economische Orde Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008

Transcriptie

1 De economische Orde Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008

2 Nederlandse Orde van Advocaten Neuhuyskade XM Den Haag Postbus GW Den Haag T F E info@advocatenorde.nl Het jaarverslag kunt u ook downloaden via de website van de Nederlandse Orde van Advocaten Op de foto: Hein Vogel, advocaat en voorzitter Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) spreekt advocaten toe bij de manifestatie Red de Rechtshulp op het Plein in Den Haag, 17 december 2008

3 De economische Orde Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008

4 Inhoud Voorwoord 3 interview: Willem Bekkers, deken van de Nederlandse Orde van Advocaten 4 Doeltreffend bestuur 6 interview: Nebahat Albayrak, staatssecretaris van Justitie 12 interview: Alexander Rinnooy Kan, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad 14 Vakbekwaamheid 16 interview: Geert Corstens, president bij de Hoge Raad der Nederlanden 20 interview: Jan Watse Fokkens, procureur-generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden 22 Toegang tot het recht 24 interview: Heleen Kertsen, bestuursvoorzitter van Stibbe 28 interview: Theda Boersema, sociaal advocaat 30 Toezicht, Klachten- en Geschillenregeling en tuchtrecht 32 interview: Herman Tjeenk Willink, vice-president van de Raad van State 36 Communicatie 38 interview: Monique van Roosmalen, deken arrondissement Assen 44 Uitvoering Wet- en Regelgeving 46 Wetgevingsadvisering Strafrechtelijke actualiteiten 50 Cijfers en statistieken De Balie in cijfers 52 Klachten- en Geschillenregeling Advocatuur 54 Totaaloverzicht CCV Beroepsopleiding 56 Financiën 58 Accountantsverklaring 60 Samenstelling Algemene Raad en Raad van Advies 61 Samenstelling College van Afgevaardigden 62 Samenstelling Bureau van de Orde 65 Samenstelling Adviescommissies Wetgeving 66 Specialisatieverenigingen 69 Summary Annual Report

5 Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Voorwoord 3 Voorwoord Het jaarverslag 2008 draagt de titel De economische Orde. Die titel is niet uit de lucht komen vallen is het jaar waarin de kredietcrisis toesloeg en de economie wereldwijd hard werd getroffen. Het is het jaar waarin bleek hoe kwetsbaar vertrouwen is is ook het jaar waarin Amerika een nieuwe president koos. Zijn boodschap van verandering en hoop zet een toon voor de toekomst. > De Nederlandse Orde van Advoca waarden van het vak. Of iemand nu werkzaam ten is een economische orde. is in de Randstad of in de provincie, Nederlandse advocaten leveren een in een commerciële of in een sociale praktijk, de professionele standaard waaraan belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van nationale en internationale economische activiteiten. Zij ondersteunen bedrij eenieder. De in dit verslag opgenomen advocaten moeten voldoen, geldt voor ven en individuen, maar helpen ook hen interviews met drie ervaren advocates die zelf niet de poorten tot het recht kunnen vinden. Een betrouwbare rechtsstaat siteit. illustreren deze verbondenheid in diver is een voorwaarde voor een duurzame De genoemde kernwaarden partijdigheid, onafhankelijkheid, deskundigheid, economie. Dat betekent onder andere dat iedereen toegang tot het recht moet hebben. De Nederlandse Orde van Advocaten naar verwachting in 2009 worden neer integriteit en vertrouwelijkheid zullen heeft in 2008 om die reden een krachtig gelegd in een nieuwe Advocatenwet. Over geluid laten horen om verdere afbraak de vraag of ook de zesde kernwaarde de van de gefinancierde rechtshulp te voorkomen. Tegelijk laat zij onderzoeken of goede rechtsbedeling wettelijk moet publieke verantwoordelijkheid voor een er momenteel belemmeringen zijn in de worden vastgelegd, wordt nog overleg toegang tot een advocaat. U leest er meer gevoerd. De Nederlandse Orde stelt zich over in dit verslag. op het standpunt dat elke advocaat per Met instemming verwijs ik naar het definitie verantwoordelijkheid draagt jaarverslag van de Raad van State. Daarin voor het algemeen belang. In dit verslag benadrukt de vice-president, die ook in staat een toelichting op dit standpunt. dit verslag aan het woord komt, dat juist Verder wordt ingegaan op het belang in tijden van crises de uitgangspunten van een doeltreffend bestuur van de van de democratische rechtsstaat extra Nederlandse Orde van Advocaten. aandacht verdienen. Niet alleen de kracht De nieuwe Advocatenwet zal ook op dit van de economie is bepalend voor het punt moeten worden gemoderniseerd. beëindigen van deze crises, maar wellicht meer nog de kracht van de democratische Dit jaarverslag bevat een samenvatting rechtsstaat. op hoofdlijnen van al die activiteiten die de Nederlandse Orde van Advocaten in De Nederlandse Orde is één orde. Hoe 2008 heeft ondernomen om de beroepsgroep te ondersteunen om haar belang divers de Nederlandse advocatuur ook is, elke advocaat staat voor dezelfde kernrijke taken te kunnen vervullen. Veel aandacht gaat daarbij uit naar het bewaken en verhogen van de kwaliteit van de advocatuur door opleidingen en toezicht. Ook wordt aandacht besteed aan het tuchtrecht, en aan de activiteiten die de Orde in 2008 heeft ontplooid op het gebied van communicatie, nationaal en internationaal. De advocatuur is namelijk ook een vak van beelden. De citaten van binnen- en buitenstaanders die u in dit jaarverslag aantreft, getuigen daarvan. De citaten zijn ontleend aan de rondetafelgesprekken die de Orde initieerde en aan de actie Toga op tournee. Met dit jaarverslag legt de Orde niet alleen verantwoording af aan haar achterban en de partners waarmee zij samenwerkt, maar ook aan de samenleving. De advocatuur is namelijk ook een maatschappelijke orde. Zij draagt een eigenstandige verantwoordelijkheid in de rechtsstaat en dient zich in die hoedanigheid met open blik te verantwoorden. Zij schuwt daarbij het debat niet. Om die reden heeft zij in dit jaarverslag het woord gegeven aan krachtige stemmen uit de politiek en de rechterlijke macht. Centraal in die gesprekken staat de vraag wat de Nederlandse advocatuur kan en moet doen om het vertrouwen te blijven verdienen dat in deze tijden nodig is. U wordt van harte uitgenodigd aan dat gesprek deel te nemen. De Orde wil de komende jaren laten zien dat ze weet wat institutionele zelfreflectie is. De neiging om tegenspraak op te zoeken zit advocaten immers in het bloed. Willem Bekkers Deken van de Nederlandse Orde van Advocaten

