Provincie Gemeenten Provincie Provinciaal omgevingsplan Omgevingsverordening Limburg Bestemmingsplan Structuurvisie Gemeentelijk waterplan Gemeentelijk rioleringsplan Gebiedsdossier Handhaven Meten Vergunningen Ontheffingen Gebiedsdossier WML Handhaven Gemeenten WABO- en Wm-vergunningen Bodemkwaliteitskaart Beheren Rijkswaterstaat Beheerplan Rijkswateren Vergunning en Handhaving Waterbeheerplan Waterschap Keur Vergunning en Handhaving 2.2. Overzicht beleid en regelgeving Bestaand beleid In bijlage I is een overzicht opgenomen van relevante wetten en regels enerzijds en richtlijnen en beleid anderzijds. Samen vormen zij het kader waarbinnen de verschillende actoren (het beleid voor) de kwaliteit van drinkwaterwinningen kunnen bepalen. Het kader wordt op hoofdlijnen bepaald door de Nederlandse wetgeving. Europese richtlijnen, waaraan alle lidstaten dienen te voldoen, zijn hierin overgenomen. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 5

18 Door een onderscheid te maken tussen wetten en regels enerzijds en richtlijnen en beleid anderzijds wordt de betrokken actoren inzicht gegeven in verschillende wijzen, waarop zij de waterkwaliteit kunnen beïnvloeden. Voor de uitvoering van wetten en regels (bijvoorbeeld door een systeem van vergunningen en handhaving) zijn zij gebonden aan wat deze wetten en regels voorschrijven. Van belang is dat de verschillende wetten en regels dan niet tot tegenstrijdigheden in de uitvoering leiden. Binnen de wettelijke kaders wordt de betrokken actoren echter ook een mate van beleidsvrijheid geboden, die zij in kunnen vullen met (beleids)plannen. De verschillende planstelsels bieden de mogelijkheid om de eerder genoemde tegenstrijdigheden te voorkomen, maar ook om prioriteiten te stellen, bijvoorbeeld met betrekking tot de winning van drinkwater. Door onderling overleg bij de totstandkoming kunnen de betrokken actoren elkaars plannen beïnvloeden Nieuw beleid ten aanzien van gewasbeschermingsmiddelen De overheid heeft in de Tweede Nota Duurzame gewasbeschermingsmiddelen de volgende doelen opgenomen: : afname van het aantal overschrijdingen van de drinkwaternorm in oppervlaktewater bestemd voor drinkwater bereiding, met 50 % ten opzichte van 2013; : afname van het aantal overschrijdingen van de drinkwaternorm in oppervlaktewater bestemd voor drinkwater bereiding, met 95 % ten opzichte van Om het bereiken van de doelen te volgen stellen de waterbeheerders onder regie van de rijksoverheid een meetnet op. Indien met het meetnet een aannemelijk verband is aangetoond tussen normoverschrijding en toepassing van het middel, dient de toelatinghouder voor het middel een emissiereductieplan (ERP) op te stellen. De maatregelen in het ERP kunnen gericht zijn op aanscherping van de toelating, het nemen van gebruiksmaatregelen of het uitvoeren van initiatieven om naleving en gedrag te verbeteren. Het Ctgb controleert en beoordeelt de effectiviteit van het ERP Besluit kwaliteitseisen en monitoring water (Bkmw) 2009 De Kaderrichtlijn Water (KRW; artikel 7, eerste t/m derde lid) vereist een specifieke bescherming van oppervlaktewaterlichamen bestemd voor drinkwaterwinning. Lidstaten zijn verplicht deze oppervlaktewaterlichamen op te nemen in het KRW Register Beschermde Gebieden. De aanwijzing als beschermd gebied betekent overigens niet dat het beschermingsregime ook op het gehele waterlichaam betrekking moet hebben. De lidstaten dienen te zorgen voor de nodige bescherming van de aangewezen waterlichamen met de bedoeling de achteruitgang van de kwaliteit daarvan te voorkomen. Tevens moet op termijn de zuiveringsinspanning voor de productie van drinkwater verlaagd kunnen worden. In de waterlichamen die voor de drinkwatervoorziening zijn aangewezen gelden vanuit de KRW specifieke milieukwaliteitsnormen. Deze milieukwaliteitseisen zijn in Nederland geïmplementeerd via het Besluit kwaliteit en monitoring water (Bkmw 2009). De milieukwaliteitseisen voor oppervlaktewater bestemd voor drinkwaterwinning richten zich tot de overheid. De milieukwaliteitsnormen moeten worden toegepast bij de vaststelling van plannen op grond van de Waterwet (Nationaal Waterplan, provinciale waterplannen en beheerplannen van de waterbeheerders). De Waterwet en het Bkmw 2009 verplichten de waterbeheerder niet tot het toetsen van individuele aanvragen voor vergunningen tijdens de planperiode aan de milieukwaliteitsnormen. De waterbeheerder dient in het waterbeheerplan wel aan te geven op welke wijze dergelijke aanvragen worden getoetst. 6 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

19 In bijlage III van het Bkmw 2009 zijn richt- en streefwaarden opgenomen. Bij een oevergrondwaterwinning heeft de waterbeheerder (RWS) de verplichting om op een - voor het oppervlaktewaterlichaam - representatief meetpunt op de Bkmw-drinkwaterparameters te monitoren. De monitoringsresultaten worden voor oevergrondwaterwinningen getoetst aan de Bkmw-streefwaarden. Bij overschrijding van de streefwaarde bestaat een inspanningsverplichting voor de waterbeheerder om de oppervlaktewaterkwaliteit te verbeteren. Bij de toetsing aan de streefwaarde t.b.v. drinkwatervoorziening Roosteren wordt door RWS uitgegaan van het meetpunt Stevensweert (par ). Met het Besluit en de Wet milieubeheer heeft Nederland de bovengenoemde KRW-doelstelling van geen achteruitgang nader uitgewerkt. De instelling van een beschermingszone is volgens Bkmw 2009 een instrument om ervoor te zorgen dat het water op de waterwinlocatie aan de richtwaarden voldoet. Met het instellen van een beschermingszone wordt beoogd de risico s van handelingen waardoor verontreinigende stoffen in het water terecht kunnen komen, extra te beperken (risicoreductie). Voor oppervlaktewaterwinningen is het instellen van een beschermingszone niet verplicht. Voor de winning Roosteren is daarom geen beschermingszone ingesteld. Volgens WML is de Bkmw op basis van de huidige kennis over drinkwaterrelevante stoffen niet toereikend om oppervlaktewater, bestemd voor de openbare drinkwaterproductie, afdoende te beschermen. In het Maaswater worden door de drinkwaterbedrijven meer drinkwaterrelevante stoffen aangetroffen dan in het Bkmw zijn opgenomen. Dit zijn stoffen als complexvormers, geneesmiddelen, hormoonverstorende stoffen, industriële producten, brandvertragers etc. Op het moment van dit schrijven is door het Ministerie van I&M een traject gestart voor de actualisatie van het Bkmw. RIWA is daarbij betrokken Drinkwaterregeling In bijlage 5 van de Drinkwaterregeling zijn de kwaliteitseisen opgenomen waaraan voldaan moet zijn bij inname van oppervlaktewater voor de productie van drinkwater. Deze eisen richten zich tot het waterwinbedrijf. Bij een afwijking van de eisen die naar verwachting maximaal 30 dagen duurt, is het waterwinbedrijf verplicht om dit te melden aan de inspectie. Bij een afwijking die naar verwachting langer dan 30 dagen duurt, dient het waterwinbedrijf een ontheffing (van de Minister IenM) te krijgen om het oppervlaktewater te mogen blijven innemen. De Minister van IenM dient de waterbeheerder te informeren over een dergelijke ontheffing (Drinkwaterregeling artikel 16 lid 5) Vergelijking Bkmw en Drinkwaterregeling De kwaliteitseisen van de Drinkwaterregeling zijn van recenter datum dan Bkmw Achterhaalde normen zijn vervangen door nieuwe of betere normen. Bij vergelijking van de parameterlijsten en kwaliteitseisen voor oppervlaktewater ten behoeve van de drinkwatervoorziening uit zowel Bkmw 2009 als Drinkwaterregeling blijkt dat de kwaliteitseisen voor dezelfde parameter weliswaar in dezelfde ordegrootte liggen, maar niet altijd gelijk zijn. De Drinkwaterregeling kent scherpere kwaliteitseisen voor geleidingsvermogen en chloride dan Bkmw 2009, met als argument dat de waarden in Bkmw 2009 te hoog zijn om zonder ingrijpende zuiveringstechnieken drinkwater te produceren. De kwaliteitseisen voor ammonium en fosfaat zijn daarentegen minder scherp. Voor geur is de kwaliteitseis op andere wijze geformuleerd. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 7

20 2.6. Oppervlaktewaterwinning of oevergrondwaterwinning? Op het moment van het schrijven van dit gebiedsdossier bestaat er een verschil van inzicht in de benoeming van de winning vanuit de Maas. WML behandeld Roosteren als oppervlaktewaterwinning omdat de wet alleen onderscheid maakt tussen oppervlaktewaterwinning of grondwaterwinning, een oevergrondwaterwinning is daar niet bekend. Een deel van het gewonnen water in Roosteren is oppervlaktewater en de zuiverende werking van de bodempassage bij Roosteren is beperkt doordat het lokaal aanwezige sediment voornamelijk uit grof grind bestaat. WML beschouwt de winning Roosteren daarom als een gevoelige winning en WML behandelt de winning ook daarom als een oppervlaktewaterwinning. Zo is het meetprogramma dat WML hanteert ingericht op een oppervlaktewaterwinning en krijgt het gewonnen water een oppervlaktewaterzuivering met onder andere met een actief kool filter. In het beheerplan van RWS en in het POL van de Provincie is de winning Roosteren vanwege de bodempassage opgenomen als oevergrondwaterwinning. RWS toetst de waterkwaliteit alleen aan de streefwaarden van de Bkmw. Indien Roosteren als een oppervlaktewaterwinning zou worden geclassificeerd gelden voor RWS andere verplichtingen. Tijdens het opstellen van het gebiedsdossier is besloten dat WML met de inspecteur van IL&T afstemt of deze winning moet worden gezien als een oppervlaktewater- of als een grondwaterwinning (maatregel 12). Deze bepaling is vooral van belang voor het beheer van Rijkswaterstaat met betrekking tot de winning Roosteren Het grondwaterbeschermingsbeleid van de provincie Limburg Het waterbeleid van de provincie is opgenomen in het Provinciaal Waterplan Limburg en maakt onderdeel uit van het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL). Aandachtspunten in het Provinciaal Waterplan Limburg zijn ruimtelijke ontwikkelingen die bedreigend zijn voor de drinkwaterwinning: stijgende nitraatconcentraties in freatische winningen in het heuvelland, aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen en andere microverontreinigingen in het grondwater, risico s van warmte-koude-opslagsystemen en de aanwezigheid van historische verontreinigingen in grondwaterbeschermingsgebieden. Bij de kalksteenwinningen, de freatische winningen en de oevergrondwaterwinningen richt de provincie zich op groene bescherming door het stimuleren van activiteiten die in overeenstemming zijn met de bescherming van de grondwaterkwaliteit, zoals uitbreiding van natuur, bosaanplant, extensieve recreatie en extensieve of biologische landbouw. In de gebieden waar het grondwater van nature beschermd is tegen verontreinigingen vanaf maaiveld doordat het diep gelegen watervoerende pakket wordt afgedekt met slecht doorlatende kleilagen, worden deze kleilagen beschermd (geologische bescherming). Ter bescherming van de (grond)waterkwaliteit ten behoeve van de openbare drinkwatervoorziening heeft de provincie op grond van de Wet Milieubeheer de bevoegdheid om beschermingsgebieden (waterwingebieden, grondwaterbeschermingsgebieden, boringsvrije zone) aan te wijzen. De bescherming in deze gebieden is erop gericht dat de kwaliteit van het grondwater zodanig is en blijft dat het middels eenvoudige zuivering geschikt is voor de openbare drinkwatervoorziening. De exacte begrenzing van deze beschermingsgebieden, alsook de bijbehorende regels, zijn opgenomen in de Omgevingsverordening Limburg. 8 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

21 Via de provinciale belangenstaat is de ruimtelijke bescherming van de grondwaterbeschermingsgebieden verankerd in het gemeentelijk RO-beleid. Omgevingsverordening Limburg Een belangrijk onderdeel van het grondwaterbeschermingsbeleid van de provincie is het aanwijzen van beschermingszones. Deze beschermingszones worden vastgelegd in de Omgevingsverordening Limburg en kunnen bestaan uit: - het waterwingebied: dit is het gebied waar het grondwater binnen 60 dagen de winputten bereikt; - het grondwaterbeschermingsgebied: dit is het gebied waar het grondwater binnen 25 jaar de winputten bereikt of het gehele intrekgebied voor de freatische kalksteenwinningen; - een boringsvrije zone: er zijn winningen waarbij (een deel van) de winputten zich onder een slechtdoorlatende kleilaag bevinden, zoals in de Roerdalslenk. In deze kleilagen is maar beperkt grondwaterstroming mogelijk, waardoor er een beschermende werking van uit gaat. Om deze beschermende werking in stand te houden wordt een boringsvrije zone ingesteld, hetgeen betekent dat er in deze zone alleen boringen die aan speciale voorwaarden voldoen, geplaatst mogen worden. Het doel van deze zone is het beschermen van de slechtdoorlatende kleilaag. De regels in de Omgevingsverordening Limburg hebben betrekking op activiteiten aan maaiveld (zoals bouwwerken, schadelijke stoffen, begraafplaatsen, wegen, lozingen en energiesystemen) en bepaalde inrichtingen of stoffen die verboden zijn of waar aanvullende eisen worden gesteld Beheer Rijkswaterstaat Oppervlaktewaterkwaliteit Rijkswaterstaat is er als waterbeheerder volgens Bkmw 2009 wettelijk verantwoordelijk voor dat de oppervlaktewaterkwaliteit op het innamepunt Roosteren aan de streefwaarden voldoet. Om dit te bereiken neemt Rijkswaterstaat de drinkwaterbelangen volgens het Beheer- en Ontwikkelplan Rijkswateren (BPRW) expliciet mee bij de vergunningverlening en handhaving, het beheer in geval van calamiteiten, de afstemming met andere beheerders en de agendering van knelpunten bij de andere verantwoordelijke partijen. De inzet van Rijkswaterstaat bij de reductie van stofconcentraties in het oppervlaktewater krijgt volgens het BPRW gestalte door agendering bij de beleidsdepartementen I&M (nationale aanpak diffuse bronnen, nationaal stoffenbeleid, internationale afstemming emissiereducties) en EZ (toelatingsbeleid bestrijdingsmiddelen, de handhaving en het toezicht daarop). Zoals reeds aangegeven betreft het hier de Gemeenschappelijke Maas, een internationaal riviertraject, dat in medebeheer is bij de Vlaamse overheid. Afstemming van beheer vindt o.a. plaats in de Vlaams Nederlandse Bilaterale Maascommissie (VNBM) Beschermingszones Omdat Roosteren geen direct innamepunt vanuit het oppervlaktewater heeft maar het water uit de Maas via oeverinfiltratie wordt gewonnen is voor de winning Roosteren geen beschermingszone ingesteld Calamiteitenplan Zoals elke organisatie in Nederland is Rijkswaterstaat wettelijk verplicht een calamiteitenplan te hebben volgens artikel 14 van de Arbeidsomstandighedenwet. Het calamiteitenplan beschrijft de organisatiestructuren, procedures en afspraken voor calamiteitensituaties op strategisch niveau. Rijkswaterstaat Zuid-Nederland heeft de processen en acties in het ge- Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 9

22 val er zich een waterverontreiniging voordoet op de Maas (inclusief Grensmaas, Julianakanaal, Lateraalkanaal en Maas-Waalkanaal) op tactisch niveau vastgelegd in het Draaiboek Waterverontreiniging Maas Daarnaast zijn op operationeel niveau draaiboeken voor de districten van Rijkswaterstaat opgesteld (calamiteitenbestrijdingsplannen districten). De processen en acties bij een waterverontreiniging richten zich op het voorkomen van schade voor mens en milieu door: - het beheersen en opruimen van verontreinigingen die schadelijk zijn; - het waarschuwen van benedenstroomse watergebruikers. Een voorbeeld hiervan zijn de drinkwaterbedrijven die water innemen vanuit het Maasstroomgebied; - het informeren van de bovenstroomse (hoofd)waarschuwingsposten (meldkamers) in het kader van handhaving; - het opsporen van vervuilers (schepen en bedrijven). Voor het waarschuwen van drinkwaterbedrijven wordt gebruik gemaakt van het meetstation Eijsden. Bij Eijsden meet Rijkswaterstaat online de waterkwaliteit. Voor alarmering van het drinkwaterbedrijf op basis van deze meetresultaten is in overleg met RIWA-Maas en de drinkwaterbedrijven een lijst met alarmeringswaarden vastgesteld (zie Deze lijst wordt jaarlijks geactualiseerd. Bij overschrijding van een alarmwaarde waarschuwt Rijkswaterstaat de benedenstrooms gelegen drinkwaterbedrijven met innamepunten vanuit de Maas. Hoewel Roosteren een oeverwinning betreft en de winning geen innamepunt heeft geldt voor Roosteren dezelfde afspraak omdat de zuiverende werking van de bodem passage bij Roosteren beperkt is. Hierbij wordt door Rijkswaterstaat indien noodzakelijk informatie over de milieubezwaarlijkheid van de aangetroffen stoffen meegegeven en worden modelberekeningen uitgevoerd om in te schatten hoe lang de verontreiniging erover doet om het innamepunt te bereiken. Indien noodzakelijk wordt een internationale melding verzonden via de Internationale Maascommissie (IMC), zodat de bron kan worden opgespoord. In geval van andere incidenten (branden, aanvaringen, e.d.) waarbij de waterkwaliteit in het geding is wordt de Waterkamer geïnformeerd. Vervolgens wordt het LCM ingeschakeld voor advies. Dit advies wordt afgestemd met de betrokken regionale dienst. De communicatie met externe partijen wordt verzorgd door de regionale dienst. Bij grotere of complexe incidenten kan het LCM het Beleidsondersteunend team milieu-incidenten inschakelen voor een integraal afgewogen advies Beheer van het waterschap De drinkwaterwinning Roosteren en het grondwaterbeschermingsgebied liggen binnen de grenzen van het beheersgebied van Waterschap Roer en Overmaas. Dit waterschap is als integraal waterbeheerder in Zuid- en Midden-Limburg belast met het beheer van het regionale watersysteem. Het waterschap heeft de zorg voor zowel de kwaliteit als de kwantiteit van de oppervlaktewateren. In het gebied liggen ook een aantal belangrijke rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI s) die lozen op de kleinere beken. Het transport van afvalwater en beheer van de RWZI s en de bijbehorende infrastructuur wordt via een gemeenschappelijke regeling tussen beide waterschappen door het Waterschapsbedrijf Limburg uitgevoerd. 10 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

23 Het beheer van het waterschappen staat beschreven in het waterbeheerplan. De maatregelen die de waterschappen nemen ten behoeve van de waterkwaliteit zijn gericht op oppervlaktewater en grondwater. Om te komen tot meer duurzame oplossingen wordt het principe water als medeordenend principe gehanteerd. Dit betekent dat het waterschap ondermeer actie onderneemt om beoogde gebruiksfuncties en waterbelangen via het ruimtelijk ordeningsspoor op elkaar af te stemmen. Nieuwe ontwikkelingen mogen niet leiden tot een verslechtering van de huidige kwaliteit (morfologisch, hydrologisch, chemisch en als resultante ecologisch) van het watersysteem. Verder voert het waterschap een stimuleringsbeleid voor de agrarische sector en voert het pilotprojecten uit om gedragsveranderingen bij agrariërs te realiseren Beleid van de gemeenten Algemeen Huidig, historisch en toekomstig bovengronds ruimtegebruik kunnen een bedreiging vormen voor de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit. Huidig ruimtegebruik is vastgelegd in bestemmingsplannen en in deze bestemmingsplannen dient het grondwaterbeschermingsgebied te zijn opgenomen met de beperkingen zoals vastgelegd in de Omgevingsverordening Limburg (OvL). Historisch ruimtegebruik kan de grond- en of oppervlaktewaterkwaliteit beïnvloeden door de aanwezigheid van bodem- en/of grondwaterverontreinigingen. Bij een geval van bodemverontreiniging is de gemeente de eerste verantwoordelijke en afhankelijk van de aard van de verontreiniging kan de verantwoordelijkheid naar de provincie verschuiven. Bij mobiele grondwaterverontreinigingen wordt de provincie bevoegd gezag. Deze taak wordt uitgevoerd onder de Wet Bodembescherming waarin regels voor sanering van gevallen van bodem- en grondwaterverontreiniging zijn opgesteld Bodemkwaliteitskaart De gemeente Echt-Susteren beschikt over de Nota bodembeheer , bestaande uit onder meer een bodemkwaliteitskaart van de gemeente. Deze is te raadplegen via de site van de gemeente. De waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden zijn hierin niet opgenomen. Hiervoor gelden de regels die in de OvL voor waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden zijn opgenomen. De OvL, inclusief de ligging van de beschermingsgebieden, is te raadplegen op de site van provincie Limburg ( Het Bodembeheerplan 2011 van de gemeente Sittard-Geleen met bijbehorend rapport Bodemkwaliteitskaart en bodemfunctieklassenkaart gemeente Sittard-Geleen is in 2011 in werking getreden. De waterwin- en grondwaterbeschermingsgebied zijn hierin niet specifiek opgenomen. De toekomstige uitbreiding van het bedrijventerrein Holtum-Noord ligt binnen het freatisch grondwaterbeschermingsgebied behorende bij het waterwingebied Roosteren. Op de bodemfunctieklassenkaart is aan dit gebied de bodemfunctie industrie toegekend. Maar volgens de bodemkwaliteitskaart heeft deze bodem de kwaliteit AW 2000 (schone grond). Toepassing van het generieke kader betekent dat ter plaatse alleen schone grond mag worden toegepast. Door deze eis zijn de belangen van de bescherming Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 11

