De Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade vs. de directe actie

Transcriptie

1 De Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade vs. de directe actie Een onderzoek naar mogelijke oplossingen om het spanningsveld tussen de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade en de directe actie te verminderen dan wel op te heffen indien één of meerdere benadeelden ervoor kiezen om buiten de WCAM-overeenkomst om een individuele schadevergoedingsactie in te stellen jegens de aansprakelijkheidsverzekeraar van de schadeveroorzakende partij. Naam E.C.M. Wassink ANR Instelling Universiteit van Tilburg, Faculteit Rechtswetenschappen Opleiding Nederlands Recht accent privaatrecht Begeleidster Mr. C.J.M. van Doorn Tweede lezer Mr. N. Lavrijssen Afstudeerdatum 27 februari uur

2

3 De Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade vs. de directe actie Een onderzoek naar mogelijke oplossingen om het spanningsveld tussen de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade en de directe actie te verminderen dan wel op te heffen indien één of meerdere benadeelden ervoor kiezen om buiten de WCAM-overeenkomst om een individuele schadevergoedingsactie in te stellen jegens de aansprakelijkheidsverzekeraar van de schadeveroorzakende partij. Naam E.C.M. Wassink ANR Instelling Universiteit van Tilburg, Faculteit Rechtswetenschappen Opleiding Nederlands Recht accent privaatrecht Begeleidster Mr. C.J.M. van Doorn Tweede lezer Mr. N. Lavrijssen Afstudeerdatum 27 januari uur

4

5 Voorwoord Voor u ligt mijn afstudeerscriptie ter afsluiting van mijn masteropleiding Nederlands recht, accent privaatrecht aan de Universiteit van Tilburg, faculteit Rechtsgeleerdheid. Ik ben tot het onderwerp van mijn scriptie gekomen door een artikel van Mr. M. Keijzer-de Korver uit het tijdschrift Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade, genaamd Directe actie in relatie tot massaschade. Het onderwerp massaschade heeft mij altijd zeer geïnteresseerd en ik zag het dan ook als een uitdaging om te komen tot een oplossing voor het probleem dat in voornoemd artikel is geschetst, te weten het ontstaan van een spanningsveld tussen de WCAM en de directe actie op het moment dat een benadeelde gebruik maakt van zijn of haar opt out -mogelijkheid. Op de eerste plaats wil ik mijn begeleidster, Karlijn van Doorn, hartelijk bedanken voor haar begeleiding, feedback, geduld en vertrouwen tijdens het schrijven van deze scriptie. Daarnaast wil ik mr. R.H.J.M. Silvertand bedanken voor het duwtje in mijn rug en de inspiratie op het moment dat ik er volledig doorheen zat en niets meer op papier kreeg. Ten slotte wil ik mijn lieve ouders, vrienden en familie bedanken die mij allen op hun eigen manier gesteund hebben tijdens mijn studie en het schrijven van mijn afstudeerscriptie. Sprang-Capelle, februari 2012 Esther Wassink

6

7 Inhoudsopgave Samenvatting Afkortingen Inleiding... 1 Hoofdstuk 1 De WCAM-procedure Inleiding Het begrip massaschade De Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade Totstandkoming van de WCAM Doel van de WCAM De procedure Hoofdrolspelers De schadeveroorzakende partijen De aansprakelijkheidsverzekeraars van de schadeveroorzakende partijen De benadeelden De belangenorganisatie Inhoud van de WCAM-overeenkomst Schorsing lopende procedures De opt out -mogelijkheid van benadeelden Conclusie Hoofdstuk 2 De directe actie Inleiding Kernpunten van het verzekeringsrecht De aansprakelijkheidsverzekering Vormen van schade Soorten aansprakelijkheidsverzekeringen De directe actie ex artikel 7:954 BW Het voorrecht ex artikel 3:287 BW Doel en strekking van de directe actie De reikwijdte van de directe actie Beperkingen die volgen uit artikel 7:954 lid 1 BW Geen eigen recht van de benadeelde Conclusie... 19

8 Hoofdstuk 3 Het spanningsveld tussen de WCAM en de directe actie Inleiding Het belang om deel te nemen aan de (totstandkoming van de) WCAM-overeenkomst De belangen van de benadeelden De belangen van de aansprakelijkheidsverzekeraar Het opschortingsrecht van de aansprakelijkheidsverzekeraar Ontoereikende verzekerde som Onmogelijkheid tot verdeling naar evenredigheid en uitkering (niet) te goeder trouw Nakoming of opschorting WCAM-overeenkomst? Conclusie Hoofdstuk 4 Oplossingsrichtingen ter vermindering of opheffing van het spanningsveld Inleiding Regres op de schadeveroorzakende partij Het buiten toepassing laten van de tweede en derde volzin van artikel 7:954 lid 5 BW De inhoud van de tweede en derde volzin van artikel 7:954 lid 5 BW Het individuele belang laten wijken voor het collectief belang De afwikkeling van massaschade conform faillissementsrechtelijke uitgangspunten De procedure van faillissement De verificatievergadering Beëindiging van het faillissement door middel van een akkoord Een vergelijking tussen de WCAM en het faillissement Afwijkende WCAM-procedure bij een ontoereikende verzekerde som Opt in -systeem De onderhandelingen De uitkering van de schadevergoedingen Nadelen Beperking of uitsluiting van de opt out -mogelijkheid Strijd met het recht op toegang tot een onafhankelijke rechter? Toepassing op het Nederlands recht Conclusie Hoofdstuk 5 Conclusies en aanbevelingen Inleiding Conclusies Aanbevelingen Literatuurlijst... 42

