initiatief voorstel Den Haag, december 2008, David Rietveld

Transcriptie

1 initiatief voorstel Den Haag, december 2008, David Rietveld

2 Inleiding Van zetel naar stoelen Aanleiding voor dit initiatiefvoorstel is de voorgenomen verhuizing van de Amerikaanse ambassade. Dat werpt de vraag op wat er met het gebouw en op die plek moet gebeuren. GroenLinks heeft al heel vroeg te kennen gegeven dat het gebouw behouden zou moeten blijven, en heeft daarbij eerder al de suggestie gedaan voor een stoelenmuseum op deze plek. In dit initiatiefvoorstel wordt het streven tot behoud van het gebouw en de door GroenLinks voorgestelde invulling nader onderbouwd. Waarom initiatiefvoorstel GroenLinks vindt het belangrijk dat de gemeenteraad het initiatief heeft in de discussie over de toekomst en invulling van deze beeldbepalende en gevoelige plek in de stad.

3 De Plek Historie Het gebouw waarin de Amerikaanse ambassade is gevestigd stamt uit 1959 en is ontworpen door de Hongaars-Amerikaanse architect Marcel Breuer ( ). De Amerikaanse ambassade heeft altijd voor discussie gezorgd. Toen de plannen van architect Breuer bekend werden, ontstond er grote onrust. Men was bang dat het Voorhout permanent ontsierd zou worden. Burgemeester Kolfschoten blikt er in zijn nieuwjaarstoespraak van 1960 op terug: De storm der discussie over de nieuwe Amerikaanse Ambassade, schepping van Breuer, heeft zich neergelegd. Ik meen dat dit bouwwerk een loffelijker oordeel verdient dan dat het meevalt! 1 In de jaren die daarop volgden was het vaker de functie van het gebouw die mensen in beweging bracht. De Vietnamoorlog leverde een stroom van protesten op, iets wat leidde tot het plaatsen van bloembakken. De nadruk lag daarbij meer op bak dan op bloemen. Na de aanslagen van 11 september 2001 groeide wereldwijd de angst voor terreuraanslagen. De Amerikanen hadden daar meer last van dan anderen, wellicht mede veroorzaakt door hun zelfgekozen prominente rol in landen als Irak en Afghanistan. Als gevolg hiervan moesten grote stukken openbare ruimte worden opgeofferd voor extra beveiligingsmaatregelen. Deze maatregelen vormen een aantasting van de kwaliteit van de monumentale omgeving en de bereikbaarheid en het functioneren van de binnenstad van Den Haag 2.

4 Toenmalig burgemeester Deetman is met onderhandelingen gestart die hebben geleid tot een principeakkoord 3 voor verplaatsing van de Amerikaanse ambassade. Op 22 augustus 2006 heeft het College van Burgemeesters en Wethouders hiermee ingestemd. In deze intentieovereenkomst wordt zowel de verkoop aan Den Haag van de huidige ambassade aan het Lange Voorhout geregeld als de verkoop van de locatie voor de nieuwe ambassade aan het Bureau of Overseas Building Operations van de Verenigde Staten. De intentieovereenkomst wordt uitgewerkt tot een ruilovereenkomst. Over beeldvorming en waarde De ambassade is door de jaren heen vereenzelvigd met de Amerikaanse buitenlandse politiek. Feit is dat vele Nederlanders het niet eens zijn of waren met die politiek, en dat ongenoegen ook projecteren op het gebouw. Zelfs de verkiezing van Obama zal daar weinig verandering in kunnen brengen. De gevoelswaarde van het gebouw is op dit moment dus een stuk lager dan de actuele, cultuurhistorische waarde. Het ontwerp helpt daarbij niet. Hoewel er uitdrukkelijk rekening is gehouden met de maatvoering van Voorhout en Smidswater, lijkt het nog steeds een vreemde eend in de bijt. Het is op het eerste gezicht een onvriendelijk en ontoegankelijk gebouw, terwijl de bedoeling van de architect dat beslist niet was. Wie foto s ziet van vlak na de oplevering ziet zonder extra bloembakken of hekken een heel ander beeld. 4 In Nederland staan drie gebouwen van Breuer: Van Leer s Vatenfabriek in Amstelveen, de Bijenkorf in Rotterdam en de Amerikaanse ambassade in Den Haag. De eerste twee zijn in 2007 als rijksmonument erkend door plaatsing op een lijst van monumenten uit de Wederopbouwperiode (tussen ). Om te voorkomen dat monumenten in de wederop-