6 4 Deken Willem Bekkers Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Over het belang van de rechtsstaat voor een duurzame economie Wij zijn geen gewone zakenmensen De Peruaanse econoom Hernando de Soto schrijft in zijn inmiddels wereldberoemde boek Het mysterie van het kapitaal dat er geen eenduidige verklaring voor armoede is te geven. Wel staat volgens hem vast dat het juridische systeem, of het ontbreken ervan, een gat in de economische ontwikkeling kan slaan. Geïnspireerd door De Soto s ideeën denkt Willem Bekkers, algemeen deken van de Nederlandse Orde van Advocaten, na over de rol die de advocatuur speelt in de economische orde. Nederland heeft iets te winnen. De economie wordt gedragen door vertrouwen Tijdens een bijeenkomst van de International Bar Association in Buenos Aires hoorde Bekkers De Soto voor het eerst spreken. Hij was onder de indruk. De Soto is van mening dat de rechtsstaat de basis is voor economische ontwikkeling en welvaart. Hij betoogt dat groei uiteindelijk het best kan worden gerealiseerd door een rechtvaardige verdeling van middelen. In onderontwikkelde landen handhaaft een zeer rijke bovenlaag zijn positie, mede dankzij de ondersteuning van professionele dienstverleners als advocaten. Zij dekken de formele sector, maar daaronder zit een heel grote onderlaag die geen enkele juridische grond onder de voeten heeft. De Soto beweert dat iedereen er wel bij kan varen als die onderlaag zich ontwikkelt. En dat kan door haar eigendom te geven. Eigendomsrechten geven mensen vertrouwen. En sinds de kredietcrisis weten we allemaal dat de economie gedragen wordt door vertrouwen. Sta-in-de-weg Het is even wennen, een advocaat die zich over de economie uitspreekt. Grote vrienden zijn het van oudsher niet. Economen vinden juristen vaak lastig, voorzichtig, onnodig ingewikkeld. Juristen zijn een sta-in-de-weg voor economische ontwikkeling, vat Bekkers het vooroordeel samen. Maar zonder een goed functionerend rechtsstelsel, zonder een onafhankelijke rechterlijke macht en zonder een professionele balie is het heel risicovol om in een land te investeren. Dat is de theorie. De realiteit laat zien dat ook met een functionerende rechtsstaat de economie gierend uit de klauwen kan lopen. Bekkers is het eens met de stelling dat de huidige crisis een debat over de fundamenten van de rechtsstaat rechtvaardigt. Juist nu is het nodig dat de spelers van het spel zich op hun rol bezinnen. Economen en accountants zijn tot nu toe opvallend stil gebleven in het debat over de mogelijke oorzaken van de crisis, formuleert de deken voorzichtig. Dat verbaast mij. Iemand heeft toch al die financiële producten bedacht die aan de kredietcrisis ten grondslag liggen? Hoe zit het met de verantwoordelijkheid daarvoor? Niet dat de deken de advocatuur de hand boven het hoofd wil houden. Integendeel. De crisis houdt iedereen een spiegel voor. Advocaten hebben miljoenen verdiend aan de verkoop van ABN Amro. Hoe zit het met hun verantwoordelijkheid? Ik wil daarover graag praten. Een advocaat kan zich niet beperken tot de opmerking dat hij het contract heeft opgemaakt, en dat was het dan. Publieke verantwoordelijkheid De opmerkingen van Bekkers raken de discussie die in 2008 de gemoederen binnen de advocatuur behoorlijk bezig hield. Kern van die discussie was de vraag hoe ver de publieke verantwoordelijkheid van de advocaat reikt. Lange tijd leek die zogeheten zesde kernwaarde, die de commissie advocatuur in haar rapport Een maatschappelijke orde voor het eerst formuleerde, vooral te gaan over de hoge uurtarieven. Gewone stervelingen en kleine bedrijven zouden daardoor geen toegang meer hebben tot het recht. Volgens Bekkers reikt de publieke verant