9 Samenvatting Al sinds jaar en dag heeft men in de wereld te maken met gebeurtenissen die bij vele benadeelden schade veroorzaken: massaschade. Pas met de inwerkingtreding van de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade op 1 augustus 2005, is het mogelijk geworden voor belangenorganisaties om namens de benadeelden in een massaschadezaak, schadevergoeding te vorderen van de schadeveroorzakende partijen en/of diens aansprakelijkheidsverzekeraars. In een zgn. WCAMprocedure wordt onderhandeld door de schadeveroorzakende partijen en/of diens aansprakelijkheidsverzekeraars en de organisaties die de belangen van de benadeelden behartigen over de uit te keren schadevergoedingen. De uitkomst van deze onderhandelingen wordt vastgelegd in een WCAM-overeenkomst, welke door de rechter verbindend verklaard dient te worden. Na verbindendverklaring zijn alle benadeelden aan deze overeenkomst gebonden, tenzij zij zich onttrekken aan de verbindendverklaring. Op het moment dat een benadeelde zich onttrekt aan de verbindendverklaring van de WCAM-overeenkomst en een directe actie instelt jegens de aansprakelijkheidsverzekeraar van de schadeveroorzakende partij, kan de betaling van de schadevergoedingen aan de wél aan de WCAM-overeenkomst gebonden benadeelden door de aansprakelijkheidsverzekeraar worden opgeschort. Hierdoor wordt voorbij gegaan aan een van de belangrijkste uitgangspunten van zowel de WCAM als de directe actie, namelijk dat de verzekeringspenningen zo snel als mogelijk bij de benadeelden terecht dienen te komen. Er is derhalve sprake van een spanningsveld tussen de WCAM en de directe actie. Doelstelling van deze scriptie is het onderzoeken van de mogelijkheden om voornoemd spanningsveld te verminderen dan wel op te heffen. De belangrijkste conclusies die uit dit onderzoek kunnen worden getrokken, zijn: Het belangrijkste uitgangspunt van zowel de WCAM als de directe actie is dat de verzekeringspenningen zo snel als mogelijk bij de benadeelden terecht dienen te komen. Het uitgangspunt dat verzekeringspenningen zo snel als mogelijk bij de benadeelden terecht dienen te komen, strekt tot bescherming van de belangen van de benadeelden. Met name daar waar het gaat om schade door dood of letsel, schade die doorgaans diep ingrijpt in iemands persoonlijke leven, is het van groot belang om te zorgen dat de schade zo snel als mogelijk vergoed wordt. Ondanks dat dit uitgangspunt het belangrijkste uitgangspunt is van zowel de WCAM als de directe actie, is in allebei de wettelijke regelingen opgenomen dat de schadeveroorzakende partij of diens aansprakelijkheidsverzekeraar betaling aan de benadeelden kan opschorten, indien onzekerheid bestaat over de hoogte van het uit te keren bedrag. Dit strookt niet met elkaar. In een massaschadezaak dient steeds onderscheid gemaakt te worden tussen het collectief belang en het individuele belang van de benadeelden. In geval van massaschade dient het collectief belang boven het individuele belang gesteld te worden om te kunnen voldoen aan het uitgangspunt dat de verzekeringspenningen zo snel als mogelijk bij de benadeelden terecht dienen te komen.

10 De belangrijkste aanbevelingen die uit dit onderzoek volgen, zijn: Wanneer de schadeveroorzakende partij vermogend genoeg is, dient diens aansprakelijkheidsverzekeraar alle schadevergoedingen uit te keren, ook al wordt hiermee de totaal verzekerde som overschreden. Voor het bedrag waarmee de totaal verzekerde som is overschreden, kan de aansprakelijkheidsverzekeraar regres nemen op de schadeveroorzakende partij. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat een opt in -systeem barrières opwerpt voor benadeelden om zich aan te sluiten bij een collectieve actie of om een individuele schadevergoedingsactie in te stellen. Het bereik van een opt out -systeem is derhalve veel groter en verdient de voorkeur boven een opt in -systeem. Een mogelijkheid tot opheffing van het spanningsveld tussen de WCAM en de directe actie is het beperking van de opt out -mogelijkheid. Een beperking van de opt out -mogelijkheid zal het spanningsveld tussen de WCAM en de directe actie echter alleen opheffen, indien er ook echt daadwerkelijk geen gebruik wordt gemaakt van de opt out -mogelijkheid. Wordt bij één of meerdere benadeelden de opt out toegestaan, dan blijft het spanningsveld tussen de WCAM en de directe actie onverminderd bestaan. In geval van een ontoereikende verzekerde som dient de opt out mogelijkheid van benadeelden uitgesloten te worden. De (individuele) rechtsbeginselen die hiermee geschaad worden, zoals het recht op toegang tot een rechter (artikel 17 Gw) en het recht op een eerlijke en openbare behandeling van een zaak door een onpartijdige en onafhankelijke rechter (artikel 6 EVRM), zijn van ondergeschikt belang ten opzichte van het collectieve belang van de benadeelden.

11 Afkortingen AA art. AVP AV&S BAV BW EVRM Fw Gw HR jo. LJN MvT NJ NJB NTBR NTHR Ars Aequi artikel Aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade Beroepsaansprakelijkheidsverzekering Burgerlijk Wetboek Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Faillissementswet Grondwet Hoge Raad juncto Landelijk Jurisprudentie Nummer Memorie van Toelichting Nederlandse Jurisprudentie Nederlands Juristenblad Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht Nederlands Tijdschrift voor Handelsrecht p. pagina Rv WAM WCAM WPNR zgn. Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Wet Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie zogenaamd(e)

12 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 1 Inleiding De afgelopen decennia hebben zich diverse gebeurtenissen voorgedaan waarbij grote groepen mensen schade hebben geleden. Hierbij kan gedacht worden aan rampen zoals in Volendam en Enschede, aan blootstelling aan giftige stoffen als asbest en nicotine en aan schade van beleggers ontstaan door het gedrag van ondernemingen. 1 Wanneer er sprake is van één of enkele schadeveroorzakende partijen en grote aantallen benadeelden, wordt gesproken van massaschade. In geval van massaschade hebben de benadeelden een geschil met de schadeveroorzakende partij(en) en aan dit geschil liggen dezelfde of soortgelijke feitelijke en juridische vragen ten grondslag. 2 Op 1 augustus 2005 is de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade (WCAM) 3 in werking getreden. Deze wet voorziet in de mogelijkheid om een overeenkomst strekkende tot vergoeding van massaschade door de rechter verbindend te laten verklaren voor de benadeelden. 4 Na een verbindendverklaring zijn partijen gebonden zijn aan hetgeen in de overeenkomst ter voorkoming of beëindiging van het geschil is bepaald. 5 Indien een benadeelde niet gebonden wil zijn aan de overeenkomst, kan hij zich binnen een door de rechter vast te stellen termijn onttrekken aan de verbindendheid van de overeenkomst. De benadeelde die van deze zgn. opt out -mogelijkheid gebruik maakt, heeft de mogelijkheid om buiten de WCAM-overeenkomst om een individuele schadevergoedingsactie in te stellen tegen de schadeveroorzaker(s). Massaschade & de directe actie Massaschade kan ontstaan door handelen of nalaten van particulieren, bedrijven of overheidsinstanties. Dit onderzoek beperkt zich tot schade ontstaan door het handelen of nalaten van bedrijven. Een bedrijf kan zichzelf verzekeren tegen aansprakelijkheidsclaims door middel van een aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven (AVB-verzekering). Indien een bedrijf schade veroorzaakt, kan de benadeelde jegens het bedrijf een schadevergoedingsactie instellen. De aansprakelijkheidsverzekeraar van het bedrijf zal in dat geval het toegekende schadebedrag uitkeren aan het bedrijf, waarna het bedrijf dit bedrag weer uitkeert aan de benadeelden. Met de invoering van het nieuwe verzekeringsrecht op 1 januari 2006 is het echter voor benadeelden mogelijk geworden om een directe actie in te stellen tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar van de schadeveroorzaker. 6 Een directe actie duidt op de bevoegdheid van de benadeelde om rechtstreeks van een verzekeraar betaling aan hem te vorderen van hetgeen de schadeveroorzaker van zijn aansprakelijkheidsverzekeraar te vorderen heeft. 7 Indien een aansprakelijkheidsverzekering recht geeft op schadevergoeding in de vorm van geld, zal in de polis doorgaans een maximum bedrag zijn opgenomen tot uitkering waarvan de verzekeraar kan worden verplicht. 8 Dit bedrag wordt de verzekerde som genoemd. Wanneer de verzekerde som niet toereikend is om alle benadeelden schadeloos te stellen, dienen de verzekeringspenningen naar evenredigheid te worden verdeeld onder de benadeelden. 9 1 Falkena & Haak Tzankova 2007, p Opgenomen in de artikelen 7: BW. 4 Zie artikel 7:907 lid 1 BW. 5 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 3-4 (MvT). 6 Zie artikel 7:954 BW. 7 Kamerstukken II 1999/00, , nr. 5, p Asser/Clausing & Wansink (5-VI) 2007, nr Art. 7:954 lid 5 BW.

