Duurzaam Wijkcontract. Passer. Basisdossier DIAGNOSE OKTOBER E.R / V.U.: Jean Verhulst : Place du Conseil 1 Raadsplein Anderlecht

Transcriptie

1 Duurzaam Wijkcontract Passer Basisdossier DIAGNOSE OKTOBER 2013 E.R / V.U.: Jean Verhulst : Place du Conseil 1 Raadsplein Anderlecht

2 Colofon Tijdelijke vereniging Collectif ipé BUUR Paleizenstraat Brussel T +32 (0) E info@ipecollectif.be Sophie Dawance Sophie Ghyselen Amélia Ribeiro Sluisstraat 79 / BE Leuven T +32 (0) F +32 (0) E buur@buur.be Jens Aerts Laura Vescina Dagnachew Getachew Aseffa Julliete Dujardin Vertaling Frans Nederlands Kathleen Kempeneers kathleen.kempeneers@telenet.be Graphisme: Sébastien Sanfilippo (ontwerp) BUUR (layout)

3 Inhoud Inleiding Gebruik van de bestaande diagnoses 6 Bijzondere accenten 8 Methodes 9 Stedelijke analyse Perimeter 10 Ligging binnen het Gewest 10 Sociomorfologische analyse van de wijk 12 Statistische sectoren & wijken van de monitoring 18 Planologisch en reglementair kader Gewestelijk Ontwikkelingsplan - GewOP 20 Gewestelijk Bestemmingsplan (GBP) 22 Lopende projecten Supralokale schaal 28 Lokale schaal: rondom de wijk 33 Schaal van de Passerwijk 34 Impact van de projecten 37 Passer, een vierde wijkcontract voor de perimeter Wijkcontract Dauwstraat ( ) 38 Wijkcontract Scheikundigestraat ( ) 40 Wijkcontract Lemmens ( ) 43 Transversale vaststellingen en denkpistes 44 Opportuniteit van het duurzame wijkcontract Passer 45 Bevolking en gezondheid Bevolking en dichtheid 46 Huishoudens en geslacht 47 Samenleving van nationaliteiten 49 Inkomens 50 Gezondheid 51 Behoeften en opportuniteiten 51 Levenskader Grondgebruik en binnenterreinen van huizenblokken 52

4 Staat van de gebouwen 54 Openbare ruimtes 56 Blauw en groen netwerk 60 Bodemverontreiniging 64 Geluidshinder 66 Properheid en afvalbeheer 66 Behoeften en opportuniteiten 66 Huisvesting Residentieel weefsel versus postindustrieel weefsel 68 Woningpark 70 Tekorten 72 Innoverende projecten in voorbereiding 74 Behoeften en opportuniteiten 75 Economische infrastructuren Economische assen 76 Belangrijkste socio-economische spelers 79 Recente dynamieken 80 Behoeften en opportuniteiten 81 Voorzieningen Onderwijs 82 Kinderopvang 84 Gebedshuizen 84 Sociaal-educatief aanbod 84 Belangrijkste infrastructuren in de wijk 86 Sportinfrastructuren 88 Gezondheid 89 Cultuur 89 Behoeften en opportuniteiten 89 Tewerkstelling Activiteitsgraad 90 Opleiding en beroepsstatuten 91 Werkloosheid 91 Hefbomen voor de tewerkstelling 93 Link tussen economische dynamiek en tewerkstelling in de wijk 96 Tewerkstelling en wijkcontracten 97

5 Behoeften en opportuniteiten Mobiliteit Mobiliteitsbeleid 98 Hiërarchie en statuut van de wegen 100 Gedeelde transporten 102 Mobiliteit wagens 104 Zachte mobiliteit 106 Behoeften en opportuniteiten 107 Grondopportuniteiten Openbare eigendommen 108 Vastgoedddynamiek 110 Grondwaarden 113 Behoeften en opportuniteiten 113 Passer voor een duurzame buurt 114 Transversaal besluit Uitbreiding van de perimeter 120 Prioriteiten De doelstellingen 122

6 Inleiding Een kwaliteitsdiagnose is de voorwaarde sine qua non van een creatief en geïntegreerd duurzaam wijkcontract. Dankzij deze aanpak kunnen niet alleen de uitdagingen geïdentificeerd worden, maar kan ook het standpunt van de verschillende spelers met betrekking tot het grondgebied gevaloriseerd worden en kan de deelname van de bewoners en gebruikers aan de uitwerking van het project gestimuleerd worden. Gebruik van de bestaande diagnoses De perimeter Passer maakte al het voorwerp uit van verschillende wijkcontracten: Dauw ( ), Scheikundige ( ) en Lemmens ( ). De statistische gegevens die beschikbaar zijn voor de perimeter werden dus al geanalyseerd en er werden ook exhaustieve terreinonderzoeken uitgevoerd. In deze context stellen we een diagnose voor die gebaseerd is op het bestaande werk en die de meest strategische punten voor het project uitdiept. Zo werden bijvoorbeeld bepaalde thema s, zoals de geschiedenis of het erfgoed, niet opnieuw bestudeerd in het kader van het duurzame wijkcontract Passer, aangezien deze domeinen naar alle waarschijnlijkheid geen evolutie hebben doorgemaakt. Er werd echter wel een bijzondere nadruk gelegd op bepaalde punten. Deze benadering heeft bijgedragen tot een optimalisatie van de beschikbare tijd voor deze fase, maar heeft vooral toegelaten informatie te produceren die representatief is voor de complexe realiteit van het terrein. 6

7 7

8 Inleiding Bijzondere accenten Analyse van de supralokale context Er zijn heel wat projecten lopend rond en binnen de perimeter. Deze projecten zullen ontegensprekelijk een impact hebben op de Passerwijk. Het gaat er dus om de grote supralokale belangen goed te bestuderen, evenals de lopende onderzoeken of projecten die een invloed kunnen hebben op de perimeter, zoals het Richtplan voor de kanaalzone, het masterplan voor de slachthuizen, maar ook en vooral het Plan voor de duurzame stedelijke renovatie. Hoewel dit Richtplan nog niet officieel is, is het nuttig om de besluiten ervan te integreren, evenals de concrete vooruitzichten voor de transformatie van de Passerwijk in Kuregem. Evaluatie van de vroegere wijkcontracten Deze diagnose omvat een evaluatie van de ervaring van de voorgaande wijkcontracten. Er wordt geprobeerd om te kijken welke projecten werden afgerond, welke afgesprongen zijn of herzien werden en waarom, welke behoeften niet werden ingevuld, welke perceptie de bewoners en lokale spelers hebben van de impact van deze operaties voor stedelijke renovatie. Er kunnen immers interessante lessen getrokken worden uit deze evaluatie. Gronddynamiek Er werd een bijzondere nadruk gelegd op de gronddynamieken waarvan de toepassing in het bijzonder de herinschrijving van de perimeter binnen het wijkcontract gerechtvaardigd heeft. Stedelijke benadering Het lastenboek voorziet geen echte morfologische analyse van de wijk. De diagnose stelt een benadering van de fysieke ruimte van de wijk voor binnen een context die het project moet voeden. Sociaal klimaat Deze diagnose omvat geen hoofdstuk dat specifiek gewijd is aan het sociale klimaat, want dit vraagstuk werd geïntegreerd in het geheel van de hoofdstukken. De ervaring en de perceptie van de belangen door de bewoners en de spelers van de wijk zijn immers relevant voor zowel de bevolkingskwesties als voor huisvesting, levenskader of mobiliteit. Economische belangen en tewerkstelling Het economische profiel van de wijk ondergaat een volledige mutatie. Het wijkcontract is een gelegenheid om uitgebreid en toekomstgericht na te denken over deze belangen. De procedure van het wijkcontract wordt gebruikt om deel te nemen aan een debat over het model voor een wenselijke en duurzame stedelijke economie voor deze wijk. 8

9 Inleiding Methodes De ambitie van het wijkcontract Passer bestaat erin een duurzaam project te doen oprijzen uit de specifieke behoeften van de wijk. Het project wordt dus ontwikkeld samen met de bewoners en gebruikers, en dit gedurende de hele procedure, van de diagnose tot de definitie van de operaties. De deelname van deze bewoners en gebruikers laat toe inzicht te verwerven in hun beleving van de wijk en hun behoeften en verwachtingen te identificeren. Daarom werd de diagnose opgebouwd op basis van verschillende bestaande gegevens (planologische tools, statistieken, monitoring, ), overzichten en waarnemingen op het terrein, maar ook en vooral op basis van ontmoetingen met de spelers en bewoners. Deze verschillende benaderingen hangen sterk samen en voeden elkaar onderling. Het heen-en-weer geschommel tussen de objectieve stedelijke analyse en de dialoog met de bevolking heeft het mogelijk gemaakt om de diagnose te controleren, te verduidelijken en te verrijken, maar ook om de gebruikers en bewoners te betrekken bij een sociaal duurzaam proces door een benadering en een gemeenschappelijke ambitie voor de wijk te delen. We kunnen niet anders dan vaststellen dat de termijnen en modaliteiten van de klassieke burgerparticipatie (wijkcomités, algemene vergaderingen of openbare enquêtes) bepaalde types van bevolkingsgroepen niet de kans geven om zich uit te drukken. Problemen gekoppeld aan de taal, geen toegang tot de informatie, een gebrek aan zelfvertrouwen, dat zijn allemaal remmingen voor de betrokkenheid van bepaalde bewoners. Daarom is het noodzakelijk andere manieren te overwegen om deze burgers te ontmoeten. Dus hebben de studiebureaus een methode ontwikkeld die gericht is op de betrokkenheid van burgers die niet spontaan deelnemen aan de institutionele organen om zo de bestaande middelen, zoals algemene vergaderingen, wijkcomités en openbare onderzoeken, te versterken en aan te vullen. En daarom werden er acties binnen de openbare ruimte en burgerontmoetingen georganiseerd. Acties in de publieke ruimte: Aanwezigheid tijdens het wijkfeest «Lemmens en couleur», 27 april

10 Stedelijke analyse Perimeter De perimeter van het duurzame wijkcontract Passer, zoals voorgesteld door de Gemeente en het Gewest, wordt gedefinieerd door de gemeentegrens die de oude loop van de kleine Zenne volgt in het Noorden, de Ropsy Chaudronstraat en de slachthuizen in het Westen en de kleine Ring in het Oosten. In het zuiden materialiseert de Bergensesteenweg de grens; een geheel van vier huizenblokken ten zuiden van de steenweg werd echter ook opgenomen binnen de perimeter omwille van het aanzienlijke grondpotentieel. Ter hoogte van de Ropsy Chaudronstraat werd ook de kleine zone langs de kanaalbrug, met de zuidelijke uitgang van het metrostation Delacroix ook opgenomen binnen de onderzoeksperimeter. Ligging binnen het Gewest Het duurzame wijkcontract Passer, naar de naam van een straat in volle verandering binnen de perimeter, bevindt zich op de grens van drie gemeenten: Anderlecht, Sint-Jans-Molenbeek en Brussel-stad. De wijk ligt in het noorden van de gemeente Anderlecht en is omgeven met belangrijke infrastructuren: het Kanaal in het noorden, de kleine Ring in het oosten en de slachthuizen in het westen. Conform de Brusselse wetgeving m.b.t. de duurzame wijkcontracten beperkt de perimeter zich tot de gemeentegrenzen van Anderlecht. Toch spreekt het voor zich dat deze grens puur administratief is: de perimeter sluit aan bij een morfologisch en sociaaleconomisch continuüm dat zich niets aantrekt van de gemeentegrenzen. De Passerwijk maakt deel uit van de eerste Brusselse kroon die zich ontwikkelde in de 19de eeuw met de industrialisatie, buiten de oude muren van de stad. Daarom 10

11 Perimeter van het bestudeerde gebied OI ER ARL AL NA N VA CH KA E RU DE T AA TR NES N BO PLACE LEMMENS SE EN RG BE EG NW EE ST N AA IJL ER W OU BR UE IQ IN CL T AA TR ES UD HE EG LA RU E RU DE RU EM EM LIN ST RA AT 0 50 BR OG NI EZ RU E TBR OG NI EZ ST RA A G 200 gemeentegrens perimeter DWC percelen bouwblok gebouwen kanaal 11

12 Diagnose/Stedelijke analyse heeft deze wijk een bevoorrechte ligging: het stadscentrum met de Grote Markt langs de andere kant van de kleine Ring is te voet bereikbaar, evenals de stations Brussel-Zuid en Brussel-West. Bovendien wordt de wijk goed bediend door de metrolijnen 1/6, waardoor deze potentieel vrij snel in verbinding staat met het centrum, de stations en andere wijken of belangrijke polen van het gewest. Sociomorfologische analyse van de wijk Hoewel de wijk centraal gelegen is, wordt deze beschouwd als geïsoleerd en gemarginaliseerd. Het karakter van de infrastructuren van het Kanaal en de kleine Ring dragen bij tot deze isolatie. Door zijn breedte, de typologie van de gebouwen en het drukke verkeer creëert de Poincarélaan immers een sterke breuk waardoor de wijk toch ver van de Vijfhoek ligt. Het Kanaal is ondanks de nabijheid ervan niet zichtbaar vanuit de wijk. Het monofunctionele karakter van de economie van wagenexport rondom de Heyvaertstraat en de Mariemontkaai verhindert dat de wijk ervaren wordt als een centrale openbare ruimte. Bovendien grenzen twee grote ondoordringbare sites aan de wijk: de site van de slachthuizen achter de Ropsy Chaudronstraat en het Institut des Arts et Métiers dat uitgeeft op de Ninoofse Poort. De slachthuizen genieten een uitstraling binnen de wijk, onder andere dankzij de economische activiteiten die ze genereren binnen de voedingssector, maar het Institut des Arts et Métiers keert de wijk volledig de rug toe. Luchtfoto van de wijk In het zuiden sluit de perimeter echter continu aan bij het stadsweefsel dat relatief homogeen is tot aan de spoorweg. 12

13 Ligging Bruxelles-Nord Gare de l'ouest Grand-place Delacroix Bruxelles-central Clemenceau Bruxelles-Midi perimeter DWC infrastructuur landmarks kanaal groene ruimte 13

14 Diagnose/Stedelijke analyse Connectiviteit : infrastructurele barrières en grote ondoordringbare sites De wijk wordt dus gekenmerkt door een fysiek isolement. Deze stigmatisering wordt versterkt door de precaire sociaaleconomische situatie van de bewoners. De wijk kan onderverdeeld worden in drie entiteiten die zich onderscheiden door hun morfologie, hun activiteiten en hun sfeer: Drie subwijken / drie identiteiten: een postindustriële wijk rond de Heyvaertstraat die zich uitstrekt over het grondgebied van Sint-Jans-Molenbeek tot aan het Kanaal. Deze wijk maakt morfologisch deel uit van een weefsel van industriële oorsprong dat we terugvinden op beide oevers. De wijk wordt gekenmerkt door een structuur van grote huizenblokken, opgesplitst in ruime percelen met ateliers en opslagplaatsen. Deze subwijk, die eerst gericht was op de voedingssector en de activiteiten van de slachthuizen, heeft zijn economische karakter behouden met een mix van formele en informele activiteiten. 1. Postindustriële wijk Heyvaert, 2. Residentiële wijk Lemmens, 14

15 Diagnose/Stedelijke analyse Contrasterende grootte van de huizenblokken en percelen een eerder residentiële wijk rondom het Lemmensplein en de Bergensesteenweg. Deze wijk bestaat uit kleinere percelen en is opgedeeld in twee gehelen. Het eerste is georganiseerd rond het Lemmensplein. Het is een hoofdzakelijk residentieel gedeelte, maar het telt ook verschillende lokale infrastructuren. Het plein is een broeihaard van drugshandel waardoor het niet echt de rol kan vervullen als centraal punt waartoe de configuratie en de ligging waar zes straten samenkomen zich nochtans uitstekend lenen. Deze subwijk telt twee groene ruimtes: het Dauwpark dat heel goed ingericht werd, maar dat weinig zichtbaar is vanaf de wijk, en het Liverpoolplein waar vandaag gewerkt wordt. In deze subwijk heerst een sterk gevoel van samenhorigheid en er heerst bijna een dorpssfeer. de vier huizenblokken ten zuiden van de Bergensesteenweg sluiten eerder aan bij de continuïteit van het weefsel dat tot aan de spoorweg loopt. Ze worden gedestructureerd door de aanwezigheid van twee grote braakliggende terreinen. 3. Gemengde wijk Zuid, 15

16 Diagnose/Stedelijke analyse De wagenhandels in de Heyvaertstraat. Het plein, het hart van de residentiële wijk Lemmens. Stedelijke braakliggende terreinen die de gemengde wijk Zuid kenmerken 16

17 Diagnose/Stedelijke analyse Interface Ropsy-Chaudron Interface Bergensesteenweg De as Ropsy Chaudron die de perimeter begrenst in het westen heeft een eigen identiteit. Ze markeert de overgang tussen de schaal van de wijk en die van de slachthuizen waar ook de wekelijkse markt georganiseerd wordt. Deze as wordt ook afgebakend door de metrostations en er zijn heel wat winkels en diensten aanwezig. Deze kenmerken verlenen de as een regionale uitstraling. De Bergense steenweg met zijn vele winkels speelt eerder de rol van verbinding tussen de verschillende subwijken. De Kleine Zenne liep door de wijk. Het tracé ervan loopt gelijk met de gemeentegrens tussen Anderlecht en Sint-Jans-Molenbeek, wat zorgt voor een administratief bestaan. Hoewel het tracé nog zichtbaar is in de indeling van de percelen, is deze op het terrein zelf volledig onzichtbaar. 17

18 Diagnose/Stedelijke analyse Tracé van de kleine Zenne op het plan van Victor BESME (1866) Statistieke sectoren en wijken van de monitoring De onderzoekszone wordt gedekt door de statistieke sectoren Dauw-West (B11), Dauw-Oost (B10) en door een deel van de sector Brogniez-Noord (B21) ten zuiden van de Bergensesteenweg. Het kleine driehoekige gedeelte ten zuiden van de brug ter hoogte van de Ropsy Chaudronstraat bevindt zich in de statistische sector Slachthuis (B17). De monitoring van de wijken beslaat een ruimere opdeling van het grondgebied. De wijk Kuregem-Dauw (MD13) omvat bijna de volledige perimeter van het duurzame wijkcontract Passer, maar ook de slachthuizen en het Erasmusinstituut in het westen, en het strekt zich uit tot aan het Kanaal in het noorden. De vier huizenblokken ten zuiden van de Bergensesteenweg liggen in de wijk Kuregem Bara (MD 11) die zich van de spoorweg en het station Brussel Zuid in het zuiden uitstrekt tot de kleine Ring in het oosten en de Onderwijsstraat in het westen. 18

19 Statistische sectoren perimeter DWC percelen bouwblok gebouwen kanaal gemeentegrens wijkmonitor MD13- MD11- statistische sector kuregem dauw kuregem bara B10- dauw oost B11- dauw west B21- brogniez noord 19

20 Planologisch en reglementair kader Gewestelijk Ontwikkelingsplan - GewOP Het huidige Gewestelijke Ontwikkelingsplan GewOP (2002) Het huidige GewOP beschouwt de oevers van het Kanaal als strategische ruimte. Het GewOP definieert bovendien 13 hefboomzones, gekozen voor hun grondcapaciteit en hun stedelijk transformatiepotentieel. Elk van deze zones moet het voorwerp uitmaken van een richtschema. De zone van het Kanaal is een hefboomzone (nr. 4), maar er werd nog geen enkel volledig richtschema ontwikkeld. De Ninoofse Poort werd ingevuld als aan te leggen groene ruimte. We merken op dat de herinrichting van de Ninoofse Poort als Prioritaire Interventiezone (PIZ) en van de centrale zone van het Kanaal ter hoogte van de Heyvaertwijk al voorzien werd in het GewOP van De werken van het GPDO(situatie april 2013) De opstelling van het nieuwe Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling ging in 2010 van start en bestond uit verschillende stappen: cartografische inventaris van de hoofdstedelijke zone, prospectieve workshops en de ontwikkeling van drie visies voor 2040 om te komen tot de formulering in teksten en kaarten van het GPDO-project. De vijf uitdagingen die geïdentificeerd werden als uitgangspunten van de stedelijke strategie zijn bijzonder relevant voor de Kanaalzone, en in het bijzonder voor de 20

21 Diagnose/Planologisch en reglementair kader Passerwijk: de bevolkingsgroei, met de sterkste toename in de Kanaalzone; tewerkstelling, opleiding en onderwijs, met een hoog werkloosheidspercentage in de Kanaalzone; het milieu, met een afwezigheid van groene zones, de aanwezigheid van vervuilde gronden en vervuilende activiteiten; de strijd tegen de dualisering van de stad en tegen de armoede, heel belangrijk in de Kanaalzone die onder andere gekenmerkt wordt door een informele en kwetsbare economie; de internationalisatie, want de Passerwijk is een zone van aankomst voor heel wat immigranten, met een aanzienlijke mix van nationaliteiten. GewOP - Stadsproject 21

22 Diagnose/Planologisch en reglementair kader Gewestelijk Bestemmingsplan (GBP) Feitelijke toestand als commerciële kernen - de Bergensesteenweg; - een groot deel van de Ropsy Chaudronstraat; - de Heyvaertstraat, tussen de Ropsy Chaudronstraat en de Passerstraat. huizenblokken met verschillende functies - eerder residentieel met verschillende niveaus van gemengd karakter (heel zwak tot sterk); - met industriële activiteiten; - met handelsactiviteiten; - met infrastructuren van collectief belang. groene ruimtes - het Liverpoolplein; - groene ruimtes, geassocieerd met het wegennet (driehoek ter hoogte van de brug Ropsy Chaudron en het Lemmensplein). 22

23 GBP: bestaande feitelijke toestand

24 Diagnose/Planologisch en reglementair kader Bestaande rechtssituatie Het GBP identificeert: beschermingszones die gedeeltelijk de perimeter van het duurzame wijkcontract overlappen: - het kruispunt van de Liverpoolstraat en de Heyvaertstraat; - de omgeving van de paviljoenen ter hoogte van de Anderlechtse Poort. een monument of geheel dat op de bewaarlijst staat; het gebouw op de hoek van de Habermanstraat en Broyèrestraat; twee geldende Bijzondere Bestemmingsplannen (BBP) (zie hieronder): - het BBP 25 Birmingham-Bergensesteenweg; - het BBP 46 Kuregem; verkavelingsvergunningen: - Ropsy Chaudronstraat 19 en 29; - Passerstraat 51 en 69; - Passerstraat 95 en 96 (project GOMB). Bestemmingen (GBP) Het grootste deel van de wijk is: een gemengde zone (rond het Lemmensplein); een zone met een sterk gemengd karakter (rond de Heyvaertstraat). Het GBP identificeert twee zones met infrastructuren van collectief belang of van openbare dienstverlening: de Curo-Hall ; het Institut de la Providence. Het GBP omvat ook parkzones: het Liverpoolplein; het Dauwpark; de kleine driehoek met de trappen ter hoogte van de Ropsy Chaudronbrug. Demografisch GBP In april 2013 keurde de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk gewest de gedeeltelijke wijziging goed van het Gewestelijke Bestemmingsplan van 2001, 24

25 GBP: bestaande rechtstoestand &

26 Diagnose/Planologisch en reglementair kader dat het demografische GBP genoemd werd. De wijziging van dit belangrijke planningsinstrument wil voornamelijk een oplossing aanreiken voor de uitdaging van de bevolkingsgroei waarmee het Gewest te maken heeft en voor de dubbele vaststelling van een woningtekort en van een dringende behoefte aan schoolinfrastructuren. De belangrijkste doelstellingen die het demografische GBP nastreeft zijn de volgende: tegemoet komen aan de woningschaarste en de uitdaging van de bevolkingsgroei door de harmonieuze samenleving en het gemengde karakter van de verschillende functies te garanderen; de opportuniteit bestuderen om zones te definiëren die zich lenen tot een verhoging van de woningdensiteit; de functie van Belgische en Europese hoofdstad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest versterken door de ontwikkeling en de inrichting mogelijk te maken van twee strategische zones van het Plan voor de Internationale Ontwikkeling (PIO), Delta en het plateau van de Heyzel. Een van de belangrijkste nieuwigheden van het demografische GBP is de creatie van een nieuw type zone, het Ondernemingsgebied in de Stedelijke Omgeving (OGSO). De creatie van deze zone sluit aan bij de noodzaak tot overweging van een functionele mix binnen de vandaag monofunctionele zones, en in het bijzonder binnen de Gebieden voor Stedelijke Industrie (GSI). Op het grondgebied van Anderlecht werden drie polen van Ondernemingsgebieden in de Stedelijke Omgeving (OGSO) gecreëerd: de pool Birmingham, die huizenblokken rond de Birminghamstraat, het Kanaal, de Ropsy Chaudronstraat en de spoorweg (lijn 28) omvat; de pool Biestebroeck, die huizenblokken omvat op de rechteroever tussen het Biestebroeck-bekken en de Industrielaan; de pool Erasmus, die huizenblokken omvat rond de universitaire campus Erasmus. De verandering van bestemming zal zeker leiden tot een gronddynamiek, met een introductie van gemengde functies, onder andere huisvesting, in de zones langs het Kanaal. De ontwikkeling van de pool Birmingham zal zeker een concrete invloed hebben op de Passerwijk. Bijzondere Bestemmingsplannen (BBP) De wijk telt twee geldende Bijzondere Bestemmingsplannen: het BBP 25 Birmingham-Bergensesteenweg; BBP 46 Kuregem. OGSO: pool Birmingham BBP 25 Birmingham-Bergensesteenweg 26