7 Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Deken Willem Bekkers 5 woordelijkheid van de advocatuur verder. In de jaren zestig veranderde er iets heel wezenlijks in de westerse cultuur, zet Bekkers zijn gedachten uiteen. Mannen als John F. Kennedy, Martin Luther King en paus Johannes de 23 e straalden een groot optimisme uit en gaven een nieuwe invulling aan begrippen als rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid. Recht doen aan mensen betekende hen verantwoordelijk te maken. Recht doen betekende niet vrijheid inperken, maar juist vrijheid geven. De nieuwe cultuur had een grote, maar onvoorziene impact op de ontwikkeling van de advocatuur, vervolgt Bekkers. Tot de jaren zeventig verleende de advocatuur rechtshulp aan eenieder. Het idee om uitsluitend commercieel dienst te verlenen werd bijna klachtwaardig gevonden. Door de opkomst van de sociale advocatuur werd dat idee helemaal losgelaten. Vanaf de jaren zeventig kon elke advocaat zonder gêne kiezen voor de commerciële praktijk. Er was immers een vangnet voor de minder financieel draagkrachtigen? Het gevoel als advocaat ook verantwoordelijkheid te dragen voor het algemeen belang verdween op die manier razendsnel naar de achtergrond. In plaats daarvan kwamen de investment bankers en mergers and acquisitions in beeld. Nogal wat advocaten zijn money driven geworden, vindt de algemeen deken. En nu keert de wal het schip. Don t touch me Met zijn analyse beoogt Bekkers niet de commerciële advocatuur tegen de haren in te strijken. Integendeel, hij wil juist het gesprek aangaan over de rol die de advocatuur in een rechtsstaat moet spelen en welke verantwoordelijkheden daarbij horen. Veel advocaten nemen een houding aan van don t touch me, vindt Bekkers. Ze willen overal tegen strijden, maar dat betekent ook dat ze zich naar buiten toe moeten durven verantwoorden. Wij moeten ons als beroepsgroep niet meteen verschuilen achter het argument dat we geheimhouder zijn bijvoorbeeld. We hebben een publieke verantwoordelijkheid en daarover moeten we een verhaal naar de buitenwereld hebben. De huidige economische situatie biedt daartoe uitgelezen kansen. Nederland heeft iets te winnen, en kan iets verkopen, zegt Bekkers en de advocatuur kan daarbij een belangrijke rol spelen. De Engelsen trekken momenteel bijna agressief de wereld in met hun legal system. Zij promoten hun rechtssysteem als een product, ook in opkomende economieën als China. Bovendien wortelen handelscentra als Hong Kong, Singapore en India al in de common law-traditie. De continentale advocatuur reageert hierop door met bijna net zulke agressieve taal het civil law systeem aan de man te brengen. Ik denk dat in die strijd Nederland en de Nederlandse advocatuur een interessante positie kunnen innemen. Wij zijn als klein land veel minder bedreigend in het politieke krachtenveld dan Duitsland of Frankrijk, maar hebben door onze handelservaring wel een goede internationale naam. Niet voor niets vieren we in 2009 dat de Nederlandse advocaat Adriaen van der Donck 400 jaar geleden de basis legde voor wat nu New York is. Daarbij komt dat we bekend staan om onze pragmatische aanpak van juridische conflicten. Den Haag is de internationale hoofdstad van het recht. Het internationale Hof van Arbitrage zit in Den Haag. En ten slotte hebben we een indrukwekkend nieuw burgerlijk wetboek geschreven, hebben we een kwalitatief goed functionerende rechterlijke macht, en een buitengewoon professionele balie. Eén balie De professionaliteit van de balie is mede te danken aan de komst van de Angelsaksische kantoren, onderstreept Bekkers. Zij hebben ervoor gezorgd dat de Nederlandse advocatuur zich verder kon ontwikkelen tot een professionele, solide, degelijke en betrouwbare sector waar zelfs redelijke tarieven gelden. De sociale advocatuur heeft daar zijn voordeel mee gedaan, hoe gek dat ook mag klinken, zegt de deken. Het gaat er dus niet om de commerciële advocatuur te verketteren ten gunste van de sociale advocatuur of andersom. We zijn één balie. Daar moeten we ons voordeel mee doen. Concreet betekent dit volgens Bekkers dat Nederlandse advocaten hun unieke positie verder moeten uitbouwen. Voorwaarde daarvoor is wel dat zij zich realiseren welke verantwoordelijkheid zij dragen. Er is de afgelopen veertig jaar al veel gesproken over de beschavende werking van de democratie. Nu is het tijd de commerciële praktijk bij die ontwikkeling te betrekken. De globalisering is onherroepelijk en ook heel belangrijk. Een stad als Sjanghai is in 15 jaar tijd gegroeid van 2 miljoen naar 22 miljoen inwoners. Die jonge Chinezen hebben dat onder hun ogen zien gebeuren. Het is nu tijd die razendsnelle groei in te bedden in een duurzame democratie. Bedrijven daar hebben enorme behoefte aan goede professionele ondersteuning en ik denk dat Nederlandse advocaten een heel belangrijke rol als regisseur van de ontwikkelingen kunnen spelen. Wij zijn namelijk geen gewone zakenmensen, maar veelzijdige juridische adviseurs die niet alleen dat ene partijbelang van die ene cliënt moeten dienen, maar ook het algemeen belang in het oog moeten houden. Een duurzame economie waar iedereen wel bij vaart is gediend bij een goed functionerende rechtsstaat. <<<

8 6 Doeltreffend bestuur Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Jaarcongres, 19 september 2008, s-hertogenbosch Bemiddelingsvaardigheden zijn een toegevoegde waarde in de advocatuur. Je focust niet alleen op het proces, maar ook op het resultaat. Marjon Habets, advocaat

9 Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Doeltreffend bestuur 7 Doeltreffend bestuur > Voor de Orde was 2008 een intensief jaar. Een cumulatie van belangrijke on der werpen kwam langs. In willekeurige volgorde een greep uit de be langrijkste ontwikkelingen: het concept van de gewijzigde Advocatenwet met de implementatie van aanbevelingen van de Commissie-Advocatuur, waarvan de zesde kernwaarde het meest spraakmakende onderdeel was, met de reactie van de Orde daarop; plannen voor ingrijpende wijziging van de organisatie van het advocatentuchtrecht; het rapport van de parlementaire werkgroep-joldersma over verwevenheid van onder- en bovenwereld, waarin ook de advocatuur en in het bijzonder het beroepsgeheim en het verschoningsrecht worden genoemd; interne discussie met het College van Afgevaardigden over de in-house beroepsopleiding; het door de Algemene Raad aan de Rijksuniversiteit Groningen toebedeelde onderzoek naar belemmeringen in de toegang tot een advocaat, met verwijzing onder meer naar de discussie over de prijs van de advocaat; de start medio 2008 van het o zo beperkte en voorzichtige experiment met de raadsman bij het politieverhoor en de uitspraken eind 2008 van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in de zaken Salduz en Panovits, die mogelijk een ander licht werpen op de Nederlandse praktijk dat advocaten niet worden toegelaten tot het politieverhoor; de gang van zaken rondom de bezuiniging van 50 miljoen structureel op de gefinancierde rechtshulp met een aan het einde van het verslagjaar redelijk positief en door de Orde bevochten resultaat (actie Red de rechtshulp); de afschaffing van het procuraat vergezeld van de concentratie op het bureau van de Orde van de ledenadministratie ; de doorbraak van het OM ten opzichte van de nummerherkenning om zo het euvel van schending van het beroepsgeheim door geheimhoudersgesprekken te tappen en die aan het dossier toe te voegen, tegen te gaan. >>> Glamour, daar moet je als curator voorzichtig mee zijn. Je kunt in die rol niet in een maatpak in een grote slee komen voorrijden. Ben Arends, advocaat