13 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 2 Het spanningsveld tussen de WCAM en de directe actie Problemen ontstaan op het moment dat één of meerdere benadeelden ervoor kiezen om gebruik te maken van hun opt out -mogelijkheid en buiten de WCAM-overeenkomst om een directe actie instellen jegens de aansprakelijkheidsverzekeraar van de schadeveroorzakende partij. Aangezien de uitkomst van deze individuele acties onduidelijk is en lang op zich kan laten wachten, wordt het voor de aansprakelijkheidsverzekeraar ineens onduidelijk op welke wijze de verzekeringspenning verdeeld moeten (gaan) worden. Gevolg hiervan is dat de aansprakelijkheidsverzekeraar de betaling aan de benadeelden kan opschorten, totdat er geen twijfel meer bestaat over welk bedrag dient te worden voldaan. 10 Deze opschortingsbevoegdheid komt de aansprakelijkheidsverzekeraar zonder meer toe tot aan het moment dat de WCAM-overeenkomst onherroepelijk verbindend is verklaard door de rechter. Maar blijft deze bevoegdheid bestaan na de verbindendverklaring? Gelet op de regelingen in de WCAM is dit niet waarschijnlijk, aangezien de WCAM allerlei voorzieningen heeft ingebouwd om ervoor te zorgen dat de vastgestelde schadevergoedingen binnen een redelijke termijn terecht komen bij de benadeelden. 11 Wordt de uitkering van de schadevergoedingen opgeschort, dan is de kans groot dat deze redelijke termijn wordt overschreden, waardoor niet voldaan kan worden aan een van de belangrijkste uitgangspunten van zowel de WCAM als de directe actie, namelijk dat de verzekeringspenningen zo snel als mogelijk bij de benadeelden terecht dienen te komen. Er is dus sprake van een spanningsveld tussen de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade en artikel 7:954 lid 5 BW. Uit deze problematiek kan de volgende centrale onderzoeksvraag worden gedestilleerd: Welke mogelijkheden zijn er om het spanningsveld tussen de WCAM en de directe actie te verminderen dan wel op te heffen indien één of meerdere benadeelden ervoor kiezen om buiten de WCAM-overeenkomst om een individuele schadevergoedingsactie in te stellen tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar van de schadeveroorzakende partij? Doel van deze scriptie is het komen tot beantwoording van deze onderzoeksvraag. Hiertoe zal in de hoofdstukken 1 en 2 allereerst worden ingegaan op respectievelijk de WCAM-procedure en de directe actie. In hoofdstuk 3 wordt het voornoemde spanningsveld verder uitgewerkt. De problematiek die onderwerp is van dit onderzoek zal aan de hand van de beschrijving van deze gevolgen van het spanningsveld tussen de WCAM en de directe actie verder worden uitgediept. Vervolgens worden in hoofdstuk 4 een aantal oplossingsrichtingen geschetst waarbij er steeds getoetst wordt aan voornoemd uitgangspunt en waarbij aangegeven wordt of een oplossingsrichting strandt of dat er verder over nagedacht kan/moet worden om alsnog aan het uitgangspunt te kunnen voldoen. Ten slotte bevat hoofdstuk 5 de conclusies en aanbevelingen. 10 Art. 7:954 lid 5 laatste volzin BW. 11 Keijzer-de Korver

14 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 3 1 De WCAM-procedure 1.1 Inleiding Massaschade is geen nieuw fenomeen. Al decennia lang doen zich over heel de wereld gebeurtenissen voor waardoor grote groepen mensen schade lijden. Zo ook in Nederland. Tot de inwerkingtreding van de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade (WCAM) hadden benadeelden in een massaschadezaak slechts één mogelijkheid om hun schade te verhalen op de schadeveroorzakende partij, te weten door middel van een individuele procedure. Benadeelden hadden op grond van artikel 3:305a BW tevens de mogelijkheid om collectief actie te voeren, maar zij konden op grond van lid 3 van dit artikel geen vordering instellen die zou strekken tot schadevergoeding te voldoen in geld. Er ontstond steeds meer behoefte aan een mogelijkheid voor slachtoffers in een massaschadezaak om de schade collectief af te kunnen wikkelen waarbij wél een schadevergoeding in de vorm van geld zou kunnen worden verkregen. Met de inwerkingtreding van de WCAM op 1 augustus 2005 is aan deze behoefte tegemoet gekomen. In dit hoofdstuk zal in paragraaf 1.2 eerst worden ingegaan op het begrip massaschade. In paragraaf 1.3 worden vervolgens de totstandkoming en het doel van de WCAM nader toegelicht. Hierna zal in paragraaf 1.4 de WCAM-procedure uiteen worden gezet. Hierbij wordt onder andere aandacht besteed aan de hoofdrolspelers in een massaschadezaak, de rol van de rechter in de WCAM-procedure en de inhoud van een WCAM-overeenkomst. Vervolgens wordt in paragraaf 1.5 de mogelijkheid van benadeelden om zich te onttrekken aan de verbindendheid van de overeenkomst besproken. In de laatste paragraaf worden ten slotte de belangrijkste punten uit dit hoofdstuk op een rijtje gezet. 1.2 Het begrip massaschade Nergens in de WCAM wordt precies omschreven wat nu eigenlijk moet worden verstaan onder het begrip massaschade. Wel spreekt artikel 7:907 lid 1 BW over een gebeurtenis of een aantal gelijksoortige gebeurtenissen waardoor schade is ontstaan bij velen. In de Memorie van Toelichting bij de WCAM worden twee soorten massaschade onderscheiden. Ten eerste zijn er de mass exposure accidents, waarbij schade is ontstaan door een reeks identieke gebeurtenissen en waarbij de schade vaak over een langere periode en bij een geografisch verspreide (grote) groep slachtoffers ontstaat. Denk hierbij aan schade ontstaan door het innemen van medicijnen of door blootstelling aan asbest. Daarnaast heb je ook nog mass disaster accidents, waaronder een eenmalige gebeurtenis verstaan wordt waardoor in één keer een grote groep mensen schade lijdt. Rampen als in Enschede en Volendam zijn hier voorbeelden van. 12 In de literatuur worden deze vormen van massaschade ook wel aangeduid als respectievelijk sluipende en gefixeerde 12 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 2 en 11 (MvT).