24 van het grondwater in voldoende mate gewaarborgd, en wordt ook voldaan aan de hierop betrekking hebbende bepaling van de provinciale Omgevingsverordening Structuurvisie In de Structuurvisie Echt-Susteren 2025 (vastgesteld d.d. 12 december 2012) zijn de waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden opgenomen. De twee in de gemeente liggende waterwingebieden worden echter beschermd via de OvL (voorheen: PMV). Wel wordt hier zo veel als mogelijk gezocht naar mogelijkheden voor recreatief medegebruik. Zo is er bijvoorbeeld het streven om in natuurgebied De Rug, gelegen rond en onder de Maasbrug nabij Roosteren, een fiets- en/of wandelpad aan te leggen, zodat het groensnoer van ecologische en recreatieve verbindingen tussen de (zuidelijke) Grensmaas en (noordelijke) Maasplassen gecompleteerd wordt. In de Structuurvisie Sittard-Geleen, vastgesteld d.d. 10 juni 2010, zijn de waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden niet specifiek opgenomen. Ter bescherming van de (grond)waterkwaliteit voor de openbare drinkwatervoorziening is dit gebied in de OvL als boringsvrije zone aangewezen. De bescherming is erop gericht dat de kwaliteit van het grondwater zodanig is en blijft dat het middels eenvoudige zuivering geschikt is voor de openbare drinkwatervoorziening. De exacte begrenzing van deze beschermingsgebieden als ook de regels zijn opgenomen in de OvL (voorheen: PMV) en zijn dus niet opgenomen in de Structuurvisie Sittard-Geleen Bestemmingsplannen De waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden liggen binnen verschillende bestemmingsplannen van de gemeente Echt-Susteren. In de onderstaande tabel zijn de bestemmingsplannen opgenomen, uitgezonderd de postzegelbestemmingsplannen, die te raadplegen zijn via De oudere bestemmingsplannen zijn (nog) niet op deze site beschikbaar, waardoor onderstaand overzicht niet volledig is. Tabel 2.1. Bestemmingsplannen bestemmingsplan aanduiding aanwezig naam aanduiding Kern Nieuwstadt 2010 (onherroepelijk d.d. 23 juni 2012) Buitengebied Echt - Susteren (ontwerp) Kern Dieteren 2013 (vastgesteld d.d. 16 mei 2013) Kern Susteren 2012 (vastgesteld d.d. 25 februari 2013) Bedrijventerrein Dieterderweg (onherroepelijk d.d. 21 februari 2012) Bedrijventerrein Wolfskoul (vastgesteld d.d. 4 april 2013) Kern Roosteren 2013 (vastgesteld d.d. 16 mei 2013 ja ja ja ja ja milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied milieuzone - waterwingebied milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied milieuzone - boringsvrijezone milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied ja milieuzone - roerdalslenk 1 ja milieuzone - roerdalslenk 2 milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied 12 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

25 De waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden liggen binnen verschillende bestemmingsplannen van de gemeente Sittard-Geleen. In de onderstaande tabel zijn de bestemmingsplannen opgenomen, uitgezonderd de postzegelbestemmingsplannen, die te raadplegen zijn via De oudere bestemmingsplannen zijn (nog) niet op deze site beschikbaar, waardoor onderstaand overzicht niet volledig is. Tabel 2.2. Bestemmingsplannen bestemmingsplan aanduiding aanwezig naam aanduiding HoltumNoordIII (vastgesteld d.d. 15 maart 2012) Distripark Sittard fase 3 (vastgesteld d.d. 12 juni 2009) Bedrijventerrein Born: Holtum Noord I & II en Sluisweg e.o. (ontwerp) Het beschermingsbeleid van WML ja ja ja milieuzone - boringsvrijezone Roerdalslenk II milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied (freatisch) milieuzone - boringsvrije zone Het beschermingsbeleid van WML is gericht op het beschermen van de bronnen (winputten en oppervlaktewater) en het borgen van de waterkwaliteit. WML draagt bij aan de bescherming door onttrekkingsputten en waarnemingsputten zo af te werken dat stoffen vanaf het maaiveld of bovenliggende watervoerende pakketten niet via de omstorting van de pomp- of waarnemingsput het grondwater in de van nature beschermde watervoerende pakketten kan bereiken. Daarnaast probeert WML het waterwingebied in eigendom te hebben. Daardoor kan WML direct het beheer van die gebieden beïnvloeden. WML voert samen met de provincie het project Duurzaam Schoon Grondwater uit. Hierbij wordt in samenwerking met landbouwers het gebruik van bestrijdingsmiddelen en meststoffen gereduceerd. WML steekt veel tijd in het volgen van ruimtelijke ontwikkelingen, neemt deel aan gebiedsontwikkeling en volgt actief het opstellen van bestemmingsplannen. Dit om de belangen van WML voor een goede grondstof voor de drinkwatervoorziening onder de aandacht te brengen. Activiteiten van derden worden beoordeeld op risico s voor de grondstof. Ook monitort WML de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit in de waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden en wordt ondersteuning geleverd bij het saneren van bodem- en grondwaterverontreinigingen die een grondwaterwinning bedreigen. Naast de activiteiten van WML zelf is WML ook betrokken bij andere actieprogramma s die lopen om de grondwaterkwaliteit te beschermen zoals bijvoorbeeld het actieprogramma diffuse bronnen of het programma onkruidbestrijding zonder bestrijdingsmiddelen. De maatregelen die WML neemt zijn uitgewerkt in het strategisch beleid van WML. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 13

26 2.12. Ketenbeheer Maas Eind 2004 werd bij Sabic, op haventerrein Stein een lekkage aan een ondergrondse pijpleiding ontdekt van MTBE en HF1800. Het incident leidde tot instelling van een Nederlandse Overleggroep Ketenbeheer Maas, nadat in april 2005 was gebleken dat de verontreiniging zich via het grondwater onder het Julianakanaal door in de richting van de Maas had verplaatst. De Vlaams-Nederlandse Bilaterale Maascommissie (VNBM) heeft in november 2005 besloten om de al bestaande Nederlandse Overleggroep Ketenbeheer Maas om te vormen tot een Vlaams-Nederlandse Overleggroep, met als doel in een vroegtijdig stadium informatie uit te wisselen over voorkoming en/of bestrijding van calamiteuze lozingen in de gemeenschappelijke Maas. In deze overleggroep nemen van uit Nederland deel: waterschap Roer en Overmaas, waterschap Peel en Maasvallei, De provincie Limburg; Rijkswaterstaat; WML. Vanuit België nemen deel: Dienst scheepvaart; De Vlaamse Milieu Maatschappij en het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie. De opdracht aan de nieuw samen te stellen Overleggroep Ketenbeheer Maas was tweeledig: - identificeren van bevoegde instanties voor waterkwaliteitsproblemen op de gemeenschappelijke Maas; - afspreken van procedures voor grensoverschrijdende informatie, verwittiging en sanering. Medio 2006 is de Vlaams-Nederlandse Overleggroep Ketenbeheer Maas ( Ketenbeheer ) van start gegaan. Ketenbeheer rapporteert aan de VNBM via de verslaglegging van het overleg en, met ingang van 2010, ook via een jaarlijkse rapportage over haar verrichtingen. De volgende doelstellingen zijn te onderscheiden voor de overleggroep: - strategisch doel: het ontwikkelen van een gemeenschappelijke visie voor preventie en aanpak van (potentiële) waterkwaliteitsknelpunten in de gemeenschappelijke Maas met een doeltreffende informatie-uitwisseling en eenduidige communicatie, ter borging van de (internationale) waterkwaliteitsnormen; - tactisch doel: rolopvatting Ketenbeheer uitwerken in gezamenlijk plan van aanpak voor preventie, signalering, sanering (aanpak) en evaluatie van (relevante en/of potentiële) waterkwaliteitsknelpunten, alsmede de daaraan verbonden informatie- en communicatieaspecten; - operationeel doel: praktische afstemming in de preventie, aanpak, communicatie en informatie-uitwisseling van/over (relevante en/of potentiële) waterkwaliteitsknelpunten in de gemeenschappelijke Maas en het evalueren van de doorlopen processen Beleid in Duitsland Een deel van het grondwaterbeschermingsgebied bevindt zich op Duits grondgebied. Uit informatie die gedurende het opstellen van de gebiedsdossiers verkregen is van verschillende Kreise blijkt dat de grondwaterbescherming in Duitsland niet op dezelfde manier is geregeld als in Nederland en dat de feitelijke situatie per winning verschilt. Daarom heeft de provincie Limburg uitgezocht hoe de grondwaterbescherming alsnog goed geregeld kan worden. 14 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

27 De begrenzingen van de grondwaterbeschermingsgebieden moeten door de Bezirksregierung in het Regionalplan worden opgenomen. Voor de Duitse winningen zijn de voorschriften die binnen grondwaterbeschermingsgebieden gelden, niet uniform maar toegesneden op de specifieke geohydrologische situatie van de winningen en de te verwachten risico's op basis van de bestemmingen binnen de grondwaterbeschermingsgebieden. Er is geen algemeen geldende verordening zoals de OvL, maar de voorschriften worden vastgelegd in zogenaamde ordnungsbehördliche Verordnungen van de Bezirksregierung. Per winning is een dergelijke verordening nodig. Voor de Nederlandse winningen, waarvan het grondwaterbeschermingsgebied deels op Duits grondgebied valt, moet bij de Bezirksregierung een aanvraag worden ingediend met een geohydrologische onderbouwing. Een aanvraag wordt intern en door andere betrokkenen (organisaties van bedrijven en boeren) beoordeeld. Vervolgens worden de aanvraag en ontwerpverordening in de betreffende gemeente(n) openbaar ter inzage gelegd, met de mogelijkheid om zienswijzen in te brengen. In de verordening wordt opgenomen wat niet is toegestaan of onder voorwaarden. Daarnaast bevat ze een algemene schadebepaling. Niet duidelijk is of de aanvraag door het drinkwaterbedrijf moet worden gedaan of door de provincie. Bodemenergiesystemen zijn nog niet verboden, behalve als ze een scheidende laag doorboren. Wetgeving ten aanzien van bodemenergiesystemen wordt momenteel ontworpen. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 15

28 16 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

29 3. KENMERKEN WINNING ROOSTEREN 3.1. Waterproductiebedrijf Roosteren De winning van WP Roosteren is gelegen in de gemeente Echt-Susteren, circa 1 km ten noordwesten van het dorp Roosteren. De winning Roosteren ligt op korte afstand van de oever van de Maas, tegenover de Belgische stad Maaseik. Ten oosten van het dorp ligt het Julianakanaal en de autosnelweg A2. Het gebied behoort tot het winterbed van de Grensmaas. De maaiveldhoogte varieert tussen NAP +26 m en +30 m (Provincie Limburg, 2006). De lager gelegen delen worden jaarlijks overstroomd door de Maas; hoger gelegen delen, waaronder de putlocaties, worden minder frequent overstroomd. De winning van WP Roosteren bestaat uit een radiaalput en 6 ondiepe putten, die gedeeltelijk oeverfiltraat van de Maas onttrekken en 5 diepe putten (WML, 2010). Kenmerken van de diepe winning worden besproken in het gebiedsdossier diepe winningen Roerdalslenk dat ook ten behoeve van het project opstellen gebiedsdossiers drinkwaterwinningen Limburg is opgesteld. Verdeling van ingenomen water De totaal gewonnen hoeveelheid water bestaat uit grondwater en oppervlaktewater. De verdeling is afhankelijk van welke onttrekkingsputten worden ingezet. Er zijn 4 pompputten die Maaswater aantrekken, namelijk PP 9 t/m 12. Deze zijn ingedeeld in 2 clusters: PP 9 + PP 12 en PP 10 + PP 11. De verdeling van de waterhoeveelheden is als volgt: - Als er maar 1 pompput per cluster aan staat, wordt er geen Maaswater aangetrokken; - Als PP beide in bedrijf zijn, is 30 % van het onttrokken water van dit cluster Maaswater; - Als PP beide in bedrijf zijn, is 60 % van het onttrokken water van dit cluster Maaswater; De clusters worden pas volledig ingezet bij commando 3, dat komt niet vaak voor. Er wordt maximaal 138 m 3 /uur Maaswater aangetrokken. De reistijd van het Maaswater naar de pompputten is 45 tot 60 dagen. Het was ten tijde van het schrijven van dit dossier niet mogelijk voor WML om een gedetailleerdere specificatie te geven van de jaarlijkse hoeveelheden onttrokken Maaswater te Roosteren. Het was ook niet mogelijk om te specificeren of de onttrekking van Maaswater in bepaalde perioden van het jaar plaats vindt Vergunning Waterwet Vergunning onttrekking (oever)grondwater De vergunde situatie grondwater voor winplaats Roosteren bedraagt maximaal m 3 /jaar (provincie Limburg, 2006, meest recente vergunning). Hiervan mag maximaal m 3 /jaar uit het eerste watervoerend pakket (ondiepe winning) worden onttrokken. Uit het tweede en derde watervoerende pakket (diepe winning) mag resp. maximaal m 3 /jaar en m 3 /jaar worden onttrokken, waarbij de gezamenlijke winning uit het 2 e en 3 e watervoerende pakket maximaal m 3 /jaar mag bedragen. Kenmerken van de diepe winning worden niet in dit dossier besproken maar in het gebiedsdossier diepe winningen Roerdalslenk. De debietontwikkeling door de tijd is opgenomen in bijlage III. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 17

30 Vergunning onttrekking en lozing oppervlaktewater Voor het mogen lozen van geklaard spoelwater op de Maas beschikt WML over een watervergunning van Rijkswaterstaat: RWS 2013/3565 d.d. 21 januari Daarin is opgenomen dat WML per dag maximaal 880 m 3 geklaard spoelwater in de Maas mag lozen. Bij Roosteren is geen oppervlaktewaterinnamepunt, het oppervlaktewater wordt met putten via de oever onttrokken. Daarom heeft WML bij Roosteren geen vergunning nodig voor het innemen van oppervlaktewater Beschermingsgebied Voor de bescherming van de winning beschikt de winning Roosteren over een grondwaterbeschermingsgebied en een waterwingebied. Beide gebieden zijn weergegeven in afbeelding 3.1. Van het 174 ha grote waterwingebied heeft WML 79 % in eigendom voor de bedrijfsvoering en ter bescherming van de grondstof. Het grondwaterbeschermingsgebied bevindt zich voor een deel op Duits grondgebied. Hiervoor gelden Duitse regels ten aanzien van de bescherming van de grondwaterkwaliteit (zie paragraaf 2.14) Type winning Op Waterproductiebedrijf Roosteren (WPR) worden drie typen water gewonnen om drinkwater van te maken: - freatisch grondwater (Abikou type A). Het naar de Maas afstromende freatische grondwater wordt onttrokken door ondiepe putten. - oeverfiltraat (Abikou type U); Maas. Maaswater wordt via bodempassage aan de Maas onttrokken; - diep spanningsgrondwater (Abikou type B2); met diepe putten wordt water uit de Roerdalslenk gewonnen (Geen onderdeel van dit dossier). 18 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

31 Afbeelding 3.1. Geografische ligging winning Roosteren Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 19

32 3.5. Waterbehandeling De waterbehandeling van de winning Roosteren is weergegeven in afbeelding 3.2. Omdat de waterkwaliteit op de drie winlocaties van de winning Roosteren verschillend is, is er ook een verschillende behandeling van het gewonnen (grond)water vereist. Onderstaand zijn de drie verschillende behandelingen beschreven. Afbeelding 3.2. Zuiveringsschema Radiaalput De eerste stap in de behandeling van het ondiepe grondwater uit de radiaalput bestaat uit het verwijderen van kleine organismen met behulp van een microzeef. Vervolgens wordt er zuurstof door het water gemengd, dat nodig is bij de Aktief Koolfiltratie in de volgende stap. De Aktief Koolfiltratie verwijdert verontreinigingen die mogelijk in het ondiepe grondwater zitten. Door de korte afstand van de radiaalput tot de Maas biedt bodempassage niet altijd voldoende bescherming. Het grondwater dat met behulp van de radiaalput gewonnen wordt bevat zeer weinig ijzer, methaan, ammonium en mangaan. Er is daarom geen behandelstap nodig om deze stoffen uit het water te verwijderen. Na de Aktief Koolfiltratie komt het water samen met het water uit de Westputten in de Beluchtings- en ontgassingstoren (BOT). In deze toren wordt koolstofdioxide en eventueel methaan uit het water gehaald en wordt zuurstof in het water opgelost. Verdere verwijdering van methaan vindt plaats in de ontgassingskelder. Door de verwijdering van koolstofdioxide wordt een ph-correctie van het water bewerkstelligd. In de ontgassingskelder vindt verdere verwijdering van koolstofdioxide plaats. Na deze stap komt het water samen met het water uit de Oostputten. 20 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

33 Westputten Het ondiepe grondwater en het oeverwater dat gewonnen wordt in de Westputten wordt eerst ontijzerd met behulp van een snelfiltratie. De methaan-, ammonium- en mangaangehaltes in het water zijn kleiner dan de detectielimiet. Er is daarom geen behandelstap nodig om deze stoffen uit het water te verwijderen. In de volgende stap wordt het water uit de Westputten over een Actief Koolfilter geleid, om bijvoorbeeld de bentazonverontreiniging die in het verleden in het water aanwezig was te verwijderen. Daarna gaat ook het water uit de Westputten samen met het water uit de radiaalput naar de BOT en de ontgassingskelder. Hierna komt het samen met het water uit de Oostputten. Laatste gezamenlijke stappen Na samenkomst van het water uit de radiaalput en de Westputten enerzijds en de Oostputten anderzijds wordt het over een UV-filter geleid. Deze laatste stap in de waterbehandeling zorgt ervoor dat micro-organismen, die mogelijk na het Aktief Koolfilter nog in het water zitten gedood worden. Het water wordt verzameld in de reinwaterkelder en van daaruit naar de reinwaterkelder van de zuivering van de winning Susteren getransporteerd. Het relatief harde water uit de winning Roosteren wordt gemengd met het zachte water uit de winning Susteren om het water uit de winning Susteren minder agressief te maken. Na deze menging is het water gereed voor distributie Toekomstplannen van WML In het kader van Natura2000 is vastgesteld dat de winning van WP Roosteren in het Natura2000-gebied Grensmaas ligt. In het definitief concept van het beheerplan voor de Grensmaas is de winning van Roosteren opgenomen als bestaand gebruik zonder negatief effect. De verwachting is daarom dat Natura2000 geen beperking zal vormen voor de toekomstige beschikbaarheid van deze winning Innamestops WML Zodra een overschrijding van de innamecriteria van WPR wordt waargenomen of WML een waarschuwing ontvangt van Rijkswaterstaat van een overschrijding van een alarmwaarde (paragraaf 2.9.3) of een waarschuwing van een andere calamiteit reduceert WML de winning van Maaswater via de Maasputten of worden deze volledig uit bedrijf genomen. Er wordt dan beperkt of geen Maaswater ingenomen voor de drinkwatervoorziening. Reducering van winning uit de Maasputten of gehele uitbedrijfname vindt plaats als er sprake is van: - een overschrijding van één van de innamecriteria zoals beschreven in tabel (6.2); - een overschrijding van een van de eigen criteria (deze worden om veiligheidsredenen niet openbaar gemaakt); - een overschrijding van een alarmeringswaarde (par ); - een melding van de waterbeheerder (meestal Rijkswaterstaat) (par ). Voor 2013 werd niet bijgehouden wanneer de Maasputten in Roosteren gereduceerd werden of uit bedrijf gingen. In 2013 (t/m 25 juli 2013) zijn de Maasputten in totaal 44 dagen gereduceerd in bedrijf geweest. Op 7 dagen waren de Maasputten geheel uit bedrijf. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 21