10 8 Doeltreffend bestuur Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Vertrouwelijkheid is een plicht van de advocaat en een recht van de rechtzoekende U leest over elk van deze onderwerpen verderop in dit verslag meer. Loopt hier een rode draad doorheen? Meer dan een, maar de voornaamste is de permanente zorg vuldige afweging van vele en veelsoortige belangen. Dat hoort bij doeltreffend bestuur. Een paar actuele voorbeelden van belangenafwegingen komen hier na aan bod. Deze zijn in zekere zin een bevestiging van de ook in andere landen zichtbare revival en herbezinning inzake morele en ethische beroepsvraagstukken. De gemeenschappelijke tentoonstelling van de Orde en de Duite Bundesrechtsanwaltkammer over de advocatuur in de Tweede Wereldoorlog en het sym posium van de International Bar Association in mei in zijn hiervan treffende voorbeelden. De bundel De Advocatenstandaard, eind 2007 door de Orde uitgegeven ter gelegenheid van 55 jaar bestaan van Advocatenwet en Orde, illustreert die revival aan de hand van beschouwingen over beroepsethiek op tal van rechtsgebieden. > Actuele belangenafwegingen Geheimhoudingsplicht en verschoningsrecht Dat het beroepsgeheim met zijn complement van het verschoningsrecht een groot goed is voor de rechtzoekende zich in vertrouwen tot een raadsman kunnen wenden met heel zijn soms pijnlijke persoonlijke levenssfeer, zal nie mand betwisten. Soms wordt er te achteloos mee omgesprongen, zoals de afluisterzaken hebben aangetoond. De Algemene Raad is dan ook blij met het besluit van het College van procureurs-generaal om via een technische oplossing een einde te maken aan de misstand van het tappen van telefoongesprekken met geheimhouders en het aan het dossier toevoegen van de verslagen. De veel gehoorde opvatting als zou het beroepsgeheim/verschoningsrecht een privilege van de advocaat zijn is onjuist en misleidend. Vertrouwelijkheid is een plicht van de advocaat en een recht van de rechtzoekende. Dat het verschoningsrecht natuurlijk nooit mag worden misbruikt, onderschrijft de Algemene Raad, met de werkgroep-joldersma van ganser harte. En dat over de aard en reikwijdte van beroepsgeheim en verschoningsrecht debat mogelijk is, kan ook de Orde als op het algemeen belang gericht openbaar lichaam begrijpen. De Orde verklaart geen enkele discussie tot taboe. De Orde beweert niet dat beroepsgeheim en verschoningsrecht dat trouwens geen absolute begrippen zijn onaantastbaar zijn. In onze rechtsstaat zijn het bovendien de wetgever (vgl. de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme met een meldplicht) en bij het individuele beroep op het verschoningsrecht de rechter die hierover in laatste instantie beslissen. Debat is dus nooit uit den boze, maar dient wel steeds op kennis en feiten te zijn gestoeld. Het gaat om afweging van álle relevante belangen. Dat is pleiten: de dingen zien, voortdurend alert zijn. Peter van Alkemade, advocaat

11 Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Doeltreffend bestuur 9 Tussen die botsende belangen is geen compromis mogelijk Publieke verantwoordelijkheid en botsende kernwaarden De discussie over de zesde kernwaarde is eveneens evenwichtskunst. Een korte historie. Het rapport van de Commissie-Advocatuur beval aan de door haar gedefinieerde kernwaarden in de Advocatenwet op te nemen, waaronder de publieke verantwoordelijkheid voor de goede rechtsbedeling. Naast de vijf vertrouwde kernwaarden van onafhankelijkheid, partijdigheid, integriteit, vertrouwelijkheid, en deskundigheid, introduceerde de commissie aldus een zesde kernwaarde. De kabinetsreactie op het rapport (evenals die van de Orde zelf) nam deze over, respectievelijk onderschreef die. In 2008 verscheen het concept van een gewijzigde Advocatenwet. Hierin werd de zesde kernwaarde aldus geformuleerd: De advocaat houdt rekening met het algemeen belang van een goede rechtsbedeling. In de toelichting werd gezegd dat deze kernwaarde onder meer inhoudt dat de advocaat zich voortdurend rekenschap moet geven van de gerechtvaardigde belangen van de wederpartij, van derden en van een goede rechtsbedeling. De Orde ontraadde in haar advies van 27 mei 2008 aan de Staatssecretaris van Justitie deze kernwaarde zoals voorgesteld in de wet op te nemen. Niet omdat wij die waarde zouden willen ontkennen, maar omdat deze opgenomen is en integraal deel uitmaakt van de beroepsregels en -opvattingen van en binnen de advocatuur. Door op deskundige, onafhankelijke, partijdige, enz. wijze voor de rechtzoekende de poort tot de rechter te zijn, draagt de advocaat eo ipso bij aan het algemeen belang van een goede rechtsbedeling en daarmee aan die publieke verantwoordelijkheid. Hierover is het laatste woord niet gesproken. Natuurlijk heeft de reactie van de Orde niet de bedoeling gehad het debat over de publieke verantwoordelijkheid te beëindigen. Integendeel, er valt veel te zeggen over wat die publieke verantwoordelijkheid inhoudt en hoe ver die reikt. Het is hierbij steeds zoeken naar een evenwicht tussen deze kernwaarde en de andere, in het bijzonder de partijdigheid en de vertrouwelijkheid. De eerste gaat onherroepelijk ten koste van de andere. Tussen die botsende belangen is geen compromis mogelijk. Dat lijkt weleens te worden vergeten. Daarom dient verder nagedacht te worden. Wanneer moet de partijdigheid, derhalve het gerechtvaardigd belang van de cliënt, wijken voor gerechtvaardigde belangen van de wederpartij, van derden en van een goede rechtsbedeling? Dit debat te voeren en te komen tot precisering van het onvermijdelijke dilemma tussen kernwaarden onderling, is de opgave voor Advocatenwetgever én Orde. Het vergt een genuanceerd, evenwichtig en tegelijk standvastig optreden van de Orde. Zeker als het over de zesde kernwaarde gaat, is een doeltreffende communicatie binnen de advocatuur en daarbuiten met samenleving, dat wil zeggen de geïnteresseerde burger, en met pers en politiek van het grootste belang. >>> Idealistisch en eigengereid. Ik denk dat je dat moet hebben als advocaat. Christiaan Alberdingk Thijm, advocaat