15 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 4 massaschade. 13 Naast dit onderscheid wordt er nog een tweede onderscheid gehanteerd ten aanzien van massaschade, te weten het onderscheid tussen strooischade en substantiële schade. Onder strooischade kan worden verstaan schade aan veel benadeelden die qua omvang voor elke afzonderlijke benadeelde zo minimaal is dat het voor de benadeelden zelf niet de moeite loont om deze zelfstandig in rechte af te dwingen. 14 Bij substantiële massaschade is het omgekeerde het geval. Bij dit type massaschade is de omvang van de individuele schades zodanig dat een individuele actie opportuun is. Individuele compensatie staat hier voorop, terwijl dit bij strooischade niet het geval is. 15 Samengevat zou gesteld kunnen worden dat massaschade wordt veroorzaakt door een gebeurtenis of door een reeks gelijksoortige gebeurtenissen waardoor een groot aantal benadeelden kampen met vergelijkbare schade en waarvoor groepsgewijs een vergoeding zou kunnen worden vastgesteld De Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade Totstandkoming van de WCAM Zoals hiervoor al is opgemerkt, waren de mogelijkheden om een massaschadezaak collectief af te wikkelen tot de invoering van de WCAM erg beperkt. Met de invoering van onder andere artikel 3:305a BW op 1 juli 1994 werd het voor belangenorganisaties mogelijk om een rechtsvordering in te stellen bij de burgerlijke rechter ten behoeve van de behartiging van de belangen van een groep benadeelden. De regering heeft toentertijd echter uitdrukkelijk uitgesloten dat een dergelijke rechtsvordering zou kunnen strekken tot een schadevergoeding in de vorm van geld. De regering noemt hiertoe een aantal redenen, 17 waaronder het feit dat een dergelijke collectieve schadevergoedingsvordering een aantal juridisch-technische complicaties in het leven roept. Hiermee wordt onder meer gedoeld op het feit dat bij vorderingen tot schadevergoeding allerlei individuele omstandigheden meegewogen dienen te worden die per individu kan variëren, zoals de mate van eigen schuld, de causaliteit en de schadeomvang. Doordat veel vragen slechts individueel te beantwoorden zijn, dreigt een dergelijke procedure met een groot aantal benadeelden unmanageable te worden. 18 De regering heeft echter haar standpunt in deze naar aanleiding van het door de Hoge Raad in 1992 gewezen arrest in de DES-zaak, 19 bijgesteld, alhoewel een collectieve schadevergoedingsactie nog steeds niet mogelijk is. Na de uitspraak van de Hoge Raad in deze zaak is er een overleg in gang gezet tussen enerzijds Stichting DES Centrum, een stichting die zich de belangen aantrekt van degenen die zijn blootgesteld aan DES en stellen dat zij daardoor schade hebben geleden en de farmaceutische bedrijven en hun verzekeraars anderzijds teneinde tot een regeling te komen tot vergoeding van de schade van DES-benadeelden. Dit heeft geleid tot een overeenkomst waarin werd afgesproken dat de farmaceutische bedrijven en hun verzekeraars eenmalig een bedrag zouden onderbrengen in een fonds van waaruit DES-benadeelden een individuele vergoeding zouden krijgen. Na de totstandkoming van de overeenkomst heeft Stichting DES Centrum zich tot de wetgever gewend met de vraag een mogelijkheid te creëren om deze 13 Tzankova 2007, p Kamerstukken II 2003/04, , nr. 7, p Tzankova 2007, p Falkena & Haak Kamerstukken II 1991/92, , nr. 3, p (MvT) 18 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 5 (MvT). 19 HR 9 oktober 1992, NJ 1994, 535 (DES).