27 GBP: Bestemmingsplan

28 Lopende projecten Supralokale schaal De Passerwijk wordt omringd door heel wat grote projecten in verschillende stadia van vooruitgang die onvermijdelijk een impact zullen hebben op de wijk. Richtplan voor het Kanaal (wordt uitgewerkt) Opdrachtgever: Agentschap voor Territoriale Ontwikkeling (ATO) Ontwerper: Groupement Chemetoff Agenda: 2012 > lopend Zoals eerder al vermeld (zie hoofdstuk planologisch en reglementair kader), zijn de uitdagingen die geïdentificeerd werden in het kader van het nieuwe Duurzame Gewestelijke Ontwikkelingsplan zijn bijzonder relevant binnen de centrale zone van het Gewest, die doorkruist wordt door het Kanaal. Het grootste deel van de Kanaalzone werd trouwens al gedefinieerd als hefboomzone in het huidige GewOP. Toch heeft dit strategische grondgebied nooit het voorwerp uitgemaakt van een globale studie met het oog op een coherente ontwikkeling. Het beheer van de toekomstige projecten en investeringen had dus behoefte aan een geïntegreerde inrichtingsaanpak om te komen tot een duidelijke en gedeelde visie over de toekomst van deze zone. Daarvoor analyseert en onderzoekt het Richtplan het vermogen van dit grondgebied om zich te transformeren, stelt het een innoverende aanpak voor deze transformatie voor en definieert het de implementeringsvoorwaarden ervan. Het moet de bestaande en toekomstige initiatieven binnen de kanaalzone omkaderen, de coherentie tussen de interventies garanderen en sterke partnerships tussen de verschillende spelers van de zone bevorderen. Bovendien werd het ontwikkeld als een plan dat mee evolueert met de transformaties van dit grondgebied en met de 28

29 Projecten in omloop 1c 2b 2d 1a 2a 2c 3c 3a 2a 2e 1d 3b 1b perimeter DWC kanaal Ondernemingsgebied in een Stedelijke Omgeving (OGSO) perimeter masterplan Kanaal projecten in uitvoering 1. projecten op supralokale schaal a. Ninoofse Poort b. Sta on Brussel Zuid c. Sta on Brussel West d. Masterplan voor de slachthuizen 2.projecten op Lokale schaal: rondom de wijk a. Zuidhaven b. bellevue c. liverpoolplein d. Hertoginnenplein e.materiaalstraat GOMB 3. projecten op Schaal van de Passerwijk a. Passer GOMB b. Project Memling c. liverpoolplein 29

30 Diagnose/Lopende projecten behoeften van de bewoners. Enkele doelstellingen werden voorgesteld door de Groupement Chemetoff: het gemengde karakter en de diversiteit van de havenactiviteit en de andere functies van de stad ontwikkelen: huisvesting, sport, onderwijs; de bestaande openbare ruimtes inrichten om ze beter te delen, er nieuwe creëren om programma s van algemeen belang te onthalen; verwaarloosde plekken opsporen die gebruikt zouden kunnen worden als grondbron - maar die over het hoofd gezien worden, omdat ze onzichtbaar zijn - en verschillende manieren bedenken om ze te gebruiken; bijzondere plekken opsporen, projecten bedenken en uitwerken die representatief zijn voor de gewestelijke stedelijke politiek; het erfgoed gebruiken als een geheel van hulpbronnen; de nadruk leggen op de natuur in de stad en in het bijzonder de Zenne laten zien als een levenslijn van het project natuur in de stad. Het Richtplan focust ook op de verbindingen tussen de twee oevers. Verschillende belangenzones werden geïdentificeerd waaronder een zone die Birmingham heet en die zich uitstrekt langs beide oevers van het Kanaal ter hoogte van de Birminghamstraat en de Heyvaertstraat. Projecten rond het station Brussel Zuid Het station Brussel Zuid is een van de drie belangrijkste stations van Brussel en het belangrijkste internationale station gezien de verbindingen met de hogesnelheidstrein met Frankrijk, Londen, Nederland en Duitsland. De sector van het station Brussel Zuid werd geïdentificeerd als gewestelijke hefboomzone binnen het GewOP om zijn toegankelijkheid met het openbaar vervoer, de centrale ligging en de grondopportuniteiten die er zijn. Er werden verschillende grote projecten verwezenlijkt, zoals de bouw van kantoren langs de Barrastraat en de Fonsnylaan, de uitbreiding van de handelszaken in het station en de herinrichting van de openbare ruimtes. Er worden nieuwe projecten onderzocht, zoals het Victor-project of het NMBS-project in de Fonsnylaan, en er wordt ook nagedacht over de hoofdzetel van de NMBS. Op dit moment bereidt het Agentschap voor Territoriale Ontwikkeling een richtschema voor de Zuidwijk voor. Station Brussel West Het station Brussel West is een van de meest toegankelijke stations van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dankzij lijn 28 en de verschillende metro-, tram- en buslijnen. De aanwezigheid van een uitgestrekt verlaten spoorwegterrein rechtvaardigde de inschrijving als gewestelijke hefboomzone in het GewOP. In de jaren begon men aan een richtschema, maar dat werd nooit gevalideerd. Naast het verlaten spoorwegterrein ligt er ook nog een braakliggend terrein binnen het zogenoemde huizenblok Vandenheuvel. In de zomer van 2013 zal een stedenbouwkundige vergunning aangevraagd worden voor de bouw van een hotel en woningen (promotor Revive). Het gebouw Vandenheuvel werd openbaar verkocht in april Als toegangspoort tot de wijk Birmingham vanuit Sint-Jans-Molenbeek zal dit project een enorme impact hebben op het imago en de werking van deze wijk en van de Kanaalzone in het algemeen. Herinrichting van de Ninoofse Poort en de westelijke kleine Ring Vastgoedpromotor Besix is eigenaar van het driehoekige perceel in het noorden. Het Gewest is eigenaar van de meeste percelen langs de zuidelijke kant en is bezig de overige percelen aan te kopen om eer een parkproject te ontwikkelen voor de Ninoofse Poort. 30

31 Diagnose/Lopende projecten Richtplan Kanaal Park Ninoofse Poort Ninoofse Poort TR AM TR AM TRAM TRA M M TRA TRAM TRAM M TRA TR AM TRA M TR AM M TRA LUIFEL Masterplan Abattoir Station Brussel Zuid 31 Station Brussel West

32 Diagnose/Lopende projecten Een masterplan voor de gebouwen Opdrachtgever: Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij (BGHM) en Besix Ontwerper: Xavier De Geyter Architects Agenda: Hoewel verschillende vergunningen aangevraagd, aangepast en toegekend werden voor de bouw van kantoren binnen de driehoekige zone in het noorden, werd nog geen enkel project verwezenlijkt door het te grote aanbod kantoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De ondergrondse parkings van het gebouw werden echter wel al gebouwd. De werf werd dus verlaten waardoor een gapende leegte gecreëerd werd langs het Kanaal. Gezien de moeilijkheid om een koper te vinden voor de kantoren overweegt Besix vandaag de verwezenlijking van een project met woningen, winkels en eventuele infrastructuren, in samenwerking met de BGHM, en dit voor het geheel van de twee driehoekige zones. Op dit moment wordt een masterplan ontwikkeld voor deze twee zones. Het project van het Park voor de Ninoofse Poort Opdrachtgever: Beliris Ontwerper: Arcadis ism BUUR Agenda: 2006 > De site maakt het voorwerp uit van een inrichting van de openbare ruimtes die geïntegreerd wordt in het totaalproject voor de herinrichting van de westelijke kleine Ring, gefinancierd door Beliris en momenteel in uitvoering (langs de kant van de stad Brussel). Ter hoogte van de Ninoofse Poort voorziet het project de reorganisatie van de weginfrastructuur en de aanleg van een gewestelijk park van twee hectare. Het project beoogt ook de versterking van de visuele en functionele banden tussen dit nieuwe park en de sportterreinen die verbonden zijn met de Ecole des Arts et Métiers. Op 30 juni 2009 werd een vergunningsaanvraag ingediend. In maart 2013 heeft de afgevaardigde ambtenaar aanpassingen gevraagd voor de plannen van de stedenbouwkundige vergunning om in 2013 een definitieve vergunning te kunnen toekennen. Masterplan voor de slachthuizen Opdrachtgever: sa Abattoir Ontwerper: ORG agenda: masterplan 2020 De vennootschap Abattoir, eigenaar van de site van de slachthuizen van Anderlecht, heeft een masterplan opgesteld voor de ontwikkeling van de site op korte, middellange en lange termijn (2020). Het project voorziet de versterking van de bestaande activiteiten door de creatie van een nieuwe permanente markt, de intensivering van de activiteiten van de Kelders van Cureghem door de toevoeging van culturele functies, de ontwikkeling van de HORECA, het behoud van de slachtactiviteiten en de eventuele toevoeging, op lange termijn, van nieuwe functies zoals kantoren, gespecialiseerde winkels, evenementenfuncties, maar ook huisvesting. Het project voorziet verschillende ontwikkelingsfases, de eerste betreft de omgeving van de Bergensesteenweg en de bestaande hal en zal dan in latere fases progressief uitgebreid worden in de richting van het Kanaal. Concreet werd in september 2012 een vergunning toegekend voor de bouw van een nieuwe voedingshal (met stadsboerderij op het dak) waar een mix aan commerciële ruimtes aangeboden wordt, evenals 20 appartementen, een parking en de inrichting van de openbare ruimte die de toegang tot de site zal vormen vanaf het metrostation Clémenceau. Het project voorziet bovendien de inrichting van twee belangrijke openbare ruimtes die interessante interacties met de Passerwijk mogelijk zouden maken: 32

33 Diagnose/Lopende projecten een openbare ruimte langs het tracé van de kleine Zenne ten oosten van de bestaande hal; een ruim plein langs de Ropsy Chaudronstraat dat de interface zal vormen tussen de grote schaal van de slachthuizen en de kleine schaal van de winkels en huizen van de Ropsy Chaudronstraat. Het maakt de verbinding tussen de metrostations Clémenceau en Delacroix en, op grotere schaal, tussen het station Brussel Zuid en het Kanaal. Lokale schaal: rondom de wijk Stedelijke renovatie: het Richtplan, een masterplan voor de wijk Heyvaert Opdrachtgever: BHG Directie Stadsvernieuwing Ontwerper: Groupement Msa/Ideaconsult Agenda: Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft het onderzoek van het Richtplan gelanceerd om de stedelijke renovatie te moderniseren. Het Richtplan voor de Duurzame Stedelijke Renovatie positioneert zich als een meervoudig document: het is zowel een pakket met concrete tools voor de ontwikkeling van stedelijke projecten als een diagnose met oog voor de sociaal-ruimtelijke situatie binnen het stadsvernieuwingsgebied (SVG)1 en een coherente visie voor de toekomstige ontwikkeling van de wijken in het stadsvernieuwingsgebied. Het Richtplan beoogt ook een vernieuwing van de tools voor stedelijke renovatie, uitgaande van de vaststelling dat binnen de huidige interventielogica een reeks problematische situaties buiten de openbare actie valt. Bovendien definieerde het Richtplan binnen het stadsvernieuwingsgebied, prioritaire zones, waaronder Kuregem. Het streeft er naar een synergie van overheidsinvesteringen. Voor deze prioritaire zones wordt op dit moment een masterplan op punt gesteld. Voor het masterplan Kuregem lezen we in deze fase in nog niet gevalideerde documenten het volgende: de stedenbouwkundige principes van het masterplan Kuregem houden rekening met de visies die voorgesteld worden door een reeks eerdere plannen en projecten, die een twintigtal jaar geleden ontwikkeld, maar slechts zelden uitgevoerd werden. Deze assen volgen de volgende grote lijnen: de oost-westverbindingen langs beide zijden van het Kanaal verbeteren; het tracé van de kleine Zenne weer visibiliteit geven. Concreet werd het plan vanuit een ruimtelijk standpunt opgedeeld in vijf coherente projectentiteiten, genaamd mezzo-projecten waarvan er drie betrekking hebben op de perimeter Passer. Zuidhaven Opdrachtgever: GOMB en de gemeente Anderlecht Ontwerper: Bogdan & Van Broeck architects Agenda: studie , vergunningsaanvraag, openbaar onderzoek lopend De renovatie van de oude Molens van Anderlecht, die op dit moment gebruikt worden als opslagruimte voor banden, maakt het voorwerp uit van het project Zuidhaven. Het gebouw, dat eind 2009 aangekocht werd met de hulp van de GOMB, wordt een opvangcentrum voor KMO s (3.000m²) en een interpretatiecentrum (1.000m²). De drie assen van het project zijn: de stedelijke vernieuwing; een ontdekkings- en innovatiecentrum; het onthaal van ondernemingen en de socioprofessionele integratie. Meer informatie op: 1-Stadsvernieuwingsgebied, nieuwe benaming van RVOHR 33

34 Diagnoste/Lopende projecten Bellevue Opdrachtgever: de gemeente Sint-Jans-Molenbeek en een privépromotor Ontwerper: Escaut Architectes Agenda: werf lopend Het brouwerijcomplex Bellevue werd in 2008 in twee delen verkocht aan twee verschillende eigenaars: de gemeente Molenbeek en Nelson Canal, een privéinvesteerder. Het deel van de gemeente maakte het voorwerp uit van een reconversie in het kader van het programma EFRO. Er komt een hotel met 29 kamers en een opleidingscentrum voor de HORECA-disciplines. Nelson Canal huldigde in april 2013 een tweesterrenhotel met 50 kamers in. Als aanvulling op dit programma is ook een concertzaal voorzien. Wijkcontract Sluis- Sint-Lazarus Opdrachtgever: de gemeente Sint-Jans-Molenbeek Ontwerper: Artgineering Agenda: We kunnen enkele projecten vermelden die voorzien werden in het kader van dit wijkcontract en waarvan er sommige, die nu uitgevoerd worden, een impact zullen hebben op de perimeter Passer. Op de hoek van de Liverpoolstraat en de Industriekaai zal een nieuw gebouw opgetrokken worden op een braakliggend terrein. Het maakt deel uit van een programma van lokale infrastructuur en woningen. Het pleintje aan de overkant is net ingericht geworden als woonerf zonder toegankelijkheid voor wagens vanaf het Kanaal. Het masterplan voor de herinrichting van het Hertoginnenplein van de hand van BUUR/Périféria werd gefinancierd in het kader van het wijkcontract Sluis-Sint- Lazarus. Op deze basis zou een volledige heraanleg uitgevoerd moeten worden door Beliris. De bedoeling is het aantal wegen die toekomen op het plein te beperken om de fragmentering van de openbare ruimte en de conflicten tussen autoverkeer en zachte modi te verminderen. Bij gebrek aan budget in de onmiddellijke toekomst werden kleine voorlopige inrichtingen geprogrammeerd. Woningproject Materiaalstraat Opdrachtgever: Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Agenda: einde werf eind 2013 Dit project zal 119 appartementen tellen waaronder duplexen met 1 tot 3 kamers met terras, een gemeenschappelijke tuin, polyvalente kiosken, een kinderdagverblijf en speeltuinen. Van deze woningen zullen er 36 passiefwoningen zijn en 83 lageenergiewoningen Lichtplan Kanaal De Cel Verlichting van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is van start gegaan met een Lichtplan voor het Kanaal. In samenwerking met de Haven van Brussel kregen de sluis ter hoogte van de Ninoofse Poort en de bruggen vanaf de Redersbrug tot aan de Vlaamse Poort nieuwe verlichting. Schaal van de Passerwijk Project Passer Het project Passer, ontwikkeld door de GOMB en de BGHM voorziet op een oude industriële site (oude Ateliers du Compas) in de Passerstraat van nr. 17 tot 41, die de gemeenten Anderlecht (98a 20ca) en Sint-Jans-Molenbeek (3a 06ca) beslaat, de bouw van gemiddelde koop- en huurwoningen, ruimtes voor KMO s en een straat haaks op 34

35 Gids plan P P J P P > GÉNÉRALITÉ > INTERFACES CANAL ÉLEMENTS DE CONTACTS ET DE SOUDURE PÉRIMÈTRE ZRU VOIRIES / PLACES RÉGIONALES À RÉAMÉNAGER DANS UNE OPTIQUE DE RÉNOVATION URBAINE RÉSEAU VIAIRE LIMITE DES QUARTIERS MORPHOLOGIQUES P NOUVEAUX PARCS À CRÉER RUPTURES SUR 2 OU 3 LIMITES COMMUNALES J NOUVEAU PÔLE RÉCRÉATIF RÉGIONAL À CRÉER > QUARTIERS MORPHOLOGIQUES E TERRITOIRES DE GRANDS PROJETS URBAINS ÉLÉMENTS D ATTENTION QUARTIER MORPHOLOGIQUE NÉCESSITANT UNE ATTENTION PARTICULIÈRE AU NIVEAU DE L AMÉNAGEMENT D ESPACES PUBLICS PIÉTONNIERS X ENSEMBLES BÂTIS EN ORDRE OUVERT X ZEMU X MÉGA-ÎLOTS X ÎLOTS MONOFONCTIONNELS X ÎLOT À DÉDENSIFIER X ÉCOLES PRIMAIRES & SECONDAIRES À MUTUALISER X POLARITÉS À CRÉER X POLARITÉS EXISTANTES À RENFORCER ÉLÉMENTS DE PROJET X X X X X X PASSERELLES ET PASSAGES À AMÉLIORER / CRÉER X POINTS D ARRÊTS EXISTANTS METRO / TRAM X NOUVELLE LIGNE DE TRAM ET ARRÊTS X MAILLAGE VERT + FRANGES BÂTIES X MAILLAGE VERT X > RÉSEAUX 35

36 Diagnose/Lopende projecten Wijkcontract Sluis St. Lazarus: Liverpoolplein Zuidpoort Wijkcontract Sluis st. Lazarus: Hertoginnenplein Masterplan Bellevue Materiaalstraat GOMB 36

37 Diagnose/Lopende projecten de Passerstraat, langs het oude tracé van de kleine Zenne. Het dossier voor de verkavelingsvergunning werd eind 2012 voorgelegd voor openbaar onderzoek. Project Memling Dit ambitieuze privévastgoedproject voorziet op de plaats van het oude huizenblok, dat Codic genoemd wordt de bouw van een geheel met 163 woningen met 1 tot 4 kamers, 1.000m² commerciële oppervlakte, ondergrondse parkings en ruimtes open voor de wijk. Er werd al een stedenbouwkundig certificaat afgeleverd en de promotor voorziet de indiening van een stedenbouwkundige vergunning. Liverpoolplein De groene ruimte werd ingericht in het kader van het wijkcontract Dauw. Om diverse redenen voldeed deze openbare ruimte niet aan de verwachtingen van de bewoners van de wijk en dat verklaart dat de herinrichting ervan opnieuw overwogen werd in het kader van het wijkcontract Lemmens. Het nieuwe park werd ontworpen in samenwerking met jongeren van de wijk en voorziet onder andere openlucht sportterreinen, speeltuigen voor kinderen, maar ook een klein gebouw met een bar, een zaal voor lokale animatie en de kantoren van de beheerders van het park. De werken zouden afgerond moeten zijn tegen het einde van Impact van de projecten De Kanaalzone is in volle verandering dankzij openbare en privéprojecten die lopend of in voorbereiding zijn. Planologische aanpassingen zoals het demografische GBP zullen een invloed hebben op de grond, zelfs buiten de zones die aangepast worden door het GBP. Deze transformaties vertegenwoordigen zeker en vast opportuniteiten voor de wijk. Toch kunnen ze een gronddruk genereren die, wanneer ze niet omkaderd wordt, op termijn de huidige bewoners van de wijk zou kunnen uitsluiten. De economische activiteiten die ontwikkeld zullen worden vertegenwoordigen ook een mooi potentieel wat betreft werkgelegenheid, toch als de lokale bevolking correct voorbereid wordt en als het type gecreëerde banen aansluit bij het profiel van de bewoners. Wijkcontract Lemmens: Liverpoolplein Passer GOMB-BGHM 37

38 Passer, een vierde wijkcontract voor de perimeter De beoogde perimeter voor het duurzame wijkcontract Passer maakte al het voorwerp uit van drie wijkcontracten: Dauw, Scheikundige en Lemmens. In deze context lijkt het opportuun om lessen te trekken uit deze ervaringen door te proberen om in de opeenvolgende programma s de bevoorrechte interventieprincipes, de belangrijke verwezenlijkingen, de verhouding tussen de stedenbouwkundige projecten en de projecten van sociale cohesie te identificeren, evenals de oorzaken van de blokkering van bepaalde projecten. Deze analyse heeft niet de pretentie de wijkcontracten te evalueren, maar wil wel de elementen verzamelen die het mogelijk maken het programma voor het duurzame wijkcontract Passer goed te funderen. Wijkcontract Dauw ( ) Stedenbouwkundig luik: infrastructuren en openbare ruimtes Het wijkcontract Dauw is van start gegaan met een ambitieus programma dat voornamelijk renovatie-operaties van residentiële gebouwen, de creatie van infrastructuren en openbare ruimtes omvatte. Het programma heeft de uitvoering van twee heel belangrijke infrastructuurprojecten voor de wijk mogelijk gemaakt: het Dauwpark, een grote groene ruimte, voorgesteld in het kader van het wijkcontract, maar gefinancierd, uitgevoerd en vervolgens beheerd door Leefmilieu Brussel; het buurthuis en de sportinfrastructuur ter hoogte van de nummers van de Scheikundigestraat. Deze twee infrastructuren hebben het bovendien mogelijk gemaakt de braakliggende terreinen te doen verdwijnen. 38

39 Diagnose/Wijkcontracten Superpositie van drie WC: Dauw, Scheikundige, Lemmens WC Dauw WC Scheikundige WC Lemmens Andere belangrijke operaties van dit wijkcontract zijn: de renovatie van het Liverpoolplein; de heropbouw van een infrastructuur en woningen op een braakliggend terrein ter hoogte van de nrs van het Lemmensplein; de bouw van een collectieve woning op het braakliggend terrein op de hoek van de Scheikundigestraat en de Liverpoolstraat. Wanneer we de kaart bekijken, merken we een aanzienlijk verschil tussen het basisprogramma en de verwezenlijkingen 2. Slechts een derde van de ongeveer zestig geprogrammeerde woningen 3 in de luiken 1 en 2 werden gerealiseerd. Uit de eindafrekening is gebleken dat de verwezenlijkingen van dit wijkcontract overeenstemmen met 75 % van het totaal van het budget dat voorzien was in het basisprogramma en dat de uitgaven die aanvaard werden door het Gewest overeenstemmen met 62 % van dit totaal. Luik 3, dat de creatie van een gevarieerd woningaanbod mogelijk had moeten maken, onder andere door de heropbouw van het huizenblok Bosch is niet doorgegaan. Hoewel de bouw van woningen en een infrastructuur ter hoogte van de nrs van het Lemmensplein op een oud braakliggend terrein een evidente verbetering is gebleken ten opzichte van de vroegere situatie, wordt dit project vaak voorgesteld als voorbeeld van een slechte werking van de wijkcontracten: de eerste bewoners moesten tijdelijk verhuizen om conceptuele en constructieve redenen en de infrastructuur op de benedenverdieping heeft bijna 10 jaar leeg gestaan voor ze gerenoveerd werd en er een kinderdagverblijf in werd ondergebracht. Nu werd dit gebouw overgedragen aan HUVAK die het renoveert om het te verhuren aan vrouwen in sociale herplaatsing in de maatschappij. 2-Zie ook bijlage: «Wijkcontract Dauw Overzicht van de geplande operaties en de uitgevoerde operaties» 3-Het gaat om een schatting voor zover het basisdossier het precieze aantal te verwezenlijken woningen niet kan bepalen, omdat bepaalde bouw-/renovatieoperaties pas gespecificeerd kunnen worden tijdens de ontwikkeling van het architectuurproject. 39