12 10 Doeltreffend bestuur Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Het gaat om de positie van de advocatuur in de rechtsstaat De Algemene Raad heeft nieuw communicatiebeleid, gericht op alle doelgroepen, ontwikkeld. De advocatuur moet vanzelfsprekend intrinsiek op orde zijn, maar de beeldvorming moet dat ook. Hoe te komen tot meer doeltreffend bestuur? De Algemene Raad probeert op zorgvuldige manier beleid te maken. De bij de Algemene Raad binnenkomende stroom van vaak gecompliceerde signalen, op vattingen, vragen, persuitlatingen, e.d. kunnen onmogelijk met het maar vier keer per jaar bijeenkomende College van Afgevaardigden in een omvang van ruim negentig leden worden besproken. Daarom is in 2007 begonnen met het maken van een beleidsplan waarover met het College wordt beraadslaagd. In dat plan staan de hoofdpunten van beleid voor het nieuwe jaar. Bij de andere, wettelijke taken van het College, zoals het doorgaans tijdrovende vaststellen van ver ordeningen, wordt in overleg met het College gezocht naar meer effectieve samenwerkingsvormen als alternatief voor de onvermijdelijk trage besluitvorming als gevolg van omvang en vergaderfrequentie van het College. De Algemene Raad hecht zeer aan het afleggen van verantwoording over zijn beleid aan het College dat hoort bij een openbaar lichaam waarvan de organen hun verantwoordelijkheid kennen maar de huidige werkwijze is obsoleet geworden en bemoeilijkt Procederen, daar komt ook strategie bij kijken in het omgaan met mensen: met je cliënt, met de tegenpartij, met de rechter. De juiste toon vinden. Niemand tegen de schenen schoppen, maar wel je zaak winnen. Jacques Johannink, advocaat

13 Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Doeltreffend bestuur 11 Vergadering College van Afgevaardigden, Utrecht, 25 maart 2009 doeltreffend bestuur. De Algemene Raad hoopt in 2009 in overleg met het College tot nadere, ook meer structurele oplossingen te komen. Wat dat laatste betreft meent de Algemene Raad dat de Advocatenwet van 1952 dringend aan modernisering van bestuur en toezicht toe is. Zo is dat ook in het advies aan de staatssecretaris van 27 mei 2008 bepleit. De Orde dient meer nog dan nu een gezaghebbende en slagvaardige positie in samenleving en politiek in te nemen. Ook het toezicht op de individuele advocaat dient in het belang van de integriteit van onze beroepsgroep verder te worden geprofessionaliseerd, met de deken als verantwoordelijke spil. Het gaat om de positie van de advocatuur in de rechtsstaat. De praktijk van elke dag toont aan dat die voortdurend moet worden toegelicht en bewaakt. Dit geldt trouwens voor het geheel van de rechtsstaat. Samen met zittende en staande magistratuur draagt de Orde daarvoor maatschappelijke mede- of troika verantwoordelijkheid. In de komende jaren is het zaak dat de advocatuur slagvaardig wordt bestuurd, gesteund door een effectief College van Afgevaardigden, actief geadviseerd door de Raad van Advies en met een modern toezichtstelsel. Advocaten zijn triple A rechtshulpverleners. Daar is de Orde trots op en dat willen we zo houden. Door middel van doeltreffend bestuur en toezicht. <<< De advocaat is er om mee te denken, mee te sturen en zo nodig mee te lijden. Als er echt ellende is, kan ik me geen andere beroepsgroep voorstellen. Ben Knüppe, oud-advocaat

14 12 Staatssecretaris Nebahat Albayrak Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Staatssecretaris Albayrak over de advocatuur: Advocaten zijn de meest mondige beroepsgroep van Nederland Op de middelbare school in Rotterdam wist ze het zeker: ik word later advocaat. Het recht dienen. Als je vijftien bent, wil je opkomen voor mensen en strijden tegen onrecht. Tijdens haar studie in Leiden kantelde het beeld en kwam ze in de ban van het Europese recht, waarna een ambtelijke en politieke carrière volgde. Nu is Nebahat Albayrak weer terug bij de bron; als staatssecretaris van Justitie is zij direct verantwoordelijk voor de juridische beroepen, waaronder de advocatuur.... ik zag het als een kans Albayrak moest wel even schrikken toen ze het regeerakkoord las. Als kamerlid voor de PvdA had ze zich altijd een fel voorvechtster van de sociale advocatuur betoond. Nu werd zij als staatssecretaris geconfronteerd met een taakstelling van 50 miljoen euro op een budget van 400 miljoen euro voor de gefinancierde rechtsbijstand. In het coalitieakkoord stond dit bedrag in de financiële paragraaf, zonder dat ergens tekst en uitleg stond, herinnert ze zich. Hoe, wat, niets. Er stond één zin: er dient 50 miljoen euro per jaar te worden bezuinigd op de gefinancierde rechtshulp in de vorm van een rechtsbijstandsverzekering. Verder had ik weinig aanknopingspunten in het coalitieakkoord, het kader stond vast. Dat kun je als een bedreiging zien, maar ik zag het als kans. Eerdere bezuinigingen waartegen ik mij als kamerlid heb verzet, waren altijd incidenteel, zonder context, zonder visie. Ik wilde deze taakstelling niet doorvoeren als een platte bezuiniging, maar het hele systeem van de rechtsbijstand tegen het licht houden. In 1996 ging er nog 176 miljoen om in de gefinancierde rechtshulp, tien jaar later was dat meer dan het dubbele. Terwijl het hier wel gaat over publieke middelen die we zorgvuldig en efficiënt moeten inzetten. We hebben nu veel betere klachtenregelingen dan tien jaar geleden, we hebben meer geschillencommissies en alternatieven als mediation. Ik wilde die ontwikkelingen nadrukkelijk bij de plannen betrekken. Albayrak hield daarbij vast aan twee uitgangspunten: de bezuinigingen mochten niet ten koste gaan van de toegang tot het recht voor de mensen met een minimuminkomen, en het inkomen van sociaal advocaten mocht er evenmin op achteruit gaan. We hadden net het uurtarief voor de sociaal advocaten omhooggebracht tot een acceptabel niveau, daaraan wilde ik niet tornen. In het verleden is al eens sprake geweest van een dreigende leegloop, dat risico wilde ik niet nog eens lopen. Het beroep van sociaal advocaat moet aantrekkelijk blijven, ook voor komende generaties juristen. Procedures voorkomen Via een proces van interactieve beleidsvorming, waarin tal van gesprekspartners binnen en buiten de politiek om advies werd gevraagd, liet Albayrak onderzoeken op welke manier het systeem goedkoper en effectiever kon worden. Dat leverde een longlist van plannen op. Het ministerie selecteerde daaruit een shortlist op basis waarvan de staatssecretaris een pakket maatregelen formuleerde die zij in 2008 aan de Kamer aanbood. De grootste winst hoopt Albayrak te halen uit wat inmiddels de proactieve overheid heet. Het kabinet heeft aan het begin van de regeringsperiode een plan gelanceerd om de administratieve lasten en regeldruk te verminderen, legt de staatssecretaris uit. De staatssecretaris van