16 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 5 overeenkomst verbindend te laten verklaren voor alle schadeveroorzakende partijen en de benadeelden. Dit heeft geleid tot het Wetsvoorstel 20 dat zag op wijziging van het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering teneinde collectieve afwikkeling van massaschadeclaims mogelijk te maken. 21 Op 1 augustus 2005 is de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade 22 in werking getreden en is het mogelijk geworden voor belangenorganisaties om namens benadeelden in een massaschadezaak schadevergoeding te vorderen van de schadeveroorzakende partij(en). Bij de invoering van artikel 3:305a BW stelde de regering zich op het standpunt dat doordat veel vragen slechts individueel te beantwoorden zijn, een collectieve procedure tot schadevergoeding unmanageable kan worden. In de Memorie van Toelichting bij de WCAM geeft de regering aan dat dit bij een WCAM-procedure niet het geval zal zijn, omdat de afwikkeling van de schade plaatsvindt aan de hand van schadegroepen, de zogenaamde damage scheduling. De overeenkomst bevat maatstaven aan de hand waarvan benadeelden ingedeeld worden in een bepaalde groep, waarmee een daarmee corresponderende vergoeding kan worden ontvangen. De benadeelde hoeft slechts aan te tonen tot welke groep hij behoort, waarmee allerlei individuele rechtsvragen grotendeels buiten beschouwing kunnen blijven Doel van de WCAM De WCAM beoogt een efficiënte afwikkeling van massaschade 24 en voorziet in de mogelijkheid om een overeenkomst over de collectieve afwikkeling van een groot aantal gelijksoortige schadevorderingen die is gesloten tussen een organisatie die de belangen van de benadeelden behartigt en de aansprakelijke partij(en), door de rechter verbindend te laten verklaren voor de gehele groep benadeelden. 25 Na verbindendverklaring heeft een dergelijke overeenkomst ingevolge artikel 7:908 lid 1 BW tussen de schadeveroorzakende partijen en de benadeelden de gevolgen van een vaststellingsovereenkomst. 26 Een vaststellingsovereenkomst 27 is over het algemeen de uitkomst van onderhandelingen tussen partijen waarbij door alle partijen concessies worden gedaan teneinde tot een vaststelling te komen van hetgeen waarover tussen hen onzekerheid of geschil bestaat. 28 Dat een WCAM-overeenkomst wordt gezien als een vaststellingsovereenkomst, heeft tot gevolg dat ook benadeelden die niet bij de totstandkoming van de overeenkomst betrokken worden, na verbindendverklaring wél partij zijn bij de overeenkomst. Hierdoor krijgen ook zij aanspraak op vergoeding van schade conform de overeenkomst, maar kan hun recht op (volledige) schadevergoeding dientengevolge worden beperkt. De verbindendverklaring van de WCAM-overeenkomst voorkomt dat elke tot de groep behorende benadeelde een individuele schadevergoedingsactie zou moeten instellen waarbij de rechter zou moeten beslissen aan de hand van de feiten en omstandigheden van elk concreet geval. 29 Als duizenden benadeelden met gelijksoortige schade immers een individuele procedure starten terwijl er sprake is van een of een 20 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3 (MvT). 21 Van Regteren Altena & Ten Cate 2005, p Opgenomen in de artikelen 7: BW. 23 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 5-6 (MvT). 24 Van Mierlo 2005, p Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 1 (MvT). 26 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 3-4 (MvT). 27 Zie ook art. 7:900 BW 28 Hof Amsterdam 25 januari 2007, NJ 2007, 427, r.o (Dexia). 29 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 4, p. 1.

17 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 6 reeks identieke gebeurtenissen die tot de schade hebben geleid en een en dezelfde partij(en) voor die schade aansprakelijk is, zou dit kunnen leiden tot overbelasting van het rechterlijk apparaat. 30 In de Memorie van Toelichting worden door de regering nog een aantal voordelen opgesomd van collectieve afwikkeling van massaschade. Zo worden de schadeveroorzakende partij(en) en hun verzekeraars niet betrokken in een veelheid van procedures, waardoor de kosten van verdediging hoog kunnen oplopen. Bovendien wordt door de overeenkomst zekerheid verkregen over de financiële verplichtingen die zij hebben tegenover de benadeelden. Daarnaast kunnen benadeelden binnen een korte tijd een reële schadevergoeding krijgen, zonder dat daar een jarenlange, kostbare en ingewikkelde juridische procedure aan vooraf hoeft te gaan De procedure Hoofdrolspelers In een WCAM-procedure zijn diverse hoofdrolspelers of partijen aan te wijzen, die elk een eigen belang hebben bij een efficiënte afwikkeling van massaschade. De rechter die de WCAMovereenkomst verbindend verklaart, wordt in deze paragraaf nog even buiten beschouwing gelaten, alhoewel ook hij aangemerkt kan worden als een van de hoofdrolspelers. In paragraaf zal kort worden ingegaan op de rol van de rechter in een WCAM-procedure. De volgende hoofdrolspelers zijn aan te wijzen: de schadeveroorzakende partij(en); de aansprakelijkheidsverzekeraars van de schadeveroorzakende partij(en); de benadeelden; de organisatie die de belangen van de benadeelden behartigt. Hierna zullen de rol en de positie van deze partijen beknopt uiteen worden gezet De schadeveroorzakende partijen Ingevolge artikel 7:907 lid 1 BW wordt een WCAM-overeenkomst gesloten tussen een organisatie die de belangen van de benadeelden behartigt en één of meer andere partijen, die zich bij deze overeenkomst hebben verbonden tot vergoeding van de schade. Als in het vervolg wordt gesproken over de schadeveroorzakende partijen, kan hieronder één partij of meerdere partijen worden verstaan. Er behoeft niet vast te staan dat de schadeveroorzakende partijen de schade ook daadwerkelijk hebben veroorzaakt. Denkbaar is immers dat de WCAM-overeenkomst mede wordt gesloten teneinde een geschil omtrent de aansprakelijkheid te voorkomen. 32 Kunnen de schadeveroorzakende partijen geen of onvoldoende zekerheid stellen voor de voldoening van de schade, dan zal de rechter het verzoek om verbindendverklaring van de overeenkomst afwijzen. Het is daarom van belang, dat wil men een bepaalde massaschade zoveel als mogelijk in één keer afwikkelen, alle mogelijke schadeveroorzakende partijen bij de totstandkoming van de overeenkomst worden betrokken. 30 Asser, Groen & Vranken 2003, p Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 1 (MvT). 32 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 10 (MvT).