40 Diagnose/Wijkcontracten Wijkcontract Dauw voorgestelde acties gerealiseerde acties Sociaaleconomisch luik: informatie en sociale animatie Ongeveer 65 % van het budget van dit luik werd toegewezen aan informatie en sociale animatie: personeel en werking voor de sportinfrastructuur en het buurthuis in de Scheikundigestraat, informatie- en ondersteuningsprojecten voor de initiatieven van de bewoners. De creatie van een lokaal economieloket (Euclides), het aanzetten tot de renovatie en de begeleiding van de herhuisvesting hebben dit luik vervolledigd. Het is ook in het kader van het wijkcontract Dauw dat de wijkregie werd opgericht. Deze wijkregie combineert ondersteuning van renovatie met socioprofessionele integratie. Toch heeft deze infrastructuur geen dienst gedaan voor het betreffende wijkcontract 4. In het voorgestelde programma vertegenwoordigden de operaties voor sociaaleconomische ontwikkeling ongeveer 10% van de totale kostprijs van de overheidssubsidies; bij de eindafrekening stemt dit type investering nog maar overeen met 5 %. 4-Zie Uiteindelijke afrekening van het revitalisatieprogramma van de wijk Dauw, DSV van het Ministerie van Ruimtelijk Ordening van Brussel-Hoofdstad, december Zie ook bijlage: «Wijkcontract Scheikundige Overzicht van de geplande operaties en de uitgevoerde operaties» Wijkcontract scheikundige ( ) Renovatie van de gebouwen en poging tot heropbouw van de grote huizenblokken Het wijkcontract Scheikundige werd opgestart in 2001 toen het voorgaande wijkcontract nog afliep. Zoals we zien op de kaart hebben de verwezenlijkte operaties vooral betrekking op de heropbouw of de punctuele renovatie van residentiële gebouwen 5. De andere belangrijke stedenbouwkundige operaties waren: de bouw van sociale woningen en een half openbaar park op een braakliggend terrein ter hoogte van de nrs. 10 tot 14 in de Passerstraat; 40

41 41

42 Diagnose/Wijkcontracten de renovatie van het binnenplein van de Curo-Hall. Het basisprogramma van het wijkcontract Scheikundige stelde ook de herinvestering van het Liverpoolplein voor door er een infrastructuur te plaatsen om de animatie te bevorderen en de sociale controle te verbeteren. Deze infrastructuur is er echter niet gekomen door de onmogelijkheid tot onteigening van het aanpalende perceel waarop het project moest komen (Liverpoolstraat 63). Oorspronkelijk stelde het programma ook een herstructureringsstrategie voor grote huizenblokken voor door de heropbouw van twee tegenover elkaar liggende braakliggende terreinen in de Passerstraat en door de inrichting van twee stukken van de oude bedding van de kleine Zenne als groene wandeling. Deze had geïntegreerd moeten worden in het gewestelijke groene netwerk. Ook hier verhinderde de onmogelijkheid tot onteigening van de betreffende percelen de verwezenlijking van het project. Van de vier operaties die voorgesteld werden in het kader van deze strategie, kon er slechts één (Passerstraat) verwezenlijkt worden. In tegenstelling tot het wijkcontract Dauw kan dit wijkcontract terugkijken op een groot verwezenlijkingspercentage: dankzij het programma konden 39 van de 42 woningen die voorzien werden in de luiken 1 en 2 gebouwd worden en 90% van het overheidsbudget werd geïnvesteerd in de geprogrammeerde operaties. We willen wel opmerken dat in het wijkcontract Scheikundige acht operaties betrekking hadden op gebouwen of sites die het voorwerp al hadden uitgemaakt van een project in het kader van het voorgaande wijkcontract. Prioritaire acties van sociale cohesie: informatie, animatie en socioprofessionele integratie In het luik sociale cohesie zijn de investeringen die gericht zijn op de sociale informatie en de sociale animatie even belangrijk als de acties voor Wijkcontract Scheikundige voorgestelde acties gerealiseerde acties 42

43 Diagnose/Wijkcontracten socioprofessionele integratie. Het andere type voorgestelde actie betreft het aanzetten tot renovatie, maar met een zeer laag budget (ongeveer 10 % van het totaal van de sociaaleconomische operaties). Het budget dat voorbehouden werd voor het geheel van de operaties van luik 5 werd voor ongeveer 90% geïnvesteerd. Wijkcontract Lemmens ( ) Het wijkcontract Lemmens bevindt zich momenteel in het laatste jaar van finalisatie; de eindafrekening werd dus nog niet gemaakt. We kunnen nu echter al bevestigen dat de renovatie-operaties van wegen en voetpaden (luik 4) allemaal uitgevoerd werden en dat de rest van de operaties in uitvoering is. Het is belangrijk dat we even herhalen dat vier operaties voor woningrenovatie uitgevoerd zullen worden met een subsidie geïsoleerde gebouwen (Scheikundigestraat nrs , Habermanstraat nrs. 2a-4 en nrs , Lemmensplein nr. 7 en Bergensesteenweg nr. 55). Heropbouw van braakliggende terreinen en bereidheid tot grote interventie op het huizenblok D Ieteren Het stedenbouwkundige programma van het wijkcontract Lemmens combineerde drie types van strategieën: de opening van het huizenblok D Ieteren met een ambitieus project voor de bouw van woningen en de aanleg van openbare ruimtes, gecombineerd met een aanzienlijke interventie op het Liverpoolplein, die de creatie omvatte van een kinderdagverblijf en activiteitenlokalen voor de animatie van deze openbare ruimte (jongerenruimte, lokaal voor de parkwachters, bar,...); de verwerking van drie braakliggende terreinen aan de rand van de perimeter, langs de Bergensesteenweg en de Poincarélaan; punctuele operaties van overname en renovatie/heropbouw van residentiële gebouwen. Wijkcontract Lemmens voorgestelde acties gerealiseerde acties 43

44 Diagnose/Wijkcontracten De operatie op het huizenblok D Ieteren werd niet weerhouden bij de wijziging van het programma door de onmogelijkheid tot onteigening. Het renovatieproject van het Liverpoolplein werd opnieuw bekeken en het kinderdagverblijf werd geschrapt. Het project met het kinderdagverblijf en woningen ter hoogte van nr. 11 van de Bergensesteenweg, dat niet verwezenlijkt kon worden ter gelegenheid van het wijkcontract Dauw, werd echter opnieuw geïntegreerd. De herziening van het budget heeft tot veel veranderingen geleid ten opzichte van het oorspronkelijke programma 6. Ter gelegenheid van deze wijzigingen werd het inrichtingsproject voor een toegang tot het Dauwpark ter hoogte van nr. 35 van de Bergensesteenweg toegevoegd. Deze operatie is misschien niet erg belangrijk wat betreft het budget, maar heeft wel een groot symbolisch belang. Van de stedenbouwkundige operaties die geprogrammeerd werden in het basisdossier van het wijkcontract Lemmens hadden er acht betrekking op gebouwen of sites die al het voorwerp hadden uitgemaakt van projecten in de wijkcontracten Dauw of Scheikundige. Diversificatie van de projecten in het luik sociale cohesie Hoewel de belangrijkste interventieassen dezelfde blijven sociale animatie en informatie, aanzetten tot renovatie en socioprofessionele integratie beschikken de projecten van dit wijkcontract over gevarieerdere modaliteiten en impliceren ze ook een groter aantal dragers: ondersteuning voor een project van stedelijke landbouw, een artistiek project met de jongeren van de vzw Avicenne (Mosaic art), een sensibiliseringsproject voor de properheid van de openbare ruimtes,... Volgens de getuigenis van bewoners en associatieve spelers volstond deze diversificatie echter niet om het sociale leven in de wijk een nieuwe dynamiek te geven. Het participatieve proces in het wijkcontract Lemmens werd versterkt door een workshop Stedenbouw, geanimeerd door de vzw Périféria. Tussen oktober 2008 en februari 2011 vormden deze workshops het kader voor een publiek debat dat het mogelijk maakte de projecten van het luik openbare ruimte van dit wijkcontract te verfijnen, onder andere wat betreft de renovatie van de wegen, de mobiliteit, de renovatie van het Liverpoolplein en de nieuwe toegang tot het Dauwpark 7. Transversale vaststellingen en denkpistes De huidige diagnose-elementen voor de perimeter Passer zijn ongeveer dezelfde als de elementen die geïdentificeerd werden in de voorgaande wijkcontracten. Hoewel de opeenvolgende programma s punctuele verbeteringen tot stand gebracht hebben in de wijk, zijn ze er niet in geslaagd een significatieve impact te hebben op het imago van de plaatsen en de levenskwaliteit van de bewoners. De perceptie van de algemene toestand van de wijk is nog steeds negatief en er zijn nog altijd grote braakliggende terreinen aanwezig in het lokale landschap. 6-Zie ook bijlage: «Wijkcontract Lemmens - Overzicht van de geplande operaties en de uitgevoerde operaties» 7-Voor meer informatie: zie ATU Lemmens op de website van het Maison de participation d Anderlecht.. De voorafgaande analyse heeft aangetoond dat veel voorgestelde projecten in het kader van de wijkcontracten opgegeven werden of met veel vertraging uitgevoerd werden in het kader van latere programma s. Het project ter hoogte van de nrs van het Lemmensplein en de opeenvolgende voorstellen voor de inrichting van het Liverpoolplein zijn significatieve voorbeelden, maar dit type problemen zien we ook terug in de standaard operaties van luik 1. De renovatie-operaties van de gebouwen ter hoogte van de nrs van de Habermanstraat en van nr. 2 in de Broyèrestraat en de nrs. 2a in de Habermanstraat en 55 langs de Bergensesteenweg zijn nog steeds lopend. Volgens de informatie die we verzamelden, kunnen deze blokkeringen verklaard worden door: de moeilijkheid om de onteigeningsprocedures uit te voeren; het verschil tussen het budget dat geschat werd in het basisdossier en de reële 44

45 Diagnose/Wijkcontracten kostprijs van de operatie; verschillende problemen met de aannemers die belast zijn met de uitvoering van de werf (werfonderbreking, gebreken in de procedure of het ontwerp,...) Het wijkcontract wordt overwogen als een trigger voor de transformatie van de wijk waarvan de vernieuwing noodzakelijk moet verlopen via een significatieve actie van privé-eigenaars. Het gaat allemaal echter nog te voorzichtig: de bewoners hebben weinig middelen en de incentives zijn onvoldoende of niet echt aangepast aan de lokale realiteit. De privé-investeringen binnen dit domein betreffen voornamelijk de creatie of de renovatie van woningen voor nieuwe bewoners met een grotere koopkracht dan de lokale bevolking. De opeenvolgende diagnoses plaatsen de werkloosheid, de schoolverlating en de sociale afhaking van de jongeren op de voorgrond, evenals tekorten wat betreft opvang voor jonge kinderen of ouderen. De middelen die toegewezen werden voor projecten van sociale cohesie werden echter voornamelijk geïnvesteerd in animatie en informatie of, in het geval van Lemmens, werden ze opgeslorpt door een te groot aantal operaties waarvan het effect op het einde van het project maar zwak blijkt te zijn. Hoewel bepaalde projecten nuttig zijn gebleken, hebben ze maar weinig veranderd aan de dagelijkse beleving van de wijk en ze hebben slechts heel oppervlakkig geraakt aan de problemen die belangrijk zijn in de ogen van de bewoners. Bij de bewoners en heel wat associatieve en openbare spelers is het gevoel dat ze hebben ten opzichte van de wijkcontracten globaal genomen negatief. We horen immers reacties met betrekking tot bepaalde zaken die slecht functioneren, maar er heerst ook heel wat onbegrip rond de doelstellingen van het programma, de grenzen die het actiekader oplegt en de concrete verbeteringen die deze programma s de wijk hebben opgeleverd. Hoewel een aanzienlijk deel van het luik sociale cohesie geïnvesteerd werd in de informatie, blijft er nog heel wat onbegrip bestaan, De mislukking (of de vertraging) van bepaalde emblematische operaties, zoals het project ter verbetering van de properheid van de openbare ruimtes of de renovatie van vervallen gebouwen die eigendom zijn van de gemeente, heeft een negatieve impact die soms afbreuk doet aan de beter geslaagde projecten. Er bestaat dus maar weinig enthousiasme met betrekking tot het nieuwe wijkcontract. De meeste mensen die we ontmoetten, hebben hun twijfels geuit over de publieke actie in de wijk. Na een tijdje vertellen deze mensen graag over de wijk en reiken ze projectideeën aan, maar het wantrouwen blijft. Sommige mensen die zich ingezet hebben voor de voorgaande wijkcontracten zijn van mening dat er maar weinig transparantie is rond het verloop van de procedure en vooral dat er geen echte participatie is, omdat alle projecten toch al vooraf vastliggen. Opportuniteit van het duurzame wijkcontract Passer Het duurzaam wijkcontract Passer intervenieert in een gunstige politieke en stedenbouwkundige situatie. Er is eerst en vooral de nieuwe Ordonnatie met betrekking tot de duurzame wijkcontracten dat de nadruk legt op de milieukwaliteit van de projecten en dat eerder gaat voor transversaliteit tussen de acties voor ingrijpendere resultaten. Vervolgens stelt het Richtplan referentiepunten voor voor de renovatieinterventies binnen een perimeter en vergemakkelijkt zo de mobilisering van de supragemeentelijke spelers die betrokken zijn bij de projecten. Het wijkcontract profiteert dus van dit nieuwe kader en kan ook bijdragen tot de ontwikkeling ervan door toevoegingen te doen of nieuwe vragen aan te reiken. 45

46 Bevolking en gezondheid De doelstelling van dit hoofdstuk is niet om op een exhaustieve manier de demografische kenmerken van de wijk voor te stellen, maar eerder om de significatieve verandering sinds de diagnose voor het wijkcontract Lemmens in 2007 te identificeren, op basis van de statistische gegevens van Uit de beschikbare gegevens blijkt dat het profiel van de bevolking niet echt veranderd is sinds het laatste wijkcontract. Bevolking en densiteit Volgens de beschikbare gegevens telt de perimeter een totale bevolking van bewoners. De bevolkingsdichtheid stijgt overal in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze trend is bijzonder opvallend binnen de Passerwijk: de dichtheid binnen de onderzoeksperimeter bedraagt bewoners/km² terwijl die slechts bewoners/km² bedraagt in Anderlecht en bewoners/km² in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze bevolking is ongelijk verdeeld binnen de perimeter: Brogniez-noord en Dauwwest hebben van nature een minder sterke dichtheid door hun industriële weefsel en de grote braakliggende terreinen die er liggen. We moeten ook vermelden dat de statistieken geen rekening houden met de niet-geregistreerde bewoners die heel talrijk zijn in de wijk; de reële dichtheid is daarom zeker nog veel groter. Het is ook belangrijk om de toename van de dichtheid binnen de perimeter te benadrukken: tussen 2003 en 2006 zag Anderlecht zijn bevolking toenemen met 11% terwijl dit percentage binnen de perimeter 15% bedroeg. De demografische groei in 46

47 Diagnose/Bevolking en gezondheid Anderlecht tegen 2020 wordt op 20% geschat. Een projectie van deze gegevens op de perimeter laat toe de bevolkingstoename te schatten op ongeveer bewoners binnen het grondgebied van het wijkcontract Passer. CODE INS GEMEENTE OUDE GE- MEENTE (OF DEEL VAN) STATISTIEKE SECTOR Dif Evolutie van de bevolking Bron: NIS FOD Economie BELGEN VREEM. TOTAAL BELGEN VREEM. TOTAAL BELGEN VREEM. TOTAAL ANDERLECHT B10 DAUW-OOST B11 DAUW-WEST B21 BROGNIEZ- NOORD Totaal Passer Bevolkingsdichtheid 2010 (bew./km ) Bron: monitoring van de wijken Kuregem-Dauw: Kuregem-Bara: BHG : Gezinnen en geslacht Grootte van de gezinnen In vergelijking met de diagnose van het wijkcontract Lemmens tonen de statistieken een lichte daling van het aantal grote gezonnen in de wijk (van 17% naar 16%) en een lichte stijging van de gezinnen met 2 tot 4 personen (van 8% naar 10%). Toch blijft het aandeel grote gezinnen aanzienlijk in de wijk: het is nog steeds twee keer groter dan in de hele gemeente. De toename van gezinnen met 2 tot 4 personen kan verklaard worden door de komst van jonge gezinnen die aangetrokken worden door de nog betaalbare prijzen van de woningen en de nabijheid van het stadscentrum (recent verschijnsel van de lofts onder andere). 47

48 Diagnose/Bevolking en gezondheid Gemiddelde grootte van de gezinnen 2009 Kuregem-Dauw: 2.52 Kuregem-Bara: 2.26 BHG: 2.09 Grootte en type van de gezinnen Bron: NIS 2009 FOD Economie CODE INS GEMEENTE OUDE GE- MEENTE (OF DEEL VAN) STATISTIEKE SECTOR ALLEEN WO- NENDE MANNEN ALLEEN WONENDE VROUWEN 2 PERSO- NEN 3 PER- SONE MENAGES PRIVES 4 PER- SONE 5 PER- SONE 6 PER- SONE 7 PER- SONE 8 PER- SONE TOTAAL PRIVÉGE- ZINNEN TOTAAL VAN DE COLLEC- TIEVE GEZIN- NEN TOTAAL VAN DE GEZIN- NEN ANDERLECHT B10 DAUW-OOST B11 DAUW-WEST B21 BROGNIEZ- NOORD Totaal Passer Leeftijden De bevolking van de perimeter van het wijkcontract Passer is jong, vooral in Kuregem-Dauw (wijk van het Lemmensplein). De leeftijdsgroep 0-45 jaar is sterk vertegenwoordigd en proportioneel veel groter dan in het Gewest. De bevolkingsgroep kinderen en jongeren is dus heel talrijk; het grote aantal kinderen van 0 tot 5 jaar is erg opvallend. Jongeren op zoek naar vooruitzichten De sociaaleconomische kenmerken van deze wijk staan niet los van de aanwezigheid van een jonge bevolking, vaak in een situatie van onzekerheid en werkloosheid. Volgens de getuigenissen van de spelers op het terrein gaan de meeste jongeren naar school, maar zonder project : weinig motivatie, weinig vooruitzichten, onvoldoende begeleiding bij moeilijkheden. De scholen van de wijk, waar heel wat jongeren met dit profiel gaan, slagen er niet in tegemoet te komen aan hun behoeften wat betreft schoolbegeleiding e beroepsoriëntatie. Behalve aan de concrete moeilijkheden die een onzekere sociaaleconomische context met zich meebrengt, moeten deze jongeren het hoofd bieden aan de negatieve vertegenwoordigingen die in hun omgeving circuleren en die beweren dat het geen zin heeft om een opleiding te volgen, omdat er daarna toch geen werk zal zijn voor mensen uit de wijk. De gezinnen staan vaak machteloos tegenover deze situatie. Heel wat gemeentediensten en verenigingen werken met de kinderen en jongeren van de wijk (zie hoofdstuk infrastructuren), maar dit aanbod zou toch onvoldoende zijn om tegemoet te komen aan de vraag. We merken wel op dat de jongeren van de wijk de neiging hebben zich binnen hun grondgebied te verschansen, dat ze moeilijk buiten de 48

49 Diagnose/Bevolking en gezondheid Bevolking per leeftijdsgroep Bron: monitoring van de wijken wijk op zoek gaan naar vrijetijdsbestedingen, opleidingen of werk. Volgens de spelers op het terrein wordt de begeleiding van de jongeren moeilijker vanaf de leeftijd van jaar, wanneer ze minder gemotiveerd zijn om deel te nemen aan collectieve activiteiten of in ieder geval aan de activiteiten die hen op dit moment aangeboden worden. Deze situatie is des te zorgwekkender in de wijk aangezien de aanwezigheid van een dealerterrein op het Lemmensplein het risico op sociale afhaking vergroot. De spelers op het terrein die met de lokale jeugd merken benadrukken echter wel dat, ondanks de moeilijke context, het jonge publiek barst van de talenten die dankzij de juiste educatieve projecten tot ontplooiing zouden kunnen komen. Senioren De kwestie van de senioren in de wijk is ook heel belangrijk. Hoewel de statistieken een lager percentage aangeven dan het gewestelijke gemiddelde, blijkt uit de kwalitatieve gegevens dat er een grote vraag is naar opvang en begeleiding van deze bevolkingsgroep. De ouderen zouden zich immers bijzonder geïsoleerd voelen in de wijk en ze ervaren ook een sterk gevoel van onveiligheid. Maar weinig verenigingen bieden activiteiten aan voor hen en er is ook geen rusthuis binnen de perimeter. We merken op dat de oudere immigranten heel weinig zichtbaar zijn in de wijk. Doorgaans doe zij geen beroep op de sociale diensten, tenzij soms voor een financiële steun. Ze kunnen doorgaans immers bij hun kinderen terecht. Geslacht De verdeling mannen-vrouwen is stabiel gebleven sinds het wijkcontract Lemmens en sluit aan bij het gewestelijke gemiddelde. Heel wat vrouwen van buitenlandse origine behouden een traditionele levensstijl die soms een zekere terugplooiing op het gezin en de gemeenschap genereert en leidt tot een zwakke kennis van de landstalen, zelfs na verschillende jaren in België. Als gevolg zijn ze uitgesloten van de arbeidsmarkt of zitten ze vast in onzekere en slecht betaalde banen. In sommige milieus gebeurt het vaak dat de kinderen thuis blijven tot de leeftijd van de lagere school en dat maakt het volgen van een opleiding of het zoeken naar werk moeilijk, maar ook de ontwikkeling van een sociaal leven buiten het gezin. Deze situatie is ook negatief voor de kinderen, want die komen toe op school zonder voldoende kennis van het Frans of het Nederlands. Gezien de grote groep kinderen van 0 tot 5 jaar in de wijk, verdienen de vraagstukken rond geslacht en jonge kinderen een geïntegreerde behandeling. Het vrouwelijke publiek is, veel meer dan de mannelijke bevolking, op zoek naar opleiding, alfabetisatie en sociale activiteiten. Volgens de spelers op het terrein zijn het vaak de vrouwen die zich manifesteren en die initiatief nemen wanneer het erom gaat zich te informeren en de middelen tot integratie van het gezin te ontwikkelen. 49

50 Diagnose/Bevolking en gezondheid Het samenleven van de nationaliteiten Bevolking per nationaliteit Bron: monitoring van de wijken Uit de recente statistische gegevens blijkt een daling van het aantal buitenlanders binnen de perimeter (van 45 naar 41%). Dit aandeel blijft echter groter dan de gemeentelijke en gewestelijke percentages. Bovendien tonen de statistische gegevens aan dat de samenstelling van de buitenlandse bevolking geëvolueerd is. In 2003 kwam de meerderheid van de buitenlanders uit Noord-Afrika, gevolgd door de landen uit Zuid-Europa (Italië, Portugal,...). Vandaag staan de onderdanen van de nieuwe EU-lidstaten en Zwart-Afrika op de tweede plaats. Getuigen leggen de nadruk op de grote variëteit van andere nationaliteiten die ook aanwezig zijn op het grondgebied (Turken, Libanezen, Brazilianen,...) en wijzen erop dat de eerste nieuwkomers talrijk zijn in de wijk en dat er ook rekening gehouden moet worden met een niet-ingeschreven bevolking, vaak van Afrikaanse origine, uit Oost-Europese landen en uit Zuid-Amerika. Sommige gezinnen van Noord- Afrikaanse origine kwamen ook pas recent in België aan na enkele jaren verbleven te hebben in Italië, Portugal of Spanje, waar ze weggegaan zijn door de huidige economische crisis. Hoewel deze culturele diversiteit een rijkdom is voor de wijk, is ze ook bron van conflicten. Getuigen hebben het over de soms moeilijke relaties tussen bepaalde gemeenschappen; de aanwezigheid van mensen uit Centraal-Afrika wordt bijvoorbeeld geassocieerd met overlast die veroorzaakt wordt door de wagenhandel in de Heyvaertstraat en de Liverpoolstraat. Sommige oudere bewoners klagen dat de nieuwkomers uit Oost-Europa geen respect opbrengen voor de properheid van de openbare ruimtes. Inkomens De analyse van de inkomens toont een lichte verbetering aan van de koopkracht van de bewoners van de perimeter tussen 2003 (Lemmens) en Het gemiddelde inkomen op basis van de aangifte blijft echter nog steeds ruim onder het gewestelijke gemiddelde. Tegelijk is het gemiddelde inkomen per bewoner in de gemeente tijdens dezelfde periode proportioneel gestegen van 44% naar bijna 60%. Dit gegeven moet echter gerelativeerd worden, want het kan het gevolg zijn van een algemene verarming van het gewest. Sinds een paar jaar zien we gezinnen uit de middenklasse met hogere inkomens en een hoger opleidingsniveau aankomen in de wijk. Hun deelname aan het lokale leven is echter nog weinig zichtbaar en hun dagelijkse praktijken zijn nog maar weinig verankerd in de wijk. 50