34 22 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

35 4. HERKOMST VAN HET WATER 4.1. Algemeen Een deel van het onttrokken water van winning Roosteren is afkomstig uit de Maas (afbeelding 4.1) en voor een deel bestaat het uit grondwater. Hieronder wordt ingegaan op de herkomst van het water Oppervlaktewater Stroomgebied van de Maas Een deel van het water dat bij de winning Roosteren wordt opgepompt is afkomstig van de Maas. De Maas voert water af van een circa km 2 groot stroomgebied (zie afbeelding 4.1). Het water wordt richting Maas aangevoerd via een groot aantal zijrivieren. Ruim driekwart van het stroomgebied van de Maas ligt buiten Nederland. De kwaliteit van het Maaswater wordt daarmee in hoge mate door het grondgebruik en milieubeleid van andere landen. Afbeelding 4.1. Stroomgebied van de Maas Vanaf Luik wordt een deel van het Maaswater afgeleid naar het Albertkanaal. Bij Maastricht gaat een deel via het Julianakanaal en de Zuid-Willemsvaart. Voor de waterverdeling tussen Nederland en België is een internationaal akkoord van kracht (Verdrag tussen het Vlaams Gewest en het Koninkrijk der Nederlanden inzake de afvoer van het water van de Maas (jan.1995), of Maasafvoerverdrag ). Hierin regelen beide landen de verdeling van Maaswater bij verschillende afvoeren van de Maas. Daarin is ook vastgelegd dat de Grensmaas een minimum debiet moet hebben van 10 m 3 /s, oorspronkelijk vanwege water- Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 23

36 kwaliteitsaspecten en nu ook om de ecologische waarde van de Grensmaas te kunnen ontwikkelen en behouden. Om invulling te kunnen geven aan dit akkoord hebben beide landen een verdringingsreeks opgesteld. Hierin is beschreven welke gebruikers bij verschillende afvoeren van de Maas recht hebben op Maaswater Zijrivieren Binnen het stroomgebied van de Maas voeren bovenstrooms van Roosteren een groot aantal rivieren/zijbeken water af naar de Maas. Voor de kwaliteitsontwikkeling van het Maaswater bij Roosteren is, naast het Nederlandse deel, ook het Belgische en Franse deel van het stroomgebied relevant. In de directe omgeving van de winning Roosteren ligt een aantal beken en andere waterlopen (zie afbeelding 4.2). Door het grondwaterbeschermingsgebied loopt van zuid naar noord het Julianakanaal. Onder het Julianakanaal door en een stukje door het waterwingebied loopt de Geleenbeek, welke hier uitmondt in de Maas. De Geleenbeek heeft diverse zijbeken waaronder de Rode Beek en de Vloedgraaf, welke op hun beurt ook weer diverse zijtakken hebben. De Vloedgraaf is bij de herinrichting ( ) bekleed met klei om te voorkomen dat water uit de Vloedgraaf in de bodem infiltreert. 24 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

37 Afbeelding 4.2. Oppervlaktewatersysteem omgeving winning Roosteren Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 25

38 4.3. Grondwater Uitgebreide informatie over de geologie is opgenomen in bijlage IV. Onderstaande beschrijving geeft een samenvatting van deze informatie weer. Geologisch gezien ligt de winplaats Roosteren in de Roerdalslenk. Voor het hydrogeologisch systeem zijn de miocene en jongere formaties in de Roerdalslenk het meest van belang (zie afbeelding IV.1). Onderstaand volgt een beschrijving van deze afzettingen van oud naar jong (van Rooijen, 2011). De Formatie van Breda, welke in dit hydrogeologisch systeem de basis vormt, bestaat uit een opeenvolging van fijne, slibhoudende en soms kleiige zanden die door het voorkomen van het mineraal glauconiet een groengrijze tot grijsgroene kleur hebben. Het zijn mariene sedimenten die vaak schelpen en andere fossielen bevatten. Op de Formatie van Breda werd vervolgens de Kiezeloöliet-Formatie afgezet. Tot deze formatie worden de zandige afzettingen van Waubach en Inden (3 e watervoerende pakket), de later afgezette Onderste Brunssum Klei, de zandige afzettingen van Pey (2 e watervoerende pakket) en de Bovenste Brunssum Klei gerekend. De grondwaterstroming in het diepe grondwater (wvp 2 en 3) is overwegend zuidoost-noordwest gericht. Het eerste watervoerende pakket wordt gevormd door de Formaties van Sterksel en Beegden. Het gaat hierbij om grindrijke afzettingen van de grote rivieren. De deklaag, welke niet overal in het gebied aanwezig is, bestaat uit fijn lemig zand en zandige leem van de Formatie van Boxtel. 26 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

39 5. RUIMTEGEBRUIK 5.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt het ruimtegebruik beschreven dat de waterkwaliteit van de winning kan beïnvloeden. Eerst wordt een algemeen beeld gegeven van het ruimtegebruik in het stroomgebied van de Maas. Daarna wordt in paragraaf 5.3 het gebruik van de Maas beschreven. In paragraaf 5.4 en paragraaf 5.5 worden respectievelijk het ruimtegebruik in het grondwaterbeschermingsgebied en het waterwingebied beschreven. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een overzicht van enkele belangrijke ontwikkelingen die zich afspelen in de directe omgeving van de winning Roosteren en die het toekomstig ruimtegebruik bepalen Ruimtegebruik in het stroomgebied van de Maas Het stroomgebied van de Maas is gelegen in delen van Frankrijk, Luxemburg, Duitsland, België en Nederland. In een dergelijk groot stroomgebied is het ruimtegebruik uiteraard divers. Het bestaat uit stedelijk gebied, landbouwgebieden en natuur Gebruik van de Maas Aan Maas en zijrivieren zijn verschillende functie toegewezen. Hoofdfuncties van de Grensmaas zijn delfstofwinning, drinkwaterwinning, zwemwater en recreatievaart. Daarnaast wordt er op de Grensmaas water geloosd van Chemelot, de gemeente Stein en door RWZI s uit België. De Geul en de Geleenbeek zijn de belangrijkste Nederlandse beken die in de Grensmaas uitmondden. Daarmee voert de Maas effluent af van een groot aantal zuiveringen (veelal via zijbeken), en is de Maas ontvangend water voor overstorten van riolering en hemelwater in stedelijk gebied (Stein) en industriële complexen (Chemelot). Tenslotte draineren Maas en zijrivieren het grondwater, dat in delen van het stroomgebied diffuus verontreinigd is, met name door de landbouw en in stedelijk gebied door vroegere industriële activiteiten. Hieronder zijn de vier belangrijkste vormen van gebruik in meer detail beschreven: - scheepvaart; - recreatie; - RWZI en overstorten; - industriële lozingen Scheepvaart De Maas en kanalen worden druk bevaren door beroepsscheepvaart en pleziervaart (afbeelding 5.1). In 2008 passeerden circa vrachtschepen en circa pleziervaartuigen de sluis Born (Rijkswaterstaat, 2009). De beroepsvaart is vrij gelijkmatig verdeeld over het jaar, de pleziervaart concentreert zich in de zomermaanden. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 27

40 Afbeelding 5.1. Aankomstverhoudingen gedurende het jaar Het transport van gevaarlijke goederen over de Nederlandse binnenwateren is geregeld in het Reglement vervoer over de binnenwateren van gevaarlijke stoffen (VBG). Het ADNR Accord Européen relatif au Transport International des Marchandises Dangereuses par voie de Navigation du Rhin is een bijlage van het VBG. Het VBG maakt onderdeel uit van de WVGS (Wet vervoer gevaarlijke stoffen, raamwet). In 2011 is overgegaan op de ADN (Accord Européen relatif au Transport International des Marchandises Dangereuses par voie de Navigation). Hierin is een lijst transport gevaarlijke stoffen opgenomen die mogen worden vervoerd. Hiertoe behoren giftige en soms radioactieve stoffen. Indien een schip stoffen vervoert die voorkomen op de lijst gevaarlijke stoffen moet hier melding van gemaakt worden. De lading en bestemming worden geregistreerd. De scheepsbewegingen worden momenteel door middel van het IVS90 systeem gemonitord. Door het systeem is bekend waar een schip zich bevindt, hoeveel personen er aan boord zijn en wat de lading is. Bij calamiteiten kunnen hulpdiensten direct en doelgericht optreden Recreatie Water van de Maas en de aangrenzende beken en plassen wordt op verschillende plaatsen recreatief gebruikt. In de plassen langs de Maas bevinden zich diverse zwemwaterlocaties. Officiële zwemwaterlocaties nabij Roosteren (en langs de Maas) zijn Dilkensplas en Dagstrand De Kis Zuid en De Kis Noord ( Voor wat betreft het recreatief gebruik geldt dat slechts gevaren mag worden op een beperkt aantal oppervlaktewateren in beheer van de waterschappen. Bij zwemmen in plassen langs de Maas hebben Rijkswaterstaat Zuid-Nederland en het waterschap Roer en Overmaas elk eigen taken. Rijkswaterstaat Zuid-Nederland kent de functie zwemwater toe, zorgt voor zwemwaterprofiel en monitoring. Het waterschap is verantwoordelijk voor veiligheid en gezondheid van de zwemmer en voor de communicatie daarover naar het publiek. De provincie Limburg heeft deze taak gedelegeerd aan de waterschappen. 28 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

41 RWZI s en overstorten In deze paragraaf worden de RWZI s en overstorten besproken die stroomopwaarts van Roosteren liggen. Tevens wordt de RWZI die in het grondwaterbeschermingsgebied ligt besproken. De stedelijke gebieden van de Parkstadgemeenten in Oostelijk Zuid-Limburg voeren hun stedelijk hemelwater, riooloverstorten en effluent af via de Caumerbeek, Rode Beek en Geleenbeek en vandaar naar de Maas. Maastricht en omgeving voert hemelwater en overstortwater af via de Jeker, de Maas en de Zuid-Willemsvaart. De stedelijke complexen van Geleen en Sittard lozen overtollig hemelwater eveneens af via de Geleenbeek en de Ur. Huidige RWZI s Op afbeelding 5.2 zijn industriële lozingen en lozingspunten van rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI s) weergegeven. Voor Roosteren is met name de RWZI te Susteren van belang omdat het effluent van de RWZI Susteren op de Geleenbeek wordt geloosd. Aangezien de Geleenbeek in het grondwaterbeschermingsgebied infiltreert is dit voor Roosteren van belang. Daarnaast spelen ook lozingen van RWZI s op beken welke in de Maas uitmonden, zoals de Geleenbeek, de Geul en de Jeker een belangrijke rol. Geplande aanpassingen Een aantal zuiveringen wordt aangepast en voorzien van een vierde zuiveringstrap. De prioritering hiervan is afgestemd op KRW-doelen. Bepaalde stoffen zoals medicijnen zijn daarin niet opgenomen. De zuiveringen die het halen van de KRW-doelen voor oppervlaktewater in de weg staan worden door het Waterschapbedrijf Limburg als eerste aangepast. Overigens wordt opgemerkt dat de vierde zuiveringstrap veelal gericht is op verdere fosfaatreductie en nitraatverwijdering. De zuivering haalt polaire anthropogene stoffen zoals röntgencontrastmiddelen, hormonen en geneesmiddelen niet eruit. In het waterbeheerplan van Waterschap Roer en Overmaas is vastgelegd dat de RWZI Simpelveld de komende jaren wordt omgebouwd naar een MDR (modulair zuiveren) waarbij de effluenteisen naar de huidige maatstaven worden aangepast. Deze maatstaven zijn gebaseerd op N (stikstof) en P (fosfor) en geen andere stoffen. De maatstaven zijn strenger dan de Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater. Voor wat betreft N en P zullen de meeste problemen zich daarom niet meer voordoen. Voor alle andere stoffen (micro s en bestrijdingsmiddelen) en nieuwe stoffen zijn en worden vooralsnog geen normen opgelegd. Dit probleem blijft dus nog wel even aanwezig. De RWZI bij Heerlen wordt opgeheven en het influent wordt naar Hoensbroek gebracht. Hiervoor wordt de RWZI Hoensbroek (welke loost op de Geleenbeek) aangepast. De RW- ZI s bij Limmel, Bosscherveld en Susteren voldoen aan de huidige eisen en worden in de planperiode opnieuw geëvalueerd. Overstorten In het stroomgebied van de Maas wordt rioolwater bij hevige neerslag overgestort op het oppervlaktewater. Deze overstorten kunnen een bron van vervuiling zijn van de zijbeken van de Maas of de Maas zelf. Gemeentelijke overstorten worden niet bemonsterd op de aanwezigheid van (potentieel) relevante stoffen. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 29

42 Momenteel voldoen nog niet alle gemeenten aan de basisinspanning, die uitgaat van een overstort frequentie van maximaal 6 keer per jaar. De RWZI s storten ook regelmatig (mechanisch gezuiverd afvalwater) over. Het beleid van het waterschap is erop gericht om voor kwetsbare en zeer kwetsbare wateren een maximale overstortfrequentie van eens per 2 resp. eens per 5 jaar na te streven. Voor de overige wateren streeft het waterschap ernaar te voldoen aan de basisinspanning van maximaal 6 overstortingen per jaar. 30 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

43 Afbeelding 5.2. Industriële en rwzi-lozingen op de Maas, industriële lozingen lozen op het riool, RWZI in Nederlands deel bovenstrooms Roosteren. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 31

44 Industriële lozingen Door een aantal bedrijven in de gemeenten Maastricht, Sittard-Geleen, Stein en Echt- Susteren wordt afvalwater geloosd op het Julianakanaal of de Maas, zie afbeelding 5.2. Voor deze lozingen zijn door Rijkswaterstaat vergunningen verleend. De IAZI (Integrale Afvalwater Zuiverings Installatie) van Chemelot loost op de zijtak van de Ur, waarbij WRO vergunningverlener is Ruimtegebruik in het grondwaterbeschermingsgebied Voor de inventarisatie van het ruimtegebruik is gebruik gemaakt van een luchtfoto en het LGN6-bestand. Dit bestand is gemaakt op basis van satellietbeelden uit 2007/2008. In afbeelding 5.3 is het bodemgebruik binnen het grondwaterbeschermingsgebied van Roosteren afgebeeld. Een deel van het grondwaterbeschermingsgebied ligt in Duitsland, het LGN6-bestand dekt dit deel niet. Het grootste deel van het grondwaterbeschermingsgebied bestaat uit gras- en bouwlanden. Op deze gronden worden onder meer aardappelen, bieten, granen en maïs geteeld. Ook liggen er een aantal boomkwekerijen, fruitkwekerijen en boomgaarden in het gebied. In het zuiden ligt het natuurgebied IJzerenbosch, dat met name uit bos bestaat. Langs de A2 ligt het Julianakanaal. Daarnaast stromen de Geleenbeek en de Rodebeek door het gebied heen. Verder liggen de kernen Roosteren, Dieteren, Susteren en Nieuwstadt deels in het grondwaterbeschermingsgebied van de gecombineerde winning Roosteren. Naast woningen en sportvelden zijn er ook verschillende bedrijven in deze kernen te vinden, met name aan de Maaseikerweg. 32 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

45 Afbeelding 5.3. Landgebruikskaart LGN6 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 33

46 5.5. Ruimtegebruik in het waterwingebied Het waterwingebied ligt tussen de Maas en het Julianakanaal in het natuurgebied De Rug (zie afbeelding 5.4). Een deel valt binnen het Natura2000-gebied Grensmaas. Het gebied bestaat voornamelijk uit graslanden. Daarnaast worden op een aantal percelen aardappelen, maïs, granen en overige landbouwgewassen verbouwd. Binnen het waterwingebied is het pompstation van WML gelegen. Dit ligt aan de weg N296, deze vormt de westelijke grens van het waterwingebied. Ten oosten van het gebied ligt de A2. Afbeelding 5.4. Luchtfoto met waterwingebied 5.6. Toekomstige ontwikkelingen Uiteraard zijn binnen het stroomgebied tal van ruimtelijke ontwikkelingen gaande, maar het is praktisch niet doenlijk om deze hier uitputtend te beschrijven. Voor de beschrijving van toekomstige ontwikkelingen wordt hieronder stilgestaan bij enkele belangrijke ontwikkelingen die zich afspelen in de directe omgeving van de winning Roosteren. In de gemeente Echt-Susteren spelen een aantal ontwikkelingen, onder meer het Bottleneckproject Infra, het bedrijventerrein aan de Maaseikerweg en verschillende plannen in Susteren (website gemeente Echt-Susteren). In de gebiedsvisie Susteren staan verschillende mogelijke projecten beschreven om het woon- en leefklimaat van Susteren en omgeving te verbeteren. Daarnaast zijn ook de herinrichting van de Maas als onderdeel van de plannen voor de gebiedsontwikkeling Midden-Limburg van belang voor de winning Roosteren. 34 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

47 Bottleneck Infra Bottleneck Infra zorgt voor de verbetering en aanleg van wegen, viaducten en bruggen en bevordert de vervoersmogelijkheden over water. De N296, gelegen ten westen van het waterwingebied, maakt deel uit van dit Bottleneckproject. Daarnaast staat in de Strategische visie 2020 dat het bedrijventerrein aan de Maaseikerweg in Dieteren in aanmerking komt voor revitalisering en/of landschappelijke inpassing. In de structuurvisie Sittard-Geleen zijn de delen binnen het grondwaterbeschermingsgebied van de winning Roosteren aangegeven als te ontwikkelen werkgebied. In dit gebied staan de economische projecten Automotive IPS en Yard en Trimodaal Knooppunt gepland. Holtum Noord III In de gemeente Sittard-Geleen wordt het industrieterrein Holtum Noord uitgebreid met fase 3. Dit plan bestaat op hoofdlijnen uit de volgende onderdelen (DHV, 2011): - aanleg van bedrijfskavels voor bedrijven met de milieucategorieën 2 en 3. Via de ontheffingsbevoegdheid voor Burgemeester en Wethouders zijn ook lichte categorie 4 bedrijven mogelijk met een hinderafstand tot 200 meter; - aanleg van een groene bufferzone tussen het bedrijventerrein en de snelweg A2 (in het gebied van de 50 meter Rijkswaterstaat-rioollijn); - aanleg van lokale ontsluitingswegen. In het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL), aanvulling verstedelijking, gebiedsontwikkeling en kwaliteitsverbetering (vastgesteld d.d. 17 december 2009) is het grondwaterbeschermingsgebied Roosteren aangegeven als een gebied voor (zie afbeelding 5.5): - de Ecologische Hoofdstructuur (behouden, ontwikkelen en versterken); - ontwikkelingszone groen (ontwikkelen en versterken); - plattelandskern; - ruimte voor veerkrachtige watersystemen; - vitaal landelijk gebied; - stedelijke bebouwing. We merken op dat de genoemde ruimtelijke ontwikkelingen een momentopname zijn. Op de website kunnen de meest actuele plannen worden geraadpleegd. Gebiedsontwikkeling Midden-Limburg Herinrichting van de Maas en rivierverruiming zijn onderdeel van de plannen voor de gebiedsontwikkeling Midden-Limburg. Het waterwingebied van Roosteren valt binnen het plangebied en is hierin deels aangemerkt als af te graven gebied. Bij uitvoering van deze plannen is een deel van de ondiepe winning fysiek niet te handhaven en een ander deel dient om kwaliteitsredenen verplaatst te worden. De bescherming van de grondstof wordt door de ontwikkeling aangetast. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 35