18 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e De aansprakelijkheidsverzekeraars van de schadeveroorzakende partijen Op 1 januari 2006 is het nieuwe verzekeringsrecht in werking getreden. 33 Met de invoering van dit nieuwe verzekeringsrecht is het voor benadeelden mogelijk geworden een directe actie in te stellen tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar van een schadeveroorzakende partij. Dit betekent dat de benadeelde zich met zijn schadevergoedingsvordering direct richt tot de aansprakelijkheidsverzekeraar, in plaats van tot de schadeveroorzakende partij. De toegekende schadevergoeding wordt in dat geval door de aansprakelijkheidsverzekeraar direct uitgekeerd aan de benadeelde. Artikel 7:954 lid 5 BW bepaalt dat ingeval er meerdere benadeelden zijn en de verzekerde som niet voldoende is om alle schade te dekken, de verzekerde som naar evenredigheid dient te worden verdeeld onder de benadeelden. Wanneer er sprake is van massaschade, waarbij één of meer schadeveroorzakende partijen een aansprakelijkheidsverzekering hebben, zal dit artikellid vrijwel altijd een rol spelen. Het is dan ook verstandig om de aansprakelijkheidsverzekeraar(s) deel te laten nemen aan de (totstandkoming van de) WCAM-overeenkomst tussen de schadeveroorzakende partijen en de benadeelden. De aansprakelijkheidsverzekeraar kan er in dat geval op toezien dat de door hem verschuldigde uitkering ook daadwerkelijk naar evenredigheid wordt verdeeld. Daarnaast bepalen vele polissen dat de verzekerde de behandeling en afwikkeling van een onder de polis vallende vordering aan de verzekeraar dient over te laten en de verzekeraar de verzekerde in deze vertegenwoordigd. 34 In hoofdstuk 2 zal dieper worden ingegaan op de directe actie De benadeelden Wanneer een WCAM-overeenkomst door de rechter verbindend wordt verklaard, zijn degenen aan wie de schade is veroorzaakt, gebonden aan hetgeen bij de overeenkomst is bepaald. Dit geldt tevens voor de personen die een vordering ter zake van deze schade onder algemene of bijzondere titel hebben verkregen. 35 Denk hierbij aan erfopvolgers, een cessionaris of een verzekeraar op wie een vordering bij wijze van subrogatie is overgegaan. Hiermee wordt voorkomen dat deze personen de schadeveroorzakende partijen buiten de overeenkomst om kunnen aanspreken. 36 Het is denkbaar dat er gedurende de behandeling van het verzoek om verbindendverklaring van de WCAM-overeenkomst benadeelden zijn die nog niet met hun schade bekend konden zijn. 37 Dit zal zich met name voordoen bij sluipende massaschade, aangezien bij deze vorm van massaschade de schade zich vaak pas na een langere periode openbaart. Het is niet noodzakelijk dat een WCAM-overeenkomst voorziet in de vergoeding van schade aan toekomstige benadeelden. Ingevolge artikel 7:907 lid 3 sub e BW is de rechter echter wel verplicht zich er rekenschap van te geven of de belangen van de personen ten behoeve van wie de overeenkomst gesloten is, voldoende gewaarborgd zijn. Dit geldt ook voor toekomstige benadeelden. Of met de overeenkomst de belangen van toekomstige benadeelden voldoende gewaarborgd kunnen zijn, zal er van afhankelijk zijn of op basis van de beschikbare gegevens een betrouwbare inschatting kan worden gemaakt over de aandoeningen die zich nog zullen voordoen, het aantal benadeelden die daaraan zullen lijden en de schade die daarvan het gevolg zal zijn. De rechter kan zich hierbij laten 33 Opgenomen in Titel 7.17 BW. 34 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 10 (MvT). 35 Zie art. 7:907 lid 1 BW 36 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 10 (MvT). 37 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 14 (MvT).

19 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 8 voorlichten door deskundigen. 38 Kan een dergelijke inschatting niet of niet voldoende betrouwbaar worden gemaakt, dan is denkbaar dat de overeenkomst voorziet in een reservering voor de toekomstige benadeelden, zodat ook hun schade vergoed kan worden. Is de rechter van mening dat onzeker is of met de overeenkomst de belangen van toekomstige benadeelden voldoende gewaarborgd zijn, dan kan hij partijen de gelegenheid geven de overeenkomst zodanig te wijzigen dat de overeenkomst niet zal voorzien in een vergoeding voor toekomstige benadeelden, zodat zij daaraan ook niet gebonden zijn. 39 Zij kunnen dan, wanneer de schade zich openbaart, een individuele schadevergoedingsactie instellen tegen de schadeveroorzakende partijen De belangenorganisatie De WCAM-overeenkomst wordt gesloten tussen de schadeveroorzakende partijen en één of meerdere 40 verenigingen of stichtingen (hierna: belangenorganisatie) met volledige rechtsbevoegdheid, mits deze belangenorganisatie de belangen van de benadeelden ingevolge haar statuten behartigt. 41 De rechter dient ingevolge artikel 7:907 lid 3 sub f BW te toetsen of de belangenorganisatie voldoende representatief is ter zake van de belangen ten behoeve van wie de overeenkomst is gesloten. In de Memorie van Toelichting wordt hieromtrent opgemerkt dat de representativiteit van de organisatie afgeleid kan worden uit de overige werkzaamheden die de organisatie verricht heeft om de belangen van de benadeelden in te zetten, het aantal benadeelden dat lid is van de organisatie en in hoeverre de benadeelden zelf de organisatie als representatief aanvaarden. Verder kan representativiteit worden afgeleid uit het gegeven dat de organisatie ter zake van de schadeveroorzakende gebeurtenis niet alleen ten opzichte van de schadeveroorzakende partijen, maar bijvoorbeeld ook ten opzichte van de overheid als gesprekspartner is opgetreden. Ook het optreden als spreekbuis in de media kan een belangrijke aanwijzing zijn. 42 In de jurisprudentie 43 is het representativiteitsvereiste verder geconcretiseerd. Voor de mate van representativiteit wordt in ieder geval van groot belang geacht in hoeverre de belangenbehartigingsorganisatie door de benadeelden zelf representatief wordt geacht Inhoud van de WCAM-overeenkomst en de rol van de rechter De WCAM-overeenkomst dient betrekking te hebben op schade die veroorzaakt is door een gebeurtenis of gelijksoortige gebeurtenissen. 44 Hierbij is niet van belang dat de aard en omvang van de schade per benadeelde sterk kan verschillen. Denkbaar is dat de overeenkomst niet voorziet in de vergoeding van iedere vorm van schade, maar dat deze zich bijvoorbeeld beperkt tot de vergoeding van alleen letselschade. 45 De WCAM-overeenkomst komt tot stand doordat de schadeveroorzakende partijen in onderhandeling treden met één of meerdere organisaties die de belangen van de benadeelden behartigen. In deze overeenkomst wordt vastgelegd dat (een gedeelte van) de schade aan de 38 Zie art lid 1 Rv. 39 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p (MvT). 40 Kamerstukken II 2004/05, , nr. C, p Zie art. 7:907 lid 1 BW. 42 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p (MvT). 43 Zie bijvoorbeeld Hof Amsterdam 1 juni 2006, NJ 2006, 461; Hof Amsterdam 29 april 2009, NJ 2009, Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 11 (MvT). 45 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p (MvT).