51 Diagnose/Bevolking en gezondheid Code Grondgebied Gemiddeld inkomen per aangifte ( ) Gemiddeld in inkomen per inwoner ( ) Aantal inwoners per 100 aangiftes (%) Gemiddeld inkomen per verbruikseenheid (euro) Inkomen Bron: monitoring van de wijken KUREGEM BARA 15016, ,98 200, ,15 13 KUREGEM DAUW 15036, ,29 213, ,72 Gemiddelde van de weergegeven grondgebieden 15023, ,36 204, ,41 BHG 24339, ,00 190, ,77 Gezondheid De gezondheidsomstandigheden van de bewoners van de wijk weerspiegelen hun vaak moeilijke levensomstandigheden: economische onzekerheid, ongezonde woningen, gebrek aan groen, gebrek aan aandacht voor opleiding en voeding, gevoel van onveiligheid en sociale discriminatie. Volgens de Atlas voor gezondheid en welzijn van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hebben de bewoners van de wijk terugkerende gezondheidsproblemen vanaf de leeftijd van gemiddeld 50 jaar terwijl deze problemen in de welgesteldere sectoren doorgaans pas verschijnen vanaf zestig jaar. In 2006 definieerde de Atlas (op basis van statistieken van 2001) de situatie van de wijk op het vlak van gezondheid als bijzonder ongunstig. Hoewel we niet beschikken over recente specifieke gegevens voor de betreffende sectoren, is het waarschijnlijk dat de situatie nog altijd kritiek is en dat de recentere gegevens die geleverd worden door het Observatorium van de gezondheid en het welzijn met betrekking tot de gemeente Anderlecht nog altijd extreem zijn binnen de perimeter van het wijkcontract. Uit deze gegevens blijkt een toenemend geboortecijfer dat hoger ligt dan het gewestelijke gemiddelde. Het aantal borelingen van heel jonge moeders en/of geïsoleerde moeders is ook significatief, evenals het aantal baby s dat geboren wordt in een gezin zonder inkomen uit werk. Uit deze zelfde gegevens blijkt ook dat de levensverwachting in de wijk lager ligt dan in het gewest. Wat betreft de beleving gaan de bewoners van Anderlecht ervan uit dat ze globaal genomen minder gezond zijn dat de gemiddelde inwoners van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Dit ongunstige kader kan genuanceerd worden door het feit dat de zorg voor de gezondheid steeds meer aanwezig is binnen de sociale actie van verschillende institutionele of associatieve spelers Behoeften en opportuniteiten Behoeften: Het samenleven van de verschillende culturen verbeteren en de integratie van nieuwkomers vergemakkelijken; Strijden tegen de schoolverlating en sociale afhaking van de jongeren; Het dienstenaanbod voor jonge kinderen en senioren verbeteren; De emancipatie van de vrouwen bevorderen; Preventieve gezondheidsacties ontwikkelen. Opportuniteiten: Jonge bevolking; Multiculturele rijkdom; Dynamiek van de vrouwen: vraag naar opleiding, activiteiten, 51

52 Levenskader Grondbezetting en de binnenkant van de huizenblokken De kaart van de grondbezetting laat heel goed de dichtheid van de gebouwen zien en het gebrek aan groene ruimten binnen de wijk. Samen met de wijken van de Vijfhoek vormt de onderzoeksperimeter een van de zones met het hoogste ondoordringbaarheidspercentage van het Gewest (84,60 % voor de wijk Kuregem- Dauw en 92,29 % voor Kuregem-Bara ten opzichte van een gewestelijk gemiddelde van 46,45 %). Behalve het Dauwpark, het toekomstige Liverpoolplein en enkele minuscule privétuinen, zijn alle binnenkanten van huizenblokken gemineraliseerd. De twee grote braakliggende terreinen ten zuiden van de perimeter vormen op dit moment nog grote doordringbare oppervlakten, wat niet langer het geval zal zijn eens ze bebouwd zullen worden. Daarom is het belangrijk om er op het moment Bebouwd / onbebouwd weefsel 52

53 Toestand van de binnengebieden perimeter DWC percelen bouwblok gebouwen kanaal bomen doordringbare zone waterdichte zone binnenterrein weinig begroend(gbp) binnenterrein van goede kwaliteit(gbp) 53

54 Diagnose/Levenskader Vergelijking van de groottes van de huizenblokken van de aflevering van de stedenbouwkundige vergunning over te waken dat deze huizenblokken niet volledig ondoordringbaar gemaakt worden. Staat van de gebouwen De kaart toont dat de staat van de gebouwen van de wijk globaal als matig tot goed beschouwd wordt. We moeten echter opmerken dat deze kaart gemaakt werd op basis van een overzicht van de gevels en dus niet laat zien wat er zich afspeelt aan de binnenkant van de gebouwen, noch aan de binnenkant van de huizenblokken. In het meer industriële gedeelte van de wijk zijn de gebouwen meer vervallen: we vinden er opslagplaatsen, slecht onderhouden huizen of percelen die afgesloten zijn met hekkens of blinde muren. Dit is voornamelijk het geval voor het gedeelte in de Passerstraat, de Liverpoolstraat en de Zeemtouwersstraat die uitgeven op de Heyvaertstraat. Ondanks de gemiddelde staat van de gebouwen genereert de aanwezigheid van enkele krotten die al jaren in die staat verkeren een sterk gevoel van verval bij sommige bewoners van de wijk. Het gaat onder ander om de huizenblokken Bosch en Codic en om bepaalde gemeentelijke eigendommen in de Broyèrestraat en de Habermanstraat die systematisch geviseerd worden door het programma van de wijkcontracten, maar die nog nooit gerenoveerd werden. renova niet ge De kaart van de luchtthermografie geeft eveneens een indicatie van de staat van de gebouwen wat betreft het energieverlies. Op het eerste zicht is de kaart echter bedrieglijk: de industriële percelen vertonen een laag verlies en de residentiële percelen een groot verlies en daaruit zouden we kunnen afleiden dat de daken van de industriële gebouwen goed geïsoleerd zijn. In werkelijkheid is het goede resultaat uiteraard te danken aan het feit dat deze gebouwen niet of weinig verwarmd worden. We stellen echter zeer sterke verliezen vast binnen het residentiële weefsel van 54

55 Toestand van de gebouwen aɵe ekend perimeter DWC goed percelen middelmatig bouwblok slecht gebouwen zeer slecht kanaal en renovation inconnu 55

56 Diagnose/Levenskader het huizenblok dat gedefinieerd werd door het Lemmensplein, de Odonstraat en de Pastoor Cuylitsstraat waarin zich onder andere ook de gemeenteschool Les Tourterelles bevindt. Doorgaans is het warmteverlies groot tot heel groot langs de Bergensesteenweg en de Ropsy Chaudronstraat waar we te maken hebben met een gemengd weefsel. Openbare ruimtes Staat van de weg en de voetpaden Globaal genomen is de staat van de wegen, de voetpaden en de verlichting goed, aangezien de meeste straten recent gerenoveerd werden in het kader van voorgaande wijkcontracten. Enkel de staat van de weg en de voetpaden van de Passerstraat, de Gheudestraat, de Memlingstraat en de kleine Brouwerijstraat laat te wensen over. Toch noteren we ook bepaalde punctuele beschadigingen van de voetpaden, onder andere op het einde van de Liverpoolstraat en de Zeemtouwersstraat, langs de kant van de Heyvaertstraat, onder andere door de frequente passage van vrachtwagens die de autohandels in- en uitrijden. Met uitzondering van de Passerstraat, de Broyèrestraat en de Habermanstraat werden alle wegen afgeboord met bomen. Zoals aangehaald in de stedelijke analyse, bestaat de perimeter uit verschillende subwijken met sterk contrasterende sferen. In het residentiëlere gedeelte rond het Lemmensplein omkaderen de uitlijning en de afmetingen van de individuele huizen een aangename openbare ruimte voor de voetganger. De grootte van de postindustriële huizenblokken tekent echter straten die wel gangen lijken en waar verloederde of slecht gerenoveerde gevels heel talrijk zijn en de openbare ruimte weinig aangenaam maken voor de voorbijganger. Veiligheid en het gevoel van onveiligheid binnen de openbare ruimte Het gevoel van onveiligheid is sterk aanwezig in de wijk. Deze situatie is sterk gelinkt aan de drugshandel op het Lemmensplein, maar ook, in mindere mate, aan de autohandel. Heel wat ronselaars, vaak afkomstig uit sub-saharisch Afrika, overspoelen de openbare ruimte en eigenen zich bepaalde stukken straat toe. Volgens bepaalde spelers zou deze concentratie aanleiding geven tot een handel in kleine gestolen goederen en tot een imago van territorialisatie van de nationaliteiten in de wijk, wat dan weer als negatief ervaren wordt. Op dit moment zijn er geen gegevens beschikbaar die het mogelijk maken om de feiten inzake criminaliteit objectief te kunnen evalueren. Hoewel een fijnere kennis van de criminele feiten belangrijk is om de acties te funderen die gericht zijn op de verbetering van de lokale veiligheid, moeten we vanaf nu heel dringend aan de slag gaan om het gevoel van niet-erkenning en de onveiligheid die overheerst bij de bewoners en gebruikers te verminderen. Deze vragen middelen om de politieaanwezigheid en de relatie politie-bewoners in de wijk te verbeteren, maar ook om preventieprojecten te ontwikkelen voor de openbare ruimte (straatwerkers, ). Lemmensplein De afmetingen van het Lemmensplein, de residentiële gebouwen rondom en de grote bomen die er aangeplant werden vormen een gezellige openbare ruimte. De verbinding met het Dauwpark creëert een interessant minisysteem dat zorgt voor aparte sferen: het groene en open park, het stedelijkere en intieme plein. De algemene staat van het plein is goed. Toch geven de enkele leegstaande 56

57 Luchtthermografie perimeter DWC percelen bouwblok gebouwen kanaal Niet-waarneembaar verlies Erg klein verlies Klein verlies Matig verlies Groot verlies Erg groot verlies bron: leefmilieu brussel 57

58 Diagnose/Levenskader Toe-eigening van het Lemmensplein tijdens het wijkfeest benedenverdiepingen een negatief imago en ze verzwakken het potentieel van deze plek. Sommige beschadigde lantaarnpalen of vuilnisbakken getuigen van het bestaan van vandalisme. Wat betreft het gebruik wordt het potentieel van het plein niet gevaloriseerd. De plek wordt erg gewaardeerd als rust-, ontmoetings-, of speelruimte door de directe omwonenden. We merken wel op dat de petanquebanen die heel wat plaats innemen op het plein, heel weinig gebruikt worden. De aanwezigheid van drugshandel zorgt echter ervoor dat de bewoners zich het plein minder gaan toe-eigenen. Al verschillende jaren is het een dealerterrein op twee niveaus (lokaal en supralokaal): van in de vroege voormiddag monopoliseren gebruikers en dealers deze plek en hun manier van doen ontmoedigt elk ander type van aanwezigheid of activiteit. Deze handel die het plein opeist genereert een sterk gevoel van onveiligheid en creëert ook een objectieve onveiligheid. De bewoners zeggen dat ze vooral bang zijn voor hun kinderen. HET plein van de wijk, een sterk symbolische plek voor de bewoners, is dus een haard van felle spanningen. Zo nu en dan onderneemt de politie een onverwachte actie, maar de activiteiten worden altijd weer snel hervat. De bewoners zijn vaak verontwaardigd door wat ze beschouwen als een gebrek aan belangstelling van de politie en de gemeente. Het kinderdagverblijf ter hoogte van de nrs werd gezien als een bron van animatie en sociale controle voor het plein, maar deze functie is niet voldoende om de praktijk, noch het geladen imago van de plek te veranderen. Het plein biedt de mogelijkheid tot ontwikkeling van handelszaken of infrastructuren op de benedenverdiepingen waardoor de sociale controle versterkt zou kunnen worden. Het wassalon dat voorzien werd ter hoogte van nr. 7 is op dit vlak erg gunstig (zie hoofdstuk huisvesting). Liverpoolplein Deze openbare ruimte heeft het voorwerp uitgemaakt van twee inrichtingsprojecten, één in het kader van het wijkcontract Dauw, het andere waarvan de werf nog altijd lopende is in het kader van het wijkcontract Lemmens. Dit laatste voorzag de bouw van gebouwen aan beide zijden van het perceel dat uitkijkt over de groene ruimte waardoor de sociale controle groter zou worden. Deze operaties hebben echter nooit het levenslicht gezien (zie hoofdstuk Wijkcontracten). 58

59 Toestand van de openbare ruimte perimeter DWC percelen bouwblok goede middelmatige beschadigd gebouwen kanaal 59

60 Diagnose/Levenskader Het lopende project voorziet een sportterrein, een speeltuin en een gebouw met een wijkinfrastructuur (zie hoofdstuk lopende projecten). Het ontwerp van dit project heeft het voorwerp uitgemaakt van heel wat participatiemomenten, voornamelijk met de jongeren van de wijk. Er werden dus grote verwachtingen gecreëerd, maar de inrichting laat op zich wachten (6 jaar zijn verstreken tussen de programmatie en het begin van de werf). Het succes en de voltooiing van dit project hebben daarom een belangrijke symbolische waarde, want de bewoners van de wijk zijn van mening dat ze al te vaak ontgoocheld werden door projecten waarvoor ze zich hadden ingezet, maar die nooit het levenslicht hebben gezien,... Groen en blauw netwerk Overzicht Zoals hierboven uitgelegd is de wijk heel dicht bebouwd en ze biedt, behalve het Dauwpark, zo goed als geen enkele groene ruimte, niet privé, noch openbaar. De kaart van de plantaardige dekking per woonblok laat dat zien: de perimeter bevindt zich in de rode zone met een dekkingspercentage van 0 tot 10%. De gegevens van de monitoring van 2012 bevestigen dit ook: het deel van de bevolking dat in de buurt woont van een groene ruimte bedraagt 27,01% voor de wijk Kuregem-Dauw en 58,61% voor Kuregem-Bara, ten opzichte van een gewestelijk gemiddelde van 81,75%. Een groene ruimte in de wijk wordt als toegankelijk beschouwd als deze zich binnen een straal van 300 meter van de woning bevindt. En dat betekent dat slechts een klein gedeelte ten noorden van de perimeter zich in deze situatie bevindt. Op dit moment zijn de groene ruimtes rond de Ninoofse Poort niet van goede kwaliteit en weinig toegankelijk, maar dat zou over een paar jaar moeten veranderen (zie hoofdstuk over de lopende projecten). Een andere groene ruimte met sportinfrastructuren bevindt zich ten noorden van de perimeter, tussen het Institut des Arts et Métiers en de Ninoofse Poort. Het gaat om het stadion Vander Putten, dat op het grondgebied van Brussel-Stad ligt. Deze ruimte is echter volledig ommuurd en de toegang ertoe vereist een grote omweg via Leefmilieu Brussel: beplanting per woonblok Brussel Leefmilieu: toegankelijkheid van de groene ruimtes 60

61 Groen structuur perimeter DWC bomen publieke groen privee groen braakliggend gebied 61

62 Diagnose/Levenskader Tracé van de kleine Zenne binnen het stadsweefsel de Heyvaertstraat en de kleine Ring, wat heel oncomfortabel is voor de voetgangers en zelfs gevaarlijk voor de kinderen. Ten zuiden van de perimeter is er geen enkele groene ruimte, maar er is wel potentieel dankzij de aanwezigheid van twee grote braakliggende terreinen die, ook al zullen ze op een dag gedeeltelijk bebouwd worden, toch een groene long zouden kunnen vormen binnen een huizenblok. Achter de slachthuizen, op de site van Erasmus die verlengd wordt door het Albert I-plein en de sportterreinen, strekt zich ook een geheel van groene ruimtes uit, maar de site van de slachthuizen vormt op dit moment een stop waardoor een rechtstreekse verbinding met de wijk verhinderd wordt. Het masterplan van Abattoir voorziet echter wel de inrichting van deze verbinding. Dauwpark Deze groene ruimte van 63 are, voorgesteld in het programma van het wijkcontract Dauw, werd ontwikkeld op basis van een participatief proces. Het park, ingehuldigd in 2000, werd verwezenlijkt door Leefmilieu Brussel. Het is uitgerust voor gebruikers van verschillende leeftijden: een speeltuin voor de kleinsten, een sportterrein, rust- en wandelruimtes. Het wordt beheerd door Leefmilieu Brussel en het is een kwaliteitsvolle ruimte, een referentie die erg gewaardeerd wordt door de bewoners van de perimeter en de omgeving. De aanwezigheid van parkwachters die, zo lijkt het, goede relaties onderhouden met de jongeren van het park, garandeert een vreedzame samenleving van de verschillende publieken in het park. De groene ruimte is ook het centrum van het jaarlijkse wijkfeest dat plaatsvindt in april. Op dit moment zijn er drie toegangen tot het park: één ter hoogte van de kleine Ring die het park opent naar de stad toe, een tweede ter hoogte van nr. 11 van de Bergensesteenweg en een derde onder het kinderdagverblijf aan het Lemmensplein. 62

63 63

64 Diagnose/Levenskader Zoals eerder al uitgelegd is het park maar weinig zichtbaar vanuit de wijk, want de toegang aan het Lemmensplein, die het park verbindt met het hart van de wijk, verbergt de groene ruimte. Bovendien is de heel frequente afsluiting van de poort die het plein en het park verbindt erg jammer. Het project van het park voorzag oorspronkelijk een hoofdingang ter hoogte van nr. 35 van de Bergensesteenweg, op een perceel dat aansloot bij de oude bedding van de kleine Zenne. Bovendien moest deze ingang de groene gang integreren die de Bergensesteenweg zal verbinden met de Ninoofse Poort. Dit perceel werd echter verhuurd als parkeerplaats voor het aanpalende hotel (Hotel Van Belle) en dat heeft dit project stilgelegd. Daarom werd een voorlopige ingang ingericht ter hoogte van nr. 11 van de Bergensesteenweg. In 2009 werd dankzij de wijziging van het programma van het wijkcontract Lemmens de inrichting van de ingang van het park ter hoogte van het nr. 35 opnieuw ingepland, evenals de bouw ter hoogte van nr. 11 van dezelfde steenweg van een passiefgebouw met een kinderdagverblijf waardoor de huidige ingang zal verdwijnen. Het project van de ingang ter hoogte van nr. 35 heeft echter vertraging opgelopen en werd in 2010 gewijzigd om de ontwikkeling van het aanpalende hotel te integreren. Dit heeft tot polemiek geleid in de wijk door de weinige transparantie van het proces tot het onderwerp aangekaart werd binnen het kader van ATU Lemmens8. De inrichting van de ingang ter hoogte van nr. 35 staat nog steeds in het programma van het wijkcontract Lemmens dat afgesloten wordt in Op het perceel dat het Dauwpark verbindt met de Dauwstraat, heeft de vzw Eco- Innovation in het kader van het wijkcontract Lemmens een project van stedelijke landbouw ontwikkeld. Deze kwekerij integreert een project van socioprofessionele integratie en voorziet activiteiten samen met de bewoners van de wijk. Het project wordt gewaardeerd door de bewoners, die echter wel betreuren dat de tuin niet vaker open is. Op dit moment biedt de permanentie van twee halve dagen een toegang tot de mensen die een bak huren. Deze productieve groene ruimte sluit in continuïteit aan bij het park en bevindt zich op het tracé van een oud (klein) kanaal dat twee armen van de kleine Zenne verbond. Dit tracé loopt langs de westkant van het Dauwpark tot aan de Bergensesteenweg waar de hoofdingang van het park zal komen. Bij de opening van het park zal dit tracé een interessante alternatieve weg vormen. Ontwikkelingspotentieel van het groene en blauwe netwerk Zoals hoger al aangehaald doorkruisten verschillende armen van de kleine Zenne vroeger de wijk. Hoewel het op het eerste zicht opportuun zou lijken om het oude tracé te zien als een natuurlijke watercollector, moeten we vaststellen dat de haalbaarheid van deze optie quasi nul is. Enerzijds werd de oude waterloop bijna volledig opgevuld en heeft dus geen opvangcapaciteit meer. Anderzijds lenen de beddingen van oude rivieren zich niet goed tot het weer doordringbaar maken en dat komt door de structuur van de bodem. Op dit moment is er een collector onder de Ninoofse Poort en de Bergensesteenweg. 8. ATU Lemmens is een project dat opgestart werd door de gemeente met de bedoeling een participatief proces te animeren rond vraagstukken m.b.t. de inrichting van openbare ruimtes, zoals voorzien in het kader van het wijkcontract Lemmens. Voor meer informatie: zie ATU Lemmens op de website van het Maison de participation d Anderlecht. Hoewel het oude tracé functioneel is, kan het niet dienen als collector en dus is de nieuwe bestemming als lineaire groene ruimte met openbaar of half-collectief (privé met gecontroleerde openingen) statuut volledig zinvol in een wijk met een nijpend tekort aan groen. Bovendien zou dit groene parcours het mogelijk maken de grote postindustriële huizenblokken wat poreuzer te maken. Ten slotte zou de heropening van het tracé verwijzen naar het verleden van de plek en zo een educatieve waarde kunnen hebben. Op dit moment is bijna het volledige tracé geprivatiseerd, maar het is wel nog zichtbaar in de kavelstructuur. Verschillende stukken werden bebouwd, maar het grootste deel is nog steeds onbebouwd. Het is duidelijk dat de mogelijke heropening van het tracé van de kleine Zenne verder gaat dan de gemeente Anderlecht en dus een gewestelijke benadering vereist. Deze 64

65 Vervuilde bodems perimeter DWC percelen bouwblok gebouwen mogelijk vervuild (cat. 0) vervuild maar aanvaardbaar (cat. 3) vervuild te behandelen (cat. 4) kanaal 65

66 Diagnose/Levenskader wordt trouwens beschreven in het Richtplan als een belangrijke doelstelling. De gemeente Anderlecht heeft echter de opportuniteit om de ontwikkeling van deze ruimte op te starten dankzij het duurzame wijkcontract. Grondvervuiling Een groot aantal percelen is potentieel vervuild (categorie 0), d.w.z. dat er een vermoeden van grondvervuiling bestaat. Deze situatie is uiteraard gekoppeld aan het industriële verleden van de wijk. Dit potentiële risico op vervuiling is een rem voor eventuele ontwikkelingen, want voor deze grondcategorie, moet er een erkenning van de staat van de grond plaatsvinden voor elke verkoop, reaffectatie of transformatie. Het is verrassend om vast te stellen dat verschillende openbare infrastructuren en eigendommen, zoals het perceel van Curo-Hall en de schoolinfrastructuren zich binnen deze categorie 0 bevinden, net als verschillende residentiële complexen met co-eigendom. Het ontbreken van één enkele eigenaar die de verantwoordelijkheid kan nemen over de sanering, heeft deze terreinen vrijgesteld van de verplichting tot sanering van de terreinen. In deze context bestaat het risico dat heel wat percelen nooit gesaneerd zullen worden. Twee grote percelen zijn vervuild en moeten behandeld worden (categorie 4). Dat het perceel van D Ieteren deel uitmaakt van deze categorie is geen verrassing gezien de economische roeping ervan. Het ziet er echter naar uit dat het gaat om een sterk gelokaliseerde vervuiling. De situatie van het Dauwpark moet echter aandachtig opgevolgd worden. Enkele percelen in de Ropsy Chaudronstraat tegenover de slachthuizen, en andere, ten zuiden van de Bergensesteenweg, bevinden zich in categorie 3, d.w.z. dat ze de interventienormen niet respecteren en risico s inhouden die toelaatbaar zijn of gemaakt werden. Geluidsoverlast Wat betreft geluidsoverlast worden in de wijk niet echt zorgwekkende waarden genoteerd. Behalve het lawaai gekoppeld aan het wegverkeer langs de grote assen die door de perimeter lopen (Bergensesteenweg, Ropsy Chaudronstraat en Poincarélaan) is de wijk relatief rustig. De wagenhandel en de markt van de slachthuizen genereren op bepaalde tijdstippen een geluidsoverlast die onder andere gelinkt is aan het vrachtwagenverkeer en toeterende wagens. Dit kan erg storend zijn voor de omwonenden. Properheid en afvalbeheer Het gebrek aan properheid is een groot probleem voor de wijk. Verschillende elementen kunnen deze situatie verklaren: in sommige straten is er maar weinig passage en dus ook weinig sociale controle, in het bijzonder rond de grote braakliggende terreinen en langs blinde muren; Een groot deel van de bevolking is slechts tijdelijk in de wijk. Deze mensen blijven er maar een korte tijd en integreren zich dus niet. Dat bevordert het respect niet; het ontbreken van een containerpark in Anderlecht en, meer algemeen, het tekort aan en de kostprijs van dergelijke parken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In de voorgaande wijkcontracten werden acties voor properheid ontwikkeld, maar het algemene imago van de wijk blijft dat van een heel vuile wijk. Tijdens de eerste algemene vergadering werd het gebrek aan properheid trouwens herhaaldelijk aangekaart. Heel wat bewoners hebben moeite met sorteren, vooral omdat hun woning te klein is om de zakken op te slaan. Anderen klagen over het gedrag van bepaalde winkeliers, over het afval dat gegenereerd wordt door de markt of over 66