48 Afbeelding 5.5. Provinciaal Omgevingsplan Limburg 36 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

49 6. MONITORING EN TOETSING KWALITEIT GROND- EN OPPERVLAKTEWATER 6.1. Inleiding Om de kwaliteit van het drinkwater te bewaken wordt de kwaliteit van het water gemonitord en getoetst. Het water wordt door verschillende partijen getoetst aan verschillende toetsingscriteria. Rijkswaterstaat toetst aan het Bkmw 2009 (par. 2.3) en WML toetst onder andere aan de Drinkwaterregeling (2.4). Verschillen tussen deze twee toetsingscriteria zijn in paragraaf 2.5 beschreven. Ook het grondwater wordt getoetst, deze toetsing is beschreven in het rapport getiteld Karakterisering ruwwaterkwaliteit Limburgse drinkwaterwinningen (provincie Limburg, 2013) Monitoring kwaliteit oppervlaktewater Monitoring Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat heeft als waterbeheerder bij de oevergrondwaterwinning de taak om de oppervlaktewaterkwaliteit te monitoren. Bij de toetsing aan de streefwaarde t.b.v. drinkwatervoorziening Roosteren wordt door RWS uitgegaan van het meetpunt Stevensweert. Dit meetpunt is deel van het MWTL meetnet (Monitoring Waterstaatkundige Toestand des Lands Milieumeetnet Rijkswateren). Op het meetpunt Stevensweert worden vanaf 2012 de parameters uit bijlage III, tabel 1 en 2 van het Bkmw 2009 gemeten. Op het meetstation Eijsden monitort Rijkswaterstaat de drinkwaterparameters in het Maaswater hoogfrequent. RIWA krijgt hiervan de gegevens van wekelijkse metingen Monitoring door WML WML monitort de Maaswaterkwaliteit in de Grensmaas nabij Roosteren. Behalve de parameters uit de Drinkwaterregeling worden ook andere drinkwaterrelevante parameters gemeten (zie bijlage II). De locatie van het meetpunt van WML voor de monitoring van het Maaswater ten behoeve van water productiebedrijf Roosteren heeft de volgende coördinaten: X: Y: Met betrekking tot het Maaswater voor winning Roosteren onderscheidt WML monitoring ten behoeve van: - trendanalyse (4, 13 en 26x per jaar); - wettelijke verplichting (4 tot 13x per jaar); - alarmering (fysisch/chemisch: hoogfrequent), deze monsters worden door Rijkswaterstaat in Eijsden geanalyseerd. Vanaf 2013 meet WML in het oppervlaktewater een lijst met (potentieel) drinkwaterrelevante stoffen die is afgeleid uit een dat in opdracht van RIWA-Maas is uitgevoerd. (zie bijlage II). Relevante stoffen zijn: - de stof is moeilijk te verwijderen met eenvoudige zuiveringsmethoden, zoals fysieke zuivering (coagulatie, beluchting, snelfiltratie) en desinfectie door chloor, UV of ozon; - de stof is tenminste gemeten op 2 RIWA meetstations of innamestations gedurende tenminste 3 jaar en Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 37

50 - de stof overschrijdt de DMR-streefwaarde of voldoet niet aan de eisen van bijlage 5 van de Drinkwaterregeling 2011 in tenminste 2 RIWA meetstations of innamestations én - de stof overschrijdt de norm die het waterleidingbedrijf hanteert. Stoffen zijn potentieel relevant als: - het aantal metingen te laag is om aan alle bovengenoemde criteria te voldoen, maar de stof is in de Maas aanwezig boven de drempelwaarde en - de stof voldoet niet aan alle bovengenoemde criteria, maar verwacht wordt dat de concentratie hiervan de komende tijd zal toenemen, bijvoorbeeld als gevolg van wijziging in bestrijdingsmiddelengebruik en - de stof ongewenste eigenschappen voor de drinkwaterproductie heeft en op basis van verwacht wordt te zullen voorkomen Samenwerking monitoring WML en Chemelot Er bestaat een convenant tussen WML en Chemelot over de aanlevering van monitoringsgegevens van het door de IAZI (afvalwaterzuivering van Chemelot) geloosde effluent Monitoring kwaliteit grondwater WML maakt voor de monitoring van grondwater onderscheid in twee categorieën: - monitoring gebaseerd op een wettelijk kader (individuele pompputten en het gezamenlijke ruwwater); - monitoring gebaseerd op een bedrijfsspecifieke situatie en informatiebehoefte (individuele pompputten, gezamenlijk ruwwater en waarnemingsputten). Op de winplaats Roosteren omvat de monitoring voor bedrijfsspecifieke informatiebehoefte ondermeer bewaking van en naar de herkomst en ontwikkeling van: - geneesmiddelen; - gewasbeschermingsmiddelen; - overige organische microverontreinigingen Toetsingskaders voor oppervlaktewaterkwaliteit Toetsing Rijkswaterstaat aan Bkmw 2009-normen Het toetsingskader voor de oppervlaktewaterwinning dat zich richt op de waterbeheerder, in dit geval Rijkswaterstaat, is in tabel 6.1 opgenomen. Tabel 6.1. Toetsingscriteria oppervlaktewater bestemd voor drinkwaterproductie eisen die zich richten tot de overheid (waterbeheerder) Besluit kwaliteitseisen en monitoring water 2009 (Bkmw 2009) (zie paragraaf 2.3): - richtwaarden, geldend voor innamepunten (bijlage III, tabel 1)*; - streefwaarden, geldend voor oppervlaktewaterlichamen (bijlage III, tabel 2). * Bij oevergrondwaterwinningen zoals Roosteren toetst de waterbeheerder de oppervlaktewaterkwaliteit alleen aan de Bkmw streefwaarden, niet aan de Bkmw richtwaarden. De wijze waarop getoetst wordt aan de normen van Bkmw 2009 is vastgelegd in het KRWdocument Richtlijn monitoring en protocol toetsen en beoordelen (voor document, zie Volgens dit protocol vindt toetsing plaats op basis van een meetreeks van (maximaal) drie aaneengesloten jaren. 38 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

51 Toetsing WML en RIWA Omdat WML de winning ziet als een oppervlaktewaterwinning gaat WML ervan uit dat het Maaswater dat voor de productie van drinkwater wordt gebruikt moet voldoen aan bijlage 5 van de Drinkwaterregeling 2011 (zie paragraaf 2.4). Conform de eisen voor oppervlaktewaterwinningen in de Drinkwaterregeling rapporteert WML de meetgegevens van het oppervlaktewater aan de inspectie. De toetsingscriteria die zich richten op het drinkwaterbedrijf en gelden voor waterwinning Roosteren zijn in tabel 6.2 opgenomen. De resultaten van elke individuele meting worden afzonderlijk aan de kwaliteitseisen getoetst. Tabel 6.2. Toetsingscriteria bestemd voor drinkwaterproductie eisen die zich richten tot het drinkwaterbedrijf Toetsing aan DMR-memorandum 2008 Drinkwaterregeling (2011) en Drinkwaterbesluit (2011): - kwaliteitseisen gesteld aan de bron (bijlage 5 Drinkwaterregeling); - indicatoren signaleringsparameters bedoeld ter signalering, bij overschrijding (1 µg/l) nader nodig (tabel IIIc van het Drinkwaterbesluit, tevens opgenomen in bijlage 5 Drinkwaterregeling). De drinkwatersector heeft als wens dat het Donau-, Maas- en Rijn-Memorandum (2008) ofwel de DMR-Streefwaarden als toetsingscriteria worden gehanteerd. Volgens de drinkwatersector brengt de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) de voor de bescherming van de drinkwatervoorziening vereiste maatregelen onvoldoende in beeld. Artikel 7 van de KRW koppelt verbetering van de waterkwaliteit uitdrukkelijk aan de verlaging van het niveau van de zuivering die voor de productie van drinkwater vereist is. Echter de bindende waterkwaliteitsdoelstellingen werden zodanig afgezwakt dat ze niet langer aan hun doel beantwoorden. Ze zijn ongeschikt volgens de drinkwatersector om de inmiddels ongeldige oude rechtsnormen te vervangen (IWAR, 2008). Daarom hebben ondermeer de IAWD (Donau), IAWR (Rijn) en RIWA-Maas waterkwaliteitsdoelstellingen opgesteld. Deze waterkwaliteitsdoelstellingen zijn vertaald naar Donau-Maas-Rijn-streefwaarden (DMR-streefwaarden). Als oppervlaktewater voldoet aan deze streefwaarden dan kan in principe met behulp van eenvoudige zuiveringstechnieken, zoals ook de KRW in artikel 7 stelt, drinkwater worden geproduceerd (IWAR, 2008). Het DMR-memorandum heeft echter geen wettelijke status (RIWA, 2010). De DMRstreefwaarden kunnen wel worden gebruikt om te signaleren of er voor het waterwinbedrijf aanleiding is om nieuwe stoffen te agenderen voor maatregelen, waaronder eventueel normstelling (IWAR, 2008) Toetsingskader grondwaterkwaliteit Toetsing provincie: grondwatertoestandsbepaling en karakterisering Het toetsingskader voor de toestandbepaling van de grondwaterwinning, dat zich richt op de waterbeheerder, in dit geval de provincie, is opgenomen in onderstaande tabel. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 39

52 Tabel 6.3. Toetsingscriteria karakterisering grondwater bestemd voor drinkwaterproductie eisen die zich richten tot de Individuele pompputten toetsen aan de normen uit het Drinkwaterbesluit * overheid (waterbeheerder) * Alle beschikbare analyseresultaten per pompput voor de relevante periode zijn getoetst aan 75% van de drinkwaternorm. Niet voor alle stoffen is een drinkwaternorm beschikbaar, reden hiervoor kan zijn dat de betreffende stof niet relevant is voor de volksgezondheid (kalium, barium of hardheid) of dat het een stof betreft die niet van nature in het grondwater voorkomt en er dus per definitie niet in mag voorkomen. Microbiologische parameters zijn niet meegenomen in deze analyse omdat deze voor de KRW-beoordeling niet relevant zijn. De wijze waarop getoetst is, is vastgelegd in Karakterisering ruwwaterkwaliteit Limburgse drinkwaterwinningen (Maastricht 10 april 2013). Hierbij is getoetst op basis van beschikbare meetgegevens van de individuele pompputten. Toetsing vindt plaats op basis van RE- WAB gegevens, dat zijn de gegevens van het gemengde ruwwater per individueel pompstation Toetsing oppervlaktewater Resultaten toetsing aan Bkmw 2009-normen In 2012 heeft Rijkswaterstaat een indicatieve toetsing aan de streef- en richtwaarden van het Bkmw 2009 laten uitvoeren door Royal Haskoning. Voor de toetsing zijn de gegevens gebruikt zoals beschikbaar in de database van Rijkswaterstaat. Er is getoetst over een driejarige periode ( ). In tabel 6.4 zijn daarom stoffen en stofgroepen met overschrijding van de Bkmw-streefwaarde op het meetpunt Roosteren weergegeven. In de tabel is voor de betreffende parameters een vergelijking gemaakt met het meetpunt Eijsden (Royal Haskoning, 2012). Tabel 6.4. Stoffen en stofgroepen met overschrijding van de Bkmw-streefwaarde over de periode Parameter Stevensweert >streefwaarde Ammonium Ja Ja Mangaan Ja Ja Diuron Ja Nee Glyfosaat Onbekend* Ja Bacteriën van de coligroep Onbekend* Ja Thermotolerante bacteriën van de coligroep Ja Eijsden >streefwaarde Faecale streptococcen Onbekend* Ja * Het rapport van Royal Haskoning (2012) is gebaseerd op de meetgegevens die in de database van Rijkswaterstaat staan. Van de periode zijn van deze parameters geen meetgegevens in Stevensweert opgenomen Resultaten toetsing aan Drinkwaterregeling 2011 (bijlage 5) WML heeft de gemeten waterkwaliteit, voor het jaar 2012, bij Roosteren getoetst aan de kwaliteitseisen van de Drinkwaterregeling 2011 (bijlage 5). De overschrijdingen welke tijdens deze toetsing naar voren kwamen zijn opgenomen in tabel 6.5. Ja 40 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

53 Tabel 6.5. Toetsing van gemeten concentraties (2012) aan kwaliteitseisen Drinkwaterregeling (bijlage 5) en aan de DMR-streefwaarden gemeten in 2012 Unit min gem max Geneesmiddelen Metformine ug/l 0,68 ** 1,4 * 2,1 * Cafeïne ug/l 0,094 0,22 ** 0,34 ** Iopromide ug/l 0,16 ** 0,20 ** 0,23 ** Gehalogeneerde monocyclische koolwaterstoffen 1,2-dichloorethaan ug/l <0,05 0,74 ** 9,7 * Benzeen ug/l <0,05 0,094 0,92 ** DIPE ug/l <0,05 1,4 * 3,7 * Tolueen ug/l <0,05 0,039 0,1 ** MTBE ug/l <0,05 0,067 0,36 ** Naftaleen ug/l <0,05 0,14 1,4 * Tetrachlooretheen ug/l <0,05 0,065 0,16 ** Trichloormethaan ug/l <0,05 0,037 0,08 Vinylchloride ug/l <0,05 0,025 0,14 ** Bestrijdingsmiddelen AMPA ug/l 0,38 1,53 * 3,9 * Glyfosaat ug/l 0,05 0,12 * 0,21 * Metolachloor ug/l <0,02 0,038 0,12 * Terbutylatrazine ug/l <0,02 0,033 0,11 * * De concentratie overschrijdt de norm in de Drinkwaterregeling en de DMR streefwaarde (rood). ** De concentratie overschrijdt de DMR-streefwaarde (geel). Uit deze toetsing concludeert WML dat de normen voor de bereiding van drinkwater uit oppervlaktewater (Drinkwaterregeling 2011) structureel door een aantal parameters worden overschreden zoals weergegeven in tabel Toetsing van gemeten waterkwaliteit aan de DMR-streefwaarden De kwaliteit van het Maaswater bij Roosteren is getoetst aan de DMR-streefwaarden voor de periode 2007 t/m 2011 in het waterkwaliteitsverslag 2011 (RIWA, 2012, blz /Waterkwaliteitsverslag_2011.pdf). In dit rapport is voor Roosteren geen toetsing uitgevoerd. WML heeft de meetwaarden van Roosteren voor 2012 getoetst aan de DMRstreefwaarden. Deze toetsing is weergegeven in tabel Toetsing grondwater Resultaten toetsing toestandbepaling en karakterisering grondwater Uit de karakterisering, die in 2013 is uitgevoerd door de provincie in samenwerking met WML, komen de volgende stoffen naar voren met een overschrijding van 75 % van de norm (PP 1 t/m PP 14): - bentazon in PP 3A (radiaalput) en incidenteel PP 14. Zuivering is aangepast en voldoet daarmee niet aan het KRW-streven naar een minimale zuivering. Tijdens het opstellen van dit gebiedsdossier is gebleken dat er geen bentazon meer wordt aangetroffen in de pompputten van Roosteren en dat deze stof daarmee geen probleem meer vormt voor de winning; Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 41

54 - methaan: van nature aanwezig, gevolg van afbraak van organisch materiaal, niet relevant voor deze analyse; - methyl-tertiair-butylether (MTBE) (bijvoegsel bij benzine): tot 2008 regelmatig aangetroffen in meerdere putten. Oorzaak was vervuiling van de Maas. Daarna nog slechts sporadisch aangetroffen, met name in pompputten die Maaswater aantrekken (PP 10 en 11); - di-isopropylether (DIPE) (oplosmiddel): eenmalig in PP 11 in 2010, mogelijk door aantrekken van verontreinigd Maaswater; - Er worden regelmatig (nieuwe) stoffen van antropogene oorsprong aangetroffen in het Maaswater, deze vormen allemaal een mogelijk probleem. Voor deze stoffen zijn momenteel geen normen vastgesteld. Onder andere bestrijdingsmiddelen, vluchtige organische microverontreinigingen, geneesmiddelen, cafeïne etc Stoffen waarvan de concentraties in oppervlaktewater de toetsingswaarden overschrijden Tabel 6.6 geeft een samenvatting van welke stoffen de geldende toetsingskaders overschrijden. Uit dit overzicht kan worden opgemaakt dat vooral bestrijdingsmiddelen een probleem vormen voor de huidige waterkwaliteit. Daarnaast vormen ook andere stoffen afkomstig uit binnen en buitenland een probleem. Dit zijn stoffen als, fosfaat, TOC en DOC, microbiologische parameters, geneesmiddelen en industriële en huishoudelijke verontreinigingen. Op de microbiologische parameters na overschrijden deze echter niet de streefwaarden uit de Bkmw Tabel 6.6. Samenvatting van stoffen die verschillende normen overschrijden toetsingsnorm Bkmw-streefwaarde Drinkwaterregeling DMR-streefwaarde Stof Ammonium overschrijding niet gemeten niet gemeten Mangaan overschrijding niet gemeten geen norm Microbiologische parameters Bestrijdingsmiddelen Glyfosaat overschrijding niet gemeten niet gemeten overschrijding (gemeten in Eijsden) overschrijding Diuron overschrijding niet aangetroffen dus geen overschrijding overschrijding niet aangetroffen dus geen overschrijding AMPA geen norm overschrijding overschrijding Metolachloor geen overschrijding overschrijding overschrijding Terbutylatrazine geen overschrijding overschrijding overschrijding Geneesmiddelen metformine geen norm overschrijding overschrijding cafeïne geen norm geen overschrijding overschrijding iopromide geen norm geen overschrijding overschrijding Industriële en huishoudelijke verontreinigingen VOCl s en PAK s 1,2-dichloorethaan geen overschrijding overschrijding overschrijding Benzeen geen overschrijding geen overschrijding overschrijding DIPE geen overschrijding overschrijding overschrijding Tolueen geen overschrijding geen overschrijding overschrijding MTBE geen overschrijding geen overschrijding overschrijding Naftaleen geen overschrijding overschrijding overschrijding Tetrachlooretheen geen overschrijding geen overschrijding overschrijding 42 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

55 toetsingsnorm Bkmw-streefwaarde Drinkwaterregeling DMR-streefwaarde Stof Vinylchloride geen overschrijding geen overschrijding overschrijding 6.9. Stoffen waarvan de concentraties in grondwater de toetsingswaarden overschrijden In het verleden overschreed het bestrijdingsmiddel bentazon (aangetroffen in de Westputten en in de Radiaalput) de toetsingswaarde. Momenteel wordt er in de putten geen bentazon meer aangetroffen. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 43

56 44 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

57 7. BEDREIGINGEN VOOR DE GRONDSTOF 7.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt beschreven welke risico s en bedreigingen er zijn voor het productieproces van Waterproductiebedrijf Roosteren. In het kader en in functie van dit gebiedsdossier wordt daarbij ingezoomd op de bedreigingen die er zijn voor de grondstoffen van de drinkwaterproductie: het oppervlaktewater en het grondwater. De bedreigingen zijn activiteiten en/of handelingen: - die de kwaliteit van het Maaswater dusdanig (kunnen) beïnvloeden dat de onttrekking van oeverfiltraat gestaakt moet worden; - binnen het grondwaterbeschermingsgebied die de kwaliteit van het grondwater dusdanig (kunnen) beïnvloeden dat het productieproces in gevaar komt. Activiteiten in België en Frankrijk hebben een grote invloed op de waterkwaliteit. Het risico dat dit vormt voor de drinkwaterproductie is beschreven in paragraaf 7.2. Er worden een aantal stoffen in het Maaswater aangetroffen die structureel de geldende toetsingsnormen overschrijden (tabel 6.6). De dreiging die deze stoffen voor de grondstof vormen en de herkomst van deze stoffen worden in paragraaf 7.3 van dit hoofdstuk beschreven. Naast deze structurele overschrijdingen bestaan er bedreigingen voor de grondstof met een incidenteel karakter. Incidenten en calamiteiten kunnen bijvoorbeeld de waterkwaliteit van de Maas dermate beïnvloeden dat het water niet langer geschikt is voor de drinkwaterproductie. Deze risico s worden beschreven in paragraaf 7.4. In paragraaf 7.5 worden de activiteiten in het grondwaterbeschermingsgebied beschreven die een bedreiging vormen voor de grondwaterkwaliteit. Het hoofdstuk wordt afgesloten met de paragrafen 7.6 en 7.7. In deze hoofdstukken worden bedreigingen voor de grondstof beschreven die kunnen ontstaan door toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in het grondwaterbeschermingsgebied of langs de Maas Buitenlandse invloed op de waterkwaliteit Buitenlandse invloed op de oppervlaktewater kwaliteit Een groot aandeel van de in tabel 6.6 genoemde drinkwaterrelevante stoffen is afkomstig uit België en Frankrijk. Dit wordt gezien als een structurele bedreiging van de waterkwaliteit van de Maas. In de Karakterisering van het Nederlands Maasstroomgebied werd aangetoond dat het gaat om circa 80 % van de concentraties van de aangetroffen drinkwaterrelevante stoffen. Afbeelding 7.1 geeft een indruk van de bijdragen van de binnen- en buitenlandse aanvoer van acht stoffen in het Nederlands Maasstroomgebied. De buitenlandse vrachten zijn een optelsom van de vrachten die via de Maas bij Eijsden en de overige grensoverschrijdende wateren ons land binnenstromen. De binnenlandse belasting is de som van de belasting door RWZI s, industrie en diffuse bronnen. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 45