5 bouwwijken door gebrek aan kennis en waardering voorgoed verdwijnen, is op deze manier geprobeerd het draagvlak voor deze architectuur te vergroten. Het gebouw waarin de Amerikaanse ambassade is gevestigd wordt vooral door architecten en kenners gewaardeerd. Omdat dit gebouw in 1959 is opgeleverd, en daarmee nog geen vijftig jaar oud is, is het niet in aanmerking gekomen voor plaatsing op de lijst van monumenten uit de Wederopbouwperiode. De Bond Heemschut, de vereniging tot bescherming van cultuurmonumenten in Nederland, heeft in februari 2008 de gemeente verzocht het gebouw van de Amerikaanse ambassade in te schrijven in het gemeentelijke monumentenregister. De vereniging is van mening dat het gebouw, op de hoek van het Lange en Korte Voorhout, van algemeen belang is voor de gemeente Den Haag vanwege de architectuurhistorische en beeldbepalende waarde. In het verzoek stelt Heemschut onder meer dat het gebouw, met zijn bronzen trapeziumvormige ramen, een zeer markante plaats heeft bij de ingang naar Den Haag vanaf het Malieveld en daarmee een onmiskenbare stempel drukt op de stad. Ook wordt erop gewezen dat de keuze van de architect voor de trapeziumvormige ramen is gebaseerd op de kleine verhoudingen van de Hollandse architectuur zoals die van de aansluitende bebouwing aan het Voorhout, en dat de natuursteenplaten van Muschelkalksteen waarmee de gevels zijn bekleed aansluiten bij de kleur van de Koninklijke Schouwburg aan de overkant 7. Op 12 september 2008 bericht het NRC Handelsblad als volgt: De gemeente Den Haag wil de Amerikaanse ambassade aan het Lange Voorhout voor de stad behouden, bijvoorbeeld door er een museum te vestigen. Dat zegt de voor monumenten verantwoordelijke wethouder Norder (PvdA). 8

6 De Amerikaanse ambassade in Den Haag, naar een ontwerp van Marcel Breuer uit Door voor de toonaangevende architect Marcel Breuer te kiezen, is destijds het belang dat de Verenigde Staten hechtten aan een nieuwe ambassade in Den Haag onderstreept. In Den Haag bevindt zich met dit gebouw een voorbeeld van de wederopbouwarchitectuur in de stijl van het Nieuwe Bouwen uit het Bauhaus van Weimar. Behoud van dit gebouw is wat GroenLinks betreft noodzakelijk vanuit cultuurhistorisch oogpunt. Door in dit gebouw een museum te vestigen, krijgt het gebouw een openbare functie. Op deze wijze wordt ook het bijzondere interieur, waar de trapeziumvorm bijvoorbeeld terugkomt in de wandafwerking en de gehoorzaal in de binnentuin, voor het publiek toegankelijk.

7 De Bijenkorf in Rotterdam, naar een ontwerp van Marcel Breuer uit Kantoor Van Leer s Vatenfabriek in Amstelveen, naar een ontwerp van Marcel Breuer uit

8 Een Museum Museumcluster Voorhout Het Voorhout en omgeving is één van de mooiste plekken van Den Haag. In dit gebied is van alles te zien en te beleven. Er is een aantal musea gevestigd. Meest in het oog springend is natuurlijk het Mauritshuis, waar jaarlijks bijna bezoekers komen 9. Vlak daar tegenover ligt het Haags Historisch museum. Dit museum heeft een moeilijke tijd achter de rug, maar is met de vaststelling van het Kunstenplan in staat gesteld om haar positie uit te bouwen naar een volwaardig historisch museum. De Gevangenpoort hoort daar natuurlijk bij. De museale aspecten van dit pand zijn in vergelijking met de andere twee een stuk minder, maar het is wel een publiekstrekker. Sinds kort is het Eschermuseum aan het Voorhout toegevoegd. De gemeente is bezig het museumcluster rond de Hofvijver zo te versterken dat sprake kan zijn van een internationaal must see icoon: Mauritshuis, Haags Historisch Museum, Galerij Prins Willem V, Escher in het Paleis en de Gevangenpoort in combinatie met het Parlement en de Ridderzaal, ondersteund door het Rijksmuseum 10. Toevoeging van een internationaal aansprekend museum op de locatie van de Amerikaanse ambassade kan dit proces een krachtige impuls geven. De nadruk van het cluster ligt nu op de twee vorige eeuwen. Door aan het cluster een andere discipline toe te voegen kan de aantrekkingskracht van het cluster en daarmee het publieksbereik worden verbreed. Er zijn verschillende disciplines die in aanmerking zouden kunnen