67 Diagnostic/Cadre de vie Nolli Plan Netwerk van openbare ruimte vuilbakken die niet opgehaald worden. Het is belangrijk dat we benadrukken dat, hoewel de overheden zeker en vast een verantwoordelijkheid hebben, het gebrek aan properheid vooral het gevolg is van het gebrek aan respect van bepaalde bewoners of gebruikers. Behoeften en opportuniteiten Behoeften De wijk luchtiger maken, openingen een doorsteken creëren binnen de grote huizenblokken; De krotten en braakliggende terreinen doen verdwijnen om de indruk van verval te verminderen; onder andere iets doen aan de historische krotten en braakliggende terreinen die sterk bijdragen tot het imago van een verloederde wijk; Het gebruik en de animatie van het Lemmensplein bevorderen door de leegstaande gebouwen een nieuwe bestemming te geven en door de installatie van infrastructuren of handelszaken op de benedenverdieping te stimuleren; Het Dauwpark beter verbinden met de wijk. Opportuniteiten Behoud van de laatste onbebouwde ruimtes, ten minste gedeeltelijk; Valorisatie van het tracé van de kleine Zenne als lineaire groene ruimte; Een nieuwe bestemming voor de leegstaande gebouwen op het Lemmensplein; De wijk opentrekken naar de bestaande of geplande groene ruimtes toe, zoals de sportterreinen van het Institut des Arts et Métiers, de Ninoofse Poort, de oevers van het Kanaal of het plein van de slachthuizen. 67

68 Huisvesting Residentieel weefsel versus postindustrieel weefsel Typologie en leeftijd van de gebouwen Zoals uitgelegd in de stedelijke analyse wordt de perimeter opgedeeld in twee contrasterende subwijken, de ene gekenmerkt door een residentieel weefstel, de andere door een postindustrieel weefsel. De residentiële zone wordt gekenmerkt door eerder bescheiden gebouwen, bestaande uit eengezinswoningen met gemiddeld drie verdiepingen en twee overspanningen, vaak opgedeeld in appartementen. De meeste gebouwen dateren van voor Het aandeel woningen dat gebouwd werd voor 1961 is gemiddeld 85% voor de twee wijken van de monitoring (Kuregem-Dauw en Bara) tegenover een gewestelijk gemiddelde van 63 %. Het woningpark is dus relatief oud en de meeste woningen dateren zelfs van voor 1945 en een deel nog van voor De huizenblokken die doorkruist worden door de bedding van de kleine Zenne worden dan weer gedomineerd door de economische activiteit, ook al worden de verdiepingen vaak ingenomen door woningen. Binnen deze zone zien we een mix van gebouwen van gevarieerde typologieën (huizen, opslagplaatsen, ) waarvan de bouwperiodes schommelen tussen het begin van de 19de eeuw en nu. De meeste opslagplaatsen worden gebruikt voor wagens; we zien ook hier en daar enkele lofts opduiken, vooral rond het Institut des Arts et Métiers. Dichtheid Het gebouwenpark is extreem dicht, zowel binnen de smalle huizenblokken met een meer residentieel karakter als binnen de grote industriële huizenblokken. De binnenkanten van de huizenblokken staan vol bijgebouwen, ateliers of 68

69 69

70 Diagnose/Huisvesting Co-existentie van functies woningen andere functies opslagplaatsen. Deze dichtheid genereert soms slechte woonomstandigheden: sommige woningen hebben bijna geen natuurlijk licht en heel weinig woningen hebben ook een buitenruimte. Woningpark Staat en comfort van de woningen De kaart van de staat van de gebouwen, opgesteld op basis van opmetingen van gevels, toont een gebouwenpark in relatief goede staat voor het geheel van de perimeter. Sommige gebouwen die als erg beschadigd gekwalificeerd werden in de diagnose van het wijkcontract Lemmens werden gerenoveerd, maar een groot aantal bevindt zich nog steeds in een betreurenswaardige staat. Deze vervallen gebouwen zijn voornamelijk geconcentreerd in de Broyèrestraat en de Habermanstraat, in het huizenblok dat gevormd wordt door de Zeemtouwersstraat en de Waskaarsstraat en ook rond de grote braakliggende terreinen. De binnenstaat van de woningen is vaak veel kritieker dan de gevels doen vermoeden. De Atlas voor gezondheid en welzijn van Brussel-Hoofdstad, gebaseerd op de optekeningen van 2001, bevestigt dit: voor het geheel van de indicatoren gekoppeld aan de huisvesting, bevinden de drie statistische sectoren die de onderzoeksperimeter dekken zich systematisch op de laatste of voorlaatste plaats. Een meerderheid van de woningen biedt slechts een klein comfort, d.w.z. dat ze beschikken over een privébadkamer en -toilet, maar niet over centrale verwarming of een ingerichte keuken. De sector Brogniez-Noord telt zelfs heel wat woningen zonder comfort. In termen van binnenkwaliteit van de woningen, gemeten op basis van de kwaliteit van de elektrische installaties, de staat van de binnenmuren, het dak, bevindt de wijk zich ook aan de staart van het peloton. Veel woningen hebben ook vochtproblemen. Deze gegevens van de Atlas dateren uit 2001, maar de lokale spelers binnen de huisvesting bevestigen dat er mijn weinig evolutie 70

71 Diagnose/Huisvesting waargenomen wordt. Het Centrum voor Stadsvernieuwing (CSV) en de Huurdersunie van Anderlecht Kuregem (HUVAK) bevestigen dat de meest voorkomende problemen de niet-conforme elektriciteits- en gasinstallaties betreffen, een gebrek aan isolatie en vochtproblemen Het CSV krijgt, in vergelijking met andere wijken van Anderlecht, maar heel weinig aanvragen voor renovatieadvies vanuit de onderzoeksperimeter. Het lijkt erop dat de bewoners, als ze al over de financiële middelen beschikken, hun woning tegen een lagere kostprijs renoveren door de werken zelf uit te voeren of een beroep te doen op lotgenoten. Onbewoonbaarheid van de woningen De gemeente en de Directie Gewestelijke Huisvestingsinspectie voeren controles uit om het recht op een degelijke huisvesting voor de bewoners te garanderen. Twintig woningen binnen de perimeter hebben het voorwerp uitgemaakt van een sluiting via arrest van de burgemeester of de gewestelijke autoriteit. PW_NAME_NL Polisnummer datum arrest van de Burgemeester Clemenceaulaan 1 tot 131 Clemenceau 19 (gv) Clemenceau 61 Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE 01/09/ /07/2010 Clemenceaulaan 2 tot 126 Clemenceau 8 Arrest van sluiting Opheffing van sluiting? Clemenceau 30 (kelderverdieping) Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE 01/12/2009 Bergensesteenweg 1 tot 149 Bergenstesteenweg 5 Brand (2013) Nieuw dossier, contact opnemen met USL Meena Bouchat Bergenstesteenweg 29 Instorting van het dak (2013) Nieuw dossier, contact opnemen met USL Meena Bouchat Bergensesteenweg 2 tot 150 "Bergensesteenweg 62 (1ste verdieping achteraan)» «Bergensesteenweg 62 (1ste verdieping)» «Bergensesteenweg 62 (gv)» Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE 16/12/ /05/ /10/2008 Bisséstraat 1 tot 29 Bisséstraat 9 (1ste verdieping Flat nr. 1) Brand arrest van onbewoonbaarheid 09/12/2011 Kliniekstraat 1 tot 37 Kliniekstraat 3 (3de verdieping) Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE 07/12/2009 Kliniekstraat 2 tot 46 Kliniekstraat 36 (gv) Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE 03/10/2006 Liverpoolstraat 1 tot 107 Liverpoolstraat 107 Brand "27/01/2009 : Arrest van de Burgemeester voor de nodige maatregelen voor de openbare veiligheid 71

72 Diagnose/Huisvesting Liverpoolstraat 2 tot 130 Liverpoolstraat 82 (alles) "Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE (keukenkelder). Arrest van de Burgemeester (3de en 4de verdieping) Brand + arrest onbewoonbaarheid 02/12/2011 (alles)» «25/06/2008 : sluiting IRL 14/07/2008: Arrest van de Burgemeester ter bevestiging van het besluit van het gewest Het dossier werd opnieuw geopend in 2013 Zeemtouwersstraat 2 tot 56 Zeemtouwersstraat 56 Arrest van sluiting onbewoonbaar 05/11/ /11/2007 Scheikundigestraat 1 tot 53 Scheikundigestraat 11 Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE 20/05/2011 Gheudestraat 1 tot 49 Gheudestraat 11 Sluiting DIRECTIE GEWESTELIJKE HUISVESTINGSINSPECTIE 23/06/2011 Habermanstraat 2 tot 36 Haberman 12 (alles) Haberman 14 (benedenverdieping) Habermanstraat 14 (2de verdieping) Sluiting door arrest van de Burgemeester Onbewoonbaar Sluiting Directie Gewestelijke Huisvestingsinspectie Sluiting Directie Gewestelijke Huisvestingsinspectie "28/04/2010 : arrest van de Burgemeester: onbewoonbaar en gevaarlijk, afsluiting van de toegangen, van de gas en de elektriciteit door de bevoegde diensten 03/07/ /07/2009 Heyvaertstraat 13 tot 219 Heyvaertstraat 211 (4de rechts) Heyvaertstraat 211 (5de verdieping onder het dak) Sluiting Directie Gewestelijke Huisvestingsinspectie Sluiting Directie Gewestelijke Huisvestingsinspectie 15/06/ /01/2007 Heyvaertstraat 22 Arrest van sluiting onbewoonbaar 11/05/2007 Memlingstraat Memlingstraat 27 (koer achteraan rechts) 1 tot 47 (even en oneven) Sluiting Directie Gewestelijke Huisvestingsinspectie 04/03/2011 Ropsy Chaudronstraat 1 tot 83 Ropsy Chaudronstraat 41 (2de verdieping achteraan) Sluiting Directie Gewestelijke Huisvestingsinspectie 23/03/ Voor de gemeentelijke woningen worden dezelfde barema s toegepast die de SVM hanteren, behalve dat de berekening van de huurprijs niet gebeurt op basis van het inkomen. Lopende vergunning en evolutie van de gebouwen De gegevens met betrekking tot de lopende stedenbouwkundige vergunningen hebben we tot op heden niet kunnen vastkrijgen. Wanneer we echter door de wijk wandelen, merken we enkele grote werven van industriële gebouwen die omgevormd worden tot woningen. Dat is het geval voor een groot gebouw in de Waskaarsstraat en een ander gebouw in de Heyvaertstraat (zie ook de gebouwen in werffase op de kaart van de staat van de gebouwen) waar 10 en 20 woningen gecreëerd zullen worden. Deze reconversie van het industriële erfgoed tot woningen geeft de wijk een nieuwe dynamiek, maar deze wooncomplexen worden soms enclaves. Zo zullen de grote lopende projecten inzake huisvesting (zie hoofdstuk over de lopende projecten) een positieve impact hebben op de wijk, maar er moet wel over gewaakt worden dat deze veranderingen niet leiden tot buitensporige stijgingen van de huurprijzen, waardoor de huidige bevolking van de wijk uitgesloten wordt. Tekorten 72

73 Diagnose/Huisvesting Leegstaande woningen Habermanstraat Gerenoveerde gevels Odonstraat 73

74 Diagnose/Huisvesting Gebrek aan betaalbare woningen voor grote gezinnen De wijk telt veel grote gezinnen, maar het aanbod grote woningen is te klein. De situatie brengt een tegenstelling aan de oppervlakte. Enerzijds bieden de sociale huisvestingsmaatschappijen van het Anderlechtse grondgebied maar heel weinig sociale woningen binnen de perimeter en nog minder grote woningen. Anderzijds slaagt de gemeente er niet in de grote woningen die er zijn te verhuren, want de huurprijzen liggen te hoog voor deze gezinnen9. Er is dus een grote vraag naar grote woningen die betaalbaar zijn voor gezinnen met een laag inkomen. Gebrek aan betaalbare woningen, geschikt voor ouderen en mindervaliden Het aanbod woningen en infrastructuren voor ouderen of mindervaliden schiet ook tekort. De wijk en de omgeving beschikken bijvoorbeeld niet over een rusthuis of aangepaste appartementen. Aangezien de wijk bestaat uit relatief oude gebouwen en de collectieve gebouwen eerder klein zijn, zijn er maar weinig uitgerust met een lift. Huisjesmelkers en een gebrek aan transitwoningen Er zijn veel huisjesmelkers in de wijk. Een groot deel van deze eigenaars profiteert met name van de onzekere situatie van de Afrikaanse mannen die naar hier zijn gekomen om een paar maanden in de autohandel te werken. Een eind maken aan deze situatie van misbruik doet de delicate vraag rijzen rond de dringende herhuisvesting van mensen. Het aanbod transitwoningen moet uitgebreid worden. De gemeente beschikt op dit moment over vier woningen van dit type in de wijk, maar dat is echt onvoldoende, te meer daar, gezien het gebrek aan een alternatief, het vaak moeilijk blijkt om de bewoners na afloop van de transitperiode opnieuw te huisvesten. Innoverende projecten in voorbereiding De HUVAK heeft de renovatie mogelijk gemaakt van verschillende openbare en privégebouwen dankzij de financiële en technische ondersteuning. Door kredieten aan te bieden via de voorziening van de renovatiecontracten, renoveert de unie gebouwen en beheert deze tijdens de looptijd van de huur, soms in samenwerking met de sociale verhuurkantoren. De eigenaar krijgt een lagere, maar gegarandeerde huurprijs en kan er zeker van zijn dat hij op het einde van de huurperiode een gerenoveerde, gezonde en bewoonbare woning terugkrijgt. Bovendien zien we in de wijk kiemen van innoverende projecten inzake huisvesting, zowel wat het aanbod betaalbare woningen voor grote gezinnen betreft als de creatie van solidaire woonvormen. Solidaire woonvormen Het gebouw ter hoogte van de nrs. 1 tot 21 van het Lemmensplein, opgetrokken in het kader van het wijkcontract Dauw, ondervond aanzienlijke problemen te wijten aan gebreken in het ontwerp en de constructie (zie hoofdstuk wijkcontracten). Onlangs heeft de gemeente de woningen in erfpacht gegeven aan de HUVAK die ze renoveert. In samenwerking met het Maison Rue Verte heeft de HUVAK een project van solidaire woonvormen op punt gesteld voor vrouwen (en hun kinderen) in een moeilijke situatie. Het project voorziet de inrichting van zeven appartementen, een grote gemeenschappelijke ruimte en gangen met gedeelde ruimtes voor de gezinnen. Een appartement, dat van de grote broers, heeft twee broers de mogelijkheid gegeven om te leren zelfstandig te leven. De betreffende vrouwen overwegen nu al om projecten op te starten, zoals een huiswerkschool, een lady taxi, een gedeelde tuin,... Vandaag worden drie appartementen bewoond. 74

75 Diagnose/Huisvesting Community Land Trust Sinds een paar jaar begint de Community Land Trust (CLT) vorm te krijgen binnen het Brusselse grondgebied. Een van de principes van de CLT is de scheiding tussen grond en gebouw. De grond behoort toe aan de trust terwijl het gebouw dat betaalbaar is geworden door die scheiding verkocht wordt aan gezinnen met een laag inkomen. Vandaag staan de eerste pilootprojecten in de startblokken: er werd een gebouw aangekocht in de Verheydenstraat in Anderlecht waar binnenkort woningen aangeboden zullen worden aan grote gezinnen en appartementen die aangepast zijn aan mindervaliden. Een ander project, op de site van de slachthuizen, wordt ook overwogen: een collectief werk samen met het CLT-team, een solidaire spaargroep bestaande uit een vijftiental gezinnen en de vennootschap Abattoir werd bijna een jaar geleden opgestart. De woningen bevinden zich op de verdiepingen boven de handelszaken die door Abattoir gecreëerd zullen worden ter hoogte van de laan tussen de metro Clémenceau en de nieuwe voedingshal. Behoeften en opportuniteiten Behoeften Betaalbare woningen creëren voor grote gezinnen; Betaalbare aangepaste woningen creëren voor ouderen en mindervaliden; Iets ondernemen tegen de huisjesmelkers. Opportuniteiten CLT-project op de site van de slachthuizen; Project van solidaire woonvormen aan het Lemmensplein; Aanwezigheid van ervaren spelers binnen het domein van de huisvesting. 75

76 Economische infrastructuren Economische assen De wijk is gestructureerd rond drie assen met een economische roeping die elk hun eigen karakter hebben. De agrovoedingsas in de Ropsy-Chaudronstraat en de Clémenceaustraat Deze economische as, rechtstreeks bediend door de metrolijnen 1 en 6, loopt van het station Brussel Zuid tot aan het Kanaal. Het economische profiel is in eerste instantie gekoppeld aan de markt van de slachthuizen: groothandelaars en detailhandelaars in vlees uiteraard, maar ook in vis of exotische producten en enkele Horecazaken. De meeste handelszaken zijn dus gericht op de voedingssector. De belangrijkste aantrekkingspool is natuurlijk de markt van de slachthuizen. Drie dagen per week - vrijdag, zaterdag en zondag trekt deze grote markt ongeveer mensen/weekend, en dat maakt er de grootste weekmarkt van Brussel en zelfs van het land van. Het slachthuis zelf ligt achter de grote hal en omvat een slachtlijn voor varken en vee, en ook versnijdingsateliers en een vleeshal voor de zelfstandige slagers. Abattoir organiseert ook culturele en feestelijke activiteiten, in openluchten onder de grote hal (bijvoorbeeld de Boeremet) of in de Kelders van Cureghem (tentoonstellingen, meetings, ). Het slachthuis wordt eerder gezien als een troef voor de wijk, omdat de supraregionale invloed heel wat bezoekers aantrekt die de handel en de HORECA doen leven. De markt is echter ook een bron van overlast voor de wijk. Enerzijds 76

77 Economische activiteiten perimeter DWC percelen bouwblok gebouwen kanaal handel in vervoerssector andere handel kantoor horeca leegstaande zaken centrum voor ondernemingen- Euclides De Slachthuizen Bedrijf 77

78 Diagnose/Economische infrastructuren Handel in autoaccessoires langs de Bergensesteenweg Gediversifieerde handel in de buurt van de Ropsy Chaudron Drie dagen per week vrijdag, zaterdag en zondag trekt de grote markt van de slachthuizen ongeveer mensen 78

79 Diagnose/Economische infrastructuren genereert ze een aanzienlijk stroom wagens en voetgangers (zie hoofdstuk mobiliteit). Anderzijds leidt ze tot grote hoeveelheden afval in de straten van de wijk, ook al reinigt een privémaatschappij van sociale economie, ingezet door Abattoir, de site en de omliggende straten na de markt. We willen ook opmerken dat er voor het organische afval van fruit en groenten op heel korte termijn een kompostproject gepland is. Bergensesteenweg, een typische steenweg Deze typisch Brusselse steenweg telt voornamelijk buurtwinkels: kleine voedingszaken (bakker, HORECA) en winkels gekoppeld aan voorzieningen voor de mensen. Het karakter van het stuk dat door de perimeter loopt wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van ondernemingen die gespecialiseerd zijn in de verkoop en de reparatie van wagens, zoals D Ieteren. Er zijn ook twee hotels (Van Belle en Scandinavia). Hoewel de openbare ruimte goed gerenoveerd werd, zorgt een vrij druk verkeer ervoor dat de omgeving niet echt aangenaam en comfortabel is voor de klanten. Heyvaertstraat en de autohandel Samen met de Mariemontstraat vormt deze straat het hart van een economie van import en export van wagens tussen Europa en Afrika. Deze activiteit strekt zich ook uit tot de zijstraten van de Heyvaertstraat, tot aan de Bergensesteenweg, en ontwikkelt zich op een grondgebied dat de gemeenten Anderlecht en Sint-Jans- Molenbeek beslaat. Binnen het huizenblok tussen de Ropsy Chaudronstraat en de Passerstraat stellen we een zekere functionele mix vast met meer gediversifieerde handelszaken en woningen op de verdiepingen. Tussen de Passerstraat en de Ninoofse Poort wordt het industriële weefsel echter gedomineerd door de wagenhandel. In deze zone ontwikkelde zich ook een secundaire economie, gekoppeld aan de import/export van wagens, rond de export van andere goederen die opgeslagen kunnen worden in de verkochte wagens, zoals koelkasten, matrassen of huishoudtoestellen. In dit deel van de wijk wordt de straat een zone voor formele en informele commerciële transacties. Heel wat ronselaars proberen klanten naar de ene of de andere verkoper te lokken die hen dan een kleine commissie geeft. De aanwezigheid van deze bijzonder arme bevolking in de wijk genereert een hele parallelle economie, voornamelijk rond de restauratie. Bovendien leven deze mensen vaak in onwaardige omstandigheden door toedoen van huisjesmelkers (zie hoofdstuk huisvesting). De handel in occasiewagens voor export is weinig voordelig voor de wijk die er eigenlijk veel overlast van ondervindt: wild parkeren of lossen in dubbele file waardoor opstoppingen ontstaan, grote vrachtwagens, (zie hoofdstuk mobiliteit). In Molenbeek werd in 2002 en in Anderlecht in 2007 een cel garage opgericht via het wijkcontract Lemmens dat één enkele cel voorzag voor de twee gemeenten; dit partnership bestaat echter niet meer sinds De cel is specifiek belast met de controle van de handel in tweedehandswagens. Zo worden deze activiteiten bezocht en gecontroleerd door agenten van de cel die de conformiteit van hun milieuvergunning verifieert. De meeste uitbaters hebben de moeite genomen zich te schikken naar de regels en aan te sluiten bij de verschillende geldende wetgevingen. Belangrijke sociaaleconomische spelers Ondernemingscentrum Euclides Euclides is een belangrijke economische speler, al 20 jaar actief in de wijk. Het centrum groepeert publieke en private spelers die gespecialiseerd zijn in de economische ontwikkeling. Het ondernemingscentrum verhuurt kantoor-, atelier- 79

80 Diagnose/Economische infrastructuren of opslagruimte van 30 tot 500 m² tegen gematigde prijzen en stelt vergaderzalen ter beschikking. Vandaag herbergt het ondernemingscentrum ongeveer 40 ondernemingen die actief zijn in gevarieerde sectoren: bouw en renovatie, creatieve activiteiten zoals grafiek, textiel, multimedia, design of architectuur, opleiding en socioprofessionele integratie. Euclides heeft ook een lokale economieloket (zie hoofdstuk tewerkstelling) en Technoweb, een ruimte gewijd aan de multimediaopleiding. Deze infrastructuur speelt een belangrijke rol als verbinding tussen Euclides en de wijk. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - INBO INBO is een wetenschappelijk instituut van het Vlaams Gewest dat onderzoek voert binnen het domein van het duurzame beheer en de natuur voor het Vlaamse Gewest, voor internationale organen en lokale overheden. De hoofdzetel van het INBO ligt in de Kliniekstraat, maar het instituut heeft drie zetels in Vlaanderen en stelt 270 mensen tewerk, voornamelijk onderzoekers en technici. Het beschikt over een gesofistikeerde onderzoeksinfrastructuur met laboratoria, een vivarium, serres,... Kleine zelfstandigen en ambachtslieden In de wijk vinden we een reeks kleine zelfstandigen en ambachtslieden die, ook al zijn ze vandaag minder aanwezig, toch sterk verankerd zitten in Kuregem door een lange traditie. Historisch gezien was de wijk immers een wijk van ambachtslieden en kleine industrieën die nauwe relaties onderhielden met de verschillende beroepsscholen, zoals het Institut des Arts et Métiers aan de rand van de perimeter, en ook met de slachthuizen. Hoewel de meeste van deze kleine ondernemers de wijk hebben verlaten, blijven er nog bepaalde activiteiten bestaan, zoals de spiegelmakerij Van de Plas aan de Bergensesteenweg of Jean Wauter speciaal staal in de Liverpoolstraat. Een paar jaar geleden vond men in de wijk nog drukkerijen en grafische ondernemingen. In Brussel is er een tekort aan ruimte voor productieactiviteiten op kleine schaal. De hoge grondprijzen, de leveringsproblemen gekoppeld aan het verkeer, maar ook de vastgoeddruk duwen de kleine bedrijven steeds verder de stad uit. Nochtans ligt hun werkterrein voornamelijk in de stad. Recente dynamieken De voedingshal en het masterplan Abattoir Abattoir en de huurondernemingen van de site promoten zich als de buik van Brussel. Zoals we al zagen in het hoofdstuk over de lopende projecten heeft de maatschappij een ambitieus masterplan opgesteld om de toekomstige ontwikkeling te oriënteren. De evolutie van deze site en de openheid naar de omliggende wijken toe bieden zeker nieuwe economische opportuniteiten voor de wijk (zie ook het hoofdstuk lopende projecten). Atrium en de promotie van de handelszaken Atrium is het gewestelijke agentschap dat de stedelijke investeringen en de ontwikkeling van de handelswijken coördineert. De opdracht van de antenne in Kuregem loopt af eind De voorbije jaren heeft de antenne verschillende initiatieven op punt gesteld waaronder enquêtes bij handelaars en hun klanten, de ontwikkeling van een prospectief schema Cureghem 2020, promotietools zoals 80