58 Afbeelding 7.1. Bijdrage buitenlandse aanvoer stoffen Nederlands Maasstroomgebied (Karakterisering Maasstroomgebied) RWZI s in België en Frankrijk Uit is bekend dat via de Jeker een grote vracht bestrijdingsmiddelen de Maas belast. Deze belasting is terug te herleiden naar één RWZI en één beek in Vlaanderen. Deze lozing is periodiek zo hoog dat de Maas, op deze momenten, ongeschikt wordt als bron voor de drinkwatervoorziening (o.a. KIWA (2007) en Versteegh et al. (2007), WML (2010), RIWA, (2010)). In het kader van de KRW hebben België en Frankrijk programma s om de zuiveringscapaciteit op orde te krijgen. In Vlaanderen worden de komende jaren diverse projecten in de deelstroomgebieden van de Jeker, de Voer, de Berwijn en de Geul uitgevoerd, zoals oplevering RWZI Moelingen (Voerstreek), start bouw RWZI Teuven en voorbereiding bouw RWZI Voeren en de aanleg van grootschalige rioolwatertransportsystemen. Voor de stand van zaken m.b.t. deze werken wordt verwezen naar In Wallonië vindt de sanering van de rioolwaterlozingen op de Waalse beken plaats conform het Saneringsplan voor de Beneden-Maas (PASH: Plan d'assainissement par Sousbassin Hydrographique, sous-bassin de la Meuse Aval, 2006; les Pash). In Luik en omgeving zijn de laatste jaren enkele zeer grote RWZI s gebouwd. De komende jaren wordt geïnvesteerd in het bouwen van kleinere zuiveringen, het opheffen van ongezuiverde lozingen en het verbeteren/aanleggen van transportsystemen. Ook ongezuiverde industriële lozingen worden de komende jaren gesaneerd Grondwaterstroming vanuit België Het is aannemelijk dat er ook water van de Belgische zijde van de Maas wordt aangetrokken door de winning van Roosteren. Vooral bij laagwater bestaat de kans dat er grondwater onder de Maas door stroomt. Aangezien de Maas in de zomer steeds lager komt te staan, vormt dit een bedreiging gezien de aanwezigheid van de stad Maaseik. De precieze effecten hiervan zijn niet bekend, om dit te bepalen is nader nodig. 46 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

59 7.3. Structurele overschrijdingen van normen Een aantal stoffen overschrijdt structureel de toetsingsnorm, een overzicht van deze stoffen is weergegeven in tabel 6.6. Hieronder wordt ingegaan op deze stoffen Bestrijdingsmiddelen In 2006 is door RIWA uitgevoerd naar risicovolle lozingen in het Maasstroomgebied. Hierbij is het effluent onderzocht van (onder andere) de RWZI s Bosscherveld en Limmel in Maastricht (project geneesmiddelen en hormonen in de watercyclus in Limburg). Uit het komt naar voren dat in de RWZI-effluenten bestrijdingsmiddelen worden teruggevonden, ook van middelen die al verboden zijn. Gebruik van deze stoffen voor onkruidbestrijding op verhardingen lijkt een belangrijke oorzaak te zijn. Diuron is een van de bestrijdingsmiddelen die kan worden gebruikt op verharding en inmiddels verboden is. Diuron Toetsing aan de Bkmw geeft aan dat diuron een bedreiging vormt voor de oppervlaktewaterkwaliteit (tabel 6.6). Toetsing van WML heeft geen diuron aangetoond in het Maaswater. Diuron wordt aangetroffen bij het meetpunt in Eijsden wat aangeeft dat diuron afkomstig is uit het buitenland. Diuron is een fotosyntheseremmend onkruidbestrijdingsmiddel dat voornamelijk op verharde oppervlakken wordt toegepast voor het bestrijden van kruiden, gras en mos. Het is ook bruikbaar in de landbouw. Diuron is in Nederland (sinds 1999), Frankrijk en Duitsland verboden. Ook in België werden in 2002 alle erkenningen voor diuron bevattende producten ingetrokken (op een klein aantal na met een gering gehalte aan diuron). De stof is wel opgenomen in de EU-lijst van toegelaten gewasbeschermingsmiddelen per 1 oktober 2008 voor een periode van 10 jaar. Het kan in sommige EU landen daarom wel worden toegepast. Een groot gedeelte van de totale diuronvracht is afkomstig uit beken in België: Jeker, Thornerbeek, Voer en Geul, waarbij vooral de Jeker een zeer groot gedeelte voor haar rekening neemt. De hoge vrachten in de Belgische beken zijn niet te wijten aan hoge debieten (samen minder dan 20 % van het totaal), maar aan hoge diurongehalten. De bijdragen van Duitse en Nederlandse beken aan de totale diuronvracht zijn sinds het midden van de jaren 1990 duidelijk afgenomen. De waarden lijken echter niet richting nul te gaan. In de Nederlandse beken lijkt de verbetering sinds 2000 te stagneren. Een deel van het Nederlandse diuron wordt geloosd via RWZI s, waarvan het effluent regelmatig MTR-overschrijdende gehalten bevat. Glyfosaat Tabel 6.6 geeft aan dat glyfosaat een bedreiging vormt voor de grondstofkwaliteit. Glyfosaat wordt door gemeenten, bedrijven en particulieren gebruikt als middel om onkruid te verdelgen op verhard oppervlak. In de landbouw wordt glyfosaat gebruikt ter bestrijding van eenjarige breedbladige onkruiden en grassen. Het is een totaalherbicide die zeer ruim toegepast wordt. Het wordt onder andere verkocht onder de naam Roundup. Het stroomgebiedsbeheerplan beschrijft dat van de stoffen in de top negen glyfosaat met afbraakproduct AMPA het grootste knelpunt vormt. In de Nota Gezonde groei, duurzame oogst - Tweede nota duurzame gewasbescherming periode 2013 tot 2023 heeft het kabinet aangegeven de problemen met de drinkwaterbereiding te willen verminderen in lijn met de motie Grashoff (2011). Het kabinet heeft op ba- Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 47

60 sis van en geconstateerd dat onkruidbestrijding met niet-chemische middelen haalbaar en betaalbaar is, mits er uitzonderingen mogelijk blijven. De staatssecretaris heeft per brief aangekondigd vanaf 2015 het professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen (waaronder glyfosaat) voor onkruidbestrijding op verhardingen in de openbare ruimte, behoudens enkele uitzonderingen, te verbieden. Daarnaast is in de brief voor 2017 een verbod op het toepassen van onder meer glyfosaat voor sport- en recreatieterreinen aangekondigd. Ook het particuliere gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen wordt volgens de brief per 2015 verboden (IenM/BSK-2013/161098). Dit zou voldoende moeten zijn om de overschrijdingen van glyfosaat op de innamepunten een halt toe te brengen. Er komt nog een algemeen overleg in de Tweede Kamer over dit onderwerp, op basis waarvan definitieve besluiten vallen. AMPA Bij Roosteren wordt voor AMPA de kwaliteitseis van de Drinkwaterregeling overschreden en wordt de DMR-streefwaarde overschreden. AMPA (aminomethylfosfonylzuur) is een metaboliet van glyfosaat. Het is een humaan toxicologisch niet relevante metaboliet. AMPA is ook een metaboliet van fosfonaten die op grote schaal wordt gebruikt als koelwateradditief in de industrie en via industriële lozingen in het oppervlaktewater terecht kunnen komen. Andere bestrijdingsmiddelen en metabolieten Ook andere bestrijdingsmiddelen zoals terbutylazine en metolachloor overschrijden de kwaliteitseis van de Drinkwaterregeling en de DMR-streefwaarde. Terbutylazine wordt gebruikt als herbicide voor bestrijding van gras, breedbladig onkruid, slijmvormende algen, schimmels en bacteriën. Metolachloor wordt gebruikt in de akkerbouw, deze verbinding is effectief tegen grassen en breedbladige onkruiden Ammonium Ammonium komt volgens de toetsing in te hoge concentraties in het Maaswater voor (tabel 6.6). DHV (2012) beschrijft dat (kunstmest)industrie en het gebruik van kunstmest en dierlijke mest in de landbouw een bron van ammonium is. Volgens WML vormt ammonium echter geen bedreiging. In het verleden is de concentratie ammonium in een aantal putten wel boven de norm geweest. Nu vormt het geen probleem meer en ligt de concentratie ammonium voor alle putten ruim onder de norm van 0,2 mg/l Geneesmiddelen In het in 2006 door RIWA uitgevoerde naar risicovolle lozingen zijn er verschillende geneesmiddelen aangetroffen in de effluenten. Toetsing aan de DMR-streefwaarden en de Drinkwaterregeling geeft aan dat geneesmiddelen in het oppervlaktewater voorkomen en dat deze de DMR-streefwaarden en toetsingscriteria van de drinkwaterregeling overschrijden (tabel 6.6). Deze zijn voornamelijk afkomstig van RWZI s en hiermee vormt effluent van RWZI s in toenemende mate een bedreiging van de drinkwatervoorziening. Een overschrijding van de DMR-streefwaarde betekent dat eenvoudige zuivering niet volstaat om drinkwater uit oppervlaktewater te produceren, een doelstelling waar in het kader van de verbetering van de oppervlaktewaterkwaliteit wel naar wordt gestreefd (par. 2.7). 48 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

61 Belangrijke landelijke informatie over geneesmiddelenemissie vanuit zorginstellingen is verkregen in het STOWA ZORG-project (Zoeken naar Oplossingen voor Reductie van Geneesmiddelen uit zorginstellingen). In dit project is gedaan naar de aard en de omvang van de emissies van geneesmiddelen vanuit zorginstellingen. ZORG was een samenwerkingsproject van STOWA en acht waterschappen. Hieronder volgt puntsgewijs een aantal belangrijke conclusies uit het eindrapport van het project: - er zijn veel kengetallen verzameld over de emissies van geneesmiddelen uit zorginstellingen, woonwijken, het in- en effluent van RWZI s; - emissie van deze middelen komt voor het overgrote deel uit woonwijken, gevolgd door ziekenhuizen en zorginstellingen; - het zuiveringsrendement bij de RWZI s varieert sterk per geneesmiddelengroep; sommige geneesmiddelen worden voor een groot deel door de zuivering verwijderd, andere geneesmiddelen passeren de zuivering vrijwel ongehinderd. In het Zorgproject is de aanbeveling gedaan om in internationaal én nationaal verband meer aandacht te besteden aan de geneesmiddelen die op dit moment analytisch chemisch moeilijk kunnen worden bepaald, maar die wel als relevant naar voren komen op basis van innamegegevens. Verder wordt speciale aandacht gevraagd voor röntgencontrastmiddelen die door ziekenhuizen worden uitgescheiden. De vrachten hiervan in effluent van zuiveringen zijn hoog. KWR en STOWA hebben in 2013 een gedaan naar Geneesmiddelen in de watercyclus in Limburg (KWR ). Dit rapport beschrijft de eerste fase van het Project Geneesmiddelen in de Watercyclus in Limburg. De doelstelling van het onderhavige is inzicht krijgen in het voorkomen en de herkomst van geneesmiddelen in het watersysteem van Zuid-Limburg en het evalueren van de ernst van de aangetroffen concentraties voor de drinkwaterbereiding en het leven in het onderzochte oppervlaktewater. De totale concentratie van de onderzochte geneesmiddelen en afbraakproducten in de Maas, de Limburgse beken en het Lateraalkanaal varieert van enkele tot enkele tientallen microgrammen per liter. Acute humane effecten van geneesmiddelen in het drinkwater van water productiebedrijf Roosteren, als gevolg van de aangetroffen concentraties in het Maaswater, zijn niet te verwachten. Toch wordt de aanwezigheid van geneesmiddelen in de grondstof voor de drinkwaterbereiding ongewenst geacht. Immers over chronische blootstelling aan lage concentraties is nog weinig bekend. Als gevolg van demografische ontwikkelingen wordt er een verdere toename verwacht van geneesmiddelen in het watersysteem. Bovendien laten klimaatscenario s zien dat de kans op langdurige laagwatersituaties verder zal toenemen en de droge periodes langer worden. Daarom wordt het belangrijk geacht dat er inspanningen plaatsvinden om concentraties geneesmiddelen in het Maaswater te reduceren. Hierbij dient niet alleen naar de Nederlandse situatie te worden gekeken. Gezien de relatief grote bijdrage vanuit België en Frankrijk is een internationale aanpak nodig Mangaan Opgelost mangaan komt in het Maaswater voor in concentraties die de Bkmw-toetsingswaarde overschrijden (tabel 6.6). Mangaan is een metaal met een complex milieuchemisch gedrag. Voor de normoverschrijding kunnen niet direct oorzaken of bronnen worden aangegeven. In het jaarrapport 2010 van RIWA-Maas is gesteld dat zich op de innamepunten geen problemen met metalen voordoen. De zuiveringen van de drinkwaterbedrijven zijn goed in staat om de metalen relatief simpel uit het ingenomen water te verwijderen. Hieruit blijkt dat de mangaanconcen- Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 49

62 tratie die gemeten wordt in het Maaswater geen bedreiging vormt voor de productie van drinkwater (DHV, 2012) Overige stoffen Te hoge tellingen van microbiologische parameters zijn waarschijnlijk het gevolg van niet goed werkende rioolwaterzuiveringsinstallaties en/of van rioolwateroverstorten. Een natuurlijke zuivering is in staat om de bacteriën voldoende te verwijderen tijdens de productie van drinkwater, daarom vormen de aangetroffen concentraties geen aanleiding tot het treffen van aanvullende maatregelen. Wel spelen de volgende twee zaken: - microbiologische parameters zijn indicatoren voor de mogelijke aanwezigheid van pathogene micro-organismen, waaronder virussen en protozoa, in het oppervlaktewater; - structurele verhoging van deze indicatoren, en daarmee mogelijk ook pathogene microorganismen, vraagt om een verhoging van de zuiveringsinspanning hetgeen in strijd is met artikel 7 lid 3 van de KRW. Industriële en huishoudelijke verontreinigingen, VOCl s en PAK s overschrijden de DMRtoetsingswaarden. De halogeenverbindingen 1,2 dichloorethaan, tetrachlooretheen en vinylchloride worden in het water aangetroffen (tabel 6.6) Bedreigingen voor de grondstof door incidenten en calamiteiten Calamiteiten en incidenten zijn een voorbeeld van incidentele bedreigingen. Een calamiteit is de algemeen gebruikte aanduiding voor een (natuur)ramp of een niet-verwachte gebeurtenis die ernstige schade kan veroorzaken. Een niet-verwachte gebeurtenis kan leiden tot ernstige schade indien er sprake is van: - uitval van infrastructuur (transport en opslag, communicatie, regelsystemen, energie, drinkwater, waterhuishouding); - uitval van bijzondere voorzieningen (op gebied van verzorging, sturing en controle, handhaving); - ongecontroleerd gedrag van grote delen van de bevolking. Voorbeelden van calamiteiten zijn (niet uitputtend): - calamiteiten ten gevolge van vliegverkeer; - bluswaterlozingen; - lekkages; - scheepvaartongevallen; - illegale lozingen van o.a. aceton; - nucleaire incidenten. De inname van water is in de afgelopen jaren meerdere malen gestaakt ten gevolge van calamiteiten en incidenten waarbij de Maas zodanig verontreinigd werd dat de alarmeringswaarden werden overschreden of de calamiteit anderszins een bedreiging vormde. Vanaf januari 2011 werden incidenten gemeld met ondermeer aceton, chloroform, cyazofamide, dieselolie en hydrauliekolie. Ook in 2010 deden zich enkele incidenten voor in het Maasstroomgebied. Onder andere met tributylfosfaat, met forse pieken bij meetponton Eijsden van boven de 1 μg/l tot een maximum van 10,3 μg/l. 50 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

63 Vliegverkeer Incidenteel komt het voor dat vliegtuigen kerosine lozen, naar schatting 1: vluchten. Ook boven de Maas wordt gevlogen en er is dus een kleine kans dat lozingen van kerosine de waterkwaliteit van de Maas kunnen beïnvloeden. Over het effect van een dergelijke lozing zijn geen gegevens bekend Scheepvaart Er vindt intensieve scheepvaart plaats stroomopwaarts van Roosteren, voor de stuw bij Borgharen. Deze scheepvaart is potentieel een bedreiging voor de waterwinning te Roosteren door het grote aantal vaarbewegingen waarbij gevaarlijke stoffen kunnen worden vervoerd. WP Roosteren ligt op een afstand van circa 20 km van de stuw bij Borgharen. Tussen de stuw en de winning is geen scheepvaart op de Maas mogelijk.. Er is daarmee bij een calamiteit voldoende tijd om de winning van Maaswater stop te zetten Industrie en industriële lozingen Lekkages industriële complexen Incidenteel vinden er calamiteiten plaats op industriële complexen, waardoor verontreinigingen in het grondwater en oppervlaktewater terecht komen en vandaar afstroming naar de Maas. In 2004 en 2005 hebben lekkages in Stein geleid tot ernstige verontreiniging van grondwater dat naar de Maas stroomde en verontreiniging van bodem en water in de haven Stein. De grondwaterverontreiniging wordt op dit moment gesaneerd. Industriële lozingen In 2006 is door RIWA uitgevoerd naar risicovolle lozingen in het Maasstroomgebied. Hierbij is het effluent onderzocht van (onder andere) lozingen van industriële afvalwaterzuiveringen op de Maas in Maastricht, Stein en Maasbracht. Omdat elk bedrijfsproces anders is, is er geen algemene conclusie getrokken. Wel worden in het effluent prioritaire KRW-stoffen aangetroffen en soms ook zwartelijststoffen, maar wel in erg lage concentraties. Op de zijbeken van de Maas wordt binnen de beheersgebieden van de Limburgse waterschappen industrieel afvalwater geloosd via RWZI s. Daar waar watervergunningen worden verleend voor directe lozing op een beek is dit een beleid op maat, waarbij rekening wordt gehouden met het debiet van de beek, de functie van het oppervlaktewater en de kwetsbaarheid daarvan. IAZI (integrale afvalwaterzuivering) Chemelot Met uitzondering van de IAZI Chemelot zijn er in het beheersgebied van WRO geen industriële lozingen op de zijbeken van de Maas vergund. De IAZI beheert door DMC B.V (Chemelot) loost via de afgeleide Ur op de Grensmaas. Bevoegd gezag voor deze lozing is het waterschap Roer en Overmaas. De lozingsvergunning (V05-124) is in 2006 afgegeven voor de duur van maximaal 10 jaar. RWS en WML hebben geadviseerd op deze vergunning. In de vergunning zijn eisen opgenomen t.a.v. temperatuur, stikstof en fosfaat, zouten, metalen en een aantal micro-componenten. De lozingseisen zijn getoetst aan de waterkwaliteitsnormen van de Grensmaas waarbij gebruik is gemaakt van de emissie-imissietoets. De IAZI loost geen bestrijdingmiddelen. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 51