9 komen, zoals kunstnijverheid, moderne kunst, fotografie / actuele kunst of een museum dat zich richt op een niche zoals mode in Arnhem of grafisch ontwerp in Breda. Toegepaste kunst/design Den Haag heeft geen zelfstandig museum voor toegepaste kunst of design. Dat is merkwaardig, omdat we op dit terrein wel een traditie hebben. De Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten is de oudste academie in ons land. Na gehuisvest te zijn in de Korenbeurs en de Boterwaag werd in 1839 het eigen gebouw aan de Prinsessegracht betrokken. Onder invloed van onder andere het Bauhaus ontstond er meer interesse voor de toegepaste kunsten in de ontwerpvakken. De Academie startte in 1929 een cursus Reclametekenen en Meubelconstructie. Na de oorlog verkreeg directeur de Hey de goedkeuring bij Koninklijk Besluit tot het stichten van een Cursus Industriële Vormgeving. Het is een van de oudste opleidingen tot industrieel ontwerper in Nederland 11. In 1855 werd in Den Haag de meubelfabriek (en vliegtuigbouwer) Pander gesticht, die belangrijke opdrachten heeft uitgevoerd zoals de inrichting van het Vredespaleis. In 1985 heeft de fabriek zijn deuren gesloten 12. Sinds 1989 bestaat de opleiding Industrieel Productontwerpen aan De Haagse Hogeschool, dit is veruit de langst bestaande IPO-opleiding op HBO-niveau in Nederland. De opleiding heeft intussen meer dan 1000 IPO-ingenieurs afgeleverd en is daarmee de grootste hbo-productontwerpersopleiding van Nederland 13.

10 Londen en Gent zijn steden in Europa met een specifiek design museum. Een museum voor toegepaste kunst en/of design is over het algemeen een laagdrempelig museum. Het betreft gebruiksvoorwerpen waarmee bezoekers elke dag in aanraking komen, daarnaast is design de laatste jaren steeds vaker de gemiddelde huiskamer binnengekomen. In Nederland is Eindhoven het podium voor de jaarlijkse Dutch Design Week die in 2008 meer dan bezoekers heeft getrokken. Ten slotte wordt in de periode door de Europese Unie onderzoek gedaan naar de besteding van overheidsgelden voor de kwaliteit van design, visuele communicatie en architectuur. In dit kader zal de Stichting Design Den Haag vanaf februari 2010 iedere twee jaar in totaal vijf publieksevenementen organiseren met tentoonstellingen, publicaties, lezingen en debatten, workshops en documentaires op het gebied van design, visuele communicatie en architectuur. Iedere editie is een samenwerking tussen Den Haag en een andere Europese regeringsstad: Berlijn, Rome, Parijs, Londen en Stockholm 14. De vestiging van een museum voor toegepaste kunst en/of design kan dus het huidige museumaanbod in Den Haag verrijken en een waardevolle bijdrage leveren aan de verbreding van het publieksbereik van het museumcluster Voorhout. Een dergelijk museum kan iets toevoegen aan het bestaande Nederlandse museumaanbod, en heeft daarmee niet alleen lokale, en nationale maar zelfs internationale potentie als publiekstrekker. Door vestiging binnen een bestaand museumcluster kan het museum een vliegende start maken.