15 Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Staatssecretaris Nebahat Albayrak 13 Binnenlandse Zaken, Ank Bijleveld, heeft dat opgepakt, en projecten uitgezet waarbij wij kunnen aansluiten. Zeventig procent van alle toevoegingen gaat namelijk over geschillen tussen burgers en overheidsinstanties. Als we die geschillen weten te voorkomen, boeken we een enorme volumewinst. Uit onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat op het moment dat iemand bezwaar wil aantekenen tegen een besluit een proactief optreden van de overheid tot veertig procent van de procedures kan voorkomen. Als iemand netjes te woord wordt gestaan en het gevoel krijgt dat zijn probleem serieus wordt opgepakt, is hij veel minder geneigd naar de rechter te stappen. Onder het motto een betere wereld begint bij jezelf is het ministerie van Justitie momenteel druk doende zijn eigen processen door te lichten op pro activiteit. Als voorbeeld noemt Albayrak de wijze waarop de Immigratie- en Naturalisatiedienst inmiddels omgaat met verzoeken van bedrijven om werknemers uit het buitenland te laten overkomen. Voorheen leidde dat dikwijls tot eindeloze afwijzingen en langdurige procedures, tegenwoordig bellen de IND ers eerst even op. Dat voorkomt veel bureaucratie, maar dus ook veel juridisering. En dat scheelt weer in het budget voor de rechtshulp. Vechtscheidingen Een tweede maatregel die Albayrak wil doorvoeren, betreft een herziening van de manier waarop mensen scheiden. Echtscheidingen slokken namelijk een groot deel van het gefinancierde rechtshulpbudget op. Jaarlijks worden huwelijken ontbonden waarmee zo n toevoegingen zijn gemoeid. Voor verschillende onderdelen van dezelfde scheiding alimentatie, kinderalimentatie, omgangsregeling, boedelscheiding moeten verschillende toevoegingen worden aangevraagd. Dat willen we veranderen. Het gaat daarbij vooral om een andere mindset, zoals Albayrak het uitdrukt. Het huidige systeem van rechtsbijstand remt mensen niet af, maar stimuleert hen eerder door te vechten. Daar willen we een einde aan maken. Door middel van financiële prikkels willen we ex-partners ertoe aanzetten zich tijdens het echtscheidingsproces zakelijker op te stellen. Als mensen straks één advocaat in de hand nemen, kost het minder om te scheiden. Dat geldt overigens uitdrukkelijk alleen in die zaken waarin het kan. Als sprake is van huiselijk geweld of incest als oorzaak van de scheiding gaan we mensen niet dwingen. Ook komt er een inkomensgebonden limiet aan de alimentatie. Dat geeft partijen sneller duidelijkheid over het maximaal haalbare, wat vechtscheidingen en dus hogere juridische kosten voorkomt, hoopt Albayrak. De staatssecretaris begrijpt dat haar ideeën de advocatuur direct raken. Ook de familierechtadvocaat moet namelijk een andere state of mind krijgen. Ik kan mij voorstellen dat er een nieuw specialisme ontstaat waardoor advocaten nog beter leren de emotionele processen te beheersen, formuleert ze voorzichtig. Nu al zijn veel familierechtspecialisten ook mediator, maar het kan misschien nog wel een stapje verder. Het zou enorm schelen als advocaten mensen helpen om snel en zakelijk hun huwelijk te ontbinden in plaats van elkaar jarenlang naar het leven te staan. Red de rechtshulp De meeste maatregelen die Albayrak aankondigde, konden rekenen op brede steun, zowel van de Kamer als van organisaties als de Nederlandse Orde van Advocaten. Dat gold niet voor haar plannen over een verzekeringsstelsel. Kern hiervan was een publiek-private samenwerking tussen de overheid en rechtsbijstandverzekeraars. Voor een acceptabele premie zouden burgers zich voortaan kunnen verzekeren tegen voorzienbare juridische risico s, waardoor zij niet meer voor gefinancierde rechtshulp in aanmerking zouden komen. Alleen mensen in de laagste inkomenscategorie zouden nog op overheidssteun kunnen rekenen. Met het verzekeringsstelsel liep Albayrak tegen een muur van onbegrip op. De advocatuur roerde zich luidruchtig en zette de actie Red de rechtshulp op touw. Demonstrerende advocaten in toga zetten de verhoudingen op scherp, en wisten zelfs de coalitiepartijen er van te overtuigen dat het stelsel een brug te ver was. Tijdens het Algemeen Overleg met de Vaste Kamercommissie voor Justitie op 17 december 2008 moest Albayrak slikken. Het verzekeringsstelsel was van de baan. Ondanks haar verlies blikt de staatssecretaris terug op een wonderschoon proces. De felle weerstand van de zijde van de advocatuur heeft haar niet gekrenkt. Ik wist van te voren dat de meest mondige beroepsgroep van het land tegenover me stond. Vanuit de advocatuur is de hele tijd heel creatief en constructief meegedacht over de noodzakelijke ingrepen in het systeem van gefinancierde rechtsbijstand. Natuurlijk waren we het niet over alles eens, en dat daarop vervolgens actie wordt gevoerd, heet democratie. Ondertussen heb ik coalities zien ontstaan waarvan ik heb genoten. Ik doel dan met name op de paginagrote advertenties in de dagbladen van de grote advocatenkantoren. Ik noem dat winst. Het is mooi om te zien dat de commerciële advocatuur zich de sociale rechtshulp aantrekt. Hoewel het nog mooier zou zijn als zij daaraan vervolgens zelf ook echt een bijdrage zou leveren. <<<