20 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 9 benadeelden zal worden vergoed. 46 Het onderhandelingstraject gaat vooraf aan het verzoek tot verbindendverklaring van de overeenkomst door de rechter. De rechter wordt niet bij de totstandkoming van de overeenkomst betrokken. Voordat de overeenkomst door de rechter verbindend verklaard wordt, dient de rechter zich ervan te vergewissen dat de bij de overeenkomst overeengekomen vergoedingen ook daadwerkelijk voldaan kunnen worden. 47 Een mogelijkheid om te waarborgen dat de vergoedingen daadwerkelijk worden voldaan, is het instellen van een door een stichting beheerd fonds dat alleen aangewend kan worden voor het doen van uitkeringen aan benadeelden. De schadeveroorzakende partijen en hun aansprakelijkheidsverzekeraars kunnen dan het door hen beschikbaar gestelde schadevergoedingsbedrag in dat fonds storten, waarna de uitkering van de schadevergoedingen aan de benadeelden vanuit dat fonds plaatsvindt. 48 Het beginsel van contractvrijheid brengt met zich mee dat partijen grotendeels zelf mogen bepalen hoe zij de overeenkomst inrichten. In artikel 7:907 lid 2 sub a t/m f BW wordt echter bepaald welke gegevens in ieder geval in de overeenkomst dienen te worden opgenomen. De rechter kan desgewenst ook andere gegevens verlangen dan hem door partijen op grond van artikel 7:907 lid 2 BW moeten worden verstrekt. 49 De gegevens zoals vereist onder sub a, c en d zijn noodzakelijk voor een afwikkeling van de schade aan de hand van schadecategorieën (damage scheduling). Aan de hand van een aantal factoren wordt dan bepaald in welke categorie een benadeelde valt en welke daarmee corresponderende schadevergoeding hij verkrijgt. De benadeelde behoeft enkel aan te tonen in welke schadecategorie hij valt, waarmee de noodzaak vervalt om individuele rechtsvragen te beantwoorden. 50 Het belang van het opnemen van de in artikel 7:907 lid 2 BW genoemde gegevens in de overeenkomst is groot, aangezien de rechter het verzoek tot verbindendverklaring ingevolge artikel 7:907 lid 3 sub a BW in ieder geval dient af te wijzen, indien de in lid 2 vereiste gegevens niet in de overeenkomst zijn opgenomen. Zoals hiervoor al is opgemerkt, is er pas na de totstandkoming van de WCAM-overeenkomst een rol weggelegd voor de rechter. Na totstandkoming van de overeenkomst kunnen partijen op gezamenlijk verzoek de rechter vragen de overeenkomst verbindend te verklaren. De procedure wordt ingevolge artikel 1013 lid 1 Rv ingeleid met een verzoekschrift en ingevolge lid 3 van dit artikel is het gerechtshof te Amsterdam bij uitsluiting bevoegd om van het verzoekschrift kennis te nemen. De rechter toetst of aan alle vereisten van artikel 7:907 lid 2 en 3 BW is voldaan. Ontbreken er gegevens of zijn één of meerdere afwijzingsgronden aan de orde, dan zal de rechter het verzoek tot verbindendverklaring afwijzen. De rechter kan echter, indien de overeenkomst niet voldoet aan één of meer vereisten die lid 3 aan de overeenkomst stelt, op grond van lid 4 de partijen de gelegenheid geven om de overeenkomst te wijzigen of aan te vullen. De rechter kan niet ambtshalve de overeenkomst aanvullen of wijzigen Schorsing lopende procedures Tijdens de behandeling van het verzoek tot verbindendverklaring van een WCAM-overeenkomst worden alle lopende procedures betreffende vorderingen ter zake waarvan de overeenkomst in een 46 Croiset van Uchelen Art. 7:907 lid 3 sub c BW: is hieromtrent onzekerheid, dan vormt dit een afwijzingsgrond voor de verbindendverklaring. 48 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 13 (MvT). 49 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 11 (MvT). 50 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p (MvT). 51 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 16 (MvT).

21 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 10 vergoeding voorziet op verzoek van een of meerdere partijen geschorst. 52 Ook kunnen tijdens de behandeling geen individuele schadevergoedingsacties worden ingesteld. Volgens de regering is hiermee een ieder omvattende afwikkeling van de massaschade beter gegarandeerd. Bovendien wordt met de schorsing voorkomen dat indien de schadeveroorzakende partijen onvoldoende verhaal bieden, een benadeelde tracht om ten koste van de andere benadeelden buiten de overeenkomst om zijn volledige schade vergoed te krijgen. Ten slotte wordt met schorsing voorkomen dat een benadeelde zich door het instellen van een rechtsvordering reeds aan de gevolgen van verbindendverklaring van de overeenkomst kan ontrekken voordat de rechter daar onherroepelijk een uitspraak over heeft gedaan De opt out -mogelijkheid van benadeelden Hiervoor is aan de orde gekomen aan welke voorwaarden een WCAM-overeenkomst moet voldoen, wil hij door de rechter verbindend verklaard kunnen worden. Zodra het verzoek tot verbindendverklaring onherroepelijk is toegewezen, heeft de WCAM-overeenkomst de gevolgen van een vaststellingsovereenkomst waarbij ieder der gerechtigden als partij geldt. 54 Dit betekent dat iedere benadeelde gebonden is aan hetgeen bij de overeenkomst is bepaald en dat de schadeveroorzakende partijen niet meer buiten de overeenkomst om door individuele benadeelden aangesproken kunnen worden tot vergoeding van de schade. Hierdoor wordt de schadeveroorzakende partijen de gewenste zekerheid ten aanzien van de financiële risico s geboden. 55 Het feit dat benadeelden na verbindendverklaring buiten de overeenkomst om geen individuele schadevergoedingsactie meer kunnen instellen, brengt met zich mee dat de verbindendverklaring slechts aanvaardbaar is indien deze met voldoende waarborgen is omkleed. Hiermee zijn immers belangrijke rechtsbeginselen in het geding, zoals het beginsel van partijautonomie, het recht tot toegang tot de rechter 56 en het recht op een eerlijke en openbare behandeling van een zaak door een onpartijdige en onafhankelijke rechter 57. Met het oog hierop is het dan ook van wezenlijk belang dat benadeelden de mogelijkheid krijgen om zich aan de verbindendheid van de overeenkomst te onttrekken. 58 Wanneer een benadeelde gebruik maakt van deze zgn. opt out -mogelijkheid, dan kan hij de schadeveroorzakende partijen of hun aansprakelijkheidsverzekeraars buiten de overeenkomst om alsnog aanspreken tot vergoeding van de gehele schade. Ingevolge artikel 7:908 lid 2 BW kan een benadeelde zich aan de verbindendheid van de overeenkomst onttrekken, indien hij hiertoe binnen een door de rechter te bepalen termijn van tenminste drie maanden, een uitdrukkelijk op onttrekking aan de overeenkomst gerichte schriftelijke mededeling doet aan degene aan wie deze mededeling ingevolge de overeenkomst dient te worden gedaan. Deze schriftelijke mededeling kan pas worden ingediend, nadat de beschikking onherroepelijk is geworden. 59 Na ommekomst van de door de rechter bepaalde termijn staat vast hoeveel benadeelden aan de overeenkomst zijn verbonden en kan in beginsel worden 52 Art lid 1 Rv. 53 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 27 (MvT). 54 Art. 7:908 lid 1 BW. 55 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 3 (MvT). 56 Art. 17 Gw. 57 Art. 6 EVRM. 58 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 4 (MvT). 59 Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p. 18 (MvT).