81 Diagnose/Economische infrastructuren renovatiepremies en een gids voor de verfraaiing van gevels en ten slotte een barometer met uiteenlopende aanbevelingen. Relocalisatiebeleid voor de import/export van wagens De voorbije jaren hebben de overheden verschillende maatregelen uitgewerkt om de aanwezigheid van de activiteit gekoppeld aan de import/export van wagens te omkaderen. Deze activiteit is immers weinig compatibel met de andere types van handel en bewoning in de wijk. Zoals we hoger al aanhaalden werd er dus een cel garage opgericht. Deze cel heeft vooral de conformiteit van de handelszaken tot stand gebracht; slechts een beperkt aantal vestigingen heeft de deuren moeten sluiten. De gemeentebelastingen voor de wagenhandelaars zijn ook verdubbeld, maar deze maatregel heeft geen impact gehad op de ligging van de garages. Bovendien werd door verschillende inrichtingen van de openbare ruimte geprobeerd om de overlast te verminderen die gegenereerd wordt door de vrachtwagens en auto s. Zo werden de Heyvaertstraat en de Mariemontkaai onlangs opnieuw ingericht om meer ruimte te bieden aan de zwakke weggebruikers en om de gezelligheid te vergroten door meer groen en stadsmeubilair. Het Gewest ontwikkelt op dit moment een relocalisatiestrategie voor de wagenhandelaars. Zo zou de nieuwe terminal Ro-Ro in Haren een aantrekkelijk alternatief moeten vormen voor de wagenhandelaars. De site biedt een infrastructuur en een toegankelijkheid die beter geschikt zijn voor deze economische functie. Ondertussen zijn er onderhandelingen aan de gang voor een gefaseerde delocalisatie van deze activiteiten naar het zuiden van Brussels, langs de Industrielaan. Behoeften en opportuniteiten Behoeften De productieve functies promoten die aansluiten bij het beroepsprofiel van de bewoners van de wijk en de voorwaarden definiëren voor de integratie in de nieuwe residentiële ontwikkelingen om zo een harmonieuze mix te garanderen; Het denkwerk rond de verhuizing van de autohandel begeleiden; De types van vervangingseconomieën definiëren in functie van de infrastructuur van de gebouwen en van de toegankelijkheid met het openbaar vervoer en de wagen. Opportuniteiten Synergie tussen de nieuwe programma s in de wijk en de bouw van de voedingshal en andere projecten van Abattoir; Grondopportuniteiten voor nieuwe activiteiten, in het bijzonder door het 81

82 Voorzieningen Dit hoofdstuk geeft op een niet-exhaustieve manier een overzicht van de verschillende socioculturele spelers en infrastructuren die aanwezig of actief zijn in de wijk. De belangrijkste spelers die gekoppeld zijn aan de economische activiteiten en de tewerkstelling worden voorgesteld in het volgende hoofdstuk. Onderwijs De wijk telt drie basis- en kleuterscholen, twee Franstalige (Les Tourterelles en Saint-Pierre) en één Nederlandstalige (Gemeentelijke Basis- en kleuterschool Kameleon). De meeste leerlingen van deze scholen wonen in de wijk. Let wel, er zijn niet voldoende plaatsen in de lokale kleuterscholen. Er is geen alternatief aanbod, zoals de mogelijkheid tot occasionele opvang (type Farandoline). Veel kinderen blijven gewoon thuis tot 6 jaar (leeftijd van de schoolplicht). Het Institut de la Providence is de enige secundaire school binnen de perimeter. Deze school biedt technisch en beroepsonderwijs aan en hangt af van het CEFA van Anderlecht. In de onmiddellijke omgeving van de wijk ligt ook nog het Institut des Arts et Métiers met verschillende opties voor technisch en beroepsonderwijs, evenals het CEFA van de stad Brussel. Deze vestigingen worden bezocht door een sociocultureel kwetsbaar publiek met een vaak moeilijk schoolparcours. Binnen dit kader is het aanvullende educatieve aanbod, dat voorgesteld wordt door de publieke en associatieve spelers erg belangrijk: huiswerkscholen, individuele begeleiding, culturele of sportieve activiteiten voor jongeren onder de 18 jaar, maar ook een versterking van de educatieve middelen van de ouders. 82

83 Voorzieningen perimeter DWC Kleuterschool / Basisonderwijs Kinderen en Jeugd percelen secundair onderwijs vrouwen bouwblok hoger Onderwijs Senioren gebouwen Volwassenenonderwijs Steun aan personen kanaal Studiebegeleiding Sport Werkgelegenheid cultuur gezondheid geloof Kinderopvangcentrum andere 83

84 Diagnose/Voorzieningen Opvang van jonge kinderen Net zoals in de rest van het Gewest overstijgt de vraag naar plaatsen in kinderdagverblijven het aanbod ruimschoots. Anderlecht beschikt over slechts 0,21 plaatsen per kind jonger dan 3 jaar (ten opzichte van een gewestelijk gemiddelde van 0,33). Onlangs opende het kinderdagverblijf l Arbre à papillons zijn deuren ter hoogte van de nrs op het Lemmensplein. Dit kinderdagverblijf heeft een opvangcapaciteit voor 18 kinderen. De bouw van een nieuw kinderdagverblijf met 18 bedden staat trouwens gepland voor nr. 11 aan de Bergensesteenweg. Het gaat om een project dat geprogrammeerd werd in het kader van het wijkcontract Lemmens. De prijs van de kinderopvang, ook is die afhankelijk van de inkomens, is voor vele ouders een rem. Bepaalde spelers benadrukken bovendien de behoefte aan alternatieve oplossingen zoals occasionele opvangmogelijkheden voor de allerkleinsten, zodat de ouders, en dan vooral de moeders, een opleiding kunnen volgen of deel kunnen nemen aan een sociale activiteit. De gezinnen gaan naar een Centre ONE in de Dr. De Meersmanstraat 14 of naar het centrum van Kind en gezin in de Plantinstraat 37, allebei in de buurt van de perimeter. Gebedsruimtes De wijk telt één enkele moskee en de Europese Academie voor Islamitische Cultuur en Wetenschap in België: Alkhayria Belgica vzw. Deze animeert onder andere een huiswerkschool en organiseert activiteiten rond Islamistische opvoeding. De Moskee El Fath en de bijhorende vzw Jeunes de la Mosquée organiseren heel wat activiteiten naast de koranstudie en de lessen Arabisch. Sociaal-educatief aanbod Verschillende instellingen ontwikkelen sociaal-educatieve activiteiten binnen de perimeter. Ze worden voor de grote meerderheid gesubsidieerd door de gemeente Anderlecht, de Vlaamse en Franstalige gemeenschappen en Europese fondsen jaar en adolescenten Verschillende diensten en verenigingen bieden deze leeftijdsgroepen activiteiten aan, zoals schoolbegeleiding of begeleiding van sportieve, artistieke en culturele activiteiten. Het aanbod voor dergelijke activiteiten slaagt er niet in te voldoen aan de lokale vraag: bijna alle activiteiten voor 6-12-jarigen moeten werken met wachtlijsten. De dienst ATL Accueil Temps Libre (6-12 jaar) en Jeunesse (18 en ouder) van de gemeente werken samen met de lokale verenigingen. In de wijk blijkt buurtwerk met de jongeren echt noodzakelijk (zie hoofdstuk bevolking). De dienst AMO Jorez is aanwezig binnen de onderzoeksperimeter. Op dit moment bestaat het werk in de wijk voornamelijk uit de animatie van sportactiviteiten in de zaal van de school La Providence en buiten de wijk. De opvoeders drukken echter de behoefte uit om meer acties te ontwikkelen binnen de openbare ruimte, en de dienst 84

85 Diagnose/Voorzieningen Grote hall en half openbare patio van de Curo-Hall Onderwijsinfrastructuur Odonstraat Vrouwengroep binnen de vzw Dauw 85

86 Diagnose/Voorzieningen preventie, die dit team coördineert, werkt aan het project. Avicenne beschikt over een sportzaal en een bar waar sportieve of culturele activiteiten (bijvoorbeeld filmclub) georganiseerd worden en waar de jongeren van de wijk vrij opgevangen worden. Samen met hen worden activiteiten georganiseerd. Ket in Kuregem (KIK) stelt buitenschoolse activiteiten voor de kinderen van de 2,5 tot 12 jaar voor en werkt samen met Buurtsport voor de organisatie van sportactiviteiten. Beeldenstorm biedt onder andere artistieke activiteiten aan voor jongeren van 6 tot 18 jaar (dans, muziek en multimedia, ) De vrouwen De vrouwen vormen de grootste doelgroep van de alfabetisatieprojecten en de permanente opleiding; ze zijn ook heel aanwezig binnen de projecten die de integratie willen bevorderen (sociale rechten, het zoeken naar een woning, administratief parcours,...) De spelers die specifiek met deze doelgroep werken zijn de vzw Institut pour la vie en het buurthuis Dauw. Het is belangrijk dat we hier ook de Union des femmes pour l égalité des droits (UFLED) vermelden, gevestigd in de buurt van de perimeter, in de Dr. De Meersmanstraat. De senioren Zoals al vermeld in het hoofdstuk bevolking worden er maar heel weinig activiteiten georganiseerd voor de ouderen in de wijk. Cosmos is een van de enige verenigingen die specifieke activiteiten organiseert voor deze doelgroep. Naast de creatieve en sportieve workshops vormt het sociale restaurant een belangrijke ontmoetingsplaats voor deze mensen. Let wel, het zou kunnen dat de vereniging haar lokalen heel binnenkort moet verlaten. Belangrijke infrastructuren in de wijk Curo-Hall De Curo-Hall is ondergebracht in een oud schoolgebouw dat eigendom is van de gemeente. Het moet eigenlijk gerenoveerd worden. Er is een half openbare binnenkoer die in theorie toegankelijk is vanaf de Ropsy Chaudronstraat en die, in bepaalde gevallen, verbonden kan worden met de Passerstraat via de tuin van de sociale woningen ter hoogte van nr. 14 van deze straat. We vinden hier ook een project met moestuinen in bakken. Deze infrastructuur heeft een groot potentieel, maar is niet echt zichtbaar of weinig gekend bij de bewoners langs de kant van het Lemmensplein. Het gebouw herbergt op dit moment het Maison de la cohésion sociale (MCS), verschillende verenigingen, de Mission Locale d Anderlecht en de dienst Jeunesse et Accueil Temps Libre van de gemeente. Er zijn ook zalen voor groepsanimatie (danslessen, vergaderingen,...) voor het grote publiek. Beeldenstorm werd ondergebracht in een bijgebouw, toegankelijk via de Bergensesteenweg. Buurthuis Dauw Het buurthuis Dauw, gevestigd in de wijk sinds de jaren 80, ontwikkelt een huiswerkschool (lagere school) en buitenschoolse activiteiten (sport, creatieve workshops, dans,...), lessen alfabetisatie, gespreksrondes, workshops permanente opleiding (gezondheid, artistieke activiteiten, ouderschap,...), een begeleidingsproject inzake sociale rechten, sociale integratie en integratie in het 86

87 87

88 Diagnose/Voorzieningen beroepsleven en inleiding burgerparticipatie; een dienst voor de verdeling van bonnen voor voeding en kleding, materiële hulp (meubels, vaatwerk,...) en een verhuisdienst voor mensen met een laag inkomen. Het werd ondergebracht in een oude opslagplaats in de Dauwstraat en omvat twee polyvalente zalen, een sportzaal en een cafetaria. Deze vzw is sterk betrokken bij het leven in de wijk, vooral in het gedeelte Dauw-Lemmens. Buurthuis Scheikundige en pool van infrastructuren binnen het huizenblok Het buurthuis geeft uit op de hoek van de Scheikundigestraat en de Zeemtouwersstraat. Op dit moment wordt de infrastructuur beheerd door de vzw Avicenne in samenwerking met de gemeente. Het buurthuis werd opgericht in het kader van het wijkcontract Dauw en is in eerste instantie bestemd voor het onthaal van jongeren (12-18 jaar). Samen met deze bevolkingsgroep ontwikkelt het een huiswerkschool en sportieve en socioculturele projecten. De infrastructuur bevindt zich nu in een gerenoveerde oude opslagplaats en omvat twee polyvalente zalen, een sportzaal en een cafetaria. Rondom het buurthuis ontwikkelt zich, door de renovatie van de nrs. 33 en 35 en van een gebouw binnen een huizenblok (oude moskee), een kleine pool met wijkinfrastructuren. Sportinfrastructuren Het lokale aanbod is vrij beperkt wanneer het gaat om sport en recreatie in een zaal, en dit ondanks de aanwezigheid van verschillende sportinfrastructuren binnen een heel kleien perimeter. De meeste activiteiten vinden buiten plaats, in het Dauwpark. Het project van het Liverpoolplein voorziet een speelruimte en een voetbalterrein. Sportzaal Scheikundige-Dauw Deze infrastructuur, geassocieerd met het buurthuis, wordt ook beheerd door de vzw Avicenne (zie hoger) en de gemeente. De sporthal biedt plaats aan verschillende sportclubs en verleent voorrang aan de clubs van de wijk. Toch is ze vrij klein waardoor er bijvoorbeeld geen voetbalwedstrijd georganiseerd kan worden (tenzij voor de kleintjes). Sportzaal in de school La Providence Via AMO huurt de dienst voor sociale preventie de sportzaal van de school om er buiten de schooluren activiteiten te organiseren met de kinderen en jongeren van de wijk. De zaal is in slechte staat. Stadion Van der Putten Deze grote sportinfrastructuur ligt langs de rand van de onderzoeksperimeter, langs de Slachthuislaan, op het grondgebied van de stad Brussel. De vele terreinen in de zaal en buiten maken heel uiteenlopende sporten mogelijk: basketbal, tennis, volleybal, handbal, zaalvoetbal, rollerhockey, turnen, skaten en rolschaatsen. Sporthal Heyvaert Deze gemeentelijke infrastructuur aan de Industriekaai in Molenbeek, gebouwd in het kader van het wijkcontract Heyvaert, is toegankelijk voor alle bewoners. Ze telt drie sportzalen van verschillende grootte (omnisport, dans en vechtsporten). Een van de specifieke kenmerken is dat er projecten ontwikkeld worden ter promotie van de gezondheid (rugschool, dieetworkshop, psychomotoriek) samen met lokale partners. 88

89 Diagnose/Voorzieningen Gezondheid Behalve het Medisch Huis van Anderlecht zijn er maar weinig organisaties die een gezondheidsdienst aanbieden aan de bewoners. Langs de Bergensesteenweg liggen twee private medische centra en een tandartsenkliniek. Dat zijn de enige medische kabinetten binnen de perimeter. In de Zeemtouwersstraat ligt het centrum voor mentale gezondheid Dauw. Net buiten de perimeter ligt de vzw Les Pissentlits, een communautair gezondheidscentrum langs de Bergensesteenweg. Cultuur De culturele sector is heel weinig vertegenwoordigd. Er worden creatieve lessen en workshops georganiseerd voor kinderen, jongeren en volwassenen in de Curo Hall, Beeldenstorm en het buurthuis Dauw. Er is een muziekacademie in het schoolgebouw in de Odonstraat. Behoeften en opportuniteiten Behoeften Opvangplaatsen creëren voor jonge kinderen, zowel in een klassiek kinderdagverblijf als in alternatieve opvang (type occasionele opvang); Culturele en burgeractiviteiten ontwikkelen met de adolescenten; Culturele infrastructuren en activiteiten ontwikkelen; De sportzaal van La Providence renoveren. 89

90 Tewerkstelling De situatie inzake tewerkstelling in de Passerwijk is en blijft bijzonder ongunstig, voor alle criteria samen. De perimeter vertoont heel wat overeenkomsten met de wijken die de arme croissant van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vormen. BHG Anderlecht Wijk Kuregem Dauw Wijk Kuregem Bara Activiteitsgraad 66,06% 70,70% 68,37% 66,31% Werkloosheidsgraad 20,05% 25,29% 38,92% 34,73% Werkloosheid bij jongeren 38,43% 39,65% 48,05% 46,79% Aandeel langdurige werklozen Gemiddeld inkomen per bewoner 62,39% 64,17% 61,90% 61,76% , , ,98 Bron: Monitoring van de wijken op basis van de gegevens van 2009, behalve het aandeel langdurig werklozen (2012) Activiteitsgraad Het gemiddelde activiteitenpercentage van de perimeter van het wijkcontract Passer (68,37% en 66,31%) ligt lichtjes lager dan het gemeentelijke gemiddelde (70,70%) en vrij dicht bij het gewestelijke gemiddelde (66,06%). 90

91 Diagnose/Tewerkstelling Opleiding en beroepsstatussen Zoals in de meerderheid van de wijken die de arme croissant vormen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is het opleidingsniveau van de bevolking laag. In 2006 klasseerde de Atlas voor Gezondheid en Welzijn (gebaseerd op gegevens uit 2001) de betreffende statistische sectoren in type 2, dat betekent dat gemiddeld één vijfde van de bevolking slechts een diploma lager onderwijs had en één vijfde van de bevolking een diploma van het beroepsonderwijs. Het aandeel laaggeschoolden binnen deze statistische sectoren lag aanzienlijk hoger dan het Brusselse gemiddelde. De actieve bevolking van de wijk heeft voornamelijk een arbeidersprofiel. Het aandeel werklozen met een bediendenprofiel is heel klein. Werkloosheid Werkloosheidsgraad Meer dan één derde van de actieve bevolking van de wijk is werkloos. Dit gemiddelde is duidelijk hoger dan het gemeentelijke (25,29%) en gewestelijke (20,05%) gemiddelde. Volgens het klassement van de monitoring staat de wijk Kuregem-Dauw op de derde plaats van de 145 wijken die het zwaarst getroffen worden door de werkloosheid. Werkloosheid bij jongeren Wat betreft de werkloosheid bij jongeren (18-24 jaar) zijn de cijfers nog alarmerender: in Kuregem Dauw is bijna de helft van de jongeren werkloos. De schoolantecedenten en de sociale context waarin de jongeren van de wijk leven maken hun toegang tot de werkwereld extreem moeilijk. Schoolverlating, weinig aanwezige ouders die bovendien over weinig financiële en culturele middelen beschikken, het gebrek aan autonomie om de nodige stappen te zetten voor het zoeken naar werk, het gebrek aan vertrouwen in de bestaande socioprofessionele Activiteitspercentage 2009 (%) Bron: monitoring van de wijken 91

92 Diagnose/Tewerkstelling integratiediensten zijn de argumenten die deze jongeren het vaakst aanhalen om hun situatie ten opzichte van de tewerkstelling te verklaren. Bovendien voelen de jongeren zich gestigmatiseerd. Sommigen, vooral de jongens, ervaren een discriminatie door de werkgevers wanneer ze vertellen uit welke wijk ze komen. We mogen niet vergeten dat nog heel wat jongeren er een chaotische schoolcarrière op hebben zitten en geen zin hebben om een opleiding te volgen. Aandeel werklozen met een hoger diploma binnen de werklozen van 2012 (%) Bron: monitoring van de wijken Aandeel werklozen met een bediendenprofiel binnen de werklozen van 2012 (%) Bron: monitoring van de wijken Werkloosheidspercentage in 2009 (%) Bron: monitoring van de wijken Werkloosheidspercentage bij jongeren in 2009 (%) Bron: monitoring van de wijken 92

93 Diagnose/Tewerkstelling Langdurige werkloosheid Om en bij de 61% van de werklozen in de wijk is al meer dan een jaar werkloos. Dit cijfer ligt net onder het gemeentelijke (64,17%) en gewestelijke (62,39%) gemiddelde. Aandeel langdurige werklozen binnen de werklozen van 2012 (%) Bron: monitoring van de wijken Hefbomen voor tewerkstelling Structuren voor tewerkstelling Er bestaan heel wat structuren die zich inzetten voor de tewerkstelling binnen de perimeter van het wijkcontract, in Kuregem en in Anderlecht. Bepaalde van deze infrastructuren zijn specifiek gericht op de socioprofessionele integratie, andere zijn eerder actief binnen het domein van de sociale inschakelingsinitiatieven, en nog andere houden zich bezig met opleiding. De Mission locale d Anderlecht heeft op dit moment zijn zetel in de wijk, in de Curo-Hall in de Ropsy Chaudronstraat. De verschillende structuren gelinkt aan de tewerkstelling binnen de perimeter worden kort beschreven in onderstaande tabel9. Let wel, andere structuren waarvan de zetel zich niet binnen de wijk bevindt kunnen uiteraard ook actief zijn binnen de wijk. 9. De teksten zijn afkomstig uit het kleine boekje «Op zoek naar een baan» Gids voor opleiding en werkgelegenheid onlangs gepubliceerd door de gemeente Anderlecht 93

94 Diagnose/Tewerkstelling Organisme Doel Doelgroep Acties Mission locale Ropsy Chaudronstraat 7 (1ste verdieping) De tewerkstelling en de socioprofessionele integratie bij de jongeren uit Anderlecht bevorderen door activiteiten zoals lokaal overleg, sociale coördinatie, opleiding, onthaal, begeleiding, informatie, sensibilisering en lokale ontwikkeling. De Mission locale stelt ook opleidingen voor en beheert projecten van sociale economie binnen verschillende sectoren (de bouw, transport,...). Heel laag geschoolde werkzoekenden. Specifieke acties voor jongeren van 18 tot 30 jaar oud: InterS (Sociaal interimkantoor) Trajectoire jeunes (buurtantenne) Uitwerking en validering van een beroepsproject Zoeken naar en voorbereiden op een opleiding Tools en technieken voor het zoeken naar werk Ontwikkeling van opleidingen Acties voor integratie in samenwerking met de werkgevers Gewestelijke en lokale ontwikkeling CAF Scheikundigestraat De werkzoekenden en steuntrekkers van het OCMW begeleiden bij het zoeken van werk Werkzoekenden (met een beroepsproject) Alfabetisering Beroepsopleidingen Ondersteuning en psychosociale begeleiding Begeleiding bij het zoeken naar werk CYBER 53 Rue du Chimiste Een korte opleiding aanbieden en kennis laten maken met de informaticatool Werkzoekenden (ingeschreven bij Actiris), laaggeschoolden zonder diploma hoger Opleiding EUCLIDES LOKAAL ECONOMIELOKET Scheikundigestraat Informeren en een ondersteuning op maat aanbieden om zelfstandige te worden of om een bedrijf op te starten en financieel plan te ontwikkelen Werkzoekenden Bepaling van het beroepsproject Informatie voor toekomstige zelfstandigen HUVAK Huurders Unie Van Anderlecht- De professionele integratie op de arbeidsmarkt mogelijk maken voor mensen die het moeilijk hebben. Laaggeschoolde werkzoekenden Langdurig werklozen Mensen die steun trekken van het OCMW Opleidingen en beroepservaringen dankzij ervaringen op het terrein 94