16 14 SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan Over de functie van het recht in tijden van economische chaos Alexander Rinnooy Kan, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad, is sinds 2008 ook voorzitter van de Adviesraad van de Nederlandse Orde van Advocaten. Hij stelt dat het recht een basisvoorwaarde is voor de inrichting van een fatsoenlijke samenleving. Elke advocaat is onderdeel van een breder maatschappelijk debat. Of hij wil of niet. Het recht ligt dus aan de basis van economische ordening Hij vond het onweerstaanbaar toen hij werd gevraagd lid te worden van de Adviesraad van de Nederlandse Orde van Advocaten. Omdat ik er ten diepste van overtuigd ben hoe belangrijk een goed functionerende advocatuur is voor de rechtsstaat. En ook omdat ik in familiekring omringd ben door juristen. Mijn vader was jurist, mijn oom was jurist, mijn opa was jurist en diens vader ook, mijn broer is jurist, mijn vrouw is jurist en haar vader was jurist, en mijn dochter studeert inmiddels ook rechten. De Adviesraad is nog maar kort actief, maar Rinnooy Kan begint een gevoel voor de verhoudingen te krijgen. Het is niet vanzelfsprekend dat iedereen het maatschappelijk belang van de advocatuur in dezelfde mate onderschrijft, constateert hij bijvoorbeeld. De interessante vraag is welke gevolgen het maatschappelijk belang heeft of moet hebben voor de inrichting van de Orde als professionele organisatie. Daarover zal de discussie in de Adviesraad de komende tijd mede gaan. Juristen spelen van oudsher een belangrijke rol in het openbaar bestuur, gaat Rinnooy Kan, zelf van huis uit wiskundige, verder. Dat was voorheen ook zo in de top van het bedrijfsleven, maar daarin is onmiskenbaar enige verandering gekomen. Ik constateer dat de economen het wat dat betreft van de juristen hebben overgenomen. Mijn vader was plaatsvervangend thesaurier-generaal op het Ministerie van Financiën, en ik geloof dat rechten nu niet meer een ideale vooropleiding is voor die baan. Dat laat onverlet dat juristen in het algemeen, en dus ook advocaten, volgens de SER-voorzitter nog steeds een bijzondere taak in de maatschappelijke realiteit vervullen. De jurist staat voor de rechtvaardigheid, voor de maatschappelijke betekenis van rechtvaardigheid. Dat begrip heeft economische doorwerking, en in een politiekeconomisch debat mag die notie niet ontbreken en ook voor economen niet ondubbelzinnig vast te stellen. Maar dat rechtvaardigheid en rechtszekerheid normatief zwaarwegende onderdelen vormen van de sociaal economisch realiteit staat vast. De willekeur van de bezetter Die realiteit laat Rinnooy Kan voorlopig niet met rust. Als voorzitter van de SER zit hij tot over zijn oren in het overleg over de maatregelen waarmee Nederland het hoofd moet bieden aan de economische recessie. Als oud-bankier Rinnooy Kan zat jarenlang in de Raad van Bestuur van ING weet hij maar al te goed hoe kwetsbaar het kapitalisme is op het moment dat banken met staatssteun moeten overleven. Reden te meer om ons te bezinnen op de fundamenten van onze samenleving, zegt hij. Het recht is een basisvoorwaarde voor de inrichting van een beschaafde kapitalistische samenleving. De jurist is onderdeel van een breder maatschappelijk debat, of hij dat wil of niet. Overlevenden van oorlogen weten hoe traumatisch het is te leven in een bezet land waar fysieke terreur, honger en armoede heersen. Maar minstens zo traumatisch is het besef dat rechtszekerheid, laat staan