22 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 11 overgegaan tot uitkering van de schadevergoedingen. Een probleem kan zich voordoen indien sprake is van toekomstige benadeelden, benadeelden die nog niet met hun schade bekend (kunnen) zijn. Zij zullen doorgaans pas bekend worden met het bestaan van de WCAMovereenkomst op het moment dat zij de schadeveroorzakende partijen aanspreken voor de schade. Voor deze benadeelden is in lid 3 van artikel 7:908 BW een voorziening getroffen. Toekomstige benadeelden kunnen zich zodra zij bekend zijn geworden met hun schade aan de verbindendheid van de overeenkomst onttrekken, door binnen een door de schadeveroorzakende partij te stellen termijn van tenminste zes maanden een schriftelijke mededeling doet aan degene aan wie deze mededeling volgens de overeenkomst dient te worden gedaan. 1.6 Conclusie Massaschade kan worden omschreven als een gebeurtenis of een aantal gelijksoortige gebeurtenissen waardoor schade is ontstaan bij velen. Er zijn volgens de Memorie van Toelichting bij de WCAM twee soorten massaschade te onderscheiden, te weten mass exposure accidents (in de literatuur ook wel sluipende massaschade genoemd) en mass disaster accidents (in de literatuur ook wel gefixeerde massaschade genoemd). Daarnaast kan massaschade nog worden onderverdeeld in strooischade en substantiële schade. Tot de inwerkingtreding van de WCAM op 1 augustus 2005 was het voor benadeelden in een massaschadezaak niet mogelijk om collectief schadevergoeding te vorderen van de schadeveroorzakende partijen. Met de komst van de WCAM is dit wel mogelijk geworden, in die zin dat de belangenbehartigingsorganisaties die de belangen van de benadeelden behartigen, namens de benadeelden een vordering tot schadevergoeding kunnen instellen jegens de schadeveroorzakende partijen of diens aansprakelijkheidsverzekeraars. Het belangrijkste doel van de WCAM is het efficiënt afwikkelen van massaschade, waarbij benadeelden binnen een korte tijd een reële schadevergoeding krijgen, zonder dat daar een jarenlange, kostbare en ingewikkelde juridische procedure aan vooraf hoeft te gaan. De belangrijkste hoofdrolspelers in een massaschadezaak zijn de schadeveroorzakende partij(en), diens aansprakelijkheidsverzekeraar(s), de benadeelden en de belangenorganisaties die de belangen van de benadeelden behartigen. De belangenbehartigingsorganisaties, de schadeveroorzakende partijen en/of diens aansprakelijkheidsverzekeraars, treden met elkaar in onderhandeling om tot een verdeling te komen van de beschikbare financiële middelen. De uitkomst van deze onderhandelingen wordt vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst (de WCAM-overeenkomst), welke vervolgens ter verbindendverklaring aan de rechter wordt voorgelegd. Na verbindendverklaring is de WCAM-overeenkomst verbindend voor alle benadeelden en kan een benadeelde geen individuele schadevergoedingsactie meer instellen jegens de schadeveroorzakende partijen of diens aansprakelijkheidsverzekeraars. Aangezien dit in strijd is met een aantal belangrijke rechtsbeginselen, zoals het recht op een eerlijke en openbare behandeling van de zaak door een onpartijdige en onafhankelijke rechter, dient de overeenkomst met voldoende waarborgen te zijn omkleed. Daarnaast moeten benadeelden de mogelijkheid krijgen om zich aan de verbindendheid van de overeenkomst te onttrekken. Deze zgn. opt out - mogelijkheid is vastgelegd in artikel 7:908 lid 2 BW.

23 D e W e t C o l l e c t i e v e A f w i k k e l i n g M a s s a s c h a d e v s. d e d i r e c t e a c t i e 12 2 De directe actie 2.1 Inleiding Tot de inwerkingtreding van het nieuwe verzekeringsrecht 60 op 1 januari 2006 was het verzekeringsrecht geregeld in het Wetboek van Koophandel. De totstandkoming en invoering van het nieuwe verzekeringsrecht heeft lang op zich laten wachten. In 1986 is het eerste wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ingediend. Na een tweetal nota s van wijziging 61 is het op 1 januari 2006 gekomen tot invoering van de wet. Het verzekeringsrecht is met de inwerkingtreding van deze wet op een aantal punten drastisch gewijzigd en aangevuld. De meest in het oog springende aanvulling is de invoering van de directe actie in artikel 7:954 BW. De directe actie geeft een benadeelde de mogelijkheid om een vordering tot schadevergoeding in te stellen tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar van een schadeveroorzakende partij. In dit hoofdstuk zal in paragraaf 2.2 allereerst worden ingegaan op de kernpunten van het verzekeringsrecht. Hierna wordt in paragraaf 2.3 aandacht besteed aan de aansprakelijkheidsverzekering in zijn algemeenheid en aan een aantal verschillende soorten aansprakelijkheidsverzekeringen en wordt in paragraaf 2.4 de directe actie ex artikel 7:954 BW uiteen gezet. In paragraaf 2.5 wordt dit hoofdstuk ten slotte afgesloten met een conclusie. 2.2 Kernpunten van het verzekeringsrecht Het karakter van het nieuwe verzekeringsrecht is ten opzichte van de oude regeling in het Wetboek van Koophandel ingrijpend veranderd onder invloed van gewijzigde maatschappelijke verhoudingen en inzichten. Er zijn echter een aantal kernpunten van het verzekeringsrecht, welke ondanks de ingrijpende veranderingen door de jaren heen ongewijzigd zijn gebleven. 62 Het eerste kernpunt is de sociale functie van de verzekering. De sociale functie van een verzekering houdt in dat deze zekerheid biedt aan een individu, doordat risico s afgewenteld kunnen worden op een collectiviteit. Het individu behoeft deze risico s derhalve niet zelf te dragen. Het tweede kernpunt is het vertrouwensbeginsel: de verzekeraar is bij het sluiten van de overeenkomst en de verwezenlijking van het risico in hoge mate afhankelijk van informatie die door de verzekerde wordt verstrekt. Het feit dat hij in beginsel moet vertrouwen op de juistheid van deze informatie, maakt hem kwetsbaar voor onbetrouwbaarheid van de verzekerde. 63 Het derde kernpunt, het indemniteitsbeginsel, vormt de grondslag van de verzekeringsovereenkomst en houdt in dat de verzekeringsovereenkomst niet 60 Opgenomen in titel 7.17 BW 61 Kamerstukken II 1999/00, , nr. 5; Kamerstukken II 2001/02, nr Wansink 2005, p Wansink 2005, p. 3.