95 Diagnose/Tewerkstelling IDEE 53 Atelier voor opleiding door werk Scheikundigestraat Werkzoekenden goed opleiden om hun sociale en professionele integratie binnen de verschillende beroepssectoren te vergemakkelijken. Laaggeschoolde Brusselse werkzoekenden, ingeschreven bij Actiris en bereid om zich in te zetten voor een voltijdse opleiding. Opleiding door werk Kwalificerende opleiding INFOR FEMME vzw Clemenceaulaan 23 IJveren ten gunste van: de socioprofessionele integratie de permanente opleiding de sociale cohesie heel laag geschoold publiek (max Certificaat lager secundair onderwijs), dat in Brussel woont en werkzoekend is. het vrouwelijke publiek van de wijk, voor het grootste deel laag of niet geschoold, kwetsbaar en sociaal geïsoleerd. Beroepsopleiding Alfabetisering MANUS Brussel Scheikundigestraat De levenskwaliteit van de wijk verbeteren, samen met de bewoners, publieke en privépartners Alle langdurige en laaggeschoolde werkzoekenden uit kansarme milieus in de wijken waar Manus actief is. Actief zoeken naar werk Beroepsopleiding Opleiding door werk MURMUUR scfs Scheikundigestraat Werkgelegenheid creëren Werkzoekenden die voldoen aan de voorwaarden van art. 60 van het OCMW van Brussel Werkzoekenden Beroepsopleiding Opleiding door werk Begeleiding van studenten SABx Service d accompagnement de Bruxelles Pottengoedstraat 20/4 Gehandicapten een individuele begeleiding bieden, volledig op maat, tot aan de duurzame verwezenlijking van hun doelstellingen: autonoom leven, deelnemen aan de maatschappij, een project en motivatie uit de doeken doen en specificeren. Volwassen gehandicapten (18-65 jaar) Bepaling van het beroepsproject / keuze van een vak Oriënteringen naar kwalificerende opleiding Het zoeken van werk Hulp bij het opstellen van een CV Begeleiding gedurende het volledige arbeidscontract Opvolging bij het werk Aanpassing van de werkpost Het ondernemingscentrum Euclides, in de Scheikundigestraat, herbergt een groot aantal ondernemingen in de sociale economie en opleidingsdiensten. Het Jobhuis van Anderlecht bevindt zich in de Birminghamstraat 225, langs de andere kant van het Kanaal. Het omvat onder andere de gemeentediensten die gekoppeld 95

96 Diagnose/Tewerkstelling zijn aan tewerkstelling, evenals de lokale antenne Actiris, Werkwinkel Zuid-Tracé Brussel en het Plaatselijk werkgelegenheidsagentschap (PWA). Er is sprake van om er andere organen, zoals de Mission locale, te integreren. Deze centralisering zou het voordeel hebben dat de synergieën bevorderd worden en dat een heel reeks diensten samengebracht zouden worden op één plek, wat praktisch kan zijn voor bepaalde gebruikers. Toch zou het risico bestaan dat het kwetsbaarste publiek, voor wie de nabijheid een voorwaarde is, meer dan vandaag in de kou blijft staan. Op dit moment werken deze verschillende structuren voor de tewerkstelling slechts sporadisch samen. Ze gaan met elkaar om binnen de zonale commissie die onder toezicht van de Mission locale en Tracé Brussel de organen verenigt die erkend worden door Actiris en die actief zijn binnen het domein van de tewerkstelling in Anderlecht. Toch is deze structuur in eerste instantie een platform voor reflexie en het dient op dit moment nog niet of maar weinig voor het uitwerken van gemeenschappelijke projecten. Een nauwere samenwerking zou nochtans aanzienlijke besparingen opleveren wat betreft materiaal (dure bouwmachines bijvoorbeeld of een informaticapark), personeel (bepaalde organen maken bijvoorbeeld gebruik van de diensten van een secretaresse die ze zouden kunnen delen met anderen), opleiding (binnen dit domein heeft het wijkcontract Lemmens de organisatie mogelijk gemaakt van theoretische lessen voor verschillende ondernemingen die aan opleiding door werk doen binnen de bouwsector) of lokalen. Zo zouden ook de verschillende doelgroepen elkaar kruisen en dat zou de impact binnen de wijk vergroten. In de huidige situatie gaar het er dus niet om de structuren te vermenigvuldigen, maar wel de initiatieven beter te coördineren en gemeenschappelijke projecten te formuleren om de synergieën en de mutualisering van middelen en expertises te bevorderen. Houdingen ten opzichte van de tewerkstelling Ondanks de sterke aanwezigheid van tewerkstellingsdiensten worden deze maar weinig bezocht door de bewoners van de wijk en in het bijzonder door de jongeren. De redenen voor dit gebrek aan belangstelling zijn meervoudig: ontmoediging ten opzichte van opleidingen (schoolverlating, moeilijke gezinssituaties, gebrek aan basiskennis,...), gebrek aan visibiliteit en proactieve benaderingen van deze organen ten opzichte van de wijk, gebrek aan vertrouwen in de instellingen, Het is dus belangrijk de jongeren tot bij de bestaande structuren te brengen. Het project Trajectoire jeunes, op punt gesteld in het kader van het wijkcontract Kanaal Zuid lijkt op dit vlak zijn vruchten af te werpen. Het project richt zich tot jongeren tussen 18 en 30 jaar oud die niet meer voldoende gemotiveerd zijn of niet de juiste houding of het juiste gedrag hebben om werk te zoeken of een opleiding te volgen. Daarom moeten ze opnieuw gemobiliseerd worden voor ze stappen ondernemen tot integratie op de arbeidsmarkt (opleiding, kandidatuur, ). We merken op dat hoewel de zonale commissie de spelers binnen tewerkstelling verenigt, er geen ontmoetingen georganiseerd worden tussen deze spelers en de verenigingen die werken met de doelgroepen. Link tussen de economische dynamiek en de tewerkstelling in de wijk Zoals al uitgelegd in het hoofdstuk betreffende de economische infrastructuur, wordt de wijk gekenmerkt door een heel dichte economische activiteit, voornamelijk binnen de sector van de import/export van tweedehandswagens en de voedingssector. Verschillende projecten voor economische ontwikkeling binnen of in de nabije 96

97 Diagnose/Tewerkstelling omgeving van de perimeter zouden van belang kunnen zijn voor de wijk wat betreft tewerkstelling, mochten de potentieel geïnteresseerde bewoners toegang hebben tot de vereiste (voor)opleidingen. Zo opent het ontwikkelingsproject voor de slachthuizen perspectieven binnen de voedingssector. Het project Zuidhaven beoogt de creatie van een interpretatiecentrum langs het Kanaal, op een boogscheut van de perimeter, en ook dat kan een opportuniteit zijn. Bovendien zouden er momenten en plaatsen van ontmoetingen tussen werkgevers en potentiële werknemers en werkzoekenden georganiseerd kunnen worden. Ieder jaar organiseren Kurasaw en Actiris in deze optiek een beurs in de Kelders van Cureghem waar de werkgevers en werkzoekenden de kans krijgen elkaar te ontmoeten. Een ander initiatief dat jongeren en werkgevers met elkaar in contact brengt is de stagecentrale die opgestart werd in het kader van het wijkcontract Kanaal Zuid. Hoewel dit project heel recent ontwikkeld werd, lijkt het te kunnen rekenen op de belangstelling van beide betrokken partijen. Ten slotte willen we ook het initiatief benadrukken van de Mission locale waarmee het de jongeren wil helpen bij het zoeken naar een vakantiejob. Deze actie geeft jongeren de kans om wat geld te verdienen, maar ook om beetje bij beetje hun curriculum vitae op te bouwen. Tewerkstelling en wijkcontracten Heel wat spelers binnen de sector hebben de indruk dat de wijkcontracten maar weinig impact hebben gehad op het vraagstuk rond de tewerkstelling, vooral door de versnippering van de middelen. Bovendien menen ze dat de werven gekoppeld aan de wijkcontracten weinig invloed heeft gehad voor de ondernemingen die aan opleiding door werk doen of voor de kleine ondernemingen van de wijk. Deze hebben immers geen toegang gekregen tot de werven door hun omvang. Een verdeling van grote aanbestedingen in verschillende kavels en/of de inschrijving van sociale clausules in de aanbestedingen zouden hun integratie meer mogelijk gemaakt hebben. Behoeften en opportuniteiten Behoeften De synergieën en samenwerkingen versterken tussen structuren voor de tewerkstelling; De werklozen, en dan vooral de jongeren, tot bij de structuren voor tewerkstelling brengen; Gelegenheden voor ontmoetingen tussen werkgevers (vooral binnen de wijk) en werkzoekenden vermenigvuldigen; Vooropleidingen ( sas -opleidingen) aanbieden die de mogelijkheid creëren om toegang te krijgen tot kwalificerende opleidingen; Opleidingen organiseren die gericht zijn op de bestaande en toekomstige opportuniteiten in de wijk; Nieuwe stedelijke economieën promoten; Ondernemingen die opleidingen door werk aanbieden en kleine ondernemingen de mogelijkheid geven deel te nemen aan de werven van het duurzame wijkcontract. Opportuniteiten Heel wat organen zetten zich in voor de tewerkstelling in Kuregem en in de wijk; Er bestaat een zonale commissie die de organen ter bevordering van de tewerkstelling in Anderlecht verenigt; Er zullen werken uitgevoerd worden in het kader van het duurzame wijkcontract; 97

98 Mobiliteit Mobiliteitsbeleid Gewestelijk mobiliteitsplan - Iris II (2010) Dit strategische plan omvat de belangrijkste oriënteringen betreffende de mobiliteit in het Brusselse gewest naar toe. De globale doelstelling is de vermindering van het autoverkeer tegen 2018 met 20% verminderen ten opzichte van 2001 om zo de overbelasting van de hoofdstad te voorkomen. Een van de maatregelen om deze doelstelling te bereiken is de hiërarchisering van de wegen: grote aders vaak gewestwegen moeten bestemd worden voor grote verkeersstromen terwijl de wegen door de wijken vaak gemeentelijke wegen - ingericht moeten worden om doorgaand verkeer te voorkomen. Om het autoverkeer te verminderen moet ook de verdeling van de vervoersmiddelen sterk veranderen door het aandeel van de zwakke weggebruikers en het openbaar vervoer te vergroten. Om het gebruik van de wagen te beperken beoogt het Gewest ook een vermindering van de parkeermogelijkheden. Om deze beperking van de parkeermogelijkheden te argumenteren in nieuwe stedenbouwkundige vergunningen, baseert het Gewest zich op het plan van de bereikbaarheid met het openbaar vervoer dat het grondgebied verdeelt in drie categorieën, A (heel goed), B en C (minder goed). Gemeentelijk Mobiliteitsplan (2005) Het Gemeentelijk Mobiliteitsplan werd ontwikkeld als een richtlijn voor de komende jaren wat betreft de mobiliteit. Het laat voornamelijk toe om op een gecoördineerde manier de heel uiteenlopende aspecten van de mobiliteit te benaderen (inrichting van de wegen, reglementering, controle van de overtredingen, informatie naar 98

99 Verkeersplan P P perimeter van het DWC hoofdweg inter-wijk wegen éénrichtingsverkeer tweerichtingsverkeer geen toegang parking (openbaar) P 99

100 Diagnose/Mobiliteit de burgers toe) met de bedoeling elke burger de mogelijkheid te bieden zich te verplaatsen volgens zijn eigen behoeften en middelen en tegelijk de impact van het autoverkeer op de verkeersveiligheid en de milieukwaliteit te beperken. Het plan van Anderlecht omvat onder andere een gedetailleerde beschrijving van een nieuw verkeersbeleid in de wijken, de plaatsing van infrastructuren voor de fiets (fietspad, fietsenstalling, ) en van gedifferentieerde parkeerzones. Hiërarchie et statuut van de wegen De wijk wordt omringd door vier belangrijke wegen: de Poincarélaan, een gewestweg die deel uitmaakt van de kleine Ring en die het statuut van hoofdweg heeft binnen de hiërarchie van de wegen; de Bergensesteenweg, ook een gewestweg, maar een gewestweg die eerder dienst doet als verbinding tussen de wijken, wat het statuut van interwijkenweg verklaart; de Industriekaai de langs het Kanaal loopt en die ook een Gewestweg is, maar die gehiërarchiseerd werd als een lokale weg binnen de zone 30; de Ropsy Chaudronstraat, een gemeentelijke weg die ook beschouwd wordt als een verbinding tussen de wijken. Het kan verrassend lijken dat de Bergensesteenweg een gewestweg is terwijl de Ropsy Chaudronstraat een gemeentelijke weg is. Dat is zo, omdat er over de Bergensesteenweg een belangrijke buslijn loopt, beheerd door de MIVB, die gewestelijk is. De andere wegen van de perimeter zijn gemeentelijke wegen en die hebben een statuut van lokale bediening binnen de zone 30. Hiërarchie van de wegen voie métropolitaine voie principale voie interquartier 100

101 Statuut van de wegen perimeter DWC gewestweg gemeenteweg 101

102 Diagnose/Mobiliteit Gedeeld vervoer De wijk wordt bijzonder goed bediend door het openbaar vervoer, onder andere dankzij de metrolijnen 1 en 6 met de stations Clémenceau en Delacroix. Het grootste deel van de perimeter staat daarom geklasseerd als bereikbaarheidszone A (heel goede bereikbaarheid). De vernieuwing van het metrostation Clemenceau is voorzien. Buslijn 46, die De Brouckère verbindt met Moortebeek, gaat over de Bergensesteenweg. De tramlijnen 51 - tussen Heyzel en Van Haelen en 81 tussen Montgomery en Marius Renard bedienen de wijk vanaf de kleine Ring. Intermodale polen werden ontwikkeld ter hoogte van de metrohalte Clémenceau langs de Bergensesteenweg (metro/bus), ter hoogte van de Anderlechtse Poort en op de kleine Ring (tram/bus). De perimeter heeft geen Cambio-station (dienst voor autodelen). De dichtstbij gelegen standplaats is Raad, op ongeveer 800 meter van het centrum van de perimeter. Toegankelijkheidsplan ABC A B C Zone A, zeer goed bereikbaar met het openbaar vervoer Zone B, goed bereikbaar met het openbaar vervoer Zone C, matig bereikbaar met het openbaar vervoer 102

103 Gedeeld vervoer M M M M perimeter DWC buslijn met halte 127 tramlijn met halte metrolijn met halte M

104 Diagnose/Mobiliteit Mobiliteit wagens De wijk ondergaat een grote druk van wagens door de aanwezigheid van de kleine Ring, de Bergensesteenweg en de Ropsy Chaudronstraat. Deze drukt materialiseert zich op verschillende manieren. Doorgaand verkeer, vooral op de Bergensesteenweg Hoewel de Bergensesteenweg eigenlijk en interwijkenweg is, wordt deze heel vaak gebruikt als doorgangsweg door autobestuurders die vanuit het zuiden komen en die op deze steenweg blijven rijden in plaats van ter hoogte van Veeweyde af te slaan richting station Brussel Zuid via de Industrielaan op de linkeroever van het Kanaal in Anderlecht. Om het doorgaand verkeer uit de wijk zelf te houden, zijn de meeste straten eenrichtingsstraten. Er werden ook onderbrekingen geplaatst, zoals ter hoogte van het Liverpoolplein op de Industriekaai, waardoor de doorgang van het autoverkeer onmogelijk wordt. We willen wel opmerken dat het eenrichtingsverkeer niet altijd gerespecteerd wordt door de autobestuurders. Zo wordt het deel van het Lemmensplein dat de Zeemtouwersstraat verbindt met de Dauwstraat vaak gebruikt tegen de richting in om sneller op de kleine Ring te komen. De inrichtingen maken de doorgang van vrachtwagens echter moeilijker, en dat heeft de situatie in de Dauwstraat verbeterd. Verkeer veroorzaakt door de autohandel De import en export van wagens genereert heel wat overlast in de wijk, in het bijzonder door de vele vrachtwagens die een dergelijke handel naar de smalle straten brengt. De toegankelijkheid voor de zwaargewichten wordt in de Heyvaertstraat en op de Industriekaai bemoeilijkt door het eenrichtingsverkeer en het gebrek aan manoeuvreerruimte. Bovendien werd het plein aan het uiteinde van de Liverpoolstraat pas ingericht als openbare ruimte, zonder autoverbinding naar de kaai. Hoewel de toegang mogelijk is, maken het profiel van de wegen en de recreatieve roeping van de kaai de manoeuvres van de vrachtwagens binnen de zone erg moeilijk waardoor ze grote omwegen moeten maken. De toekomstige inrichting van de Ninoofse Poort voorziet de afschaffing van een afrit naar de kleine Ring. Verkeer van grote voertuigen in de wijk 104

105 Diagnose/Mobiliteit Wat betreft de controle van de overlast gekoppeld aan de wagenhandel zijn de overheidsmiddelen beperkt en ze botsen op de complexiteit van de verschillende reglementen. Om de openbare weg niet te hinderen moeten de vrachtwagens lossen binnen het perceel en daarom kunnen ze soms niet anders dan een eenrichtingsstraat in tegengestelde richting gebruiken om er te geraken, omdat niet alle straten toelaten er te manoeuvreren. Wagen- en voetgangersstroom op marktdagen Op marktdagen (vrijdag, zaterdag en zondag) heeft de wijk veel last van grote mobiliteitsproblemen, zowel door de voetgangers- als de wagenstroom. Het zwarte punt is de oversteekplaats voor voetgangers op de Bergensesteenweg die de metro Clémenceau verbindt met de slachthuizen: een continue stroom klanten steekt de steenweg over en dat veroorzaakt opstoppingen ter hoogte van de steenweg. Uiteraard wijkt het verkeer dan uit naar de kleinere straten van de wijk. Parkeerprobleem Heel recent werd een gemeentelijk parkeerplan goedgekeurd door de Gemeente. Alle straten van de perimeter bevinden zich in de groene zone, d.w.z. dat parkeren er betalend is, behalve voor de houders van een bewonerskaart, een abonnement of een gehandicaptenkaart. De maximale parkeertijd bedraagt 4u30. Net als in heel wat stedelijke wijken klagen de bewoners ook hier dat er onvoldoende parking is voor de bewoners. Binnen de perimeter wordt dit tekort benadrukt door de twee grote economische activiteiten van de wijk de markt van de slachthuizen en de wagenhandel. Enerzijds proberen de grote bezoekersstromen op de marktdagen een gratis parkeerplaats dicht bij hun bestemming te vinden, en anderzijds monopoliseert de wagenhandel de parkeerplaatsen door de openbare ruimte als toonzaal te gebruiken. Een ander verschijnsel in de wijk dat de beschikbare parkeerplaatsen beperkt is het probleem van achtergelaten voertuigen die vaak meerdere dagen, zelfs weken op de weg blijven staan. Hoewel de politie verplicht is deze wagens weg te slepen, gebeurt dit niet altijd, omdat er een gebrek aan ruimte is in de autobewaarplaats. Twee grote parkeerzones net buiten de perimeter zouden moeten bijdragen tot een oplossing van de parkeerproblemen in de wijk: de betaalparking van de slachthuizen, beheerd door Abattoir, die zo goed als leegstaat buiten de marktdagen; de parking ter hoogte van de centrale berm van de kleine Ring, beheerd door de stad. Continue stroom klanten die de Bergensesteenweg oversteken op marktdagen 105

106 Diagnose/Mobiliteit Zachte mobiliteit Voetgangers De wijk wordt druk bezocht door voetgangers. De intensiteit van de voetgangersstromen is bijzonder groot: rond de metrostations Clémenceau en Delacroix en, meer algemeen, in de Ropsy Chaudronstraat met enorme pieken tijdens de uren van de markt van de slachthuizen; op de Bergensesteenweg, met een opmerkelijke toename ter hoogte van de Anderlechtse Poort door de dagelijkse migraties tussen Anderlecht en het stadscentrum. Volgens de Barometer van Atrium van 2009, varieert het gemiddelde aantal voetgangers per dag langs de Bergensesteenweg tussen in de buurt van de Poincarélaan en ter hoogte van het metrostation Clemenceau. Op zondag bereikt de stroom op deze plek voetgangers. Binnen de perimeter noteren we intensieve stromen rond het Dauwpark en de scholen van de wijk, vooral tijdens de momenten waarop de school begint en eindigt. Tijdens de markturen stellen we conflicten vast tussen de stromen voetgangers, bussen en wagens. De bushalte ter hoogte van het station Clémenceau is bijzonder Zachte mobiliteit te voet perimeter DWC voetgangersoversteekplaats voetgangersconcentratie sterk/zwak 106

107 Diagnose/Mobiliteit slecht gelegen. Het Gemeentelijk Mobiliteitsplan Plan (GMP) voorziet een beveiliging van de oversteekplaatsen voor voetgangers, in het bijzonder op de grote assen, zoals de Bergensesteenweg, maar ook in de omgeving van de scholen. Fietsers Volgens het Gewestelijk Ontwikkelingsplan zou een gewestelijke fietsroute aangelegd moeten worden langs de Mariemontkaai. Concreet werd dit fietspad verplaatst naar de Industriekaai, tussen de mobiele brug van de Liverpoolstraat en de Ninoofse Poort. Het is echter een heel gevaarlijk fietspad, want het is bedekt met betonplaten met gladde voegen. Er is een fietspad langs de Ropsy Chaudronstraat, maar dat wordt meestal ingenomen door wagens die dubbel geparkeerd staan. Het GewOP voorziet ook een GFR die langs het Lemmensplein gaat. Bovendien werd ook een fietsenstalling voorgesteld door het GMP. Behoeften en opportuniteiten Behoeften De druk van de wagens in de wijk verminderen, vooral op de marktdagen; De kwaliteit en de inrichting van de voetgangers- en fietspaden verbeteren. Opportuniteiten De aanwezigheid van twee ruimte parkings in de onmiddellijke omgeving van de wijk. Zachte mobiliteit met de fiets perimeter DWC Gewestelijke Fietsroute - GFR Gemeentelijke Fietsroute - GemFR villo station 107

108 Grondopportuniteiten Publieke eigendommen Er bevinden zich drie types van publieke eigendommen binnen de perimeter: infrastructuren, woningen en onbebouwde terreinen. Ze liggen allemaal ten noorden van de Bergensesteenweg. Gemeente Anderlecht Behalve over de publieke eigendommen, beschikt de gemeente ook over heel wat woningen. Zo is ze onder andere eigenaar van verschillende woongebouwen rond het Lemmensplein, in de Waskaarsstraat, de Broyèrestraat, de Scheikundigestraat, de Pastoor Cuylitsstraat, de Bergensesteenweg, de Habermanstraat, de Odonstraat en de Pottengoedstraat. Het is belangrijk dat we opmerken dat de woongebouwen die eigendom zijn van de gemeente en die op de hoek liggen van de Bergensesteenweg en de Habermanstraat en de Broyèrestraat in heel slechte staat zijn. Toch heeft dit geheel van gebouwen al het voorwerp uitgemaakt van projecten in verschillende wijkcontracten, projecten die nooit voltooid werden. De gemeente heeft het beheer van het gebouw ter hoogte van nr. 7 van het Lemmensplein overgedragen aan HUVAK. HUVAK promoot er de installatie van een wassalon op de benedenverdieping en de verhuur van woningen op de verdiepingen, die op dit moment leegstaan. Ropsy Chaudronstraat 7-9 Scheikundigestraat 37 Liverpoolplein Pastoor Cuylitsstraat 30 CURO-HALL (Maison de la cohésion social) BUURTHUIS PARK ECOLE MATERNEL FONDAMENTALE 108

109 Eigendommen van de overheid gemeente Anderlecht perimeter DWC percelen Brussel hoofdstedelijk gewest(bhg) stad Brussel bouwblok gebouwen kanaal 109

110 Diagnose/Grondopportuniteiten LIBRE SAINT-PIERRE Odonstraat 22 ECOLE MATERNEL FONDAMENTALE LES TOURTERELLES MUZIEKACADEMIE Bergensesteenweg 145 INFRASTRUCTUUR Waskaarsstraat 5/7/11/17/19 WONING Broyèrestraat 2 WONING Scheikundigestraat 7/9/29/31 WONING Scheikundigestraat 33/35 WONING EN INFRASTRUCTUUR Passerstraat 10/14 WONING Pastoor Cuylitsstraat 3/8/35 WONING Habermanstraat 2/4/6/8/10 WONING Habermanstraat 15 WONING Habermanstraat 35 WONING Lemmensplein 1 KINDERDAGVERBLIJF EN WONING Lemmensplein 7/10 WONING Bergensesteenweg 55 VERVALLEN WONING Odonstraat 5/7/9/11/12/13/15/16/17/18/20/23/25/28/33/39 WONING Pottengoedstraat 20 WONING Stad Brussel De Stad bezet een grote opslagplaats die de hoek vormt tussen de Dauwstraat en de Pottengoedstraat. Ze is ook eigenaar van het Institut des Arts et Métiers en van de sportinfrastructuren van het Vander Puttenstadion net buiten de perimeter van het wijkcontract. Dauwtraat 12 Dauwtraat 11 Barthélémylaan OPSLAGPLAATS TOEGANG TOT DE ECOLE ARTS ET METIERS ECOLE ARTS ET METIERS (buiten de perimeter) Brussels Hoofdstedelijk Gewest De GOMB wil heel graag een actieve rol spelen in de wijk. De maatschappij heeft zopas een woonproject gekocht, gesaneerd en gepromoot op een groot perceel in de Passerstraat en is van plan een grondverwervingsbeleid verder te zetten in de wijk. Scheikundigestraat 34 Passerstraat Franstalige Gemeenschap Habermanstraat 27 Vlaamse Gemeenschap Pastoor Cuylitsstraat 29 EUCLIDES PROJECT Passer ECOLE SECONDAIRE INSTITUT DE LA PROVIDENCE BASISSCHOOL Vastgoeddynamiek Heel wat lopende werven tonen een zekere vastgoeddynamiek in de wijk: woningen in de Waskaarsstraat; herinrichting van het Liverpoolplein; woningproject van de GOMB in de Passerstraat, Zoals uitgelegd in het hoofdstuk over de huisvesting, getuigt de reconversie van oude 110