17 Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan 15 rechtvaardigheid een fictie is geworden. Het gevoel overgeleverd te zijn aan de volstrekte willekeur van de bezetter. Het ontbreken van rechtszekerheid en rechtvaardigheid is een belangrijke motivatie geweest voor de naoorlogse totstandkoming van de Europese Unie. Europa kan functioneren, omdat we ook op Europees niveau rechtszekerheid hebben gecreëerd voor een ieder die grensoverschrijdend actief wil zijn. A lawyers full employment act Het recht ligt dus aan de basis van economische ordening. Maar wat betekent dat voor het recht in tijden van economische chaos? De kans is reëel dat men vlucht in additionele regelgeving in de hoop dat daarmee het vertrouwen terugkeert, formuleert Rinnooy Kan voorzichtig. De crisis waarin we nu zitten, is financieel en economisch, maar het is vooral ook een vertrouwenscrisis. Uit onderzoek blijkt echter dat de opeenstapeling van regels op regels het wantrouwen van burgers eerder versterkt dan doet afnemen. De principiële discussie is of wij voor de Angelsaksische rule based benadering moeten kiezen of vast moeten houden aan de Europese principle based benadering. Ik heb zelf bij ING de uitwassen van die rule based benadering meegemaakt en dat is niet iets om je op te verheugen. Dat systeem van economische regelgeving is zeer complex, buitengewoon tijdrovend, en remmend als het om vernieuwing en verbetering gaat. Het creëert een gejuridiseerde omgangsvorm waarin de advocaat in bijna geen enkel gesprek meer kan ontbreken, omdat hij voortdurend toezicht moet houden op handige of minder handige uitspraken van zijn cliënt. Ja, ik begrijp dat het Angelsaksische model in de advocatuur belangstelling zal hebben, omdat het een lawyers full employment act oplevert, maar het is niet de samenleving die ik in Nederland zou willen nastreven. Bovendien staat het positieve effect van het model gezien de huidige tijd op z n zachtst gezegd niet vast. Nogmaals, ik ben geen jurist, en ik wil ook niet de pedante houding aannemen dat ik het allemaal beter weet. Maar toch, dat vergaand gejuridiseerde systeem van het Amerikaanse zakenleven, daar moeten we niet naar streven. Bruikbaar toezicht Daarmee raakt Rinnooy Kan aan de kern van de ontwikkeling die de advocatuur de afgelopen tien jaar heeft doorgemaakt. Een tijd van groei, professionalisering, globalisering, commercialisering. Allemaal niets mis mee, benadrukt de SER-voorzitter. En hij begrijpt ook dat in de stress van die ene transactie het instrumentele vakmanschap overheerst. Dat kan ook bijna niet anders. Er worden heel hoge eisen van zorgvuldigheid gesteld, maar het is nooit uit te sluiten dat een vervolgconflict ontstaat. Een advocaat is in de praktijk van alledag betrokken bij processen die binnen randvoorwaarden van rechtszekerheid en fatsoen moeten verlopen. Daaraan probeert hij invulling te geven. Ik vind alleen dat de maatschappelijke rol van de advocatuur meer is dan een optelsom van instrumentele vaardigheden. Het draait niet alleen om instrumenteel vakmanschap. Er moet een bereidheid en een overtuiging bij komen. Een advocaat moet niet alleen vertrouwd zijn met de formele regels en die regels toetsen ten behoeve van een individuele cliënt, maar zich ook bewust blijven van noties van rechtvaardigheid en rechtseenheid. Dat betekent niet dat er een uniforme opvatting moet zijn over wat een rechtvaardige samenleving is. Het betekent wel dat de advocatuur zich realiseert dat zij een rol speelt in het maatschappelijk debat. Advocaten dragen, zeker ook in het huidige economische klimaat, substantieel bij aan een economie waar rechtszekerheid wordt gecreëerd. En het zou mooi zijn als zij een bijdrage leveren aan de discussie over wat een bruikbaar toezichthoudend kader is, en hoe we dat effectief kunnen invullen. Een echte professie voelt zich verantwoordelijk voor haar eigen functioneren, en kenmerkt zich door professionele saamhorigheid, betrokkenheid en belangstelling voor elkaar. Ik hoop dat de meeste advocaten het zo beleven. Toegankelijke rechtshulp Rinnnooy Kan deelt ten slotte de zorgen van de Nederlandse Orde van Advocaten dat de juridische hulpverlening niet meer toegankelijk is voor iedereen. Hij spreekt over een substantiële overheidsverantwoordelijkheid, juist omdat we zo veel waarde hechten aan het functioneren van die rechtsstaat. De rechtsstaat begin bij de individuele burger die zich verzekerd moet weten van juridische hulp, en die mag niet wegvallen als de economische ruimte beperkter raakt. Als rechtvaardigheid en rechtszekerheid ons dierbaar zijn, moet de toegankelijkheid tot het recht dat ook zijn. <<<

18 16 Vakbekwaamheid Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 KABK studente Kim Tieleman fotografeert advocate Arslan (midden) tijdens een bezoek aan één van haar cliënten, de Haagse Mescid-i Aksa moskee. Mijn zoontje van acht vond het altijd heel moeilijk om uit te leggen wat ik deed. Maar hij heeft het gevonden. Hij zegt nu: Mijn pappa brengt vrede op aarde. Marc Wolters, advocaat

19 Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Vakbekwaamheid 17 Vak bekwaam heid > De Orde neemt haar verantwoordelijkheid als het gaat om de kwaliteit van de balie. De Orde vindt immers elke onder de maat presterende advocaat er één te veel. Een rechtzoekende moet altijd kunnen vertrouwen op de kwaliteit van de advocatuur. Om die reden neemt de Orde maatregelen in het kader van toezicht en vakbekwaamheid. In de Advocatenwet is de taak van de Orde duidelijk omschreven. De Algemene Raad en de Raden van Toezicht bevorderen het toezicht op de behoorlijke praktijkuitoefening van de advocaat en nemen maatregelen die daartoe kunnen bijdragen. Maar wat is nu een goede praktijkuitoefening door de advocaat? Wat betekent vakbekwaamheid in de advocatuur? De Algemene Raad zal dit thema concreter definiëren. Het is niet alleen voor de balie belangrijk om het begrip vakbekwaamheid duidelijker te maken, maar ook voor de samenleving en elke rechtzoekende. >>> In een arbitrage tweeënhalf uur tegen een goed honorarium zeuren over Nederlands of Engels als toepasselijke taal voor de getuigenverhoren. Dat kun je toch aan niemand uitleggen? Johan Kleyn, advocaat, lid Algemene Raad

20 18 Vakbekwaamheid Jaarverslag Nederlandse Orde van Advocaten 2008 De Haagse Tribune De Algemene Raad heeft in 2008 door de Erasmusuniversiteit een baliebreed onderzoek doen uitvoeren inzake vakbekwaamheid, om zo inzichtelijk te maken wat de advocatuur reeds doet aan het op peil brengen en houden van de vakbekwaamheid. De uitkomsten van dit onderzoek worden in 2009 verwacht en zullen worden gebruikt in de verdere uitwerking van het onderwerp vakbekwaamheid. De Algemene Raad zal in 2009 een concept-verordening vakbekwaamheid aan het College van Afgevaardigden voorleggen. > Opleiding De Algemene Raad voert sinds 2007 discussie met het College van Afgevaardigden over de kwaliteit van de stage en de Beroepsopleiding (BO), mede naar aanleiding van de opkomst van inhouse-opleidingen. Diverse kantoren zijn De advocaat is onafhankelijk van snit, partijdig, vakbekwaam, integer, alert, maar bovenal ook iemand die over een grote morele professionaliteit beschikt. Harm Brouwer, voorzitter College van procureurs-generaal