64 Bodem- en grondwaterverontreiniging haventerrein Stein Ter plaatse van het haventerrein in Stein bevindt zich, als gevolg van een historische lekkage van een transportleiding, een omvangrijke bodem- en grondwaterverontreiniging met MTBE en BTEX-achtige stoffen (benzeen, tolueen, ethylbenzeen, xyleen). Omdat deze verontreiniging met het grondwater onder de damwanden van het Julianakanaal door naar Maas afstroomt leidde deze lekkage in 2005 tot een omvangrijke MTBE-verontreiniging van het Maaswater. Sanering van het naar de Maas afstromende grondwater nabij de oevers van de Maas zorgde voor een aanzienlijke reductie van de MTBE-belasting van de Maas. Inmiddels zijn de MTBE-concentraties in het naar de Maas toestromende grondwater zodanig afgenomen dat de saneringsinstallatie buiten bedrijf kon worden gesteld. Onzekerheid bestaat echter nog ten aanzien van de uitspoeling met de BTEX-achtige stoffen daar deze zich, vanwege hun polariteit, minder snel via het grondwater verplaatsen dan MTBE. Daar de hoeveelheid van BTEX-achtige componenten ter plaatse van het haventerrein nog steeds aanzienlijk is kan nalevering niet worden uitgesloten. Ook de komende jaren zullen nog saneringswerkzaamheden nodig zijn om de bronverontreiniging aan te pakken om het risico op uitspoeling naar de Maas weg te nemen. Sabic heeft initiatief genomen om de benodigde sanering te laten uitvoeren. In eerste instantie zal de provincie er op toezien dat de sanering naar behoren wordt uitgevoerd en zal monitoring van het naar de Maas afstromende grondwater noodzakelijk zijn om de ontwikkeling van de grondwaterkwaliteit te bewaken Overstromingen Met enige regelmaat vinden er in de uiterwaarden van de Maas overstromingen plaats. Het puttenveld loopt snel onder water maar ook de zuiveringsinstallatie loopt het risico te worden overstroomd. Hiertoe is een aantal jaren geleden Operationeel Storingsbeheersplan (OBS) opgesteld (DHV, 2002). Overstroming van gebieden waarin zich infrastructuur voor de drinkwatervoorziening bevindt, heeft gevolgen voor de infrastructuur, waterkwaliteit en leveringszekerheid. Naast materiële schade, moet rekening worden gehouden met negatieve gevolgen voor de kwaliteit van de grondstof (grond- of rivierwater) en de kwaliteit van het drinkwater zelf. Naast het bestaande risico van overstromingen bereidt de Commissie Luteijn een advies voor over de aanwijzing en inzet van noodoverloopgebieden in het kader van de bescherming tegen hoogwater. Noodoverloopgebieden worden gezien als een noodoplossing voor het probleem van ongecontroleerde overstroming van dijken langs de grote rivieren bij overschrijding van bovenmaatgevende afvoer. De waterleidingbedrijven zijn van mening dat deze oplossing niet mag leiden tot een calamiteit voor de drinkwatervoorziening (DHV, 2012) Waterschap Roer en Overmaas heeft een uitpompvoorziening gerealiseerd voor kwelwater uit de kern Roosteren. Tijdens een overstroming kan deze voorziening in werking treden. Het kwelwater uit de kern Roosteren wordt dan direct het waterwingebied ingepompt (bovengronds). Dit overgepompte kwelwater blijft na het dalen van de Maaswaterstand achter in de aanwezige geulen in het terrein. Wanneer WML de winning weer in bedrijf neemt na hoogwater, infiltreert het kwelwater dat in de geulen staat in de ondergrond. Met als risico dat de winning mogelijk vervuild kwelwater aantrekt. In overleg tussen WRO en WML zijn hier werkafspraken over gemaakt. 52 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

65 Bij de aanwijzing van noodoverloopgebieden moeten voor de drinkwatervoorziening inrichtings- en voorzorgsmaatregelen genomen worden (DHV, 2012) Bedreigingen door activiteiten binnen het grondwaterbeschermingsgebied Inrichtingen en ontgrondingen Binnen het grondwaterbeschermingsgebied zijn negen inrichtingen Wet milieubeheer gelegen en zijn acht ontgrondingsvergunningen verleend (zie tabel 7.1). Op afbeelding 7.2 zijn de locaties van de inrichtingen en ontgrondingen weergegeven. Alle werkzaamheden ter plaatse van de acht ontgrondingsvergunningen zijn afgerond en opgeleverd. Tabel 7.1. Inrichtingen naam adres Plaats WML (P.S. Roosteren) Maaseikerweg 42 Roosteren Waterschapsbedrijf Limburg (RWZI Susteren) Baakhoverweg 47A Susteren Van den Berk Rijdtstraat Susteren Bottleneckproject N297 en N297B Echt-Susteren Hotel de Roosterhoeve Hoekstraat 29 Roosteren WML (P.S. Susteren) Susteren Grensmaas (Roosteren) Maaseikerweg Roosteren Cinderella Oude Rijksweg 68 Susteren BAG BV Industrieweg 1 Susteren In het grondwaterbeschermingsgebied van Roosteren is een tankstation gelegen, aan de Maaseikerweg 19 te Roosteren. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 53

66 Afbeelding 7.2. Inrichtingen en ontgrondingen Wegen en infrastructuur Van noord naar zuid loopt de A2. De N296 begint in Susteren en loopt via Roosteren richting Maaseik. De N276 loopt om Susteren heen. Daarnaast liggen er diverse andere wegen in het grondwaterbeschermingsgebied van de winning Roosteren. Deze wegen, onder meer de Oude Rijksweg Noord en Zuid, Susterderweg en Maasheuvel, verbinden en ontsluiten de dorpen in de omgeving van de winning. Mogelijk wordt een deel van de wegen in 54 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

67 perioden van gladheid met pekel behandeld. Daarnaast loopt het spoor van Echt naar Sittard door het gebied heen. Het Julianakanaal loopt door het grondwaterbeschermingsgebied en vormt de grens met het waterwingebied. Er liggen meerdere buisleidingen in het grondwaterbeschermingsgebied, zie afbeelding Julianakanaal Het Julianakanaal stroomt van zuid naar noord door het grondwaterbeschermingsgebied. In het verleden is er sprake geweest van mogelijke lekkage vanuit het Julianakanaal naar het grondwater in het grondwaterbeschermingsgebied van Roosteren. Uit navraag bij Rijkswaterstaat is gebleken dat het Julianakanaal op het pand Maasbracht geen meetbare lekkages naar de ondergrond en daarmee naar het grondwater heeft. Een peilmeetpunt te Echt vertoonde gedurende een periode van 13 uur zonder schuttingen te Born en Maasbracht een constante meetwaarde. Een lekkage kan wel een risico vormen voor de waterkwaliteit, en vormt daarmee een bedreiging Geleenbeek infiltreert in het Grondwaterbeschermingsgebied De Geleenbeek stroomt door het grondwaterbeschermingsgebied van de winning Roosteren. Vanuit de beek vindt volgens WML infiltratie plaats naar het grondwater. Een eventuele verontreiniging in de Geleenbeek zou daarmee de grondwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. Het waterschap beschouwd het gebied ten westen van de N276 (zie afbeelding 7.3, GT VI t/m GTVII - GT VIII) als infiltratiegebied voor oppervlaktewaterlichamen. Een deel van dit gebied ligt in het grondwaterbeschermingsgebied van Roosteren. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 55

68 Afbeelding 7.3. Grondwatertrappen Geleenbeek De Vloedgraaf is grotendeels in de klei gezet (ruwweg tussen de rwzi Susteren en de N296). Daarom zal van uit dit oppervlaktewaterlichaam geen oppervlaktewater infiltreren naar het grondwater. Het traject tussen de N296 en de sifon onder de A2 / Julianakanaal zal in de komende planperiode heringericht worden waarbij ook hier de tegels verwijderd zullen worden. Om ook hier infiltratie te voorkomen is het in de klei zetten van dit traject als maatregel meegenomen. 56 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

69 Grote delen van de Rode Beek of Geleenbeek zitten ook (nog) in de tegels. Bij de voorziene herinrichting zullen deze ook verwijderd worden en voorzien van een klei-afdichting. Er is geen directe oppervlakteverbinding van de Geleenbeek met de winning Roosteren. Het water stroomt na de sifon onder A2 en Julianakanaal via de Oude Maas uit in de Maas bij Maasbracht Riolering Binnen het waterwingebied en het grondwaterbeschermingsgebied bevinden zich rioleringen van de gemeente Echt-Susteren en van de gemeente Sittard-Geleen. Het rioleringsgebied Roosteren bestaat uit Roosteren, Oud Roosteren en Illikhoven/- Visserweert, welke onderling middels persleiding met elkaar verbonden zijn. Het zijn gemengde rioolstelsels verlopend in diameter van rond 250 t/m rond 800 met een gezamenlijke lengte van 12,5 km. De persleiding in bovengenoemd gebied bestaat leidingen met diameters rond 63 t/m 110 met een totale lengte van 5 km. In Roosteren is een overstort voorafgegaan door een bergbezinkvoorziening gelegen op de Rulbeek nabij de kruising Maaseikerweg/Maasheuvel. In Oud Roosteren ligt een overstort op de Geleenbeek nabij Oudroosteren huisnummer 40. Nabij huisnummer 25 in Illikhoven/- Visserweert ligt een overstort op de Maas. In het deel van het grondwaterbeschermingsgebied dat zich op grondgebied van de gemeente Sittard-Geleen bevindt zich ter plaatse van Holtum Noord III een vuilwaterriolering en een persleiding (DHV, 2012). Tevens is er een regenwaterriool Verontreinigingen in bodem en grondwater Algemeen Voor de aanpak van bodemverontreiniging binnen de provincie Limburg zijn vier instanties bevoegd gezag op grond van de Wet bodembescherming (Wbb). Deze instanties beschikken over informatie met betrekking tot (potentieel) ernstige bodemverontreinigingen. Het betreft de provincie Limburg voor de hele provincie met uitzondering van grondgebied van de gemeenten Maastricht, Heerlen en Venlo. Deze laatste gemeenten zijn zelf bevoegd gezag voor hun grondgebied. Informatie op hoofdlijnen over potentieel ernstige bodemverontreinigingen voor het grondgebied van de provincie Limburg, met uitzondering van de gemeenten Heerlen en Venlo, is beschikbaar via de website (informatie van de gemeente Maastricht op de website wordt niet up-to-date gehouden). Opgemerkt wordt dat enkel een indicatie geeft dat plaatselijk een verontreiniging aanwezig kan zijn. Nadere informatie over de verontreinigingen (grond, grondwater, parameters) is niet beschikbaar via bodemloket (terug te vinden in het archief van het bevoegd gezag Wbb). Tijdens het opstellen van het gebiedsdossier is ook duidelijk geworden dat niet alle gemeenten de informatie op bodemloket up-to-date houden. Enkele gemeenten hebben hun eigen bodem informatie systeem dat niet is gekoppeld aan bodem loket. Voor een inventarisatie van (mogelijke) bodemverontreinigingen binnen het grondwaterbeschermingsgebied van winning Roosteren is gebruik gemaakt van de informatie op Verder wordt verwezen naar enkele lopende projecten vanuit de pro- Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 57

70 vincie Limburg die ten tijde van het opstellen van onderhavig gebiedsdossier nog niet verwerkt konden worden. Bodemloket De informatie over bodemverontreinigingen die in het waterwingebied en het grondwaterbeschermingsgebied aanwezig zijn en die op vermeld staan (geraadpleegd januari 2011), is weergegeven in afbeelding 7.4. In bodemloket worden vijf kleurcodes gehanteerd: - rood geeft het gebied waar geen gegevens beschikbaar zijn weer (niet van toepassing voor binnen het grondwaterbeschermingsgebied van onderhavige winning); - paars zijn onderzochte locaties waar geen verdere maatregelen noodzakelijk zijn; - lichtblauw zijn verdachte locaties op basis van historische activiteiten; - oranje/bruin zijn locaties waar bodem is uitgevoerd en waarvan de uitslag reden is om vervolgacties te ondernemen; - groen geeft de locaties weer die gesaneerd zijn. De locaties waar mogelijk een verontreinigingsbron aanwezig is (oranje/bruin en lichtblauw) en waar in het verleden een verontreiniging aanwezig geweest is (groen) zijn interessant voor dit gebiedsdossier. Deze locaties worden samengevat in de tabel in bijlage V. De gegevens op bodemloket zijn bijgewerkt tot 5 oktober Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

71 Afbeelding 7.4. Overzicht bodemverontreiniging in waterwin- en grondwaterbeschermingsgebied winning Roosteren op basis van bodemloket Stortplaatsen Binnen het waterwingebied van de winning Roosteren is één voormalige stortlocatie aanwezig, binnen het grondwaterbeschermingsgebied staan negen voormalige stortlocaties geregistreerd (Geodataportaal provincie Limburg, 2011). De gegevens van deze stortlocaties zijn samengevat in onderstaande tabel. In afbeelding 7.5 is de ligging van de stortplaatsen weergegeven. In het kader van de Nazorg Voormalige Stortplaatsen (NaVoS) is nagegaan, of er bij deze stortlocaties sprake is van een humane spoedlocatie. Dit is bij geen enkele voormalige Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 59

72 stortplaats het geval. Verspreidingsrisico s en/of ecologische risico s zijn hierbij niet geïnventariseerd. Dit wordt binnenkort door de provincie Limburg opgestart. Tabel 7.2. Voormalige stortlocaties binnen waterwin- en grondwaterbeschermingsgebied Roosteren code naam gemeente start eind oppervlak (m²) inhoud (m³) hoogte (m) diepte LI De Meinpas Susteren (m) LI Rijksbeemde Susteren huishoudelijk LI EMS / Göbbels Susteren LI Dieterderweg Susteren LI LI Visvijver De Bossen 0 afval, bouw- en sloopafval 0 20 bedrijfsafval, Susteren bouw- en sloopafval Susteren bouw- en sloopafval, LI Nieuwstadt Susteren huishoudelijk LI Vicariusplein Susteren LI Altaarweide Susteren LI Roosteren Hoge weg stortmateriaal Funkelweideweg plantsoenafval afval Susteren huishoudelijk afval, bouw- en sloopafval 60 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

73 Afbeelding 7.5. Ligging voormalige stortlocaties binnen waterwin- en grondwaterbeschermingsgebied Roosteren Warmte-koude-opslag en beregening In het grondwaterbeschermingsgebied van de winning Roosteren zijn geen systemen voor warmte koude opslag gelegen. Er liggen 17 beregeningsputten in het grondwaterbeschermingsgebied (zie afbeelding 7.6). Er bevinden zich geen industriële grondwateronttrekkingen in het grondwaterbeschermingsgebied. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 61

74 Afbeelding 7.6. Overige functies in de ondergrond 7.6. Diffuse bedreigingen door de landbouw Land- en tuinbouw belast zowel het grondwater als het oppervlaktewater. De nitraatconcentraties overschrijden in de winning Roosteren geen toetsingswaarden. Voor WML vormt de diffuse belasting van het grondwater door de landbouw een bron van zorg. In het kader 62 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

75 van het 4 e en 5 e actieprogramma Nitraat wordt op dit moment gedaan naar de interactie tussen grond- en oppervlaktewater. WML ziet antibiotica die via veeteelt in het grondwater terecht komen als een potentiële bedreiging omdat deze kunnen leiden tot schade aan microbiële gemeenschappen Bedreigingen voor de grondstof door toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen In algemene zin is het belangrijk dat er bij ruimtelijke ontwikkelingen tijdig en in voldoende mate oog is voor eventuele bedreigingen van de grondstof voor de drinkwaterbereiding, zowel voor de oppervlaktewaterwinning als de grondwaterwinning. Dit betekent dat in structuurvisies en andere ruimtelijke plannen van provincie en gemeenten rekening moet worden gehouden met het drinkwaterbelang. Rijkswaterstaat, waterschappen en provincie kunnen via de watertoets en de toetsing van ontwerpen van ruimtelijke plannen invloed uitoefenen op de structuurvisies door te wijzen op ontwikkelingen die de grondwater- en de oppervlaktewaterkwaliteit kunnen schaden. Herinrichting van de Maas en rivierverruiming zijn onderdeel van de plannen voor de gebiedsontwikkeling Midden-Limburg. Het waterwingebied van Roosteren valt binnen het plangebied en is hierin deels aangemerkt als af te graven gebied. In de huidige plannen is een deel van de ondiepe winning fysiek niet te handhaven en een ander deel zal om kwaliteitsredenen verplaatst moeten worden. Door de ingreep wordt namelijk o.a. de beschermende werking van de oever verwijderd. WML heeft op verzoek van de provincie de consequenties van de ingreep voor de winning onderzocht. Uit dit komt naar voren dat verplaatsing van de winning binnen de fysieke ruimte van winplaats Roosteren slechts voor een deel van de huidige wincapaciteit mogelijk is. Voor de overige verminderde wincapaciteit moet een alternatief worden gezocht. Het zoeken en realiseren van een alternatief voor een winning kost tijd. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 63

76 64 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

77 8. MOGELIJKE MAATREGELEN 8.1. Inleiding In dit hoofdstuk worden mogelijke maatregelen voorgesteld om de waterkwaliteit van het Maaswater en het grondwater te verbeteren en te beschermen. Niet alle partijen hebben de wettelijke bevoegdheid om in te grijpen of regels te stellen om alle bedreigingen tegen te gaan. Daar waar partijen, zoals WML, die bevoegdheid niet hebben, kunnen zij een probleem agenderen bij waterschappen (en gemeenten) en bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Het Ministerie heeft de bevoegdheid regels te stellen en generieke maatregelen te treffen. Het Ministerie kan de kwestie ook agenderen bij bovenstrooms gelegen landen, bijvoorbeeld in de Internationale Maascommissie (IMC), en in de Vlaams Nederlandse Bilaterale Maascommissie (VNBM). Daarnaast kunnen de partijen (gezamenlijk) communicatie naar de omgeving verbeteren en het belang van een goede waterkwaliteit bij omwonenden onder de aandacht brengen door bijvoorbeeld voorlichtingsacties. De maatregelen zijn samengevat in tabellen. In deze tabellen is van de grootste bedreigingen aangegeven wat de drinkwaterrelevante stof is, de herkomst ervan en een mogelijke maatregel om de bedreiging tegen te gaan. Ook is de initiatiefnemer in de tabel beschreven. In deze tabellen zijn maatregelen weergegeven die de komende jaren worden uitgevoerd aanvullend op huidig beleid, bestaande (internationale) overleggremia of bestaande praktijk. Voor de prioritering van de maatregelen wordt de volgende codering gebruikt: 1: direct oppakken; 2: in 2015; 3: na 2015; d: doorlopende actie; g: gereed Maatregelen oppervlaktewater Maatregel t.a.v. uit buitenland afkomstige (structurele) verontreinigingen Uit de toetsing van de waterkwaliteit en het naar de herkomst van de stoffen die zijn aangetroffen is gebleken dat veel stoffen hun herkomst hebben in België en Frankrijk. Het is daarom belangrijk dat via bestaande internationale overleggremia maatregelen worden genomen om de invloed van verontreinigingsbronnen in het buitenland te stoppen. De stoffen en de voorgestelde maatregelen zijn als eerste beschreven. Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 65

78 Tabel 8.1. Maatregelen t.a.v. uit buitenland afkomstige structurele verontreinigingen drinkwaterrelevante (stof) 1. Glyfosaat en AM- PA 2. Geneesmiddelen zoals metformine cafeïne en iopromide (tabel 6.6) die via RWZI s in België en Frankrijk in het Maaswater terecht komen. 3. Industriële en huishoudelijke verontreinigingen (tabel 6.6) Glyfosaat is in belangrijke mate afkomstig uit het buitenland (tabel 6.6) RWZI s bovenstrooms van Roosteren in buitenland (par.7.2). Industriële verontreinigingen komen bij Eijsden de grens over (par. 7.2) Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) verzoeken om het treffen van maatregelen te agenderen in de internationale Maascommissie (IMC) en Vlaams Nederlandse Bilaterale Maascommisie (VNBM). I&M verzoeken om het treffen van maatregelen te agenderen in de IMC en VNBM I&M verzoeken om het treffen van maatregelen te agenderen in de IMCt.en VNBM herkomst maatregel prioriteit en opmerking initiatiefnemer 2 WML en RWS 2 WML 2 WML Maatregel om structurele overschrijdingen van toetsingswaarden tegen te gaan Tabel 8.2. Maatregel om structurele overschrijdingen van toetsingswaarden tegen te gaan drinkwaterrelevante (stof) 4. Glyfosaat en AM- PA (zijn grond- en oppervlaktewater gerelateerd) Glyfosaat wordt gebruikt in de landbouw en door gemeenten, bedrijven en particulieren (par ) Stimuleren van het toepassen van de DOBmethode op bedrijventerreinen en openbare ruimte. herkomst maatregel prioriteit en opmerking 2/d initiatiefnemer WML, RWS, en waterschappen Ministerie van I&M verzoeken om het doorvoeren van verbod op gebruik. 2/d WMLen RWS Ten aanzien van spuitvrije zones langs waterlopen geldt dat voor gronden die niet in eigendom van het waterschap zijn de regelgeving afhankelijk is van de gewassoort. Het aanpassen van deze 2/d WML, waterschap en RWS 66 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

79 drinkwaterrelevante (stof) herkomst maatregel prioriteit en opmerking regelgeving voor het drinkwaterbelang kan bij de ministeries IenM en EZ geagendeerd worden. initiatiefnemer Ministerie van I&M verzoeken om actualisatie van beleid inzake (polaire) organische stoffen, waaronder bestrijdingsmiddelen, in RW- ZI s. 2/d WML 5. Microbiologische verontreinigingen AMPA is een metaboliet van glyfosaat maar ook van fosfonaten die op grote schaal worden gebruikt als koelwateradditief. Nederlandse RWZI s bovenstrooms van Roosteren (par ) WML wil in gesprek gaan met de industrie om het gebruik van deze stoffen te reduceren of te stoppen. Verbetering RWZI s en beperking riooloverstorten. agenderen bij IenM: 2/d WML 2 gemeenten en waterschap 6. Microbiologische verontreinigingen 7. Industriële verontreinigingen zoals weergegeven in tabel 6.6. Riooloverstorten (par ) Verontreinigingen door industriële lozing (par ). Verlagen van overstortfrequentie vanuit de KRW. Agenderen bij Ministerie Ie&M om vergunningseisen t.a.v. industriële lozingen aan te scherpen. 3 gemeenten 1 WML Agenderen bij Ministerie IenM hoe om te gaan met beoordeling van industriële lozingen bovenstrooms van een beschermingszone. RWS en WML Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 67