111 Vastgoeddynamiek leeg -Gelijkvloers (GV) + verdieping te huur -verdieping perimeter DWC leeg verdieping braakliggend percelen leeg GV werf bouwblok te koop -GV + verdieping onbewoonbaar gebouwen te koop -GV kanaal te koop verdieping te huur GV + verdieping te huur -GV 111

112 Diagnose/Grondopportuniteiten industriële gebouwen tot lofts (Waskaarsstraat, Pottengoedstraat) van een zekere gentrificatie van de wijk. Deze ontwikkeling is echter nog heel punctueel door het negatieve imago van de wijk. Bovendien telt de wijk verschillende leegstaande gebouwen en percelen en dat vergroot het gevoel van onveiligheid en verlatenheid. We vinden er concentraties van verlaten gebouwen en braakliggende terreinen: langs de Bergensesteenweg, wat een negatieve impact heeft op het gemengde karakter van deze steenweg, op de commerciële continuïteit en de potentiële rol als toegangspoort tot de stad vanaf de Anderlechtse Poort; ter hoogte van het kruispunt tussen de Habermanstraat en de Broyèrestraat en binnen het huizenblok achter Arts et Métiers; op en rond het Lemmensplein: hoewel de verdiepingen bewoond zijn, staan de benedenverdiepingen vaak leeg; rond de Ecole des Ars et Métiers, zoals in de Dauwstraat en de Waskaarsstraat die doodloopt; op de grote leegstaande percelen ten zuiden van de Bergensesteenweg (Memling en Bosch). We identificeren twee types van situaties: grote percelen of leegstaande gebouwen waarvan de meeste privé zijn, in de Dauwstraat, de Memlingstraat en op de Bosch-site langs de Bergensesteenweg; leegstaande gebouwen die publieke eigendommen zijn en die snel opnieuw op de markt gebracht zouden kunnen worden, in de Habermanstraat, de Broyèrestraat, Grondopportuniteiten Lemmensplein 112

113 Diagnose/Grondopportuniteiten Bovendien zouden bepaalde wagenverkopers overwegen om de wijk te verlaten, wat op middellange termijn aanzienlijke opportuniteiten voor reconversie zou opleveren voor de wijk. Grondwaarden Huurkosten (Huisvestingsobservatorium ) Brussels Hoofdstedelijk Gewest Gemiddelde huurprijs: 640 (610 in 2010) Mediane huurprijs: 600 (568 in 2010) Anderlecht Gemiddelde maandelijkse huurprijs voor de woningen: 536 (541 in 2010) Mediane maandelijkse huurprijs voor de woningen: 525 (535 in 2010) De huurprijzen in Anderlecht liggen 15% lager dan het gemiddelde van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Aankoopprijs ( prijzen 2011) Brussels Hoofdstedelijk Gewest Beleggings-/handelspand: Appartement: Huis: Anderlecht Beleggings-/handelspand: Appartement: Huis: De aankoopprijzen in Anderlecht liggen ook ongeveer 15% lager dan het gemiddelde van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Behoeften en opportuniteiten Opportuniteiten De gemeentelijke eigendommen rehabiliteren; De openbare spelers zoals de GOMB en de Stad Brussel aanmoedigen om de grote percelen die ze ter beschikking hebben open te stellen om zo de wijk open te trekken naar de rest van de stad toe en getto s en een gated community te voorkomen; Privé-initiatieven ter promotie van kwaliteitsvolle projecten op de grote percelen aanmoedigen. 113

114 Passer voor een duurzame buurt Duurzaamheid op stedenbouwkundige schaal is complex vanwege de verschillende raakvlakken, gaande van fysieke omstandigheden, economisch programmaen sociaal welzijn. De focus van duurzaamheid verandert bovendien in functie van de schaal en de tijdsperiode waarin een evenement of proces zich voordoet. Zes dimensies van duurzaamheid kunnen worden onderscheiden en helpen zo de complexiteit te vereenvoudigen: economie, samenleving, milieu, technologie, ruimte en proces. De hiernavolgende paragrafen geven een samenvatting van de bevindingen van de analyse en bekijken een aantal interventies vanuit het oogpunt van deze dimensies. Dit document onderzoekt uitgebreid de verschillende duurzaamheidsaspecten binnen de perimeter van het CQD Compas, maar kijkt ook op grotere schaal naar mobiliteit, toegankelijkheid, tewerkstelling, densiteit en functionele kwaliteiten van het gebied. In een volgende fase, wanneer het programma meer gedetailleerd ontwikkeld zal worden, zullen nog andere aspecten aangekaart worden. Dit gedeelte zal kort toelichten wat dit document heeft onderzocht en waar in de toekomst nog aanvullende duurzaamheidsaspecten aan bod kunnen komen. Samenleving De buurt is cultureel heel divers, maar wordt tegelijk gekenmerkt door een zekere isolatie en afzondering. Het samenleven van verschillende culturen is niet altijd evident. Armoede en werkloosheid, meer in het bijzonder onder de jeugd, vormen grote bekommernissen. Ondanks de aanwezigheid van een divers lokaal programma, lijdt de buurt onder een gebrek aan gemeenschapsvoorzieningen - infrastructuur voor bejaarden, kinderkribbes, culturele factiliteiten, afgestemd op de plaaselijke noden. Dit onevenwicht brengt met zich mee dat de gemeenschap minder geneigd is zich te integreren en/of de plaatselijke buurt te waarderen, wat zich vertaalt in een algemene negatieve perceptie. Bovendien heeft de buurt een lage diversiteit aan woningtypes en werkgelegenheid, Het onderzoek wees uit dat de huisvesting in het projectgebied van slechte kwaliteit is en dat er slechts een klein aantal woningen beschikbaar is voor bejaarden, grote families en 114

115 Mobility - collective Mobility - private Mobility - slow Networks Energy systems Material Lifecycle Economic Economic resilience infrastructure Economic conditions Technical Quality Economic Impact Financial flows Local economic outcomes Process Quality Development Planning Stakeholder coproduction Resident participation Process management Site management Duurzaamheid Kompas (source: BUUR) Air + atmosphere Biodiversity Environmental Impact Social Impact Diversity Equity Land use Resources Soil Water systems Spatial Quality Wellbeing Access to facilities Health Cultural identity Open space Spatial perception Integration personen met beperkte mobiliteit. Nieuwe immigranten zien de buurt vooral als eerste vestigingsplaats alvorens ze elders een permanente huisvesting vinden. Dit heeft geleid tot een informele, illegale woningmarkt waar veel nieuwkomers in vast komen te zitten, een verschijnsel dat met de ontwikkeling van transitwoningen zou kunnen worden opgelost. De uitdaging voor de buurt is het gebrek aan investeringen op lange termijn die de inwoners zouden helpen om zich gemakkelijker duurzaam te integreren in de buurt. Een woningaanbod van betere kwaliteit aan betaalbare prijzen zou de allochtone inwoners ernstiger doen nadenken om voor een langere termijn in de buurt te investeren en er te blijven wonen. Wanneer we kijken naar de huidige toestand qua gezondheid en leefkwaliteit, stellen we vast dat het gebied te lijden heeft onder omgevingsgeluid veroorzaakt door de bestaande autohandel en weinig toegang heeft tot kwalitatieve publieke ruimte en plaatsen voor fysieke activiteit, zoals sportinfrastructuur. Andere gezondheidskwesties zijn te wijten aan slechte leefomstandigheden, ongezonde huisvesting, slechte voeding en sociale discriminatie. Maatregelen inzake onderwijs en informatieverstrekking gericht op de plaatselijke bevolking, zijn vereist. Milieu Het milieu (water, lucht, atmosfeer, bodem, biodiversiteit en grondstoffen) kwam minder sterk naar voren in het onderzoek en rekening houdend met de erg stedelijke context, is het een hele uitdaging om de milieu-impact van het gebied sterk te beïnvloeden. Een van de belangrijkste uitdagingen inzake milieu in het algemeen is dat in de volledige site amper vegetatie te vinden is en ze voornamelijk bestaat uit harde oppervlaktes, vooral binnen de bouwblokken. De uitdaging bestaat dus er in om meer open ruimte te creëren (publiek en privaat) en tegelijk te focussen op een efficienter grondgebruik. Aspecten zoals bodemkwaliteit, waterzuivering, lucht en atmosfeer of biodiversiteit zijn uitdagingen die tot een zekere hoogte lokaal kunnen worden aangepakt. Er werd aangetoond dat de bodemkwaliteit doorheen het gebied op sommige plaatsen vervuild is - de oplossing hier is om minstens te verzekeren dat de oppervlaktelaag van voldoende hoge kwaliteit is en dat diepere uitgravingen worden vermeden. Water wordt later nog besproken, maar het kan al vermeld worden dat het opvangen van regenwater 115

116 voor lokaal gebruik op de site een belangrijk onderdeel zal moeten zijn van latere architectuurontwerpen. De luchtkwaliteit is een probleem dat moeilijk lokaal kan worden opgelost, maar de herlocalisering van de autowerkplaatsen kan op langere termijn wel voor enige verbetering zorgen. Biodiversiteit tenslotte is een uitdaging die op schaal van de buurt moet worden aangepakt de open ruimte op de site zelf moet alvast een verscheidenheid aan bomen en lagere beplanting bevatten, zowel in de publieke als de private ruimte, waarmee ineens habitatruimte gecreëerd wordt voor insecten en vogels. Economie Het voornemen van het Quartier Durable is om te focussen op publieke tussenkomsten om de economische gezondheid van de omgeving te verbeteren. De ondersteuning van werkgelegenheid, economische activiteiten en onderwijs voor de jeugd en werkzoekenden vormen een prioriteit voor het CQD. Het onderzoek wees uit dat een groot gedeelte van de winkelruimte en werkgelegenheid in de buurt veeleer geassocieerd wordt met de dynamiek rond het slachthuis en de hieraan gerelateerde markt, ofwel met de auto import-export-handel met enkele kleinere ondernemingen errond. Terwijl de uitbreidingsplannen van het slachthuis nieuwe kansen zouden bieden aan de buurt, zou de voorziene herlocalisering van de import-export activiteiten nieuwe uitdagingen bieden op lange termijn. Het ontwikkelen van een alternatieve economie valt buiten de werkingsfeer van de CQD. Niettemin wordt er aandacht besteed aan de impact op de buurt en de nood aan een reflectie die de transformatie in het voordeel van de plaatselijke bevolking kan doen plaatsvinden. Lokale winkels kunnen ook de activiteit op straat doen toenemen, maar hoe dan ook is het belangrijk dat de commerciële functies divers en complementair zijn. Het is hierbij de uitdaging om bedrijvigheid/handel te vinden die zeer lokaal gericht is en ook de plaatselijke gemeenschap ondersteunt. Inzake werkgelegenheid is er nood aan maatregelen om meer synergiën en samenwerking te creëren tussen de verschillende actoren die in de buurt actief zijn.dit zou helpen om de reikwijdte en efficiëntie van het bestaande beleid te verbeteren. Extra aandacht dient te gaan naar initiatieven Het CQD zal bovendien concrete kansen bieden om plaatselijke bedrijven te laten profiteren van de verschillende constructiesites. Ruimte De ruimtelijke kwaliteit verwijst naar hoe goed de site geïntegreerd is in haar context, het netwerk van open ruimte en de lokale culturele identiteit. Zoals vastgesteld doorheen het onderzoek, omvat de buurt een mix van bouwblokgroottes, van de meer intieme residentiële blokken tot de grotere industriële blokken. De overgang tussen beide is erg abrupt. Om de site toegankelijker te maken, wordt er in dit rapport voorgesteld om zulke grotere blokken op te delen of doorwaadbaar te maken. Nieuwe stedelijke gebieden zullen zich vooral op de voetgangers moeten focussen om de interactie tussen de bewoners aan te moedigen. Nieuwe doorgangen worden daarom opgewaardeerd met aantrekkelijk programma om leven en sociale controle naar deze plekken te brengen. Het voorstel opgenomen in dit voorstel raadt aan een open ruimte link te creëren die de oude Sennette rivierbedding volgt. Rekening houdend met de bestaande toestand van de Zenne, de waterkwaliteit en de complicaties die komen kijken bij een eventuele blootlegging van de Zenne over haar volledige lengte, kunnen we stellen dat het terugbrengen van de Zenne een lange-termijn en kostelijk project zou zijn. Desalnietteming blijft het verhaal van de Zenne belangrijk voor de buurt en voor de stad Brussel en moet het waar mogelijk in herinnering worden gebracht. Een alternatieve optie is daarom om minstens de ruimte boven de rivier te heropenen voor het publiek en het tracé van de Senette te hergebruiken als een route voor regenwateropvang en afvoer, 116

117 geïntegreerd in de publieke ruimte. Het park wordt zo een belangrijk element voor de waterhuishouding en tegelijk een educatief en cultureel parcours. Momenteel bestaan er kleine pockets van open ruimte, maar zeer weinige daarvan zijn veilig, toegankelijk en aantrekkelijk voor de inwoners en het actieve gebruik van deze plekjes, bijvoorbeeld voor fysieke recreatie, wordt amper aangemoedigd. De publieke ruimte moet eerst comfortabel en gemakkelijk toegankelijk zijn voor een brede waaier aan mensen, jong en oud. Een tweede stap is om er een mix van activiteiten toe te laten die toelaten de open ruimte te gebruiken voor fysieke recreatie (voetbal, basketbal, pétanque, enz.). Er zouden initiatieven genomen moeten worden om het beter gebruik van de bestaande infrastructuur aan te moedigen. Technologie De volgende fase vereist meer technische details op tal van vlakken, zoals mobiliteit, energieverbruik en materiaalgebruik. Ondanks het feit dat het gebied relatief goed ontsluiten is met het openbaar vervoer (trein, metro, tram, bus), blijft toch de aanwezigheid van wagens overheersen en is het veelvuldig parkeren op straat hinderlijk voor de kwaliteit van de publieke ruimte en de toegankelijkheid voor fietsers. Het hoofddoel op het vlak van mobiliteit is om de kwaliteit van de voetgangers- en fietsroutes te verbeteren, eerder dan het blijven focussen op het plaatsverslindende en lawaaiproducerende autoverkeer. Het wagengebruik kan ontmoedigd worden door de hoeveelheid parkeerplaatsen te verminderen en tegelijk alternatieve vervoersmodes aan te bieden. Daarom zouden voetpaden breed genoeg moeten zijn, fietspaden worden aangelegd en het aanbod aan fietsenstallingen dichtbij de woonbuurt moeten vergroten. Ook gebouwen zouden hun parkingaanbod moeten verminderen, aangezien dit uiteraard een invloed heeft op het autogebruik. Het onderzoek stelde tevens een gebrek vast aan diversiteit in het woningaanbod. Terwijl een toename aan huisvestigingsmogelijkheden noodzakelijk is, zou de ontwikkeling ervan zich moeten toeleggen op renovatie in plaats van op totale afbraak en heropbouw. Kleine gebouwen of onbebouwde percelen zouden moeten worden geselecteerd voor niewbouw. De eisen inzake energieverbruik van gebouwen vragen om een veel hogere efficiëntie. Alle gebouwen dienen te beantwoorden aan hoge energieprestaties: minstens passiefbouw voor wat betreft nieuwbouw, minstens lage energie woningen voor wat betreft renovatie. Het energieverbruik van een gebouw start bovendien niet met deingebruikname, maar reeds bij de energie die ingebed zit in het bouwmateriaal dat wordt gebruikt. De volledige energiecyclus dient in acht te worden genomen als over energiegebruik wordt geoordeeld. Gebouwen kunnen hun milieuvriendelijk verder uitbreiden door te letten op maatregelen rond water gebruik en hergebruik, en bij het kiezen van het type huishoudelijke apparaten dat wordt gebruikt. Afvalwater (of regenwater) kan gebruikt worden in de tuin of voor aangrenzende publieke tuinen of parken. Proces Het ontwikkelingsproces is een belangrijk gegeven voor de ombouw naar een meer duurzame ontwikkeling. Tenzij de plaatselijke gemeenschap en stakeholders bereid worden gevonden om samen te werken of betrokken te worden in het ontwikkelingsproces, is het onwaarschijnlijk dat een project effectief gerealiseerd of correct gebruikt kan worden. Door zowel de gemeenschap als de stakeholders vroeg erbij te betrekken, wordt hen de mogelijkheid gegeven om mee verantwoordelijk te zijn voor het gebruik en de functie van het gebied op lange termijn. Tot nu toe baseerde het onderzoeks- en ontwikkelingsproces van het CQD Compasprogramma op een reeks gesprekken en ontmoetingen met de bevolking en sleutelactoren die in de buurt actief zijn. De verdere definiëring en ontwikkeling van elk project gedurende de 4 jaar durende ontwikkeling van het CQD zou verdergezet moeten worden door ook de betrokken bevolking sterk te betrekken en actief te engageren. 117

118 Transversaal besluit Tot besluit van deze thematische analyses en voor het formuleren van de prioriteiten waarop de projecten zullen steunen, lijkt het ons nuttig even kort de belangrijkste transversale uitdagingen te overlopen waarmee de wijk geconfronteerd wordt. De belangrijkste problemen van de wijk zijn, net als in de volledige Kanaalzone, armoede en werkloosheid, vooral bij de jongeren. Andere sociale behoeften vallen minder sterk op: gebrek aan infrastructuur voor ouderen, gebrek aan kinderopvangplaatsen en alternatieve opvangmogelijkheden die beter geschikt zijn voor de specifieke behoeften van de lokale bevolking (type occasionele opvang), gebrek aan burger- en culturele activiteiten voor jongeren en schoolbegeleiding. Of het nu gaat om tewerkstelling of socioculturele activiteiten, de spelers en infrastructuren in de wijk en in Kuregem zijn talrijk aanwezig. Het gaat er dus niet om deze te vermenigvuldigen, maar wel om de synergieën te bevorderen voor een grotere impact. Bovendien wordt de Passerwijk onderverdeeld in twee subwijken die zich onderscheiden door hun typologie, hun functie, hun identiteit, maar ook door de onderliggende belangen. De subwijk Lemmens, die we kunnen doortrekken tot de volledige residentiële zone, lijdt onder: de slechte kwaliteit van de woningen en de aanwezigheid van huisjesmelkers (overal binnen de perimeter); een fysieke, symbolische en culturele isolatie; een negatief imago - ondanks een gevoel van samenhorigheid onder de bewoners ( dorps aspect) - dat onder andere gekoppeld is aan het vuil, het gevoel van onveiligheid, de aanwezigheid van langdurig braakliggende terreinen en krotten, ; Deze problemen zijn vooral geconcentreerd op het Lemmensplein. 118

119 Transversaal besluit De postindustriële subwijk en de kenmerkende import-/expertactiviteit van wagens zorgt voor heel andere problemen: heel wat overlast van de import-/expertactiviteit van wagens (parkeren, verkeer, geluidsoverlast, veiligheid en imago, ) waardoor deze activiteit moeilijk verenigbaar is met de woonactiviteit; smalle straten, begrensd door grote huizenblokken en blinde muren; sterk vervallen gebouwen; We hebben echter gezien dat deze autohandels vrijwel zeker hun activiteit zullen verplaatsen in een vrij nabije toekomst. Een beweging in die zin lijkt zelfs al ingezet. Blijft natuurlijk het gevoelige vraagstuk van de reconversie van dit weefsel dat wel mooie opportuniteiten inhoudt, onder andere dankzij de kavelstructuur en de aanwezigheid van industriële gebouwen, de nabijheid van het Kanaal, van de Vijfhoek en van het station Brussel Zuid, Bovendien heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ambities voor deze wijk, en die staan beschreven in het Richtplan. Doorgaans merken we op dat de progressieve reconversie van de postindustriële subwijk, zoals gepland door het Gewest, en heel wat andere projecten binnen of in de buurt van de perimeter de komende jaren aanzienlijke veranderingen teweeg zullen brengen. Dit is duidelijk een opportuniteit voor deze noodlijdende wijk, maar ook een risico voor een kwetsbare bevolking die bijvoorbeeld niet bestand zal zijn tegen een plotse en belangrijke stijging van de grondwaarden. En naast de economische kwesties kan de massale en plotse komst in een top down logica van woningen en activiteiten zonder banden met de wijk leiden tot confrontaties, frustraties en een sterkere terugplooiing. Het wijkcontract Passer biedt daarom een unieke opportuniteit om: na te denken over pistes voor reconversie die zouden leiden tot een zeker gemengd karakter in de wijk en die de bewoners ten goede zouden komen; projecten te promoten die tegemoet komen aan de behoeften van de lokale bevolking binnen de reconversie die geschetst werd in het Richtplan, zodat de bevolking zich het project eigen kan maken en er een troef van maakt voor de wijk. 119

120 Transversaal besluit Uitbreiding van de perimeter Zoals eerder uitgelegd, zijn heel wat belangen geconcentreerd rond de slachthuizen. De fysieke en symbolische articulatie van deze site ten opzichte van de wijk Passer is strategisch. De enkele huizen in de Ropsy Chaudronstraat voor de infrastructuren van Abattoir zullen bijvoorbeeld omgevormd worden. Bovendien moet ook het metrostation Clémenceau, dat de markt van de slachthuizen en de wijk bedient, evolueren. Het biedt een mooi ontwikkelingspotentiel. Ten slotte wordt een multifunctioneel project (woning, verenigingslokalen en winkel) overwogen, eventueel onder de vorm van een CLT, aan de Bergensesteenweg ter hoogte van de site van de slachthuizen. Om deze redenen stellen wij voor de perimeter lichtjes uit te breiden door de enkele gebouwen op te nemen op de hoek van de Ropsy Chaudronstraat en de Bergensesteenweg, inbegrepen in de RVOHR. 120

121 Uitbreiding van de perimeter OI ER ARL AL NA N VA CH KA NES ON EB ED RU T AA TR PLACE LEMMENS SE EN RG BE EG NW EE ST OU BR AA IJL ER W N UE IQ IN CL T AA TR ES UD HE LA EG RU E RU DE T AA TR KS IE IN KL RU EM EM LIN ST RA AT 0 BR OG NI EZ S TR AUAE TBR OG NI EZ ST RA A T G gemeentegrens perimeter DWC percelen bouwblok gebouwen kanaal 121

122 Prioriteiten De doelstellingen De subwijk Lemmens opnieuw valoriseren door zich open te stellen; door de activiteit te versterken en dus ook de sociale controle op het Lemmensplein; door de krotten te doen verdwijnen; door te werken aan de kwaliteit van de woningen; door de wijk te verbinden met het Dauwpark; door het aanbod activiteiten en diensten aan te vullen en te versterken. De reconversie van de subwijk Heyvaerts ombuigen ten voordele van de bewoners door de grote industriële blokken een zekere porositeit te geven om openbare ruimte te creëren en het gangeffect te verminderen; door woningen te creëren die toegankelijk zijn voor de bevolking van de wijk (eventueel alternatieve modellen) met het oog op een sociaal en functioneel gemengd karakter; door de ontwikkeling van een productieve stedelijke economische activiteit die leidt tot werkgelegenheid, in het bijzonder voor laaggeschoolden, en dit in lijn met de economische traditie van de wijk waarbij geprofiteerd wordt van de kavelstructuur en de industriële gebouwen. De jongeren aan het werk zetten door ze naar de bestaande structuren te brengen; door een versterking van de (voor)opleiding, in het bijzonder gekoppeld aan de opportuniteiten die geboden worden door de ontwikkeling van bepaalde belangrijke projecten (Slachthuis, Zuidhaven, maar ook reconversiesectoren van de wijk); door ontmoetingsmogelijkheden en rechtstreekse contacten te creëren voor werkgevers en werklozen. 122

123 123