11 Breuer's Stoelenmuseum De Stoel Een heel specifiek gebruiksvoorwerp is de stoel. Een stoel is een zitmeubel met een rugleuning en soms armsteunen. Zonder rugleuning is het een kruk. Een zetel is een fauteuil of een deftig woord voor stoel. Het kan ook overdrachtelijk worden gebruikt: Hij heeft een zetel in de Kamer 15. De stoel is een voorwerp waarbij over het algemeen bijzondere aandacht wordt besteed aan de vormgeving. Het is een object dat vaak onderwerp is van design. Nederland kent beroemde stoelenontwerpers als Gerrit Rietveld, Marcel Wanders en Willem Hendrik Gispen. Veel van de stoelontwerpers waren tevens architect. In de jaren 60 is op initiatief van een aantal studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft de vorming begonnen van een bijzondere stoelencollectie. In mei 2008 is het gebouw van de faculteit afgebrand, waarbij de beroemde stoelencollectie gelukkig op tijd kon worden gered: originele exemplaren van onder

12 meer Rietveld, Gispen en Oud. De stoelen werden door studenten bouwkunde gebruikt als studieobject. De 260 historische stoelen staan nu opgeslagen in een depot 16. De architect van de Amerikaanse ambassade, Marcel Breuer, is eveneens bekend door de stalenbuizenstoel die hij heeft ontworpen. Deze stoel is vernoemd naar de kunstenaar Wassily Kandinsky, voor wie Breuer de designstoel in 1925 ontwierp 17. Conclusie GroenLinks heeft in dit voorstel een warm pleidooi gehouden voor het voortbestaan van het pand van Breuer. Door hier een museum te vestigen kan een waardevolle bijdrage worden geleverd aan het museumaanbod van Den Haag en het Voorhout. Een stoelenmuseum in Nederland is, gezien de bekende ontwerpers, niet zo gek, en al helemaal niet wanneer dit kan worden gevestigd in een gebouw van de hand van een wereldberoemde stoelontwerper. Financiële paragraaf De intentieovereenkomst tussen de gemeente Den Haag en het Bureau of Overseas Building Operations van de Verenigde Staten wordt uitgewerkt in een ruilovereenkomst. Zodra de verhuizing van de Amerikaanse ambassade een feit is, kan de invulling van het pand aan de orde komen. Aan behoud van het pand zijn op dit moment geen financiële consequenties verbonden. Met een onderzoek naar de mogelijkheden voor de vestiging van een museum op deze locatie zijn slechts in beperkte mate financiële middelen gemoeid. Het gaat dan vooral om de inzet van het ambtelijke apparaat. Het college wordt verzocht om eventuele bijkomende financiële consequenties nader uit te werken.

13 Dictum De raad van de gemeente Den Haag, gezien het initiatiefvoorstel Stoelenmuseum van de fractie van GroenLinks Den Haag, besluit het college te verzoeken I. het gebouw waar nu de Amerikaanse ambassade is gevestigd te behouden; II. onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor de vestiging van een stoelenmuseum op deze locatie, daarmee recht doend aan de status van Marcel Breuer als wereldberoemd architect en stoelenontwerper. Aldus besloten in de openbare raadsvergadering van (datum)

14 noten 1 Handelingen (1960), p Projectdocument Amerikaanse Ambassade (7 juni 2007), p 1. 3 Memorandum of agreement and mutual intentions for relocation of the American Embassy in The Hague d.d. 10 juli Ambassade_web.jpg 5 0cd jpg?v= aj1154_b.jpg Bol, B. van der: Den Haag: ambassade VS kan museum zijn, NRC d.d. 12 september &ContentID= Marketing-activiteitenplan 2007, Den Haag Marketing & Events, p pageid=130,828260&_dad=portal&_schema=portal bronnen Amstelveen - Van Leer s Vatenfabriek (rijksmonument): IMG/ jpg Rotterdam Bijenkorf (Rijksmonument): collection research/archives collectionsready_to_use/ detailready/_rp_left1_elementid/1_ Lijst Rijksmonumenten: Bereidheid bij de gemeente (?): Tentoonstelling 100 stoelen: Stoelenmuseum Japan?: contact/contact_index.html Stoelen/designmuseum Vitra: Google Maps: UTF8&hl=nl&oe=UTF8&msa=0&msid= bb8410c0b549cdc4

15 STRUCTURE is not just a means to a solution, it is also a principle and a PASSION MARCEL BREUER