80 Maatregelen om risico s voor de waterkwaliteit te verkleinen Tabel 8.3. Maatregelen om risico s voor de oppervlaktewaterkwaliteit te verkleinen drinkwaterrelevant herkomst maatregel prioriteit initiatiefnemer risico 8. Niet aanwezig zijn Calamiteiten en lozingen Als Roosteren wordt Volgt na maatregel RWS van een beschermingszone voor Roosteren op de Maas en in zijbeken van de Maas kunnen binnen korte tijd bij WPR aankomen, er is voor deze winning echter geen beschermingszone (par ) gezien als oppervlaktewaterwinning kan een beschermingszone worden ingesteld voor de winning Roosteren. m.b.t. besluit Inspecteur (IL&T) (tabel 8.4) 9. Risico dat drinkwater Chemelot loost nu via Bij herziening van de 3/d Waterschap relevante stof- fen in het Maaswater terecht komen door lozing van Chemelot een beek direct op de Maas (par ). lozingsvergunning van Chemelot zorgen dat drinkwaterbelang goed wordt meegenomen. 10. Calamiteiten buitenlantenland Calamiteiten in het bui- Evaluatie huidige systematiek 2 WML, RWS kunnen de wa- terkwaliteit van de Maas beïnvloeden. van de alar- mering bij calamiteiten in het buitenland. 11. MTBE en BTEXachtige stoffen Stoffen die door verontreinigingen op Haventerrein Stein richting de Maas stromen (par.7.4.4) Toezicht op uitvoering van de bronsanering. Ook zal monitoring van het naar de Maas afstromende grondwater plaatsvinden om de kwaliteit te bewaken en zo nodig met gepaste maatregelen in te grijpen. 1/d provincie Beleidsmaatregelen oppervlaktewater Tabel 8.4. Beleidsmaatregelen oppervlaktewater stoffen herkomst maatregel prioriteit initiatiefnemer 12. Alle drinkwaterrelevante stoffen 13. Alle drinkwaterrelevante stoffen Onduidelijkheid of de winning Roosteren een Met de inspecteur van IL&T afstemmen of de 1 WML oppervlaktewater winning winning Roosteren is (zoals WML de winning momenteel behandeld) of een oevergrondwater moet worden gezien als een oppervlaktewaterof als een grondwater- winning winning. (zie ook punt (zoals Provincie en 8) RWS de winning momenteel behandelen) Onduidelijkheid over Het ministerie van I&M 1 RWS het middel Beschermingszone vragen om duidelijkheid ter be- over status en doel van scherming van de op- beschermingszone, in 68 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

81 stoffen herkomst maatregel prioriteit initiatiefnemer pervlaktewater kwaliteit. relatie tot calamiteiten, ruimtelijke ontwikkelingen en vergunningverlening. 14. Alle drinkwaterrelevante Tijdens het opstellen Bij ministerie van I&M 2 RWS stoffen van het gebiedsdossier is gebleken dat normen uit Bkmw niet goed zijn afgestemd met die uit de Drinkwaterregeling (par 2.5). agenderen om beleid en toetsingsnormen op elkaar af te stemmen. 15. Een aantal drinkwaterrelevante en potentieel drinkwaterrelevante stoffen Een aantal drinkwaterrelevante en potentieel drinkwaterrelevante stoffen zijn niet of onvoldoende in het Bkmw en/of de Drinkwaterregeling opgenomen (par. 2.5 ). Bij I&M en bij Riwa agenderen dat voor bepaalde drinkwaterrelevante en potentieel drinkwaterrelevante stoffen, zoals geneesmiddelen en hormonen of hormoonverstorende stoffen, Bkmwrichtwaarden of kwaliteitseisen in de Drinkwaterregeling worden opgenomen. 2, WML Onderzoeksmaatregelen oppervlaktewater Tabel 8.5. Onderzoeksmaatregelen oppervlaktewater stoffen herkomst maatregel prioriteit initiatiefnemer 16. Alle drinkwaterrelevante stoffen Doorrekenen van kwalitatieve en kwantitatieve het bepalen van de haalbaarheid van een 1 / 2 WML, RWS, en waterschap effect voor de drinkwaterinnamepunten in Heel en Roosteren van ingrepen in het watersysteem. integraal Maasstroomgebiedsmodel voor zuidelijk Limburg. Deze maatregel kan worden uitgevoerd onder begeleiding van overleggroep Ketenbeheer Maas 17. Geneesmiddelen, hormonen, röntgencontrastmiddelen en andere farmaceutische middelen (tabel 6.6) Recent heeft aangetoond dat deze stoffen afkomstig zijn van huishoudens, zorginstellingen en ziekenhuizen en dat deze via effluent van RWZI s in het Maaswater terecht komen (par ). Bij het Ministerie van I&M agenderen uit te voeren naar aanwezigheid en herkomst van deze stoffen. Werken aan een verbetering van de analysemethoden voor stoffen die nu nog niet kunnen worden bepaald, maar die wel als relevant naar voren komen op 3 WML Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 69

82 stoffen herkomst maatregel prioriteit initiatiefnemer basis van innamegegevens Maatregelen ter beperking van risico s als gevolg van toekomstige ontwikkelingen Tabel 8.6. Maatregelen ter beperking van risico s als gevolg van toekomstige ontwikkelingen stoffen Herkomst maatregel prioriteit initiatiefnemer 18. Alle drinkwaterrelevante stoffen Toekomstige ontwikkelingen van het stroomgebied van de Maas kunnen de Maaswater kwaliteit bedreigen (par 7.7) Afspraken maken tussen partijen om bij bouwen van of renoveren van een nieuwe RWZI, zorginstellingen en ziekenhuizen structurele problemen voor de Maaswaterkwaliteit weg te nemen. 3 WML 19. Alle drinkwaterrelevante stoffen WML heeft tijd nodig om alternatieven te ontwikkelen bij vermindering wincapaciteit ten gevolge van ruimtelijke ontwikkelingen (par 7.7). Bij nieuwe ontwikkelingen risico s van incidenten in beeld brengen via watertoets of toets op ruimtelijk plan. Bij de planvorming en de uitvoering van Gebiedsontwikkeling Midden-Limburg de consequenties voor de winning Roosteren meenemen en vroegtijdig in overleg met WML tot een alternatief komen voor de verminderde wincapaciteit. RWS en Waterschap 2 provincie 70 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

83 8.4. Maatregelen Grondwater Voor het opstellen van de gebiedsdossiers voor de grondwaterwinningen is een Menukaart Maatregelen opgesteld. Uit deze menukaart is een selectie gemaakt van maatregelen die voor deze winning van toepassing is. Deze maatregelen zijn opgenomen in de tabellen 8.8 t/m De in deze tabellen gebruikte nummering komt overeen met de nummering zoals deze in de menukaart wordt gebruikt. De maatregelen zijn op deze manier afgestemd met de maatregelen voor de andere grondwaterwinningen van WML. Naast deze maatregelen zijn voor de winning Roosteren een aantal gebiedsspecifieke maatregelen geformuleerd (tabel 8.7). Deze maatregelen zijn afzonderlijk genummerd. Tabel 8.7. Gebiedsspecifieke grondwatermaatregelen maatregel omschrijving prioriteit trekker I Nemen van inrichtings- en voorzorgsmaatregelen bij de aanwijzing van noodoverloopgebieden. II Onderzoek naar de toestroming van grondwater vanaf de Belgische zijde van de Maas. Om te voorkomen dat de waterkwaliteit negatief wordt beïnvloed door overstroming van het puttenveld van Roosteren moeten bij de aanwijzing van noodoverloopgebieden inrichtings- en voorzorgsmaatregelen genomen worden om de puttenvelden te beschermen. Het is aannemelijk dat de winning Roosteren grondwater aantrekt van af de Belgische zijde van de Maas. Omdat dit nu onzeker is maar zich wel stedelijk gebied bevindt aan de andere kant van de Maas is nader nodig. Tabel 8.8. Communicatiemaatregelen 1/d RWS 1/d WML maatregel omschrijving prioriteit trekker 1. Blijvende afstemming tussen betrokken partners. 2. Communicatie naar bewoners, bedrijven, grondeigenaren en -gebruikers. 3. Informatieverstrekking aanleg en gebruik particuliere putten. 4. Bij de vergunningverlening en de locatiekeuze voor een evenement de risico s voor het grondwater meenemen. Eenmaal per jaar is er overleg tussen betrokken partijen over de uitvoering van de maatregelen en nieuwe ontwikkelingen om de gebiedsdossiers up-to-date te houden. Dit overleg zal zoveel mogelijk worden ingebed in bestaande structuren. Structurele communicatie met bewoners en bedrijven over grondwaterbescherming. Deze zal in samenwerking met WML en met betreffende gemeenten verder worden vormgegeven. De gebruikers van putten zijn veelal niet op de hoogte van risico s bij aanleg en onderhoud van putten. Via een goede voorlichting bij de vergunningverlening kan dit mogelijk worden voorkomen. Bij de vergunningverlening en de locatiekeuze van een evenement de risico s voor het grondwater meenemen. Indien nodig kan dit in overleg met provincie en WML worden ingevuld. 1/d provincie 3 provincie 2 provincie (boren van de put), waterschap (gebruik van de put) 1 provincie (maakt overzicht van relevante voorschriften) gemeenten (voert uit bij vergunningverlening) Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 71

84 maatregel omschrijving prioriteit trekker 5. Afstemming handhaving De diverse betrokken partners hebben 1/d provincie, gemeente, en toezicht. elk hun eigen taak ten aanzien van handhaving en toezicht. Voor zover toezicht en handhaving raakvlakken hebben met de grondwaterbescherming dient dit onderling tussen de diverse partijen goed afgestemd te worden. waterschappen Er vinden diverse overleggen plaats waarin grondwater tot een specifiek aandachtspunt gemaakt kan worden, zoals het overleg van het Samenwerkingsknooppunt Limburg (SKP, waarin nieuwe ontwikkelingen rond beleid en wetgeving op het gebied van fysieke leefomgeving besproken worden) en het milieuhandhavingsoverleg, waarin provincie, gemeenten, waterschap en politie vertegenwoordigd zijn. Tijdens dit kwartaaloverleg worden de concrete ervaringen binnen een bepaalde regio besproken. 6. Signaalfunctie in het veld. 7. Provinciaal beleid bij gemeenten onder de aandacht brengen. WML is een belangrijke partner bij de gebiedsdossiers, maar heeft geen formele rol bij toezicht en handhaving. Alle betrokken partijen kunnen een signaalfunctie voor de overheden vervullen. Het is van belang dat zij alert zijn ( ogen en oren open ) en zaken melden bij de verantwoordelijke overheid of de Milieuklachtentelefoon. Tijdens de overleggen is gebleken dat niet alle medewerkers van de gemeenten op de hoogte zijn van de inhoud van de Omgevingsverordening Limburg OvL. Daarnaast bestaat er ook onbekendheid met bepaalde faciliteiten die de provincie biedt zoals informatievoorziening via het Geodataportaal. Het overleg rond het gebiedsdossier wordt benut om de inhoud van de OvL en de bovengenoemde faciliteiten toe te lichten. 1/d Alle partijen 1 provincie 72 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

85 Tabel 8.9. Stimuleringsmaatregelen maatregel omschrijving prioriteit trekker 8. Stimuleren van landbouwpraktijken die niet of minder belastend zijn voor de grondwaterkwaliteit. Met deze maatregel wordt beoogd de uitkomsten van de sprojecten middels stimuleringsmaatregelen te bevorderen. Duurzaam Schoon Grondwater (DSG) is het middel hiervoor. 1 WML Tabel Onderzoeksmaatregelen maatregel omschrijving prioriteit trekker 12. Onderzoek naar de effecten van verandering van Maaspeilen op de vorm van het grondwaterbeschermingsgebied Inventarisatie inrichtingen in waterwingebieden en grondwaterbeschermingsgebieden. Onderzoek geneesmiddelen in grondwater. Onderzoek naar antibiotica in bodem en grondwater. Met werkzaamheden aan de Maas veranderen de waterpeilen in de Maas. De effecten van deze veranderingen op het geohydrologisch systeem worden onderzocht. Bij uitvoering Maaswerken en realiseren van hoogwatergeulen invloed op de vorm waterwingebied en grondwaterbeschermingsgebied nagaan. 1 WML Inventarisatie van inrichtingen binnen 2 gemeenten waterwingebieden en grondwaterbeschermingsgebieden die een risico vormen. Hierbij aandacht voor de nieuwe lijst van toegestane stoffen en inrichtingen in de OvL Via lekkende riolen kunnen geneesmiddelen ½ Provincie, WML, Wa- in het grondwater geraken. Deze terschap worden meegenomen in de brede screening. Ook bij oppervlaktewatermaatregelen is voorgesteld naar geneesmiddelen te doen (Par ) WML ziet antibiotica die via veeteelt in ½ Provincie, WML, Waterschap het grondwater terecht komen als een potentiële bedreiging omdat deze kunnen leiden tot schade aan microbiële gemeenschappen. (par. 7.6) Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 73

86 Tabel Handhavingsmaatregelen maatregel omschrijving prioriteit trekker 16. Voorvallen met risico s. 17. Onderzoek naar het voorkomen van (illegale) bodemenergiesystemen De wijze waarop wordt gehandeld verschilt mogelijk sterk per gemeente, waterschap en per locatie. Mogelijke maatregelen om handelen tijdens voorvallen met een risico te verbeteren zijn: - het hebben van een adequaat en actueel calamiteitenplan en het maken van structurele afspraken over hoe te handelen bij calamiteiten, instructie van hulpdiensten en het actualiseren en onderling afstemmen van calamiteitenplannen; - goede communicatie tussen hulpdiensten en WML; - WML als deskundige betrekken bij het opstellen van calamiteitenplannen; - calamiteitenplan ook afstemmen op voorvallen van illegaal storten. In stedelijk en bebouwd gebied zijn mogelijk (illegale) bodemenergiesystemen geplaatst. In overleg met gemeente en of (illegale) bodemenergiesystemen in het grondwaterbeschermingsgebied aanwezig zijn en vervolg maatregelen formuleren. 2 waterschap/provincie 2, kan 3 worden, omdat de AMvB Bodem- energie pas na 2012 van kracht wordt (afhankelijk van wie bevoegd gezag is) provincie 18. Controle putten bij inrichtingen. Wanneer de gemeente controles van inrichtingen uitvoert daarin ook in de inrichting aanwezige putten meenemen, bezien vanuit de bescherming van het grondwater. 2 gemeenten 74 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

87 Tabel Beleidsmaatregelen maatregel omschrijving prioriteit trekker 19. Opstellen aanpak nitraat- en bestrijdingsmiddelenproblematiek in grondwaterbeschermingsgebieden. 20. Lobby richting rijk om rijksbeleid aan te passen op gebied van Wbb-normen, nitraat, bestrijdingsmiddelen en Mijnbouwwet 21. Opnemen van grondwaterbescherming in toekomstvisies. 22. Opnemen van grond- waterbescher- mingsgebieden in Structuurvisie Buisleidingen. Op basis van de uitkomst van de en IWANH en PESTO een voorstel maken hoe om te gaan met de nitraat en bestrijdingsmiddelen problematiek. Voor een aantal knelpunten/risico s is de regio afhankelijk van landelijk beleid en regelgeving. Inbreng van regionaal standpunt in landelijke gremia IPO en Vewin. Afstemmen met Convenant Bodem en KRW- doelen voor bodemsaneringsgevallen. Wanneer gemeenten, provincie, toekomstvisies en/of structuurvisies uitwerken, wordt aangeraden in deze visies het belang van waterwingebieden en grondwaterbeschermingsgebieden op te nemen. Tabel Beheersmaatregelen Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) stelt een Structuurvisie buisleidingen op om ruimte te reserveren voor toekomstige buisleidingen voor gevaarlijke stoffen. Zorgen dat in dit plan het belang van de grondwaterbeschermingsgebieden is opgenomen. 1 provincie d provincie en WML 2/d provincie, gemeenten g Provincie, maatregel omschrijving prioriteit trekker 23. Tegengaan van effecten van bodemverontreinigingen. 25. Bescherming tegen infiltratie uit oppervlaktewater in m.n. waterwingebied. Dit gebeurt binnen de regels en procedures van de WBb. Aanpakken spoedlocaties (mobiele verontreinigingen) die een risico vormen voor de waterwinning. Dit gebeurt conform het bodemsaneringsbeleid. De aanpak moet passen binnen de doelstellingen van de KRW. Infiltratie van oppervlaktewater in de nabijheid van de winning kan een probleem vormen voor de microbiologische kwaliteit van het grondwater door infiltrerend oppervlaktewater. Om dit tegen te gaan kunnen de volgende maatregelen genomen worden: - kwaliteitsverbetering oppervlaktewateren; - beëindigen of verminderen van riooloverstorten (aantal en frequentie); d 1, is in uitvoering 1 en vervolgens d provincie provincie waterschap (oppervlaktewater) gemeente (riool) Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 75

88 maatregel omschrijving prioriteit trekker - geen lozingspunten van effluent 26. Bescherming tegen infiltratie uit lekkende riolering in m.n. waterwingebied. 27. Bescherming verontreiniging ten gevolge van onderhoud infrastructuur. 28. Grensoverschrijdende grondwaterbeschermingsgebieden vastleggen. van RWZI s in of bovenstrooms van waterwingebieden; - tijdens onderhoud aan en herinrichting van waterlopen zal rekening worden gehouden met de drinkwaterkwaliteit. Regelmatig inspectie riolering (GRP) en reparatie bij lekkage. In overleg met beheerders van infrastructuur afspraken maken ter bescherming van de grondwaterkwaliteit. Grondwaterbeschermingsgebieden die deels in België en Duitsland zijn gelegen, vastleggen conform de daar geldende regels en procedures. Tabel Bestemmingsmaatregelen 1 gemeente/ WBL 1 provincie 2 WML maatregel omschrijving prioriteit trekker 30. Aanpassen vergunning (Wabo en WM). Toepassen van regels conform inrichtingen- en stoffenbeleid OvL in nieuwe vergunningen. 1 en vervolgens d provincie en gemeenten 76 Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

89 9. CONTACTPERSONEN EN GEBRUIKTE LITERATUUR 9.1. Contactpersonen Aan het opstellen van dit dossier hebben de volgende personen hun medewerking verleend. Tabel 9.1. Contactpersonen Persoon provincie Limburg WML Rijkswaterstaat waterschap Roer en Overmaas Witteveen+Bos Gemeente Echt-Susteren Gemeente Sittard-Geleen bedrijf/instantie mw. E. Frankhuizen R. Hoofs P. van Diepenbeek mw. M.L. Geurts mw. E. Dieker J. Hin W. Hendrix M. Franssen R. Hoogeveen mw. N. Visser M. Thissen C. Kurvers J. Huijnen 9.2. Gebruikte literatuur De volgende literatuur werd gebruikt: 1. Waterbehoeftedekkingsplan SPDL , WML, Evaluatie bewaking grondstofkwaliteit medio medio 2012, WML, november DINO-loket ( TNO, Gebiedsdossiers voor drinkwaterbronnen, RIVM, Evaluatie en actualisatie protocol gebiedsdossiers, RIVM, Karakterisering Nederlands Maasstroomgebied, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Nieuwe ontwikkelingen in het Maasstroomgebied, drinkwater in het stroomgebiedbeheerplan Maas, KWR, Gebiedsdossier waterwinning Andijk, Witteveen+Bos, Beschermingszonedocument Andijk, beheersing van risico s bij innamelocatie van oppervlaktewater voor de bereiding van drinkwater, Rijkswaterstaat Dienst IJsselmeergebied, Beheer- en Ontwikkelplan voor de Rijkswateren , Rijkswaterstaat, Scheepvaartinformatie Hoofdvaarwegen editie 2009, Rijkswaterstaat, Indicatieve toetsing oppervlaktewaterkwaliteit rijkswateren ten behoeve van de drinkwatervoorziening. Royal Haskoning in opdracht van Rijkswaterstaat Waterdienst, 2 maart Glyfosaat en AMPA in het stroomgebied van de Maas. Resultaten van een internationale meetcampagne in uitgave RIWA Maas. 14. Jaarrapport 2010 De Rijn. RIWA, Relevant substances for Drinking Water production from the river Meuse. An update of selection criteria and substances lists RIWA-Meuse. Ir. A. Fischer, Ing. A. Bannink and Dr. C. J. Houtman 5th of December Draaiboek waterverontreiniging Maas , 25 april 2012 Rijkswaterstaat Dienst Limburg (auteur: Jean-Paul van den Beuken). Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren 77

90 17. Royal Haskoning Indicatieve toetsing oppervlaktewaterkwaliteit rijkswateren ten behoeve van de drinkwatervoorziening. In opdracht van Rijkswaterstaat. Kenmerk 9T Definitief rapport 2 maart 2012). 18. Waterschap Roer en Overmaas en waterschap Peel en Maasvallei, Diuron in de Limburgse beken in de jaren 2001 en Gebiedsdossier Brabantse Biesbosch DHV Geneesmiddelen in de Watercyclus in Limburg (conceptversie), KWR, mei Karakterisering ruwwaterkwaliteit Limburgse drinkwaterwinningen, provincie Limburg, DHV, Aanwijzing en inzet van noodoverloopgebieden, verkenning van de consequenties voor de drinkwaterwinning. 23. Schematisch overzicht waterbeheersing Holtum Noord II en III, DHV, oktober Witteveen+Bos, MT1071-1/ definitief d.d. 24 januari 2014, Gebiedsdossier Oevergrondwaterwinning Roosteren

91 BIJLAGE I BESCHRIJVIING BELEID EN REGELGEVING Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

92 Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

93 Tabel I.1. Overzicht relevante wetten en regels voor de bescherming van bronnen voor de drinkwatervoorziening wetten en regels Rijk Waterwet, inclusief: - Waterbesluit; - Waterregeling; - Besluit kwaliteitseisen en monitoring water; - Besluit lozing afvalwater huishoudens; - Lozingenbesluit Wvo bodemsanering en proefbronnering; - Lozingenbesluit Wvo vaste objecten; - etc. Wabo, inclusief: - Besluit algemene regels voor inrichtingen; - Regeling omgevingsrecht; - etc. Wet milieubeheer Wet bodembescherming Drinkwaterwet en besluiten relevantie Nieuwe taken en bevoegdheden van waterschappen (vergunningverlening kleine grondwateronttrekkingen) en gemeenten (zorgplicht stedelijk waterbeheer). Daarnaast stelt de Waterwet regels voor het onttrekken of het infiltreren van water in de bodem (zowel kwantitatief als kwalitatief). Het voorkomen dan wel beperken van bodem- en grondwaterverontreinigingen (binnen inrichtingen). Beschrijving bevoegdheden van provincies op het gebied van milieubescherming en drinkwaterbescherming. Het voorkomen van het ontstaan van bodemverontreiniging (zorgplicht) en regels voor sanering van gevallen van bodem- en grondwaterverontreiniging. Vastlegging van taken en verantwoordelijkheden ten aanzien van de organisatie van de openbare drinkwatervoorziening. Duurzaam veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening is dwingende reden van openbaar belang. De drinkwaterwet is door de Tweede en Eerste kamer is aangenomen en zal naar verwachting per 1 juli 2001 in werking treden. Wet ruimtelijke ordening, inclusief Besluit ruimtelijke ordening Wet op gewasbeschermingsmiddelen en biociden Artikel 7 van deze nieuwe drinkwaterwet treedt in werking op een nader te bepalen tijdstip. Dit artikel beschrijft een aantal taken van de eigenaar van een drinkwaterbedrijf: Een van die taken is het bijdragen aan de bescherming van de bronnen voor de drinkwatervoorziening in zijn distributiegebied tegen verontreiniging, waaronder in elk geval wordt begrepen: - het verrichten van naar de kwaliteit van deze bronnen; - het beheren of medebeheren van terreinen rondom deze bronnen gericht op het voorkomen of beperken van verontreiniging van deze bronnen. Ruimtelijke inpassing van waterfuncties en maatregelen ter bescherming van drinkwater. Toetsing van gevolgen van ruimtelijke plannen op water door het gebruik van de watertoets. Regels voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. De toelaatbaarheid van een middel (in een grondwaterbeschermingsgebied) wordt bepaald door een commissie. Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

94 wetten en regels Ontgrondingenwet Waterschapswet Provincie Omgevingsverordening Limburg (vervangt de Provinciale MilieuVerordening) Waterschap Keur(verordening) Gemeente Rioleringsverordening relevantie Op grond van deze wet dienen bij vergunningverlening voor een ontgronding alle belangen van belanghebbenden meegewogen te worden. Indien de ontgronding bij een drinkwaterwinning plaats vindt dient het belang hiervan meegewogen te worden. In deze wet worden de taken en inrichting van het waterschap en de samenstelling van het bestuur van het waterschap geregeld. De taken van waterschappen zijn sinds 2009 verder uitgewerkt in de Waterwet. Vastlegging van regels en ontheffingsmogelijkheden voor bescherming van drinkwater. Aanwijzing en vastlegging van beschermingszones rondom drinkwaterwinningen. de Keur bevat veelal regels en voorschriften met betrekking tot zowel de kwaliteit als kwantiteit van onttrekkingen en lozingen. Regels voor het lozen van afvloeiend hemelwater en vrijkomend afvalwater. Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

95 Tabel I.2. Overzicht relevante richtlijnen en beleid voor de bescherming van bronnen voor de drinkwatervoorziening richtlijnen en beleid Europa Kaderrichtlijn Water Europese drinkwaterrichtlijn Grondwaterrichtlijn Nitraatrichtlijn Rijk Nationaal waterplan Beheer- en Ontwikkelplan voor de rijkswateren (BPRW) Structuurvisie Provincie Het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL2006) Provinciaal waterplan (onderdeel van POL) relevantie De KRW beoogt het beschermen, verbeteren en herstellen van de goede toestand van het (grond)water zodat zuiveringsinspanning kan afnemen. Het voorkomen van de inbreng van verontreinigende stoffen en de ombuiging van stijgende trends van verontreiniging. De KRW is in Nederland geïmplementeerd via de Waterwet en bijbehorende besluiten en regels. De Drinkwaterrichtlijn bevat richtlijnen voor het water bestemd voor menselijke consumptie. De Drinkwaterrichtlijn is geïmplementeerd in de Nederlandse Waterleidingwet en het Waterleidingbesluit (gaan medio 2011 samen op in Drinkwaterwet). Vaststellen van drempelwaarden voor grondwater door de lidstaten om de goede toestand te bereiken. De Grondwaterrichtlijn is geïmplementeerd in de Nederlandse Waterwet, Wet bodembescherming en Wet milieubeheer Verminderen en voorkomen van uitspoeling van nitraat door de landbouw door het nemen van brongerichte maatregelen. De Nitraatrichtlijn is geïmplementeerd in de Nederlandse Meststoffenwet en de Wet bodembescherming. Instrument van de gebiedsdossiers als ondersteuning van het beschermingsbeleid wordt aangekondigd. Beheer rijkswateren in de periode , invulling van beleidsopgave uit Nationaal waterplan op rijksniveau. Het Rijk stelt structuurvisies op voor onder andere de ondergrond, buisleidingen; infrastructuur, ruimte etc. Een structuurvisie is een ambtelijk document in de ruimtelijke ordening. Deze structuurvisies hebben geen juridische status maar zijn wel voor de opsteller bindend en richtinggevend voor ontwikkelingen in de komende tien à twintig jaar. Het POL is zowel Structuurvisie, Streekplan, Waterhuishoudingplan, Milieubeleidplan, als Verkeer en vervoerplan, en bevat de hoofdlijnen van de fysieke onderdelen van het economische, en sociaal-culturele beleid. Belangrijke aandachtspunten zijn, ruimtelijke ontwikkelingen die bedreigend zijn voor de drinkwaterwinning; stijgende nitraat concentraties in freatische winningen in het heuvelland, aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen en andere microverontreinigingen in het grondwater, risico s van warmte koude opslag systemen, aanwezigheid historisch verontreinigingen in grondwaterbeschermingsgebieden. Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

96 richtlijnen en beleid Structuurvisie provincie Waterschap Waterbeheerplan Gemeente Verbreed gemeentelijk rioleringsplan (of gemeentelijk waterplan) Bestemmingsplan Bodemkwaliteitskaart en bodembeheerplan - Structuurvisie WM vergunningen relevantie De provincie stelt structuurvisies op voor ruimtelijke ordening. Een voorbeeld hiervan is het Provinciaal plan voor de ruimtelijke ordening (voorheen streekplan). Een structuurvisie is een ambtelijk document in de ruimtelijke ordening. Deze structuurvisies hebben geen juridische status maar zijn wel voor de provincie bindend en richtinggevend voor ontwikkelingen in de komende tien à twintig jaar. Invulling van beleidsopgave uit provinciaal waterplan. Verbreding GRP met zorgplicht voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater, zorgplicht voor afvloeiend hemelwater en zorgplicht voor het voorkomen van structureel nadelige gevolgen van grondwaterstanden. Regels, verbeelding en toelichting op de vastlegging van ruimtelijke bestemmingen, waaronder het grondwaterbeschermingsgebied. Een bodemkwaliteitskaart is een kaart waarop zones staan met ieder een eigen bodemkwaliteit. Deze is bedoeld voor iedereen die van plan is grond toe te passen, maar geeft ook een algemeen beeld van de bodemkwaliteit in een gebied. In het bodembeheerplan staan de regels beschreven over hoe om te gaan met de bodemkwaliteitskaart. Voor de inwerkingtreding van de huidige Wet ruimtelijke ordening maakt de gemeente een structuurvisie voor haar grondgebied op het gebied van ruimtelijke ordening. Deze structuurvisies hebben geen juridische status maar zijn wel voor de gemeente bindend en richtinggevend voor ontwikkelingen in de komende tien à twintig jaar. Beschrijving bevoegdheden van gemeente op het gebied van milieubescherming en drinkwaterbescherming. Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

97 BIJLAGE II (POTENTIEEL) DRINKWATER RELEVANTE STOFFEN Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

98 Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

99 Beschrijving van (potentieel) drinkwater relevante stoffen in oppervlaktewater In opdracht van RIWA Maas is verricht naar de identificatie van stoffen die voor de bereiding van drinkwater uit Maaswater als relevant of potentieel relevant dienen te worden beschouwd. De definitie van deze stoffen, die voor de drinkwatervoorziening relevante stoffen worden genoemd, sluit aan bij de terminologie die door de Internationale Commissie voor bescherming van de Rijn wordt gebruikt. Relevante stoffen zijn: - de stof is moeilijk te verwijderen met eenvoudige zuiveringsmethoden, zoals fysieke zuivering (coagulatie, beluchting, snelfiltratie) en desinfectie door chloor, UV of ozon; - de stof is tenminste gemeten in 2 RIWA meetstations of innamestations gedurende tenminste 3 jaar en; - de stof overschrijdt de DMR-streefwaarde of voldoet niet aan de eisen van bijlage 5 van de Drinkwaterregeling 2011 in tenminste 2 RIWA meetstations of innamestations én - de stof overschrijdt de norm die het waterleidingbedrijf hanteert. Stoffen zijn potentieel relevant als: - het aantal metingen te laag is om aan alle bovengenoemde criteria te voldoen, maar de stof is in de Maas aanwezig boven de drempelwaarde en; - de stof voldoet niet aan alle bovengenoemde criteria, maar verwacht wordt dat de concentratie hiervan de komende tijd zal toenemen, bijvoorbeeld als gevolg van wijziging in bestrijdingsmiddelengebruik en; - de stof ongewenste eigenschappen voor de drinkwaterproductie heeft en op basis van verwacht wordt te zullen voorkomen. Voor de drinkwater bereiding relevante stoffen in oppervlaktewater Uitgaande van de bovenstaande definities komt RIWA tot een lijst met (potentieel) drinkwaterrelevante stoffen (tabel II.1). Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

100 Tabel II.1. Proposed substances relevant to the drinking water function of the river Meuse, ranked on removal by water treatment, toxicity, odour/taste threshold and public perception. For details on the prioritization see Appendix 1 and 2. The last column details whether the compound is also on the list of compounds considered relevant to the Rhine (ICPR, 2011) Number Compounds Use 1 Benzo(a)pyrene PAH 2 Diuron Pesticide 3 MCPA Pesticide 4 DIPE Industrial substance 5 EDTA Industrial substance 6 2,4-D Pesticide 7 Chloortoluron Pesticide 8 Isoproturon Pesticide 9 s-metolachlor Pesticide 10 Diclofenac Pharmaceutical 11 MCPP Pesticide 12 MTBE Industrial substance 13 Nicosulfuron Pesticide 14 Tributylphosphate Industrial substance 15 Glyphosate Pesticide 16 Carbamazepine Pharmaceutical 17 Carbendazim Pesticide 18 Chloridazon Pesticide 19 Metoprolol Pharmaceutical Voor de drinkwater bereiding potentieel relevante stoffen in oppervlakte water Potentieel relevante stoffen zijn opgenomen in tabel II. 2 en II.3. Hierbij gaat het om ondermeer: - farmaceutische middelen; - geur- en smaakstoffen; - verdovende middelen; - röntgencontrastmiddelen; - industriële oplosmiddelen; - bestrijdingsmiddelen. Op WPH vindt er om uiteenlopende redenen, specifiek plaats naar onder meer: - geneesmiddelen (ook in het kader van een samenwerkingproject met WML,WRO, WPM, WBL en STOWA); - EDTA; - DMS (rechtstreekse bedreiging vanuit Boschmolenplas); - Benzotriazolen/benzothiazolen; - irt Edelchemie: (Zware) metalen, Boor, Bromide, MCGC_MS, Vluchtige organische koolwaterstoffen, Cyanide en EOX); - Glyfosaat en AMPA. Volgens WML worden al deze stoffen in het Maaswater, in voor drinkwater relevante concentraties en frequenties, aangetroffen. In 2013 zal er een van start gaan dat beschrijft welke en in welke mate (potentieel)drinkwaterrelevante stoffen in het Maaswater bij Heel zijn aangetroffen. Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

101 Tabellen zijn afkomstig uit: Relevant substances for Drinking Water production from the river Meuse. An update of selection criteria and substances lists RIWA-Meuse. Ir. A. Fischer, Ing. A. Bannink and Dr. C. J. Houtman 5th of December Tabel II.1. Compounds proposed as potentially relevant to the drinking water function of the river Meuse, that fulfilled criteria B (monitoring frequency 13 times a year). The last column details whether the compound is also on the list of compounds considered relevant to the Rhine (ICPR, 2011) # Compound Category 1 Acetylsalicylic acid Pharmaceuticals 2 Amidotrizoic acid Radio contrast agents 3 AMPA Pesticide metabolites 4 BAM Pesticides 5 cafeïne Pharmaceuticals 6 DEET Pesticides 7 Diglyme Industrial substances 8 Dimethenamide-p Pesticides 9 ETBE Industrial substances 10 Fluoride Industrial substances 11 Ibuprofen Pharmaceuticals 12 Iohexol Radio contrast agents 13 Iomeprol Radio contrast agents 14 Iopamidol Radio contrast agents 15 Iopromide Radio contrast agents 16 Lincomycine Pharmaceuticals 17 Metazachlor Pesticides 18 Naproxen Pharmaceuticals 19 Oestrogenic activity Hormones 20 Phenazone Pharmaceuticals 21 Sotalol Pharmaceuticals 22 Sulfamethoxazole Pharmaceuticals 23 Urotropine Industrial substances Tabel II.2. Compounds proposed as potentially relevant to the drinking water function of the river Meuse, that fulfilled criteria A (monitoring frequency 4 times a year). The last column details whether the compound is also on the list of compounds considered relevant to the Rhine (ICPR, 2011) # Compound Category 1 Pheno barbital Drugs of abuse (tranquilisers) 2 Pento barbital Drugs of abuse (tranquilisers) 3 Barbital Drugs of abuse (tranquilisers) 4 Sucralose Artificial sweeteners 5 Acesulpham Artificial sweeteners 6 Musk xylene Fragrances and musks 7 Musk ketone Fragrances and musks 8 HHCB Fragrances and musks 9 AHTN Fragrances and musks 10 PFOS Perfluorinated compounds 11 PFOA Perfluorinated compounds 12 PFBA Perfluorinated compounds 13 PFBS Perfluorinated compounds 14 PFHxS Perfluorinated compounds 15 4-nonylphenol Industrial substances Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

102 16 Benzotriasole Industrial substances 17 Totyltriasole Industrial substances 18 NDMA Industrial substances 19 Surfynol 104 Industrial substances 20 Tris(chloropropyl)phosphate Industrial substances 21 DEP Plasticisers 22 DBP Plasticisers 23 DEHP Plasticisers 24 DIBP Plasticisers 25 BBP Plasticisers 26 N-butyl-benzenesulfonamide Plasticisers 27 Metformin Pharmaceuticals 28 4,4 -sulfonyldifenol Industrial substances 29 DMSA Pesticide metabolites 30 TCEP Industrial substances Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

103 BIJLAGE III DEBIETONTWIKKELING DOOR DE TIJD Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

104 Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

105 Onttrekking (in miljoen m3/jaar) Debietontwikkeling door de tijd Onttrekking Waterproductiebedrijf Roosteren Jaar Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

106 Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

107 BIJLAGE IV GEOLOGIE EN HYDROGEOLOGIE Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

108 Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

109 Beschrijving bodemopbouw Geologisch gezien ligt de winplaats Roosteren in de Roerdalslenk. Deze is in Limburg gelegen, tussen twee geologische breuken, t.w. de Peelrandbreuk in het noorden en de Feldbiss in het zuiden. In het westen zet de Roerdalslenk zich via een klein stukje België voort in Noord-Brabant onder de naam Centrale Slenk. Voor het hydrogeologisch systeem zijn de miocene en jongere formaties in de Roerdalslenk het meest van belang. Onderstaand volgt een beschrijving van deze afzettingen van oud naar jong (van Rooijen, 2011). De Formatie van Breda, welke in dit hydrogeologisch systeem de basis vormt, bestaat uit een opeenvolging van fijne, slibhoudende en soms kleiige zanden die door het voorkomen van het mineraal glauconiet een groengrijze tot grijsgroene kleur hebben. Het zijn mariene sedimenten die vaak schelpen en andere fossielen bevatten. De basis van deze weinig doorlatende eenheid ligt veelal niet boven NAP m. Op de Formatie van Breda werd vervolgens de Kiezeloöliet-Formatie afgezet. Tot deze formatie worden de zandige afzettingen van Waubach en Inden (3 e watervoerende pakket), de later afgezette Onderste Brunssum Klei, de zandige afzettingen van Pey (2 e watervoerende pakket) en de Bovenste Brunssum Klei gerekend. De grondwaterstroming in het diepe grondwater (wvp 2 en 3) is overwegend zuidoost-noordwest gericht. In het noordelijke en noordwestelijke deel van Midden-Limburg komen plaatselijk nog restanten voor van de Formaties van Peize-Waalre en Stramproy (voorheen Tegelen en Kedichem genoemd). Dit zijn doorgaans zanden maar vooral in de Formatie van Waalre zijn kleilagen te vinden die plaatselijk hydrologisch van belang kunnen zijn. Het eerste watervoerende pakket wordt gevormd door de Formaties van Sterksel en Beegden. Het gaat hierbij om grindrijke afzettingen van de grote rivieren. De deklaag, welke niet overal in het gebied aanwezig is, bestaat uit fijn lemig zand en zandige leem van de Formatie van Boxtel. Tabel V.1 is opgesteld met behulp van het digitaal geologisch model en geohydrologisch model voor Limburg II.1 uit REGIS (TNO, 2011). In afbeelding IV.1 wordt de bodemopbouw in een doorsnede geschematiseerd op basis van de geohydrologische eigenschappen. Hierbij geldt dat er onderscheid wordt gemaakt tussen watervoerende lagen en slecht doorlatende lagen. De geohydrologische basis is in deze afbeelding niet weergegeven. Tabel IV.1. Bodemopbouw ter plaatse van de winning Roosteren lithologie formatie geohydrologie fijn, lemig zand en zandige leem Boxtel deklaag fijn en grof grind, uiterst grof zand Beegden watervoerend pakket 1 matig fijn tot matig grof zand met grind bruinkoolhoudende klei Stramproy watervoerend pakket 1 slecht doorlatende laag 2 grof, grindhoudend zand watervoerend pakket 2A Kiezeloöliet bruinkoolhoudende klei slecht doorlatende laag 3 grof, grindrijk zand watervoerend pakket 3 matig fijn, kleiig zand Breda geohydrologische basis Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014

110 Afbeelding IV.1. Geohydrologische doorsnede west-oost REGIS Limburg II.1 Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT1071-1/ d.d. 24 januari 2014