Waterkwaliteit Nu en in de toekomst. Ex ante evaluatie ontwerp-stroomgebied beheerplannen

Transcriptie

1 Waterkwaliteit Nu en in de toekomst Ex ante evaluatie ontwerp-stroomgebied beheerplannen Frank van Gaalen, Aaldrik Tiktak, Ron Franken 26 mei

2 Deze presentatie is achtergrond bij het PBLrapport 2

3 Ex ante evaluatie ontwerp-sgbp s Ex ante evaluatie van de ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen die sinds december ter inzage liggen: wat betekenen deze voor de doelen van de KRW? Ook ander beleid met invloed op KRWdoelen meegenomen Op verzoek van ministerie IenM Beleidssamenvatting mei 2015 Compleet rapport inclusief chemie en rijkswateren najaar

4 Gebruikte informatie Monitoringsinformatie KRW uit 2014 (metingen ) ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen (december 2014) Factsheets per waterlichaam (december 2014) Overige onderliggende informatie via Informatiehuis Water: maatregelen, doelbereik Vele andere bronnen over (onderdelen van) de KRW, afkomstig van o.a. EC, RIVM, Alterra, Deltares, LEI, Ecorys 4

5 Projectteam ex ante evaluatie PBL: Aaldrik Tiktak Ron Franken Peter van Puijenbroek Frank van Gaalen Alterra: Erwin van Boekel Caroline van der Salm Piet Groenendijk Frank van der Bolt Deltares: Peter Cleij Joost van den Roovaart Bijdragen van: Royal HaskoningDHV, LEI, Witteveen & Bos, RIVM 5

6 Opbouw presentatie 1. Voortgang uitvoering maatregelen en huidige toestand 2. Te verwachten effecten van overig beleid, waaronder het mestbeleid 3. Inhoud ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen 4. Te verwachten effecten van de ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen 5. Mogelijke opties om het doelbereik voor de KRW te vergroten 6

7 1. Voortgang maatregelen en huidige toestand volgens de KRW 7

8 Voortgang maatregelen: regionale wateren Realisatie van geplande gebiedsgerichte maatregelen (in eerste SGBPs); vier representatieve maatregelen 8

9 Voortgang maatregelen: rijkswater Realisatie van geplande maatregelen (in eerste SGBPs); drie representatieve maatregelen 9

10 Voortgang maatregelen: grondwater Realisatie van geplande maatregelen (in eerste SGBPs) Oppervlaktewater en grondwater: geplande maatregelen tot 2015 grotendeels uitgevoerd of in uitvoering 10

11 Huidige toestand: chemie Nu beschikbare monitoringsinformatie over prioritaire en specifiek verontreinigende stoffen is niet goed bruikbaar In mei verbeterde informatie, wordt opgenomen in de complete rapportage van najaar 2015 Naam Dichloorvos * 49 tributyltin (kation) * 58 som benzo(ghi)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen * som PBDE28,47, 99,100,153,154 * 86 fluorantheen 90 kwik * 95 nikkel 95 benzo(a)pyreen 96 som a-,b-,c- en d- HCH 96 som C10-C13 chlooralkanen 97 hexachloorbutadieen 98 som heptachloor en heptachloorepoxide * 98 * = ubiquitaire stof % waterlichamen dat voldoet Herkomstanalyses uit de (onderliggende informatie voor de) ontwerp-sgbps en emissieregistratie 11

12 Huidige toestand: chemie Stoffen van opkomende zorg: stand van zaken microverontreinigingen Omvang: veel onbekend Effect: grotendeels onbekend Beleid: voor een belangrijk deel in voorbereiding, maar nog onduidelijk wat dit gaat opleveren 12

13 Huidige toestand: gewasbeschermingsmiddelen In 2013 overschrijding op 50% van de meetlocaties Vooral in gebieden met kassen, bloemisterij en groententeelt Oorzaken: Onzorgvuldig gebruik Aanvoer buitenland Verschil normstelling KRW en toelatingsbeleid Geen veranderingen ten opzichte van

14 Huidige toestand: nutriënten oppervlaktewater Voor zowel stikstof als fosfor blijft tegen de 50% van de waterlichamen aan de norm voldoen, ondanks gedeeltelijke aanscherping sinds

15 Huidige toestand: herkomst nutriënten Landbouw grootste bron in regionale wateren: ca. 65% 15

16 Huidige toestand: biologie oppervlaktewater Individuele maatlatten: 20-40% scoort goed op één of meer van de biologische maatlatten 5% voldoet aan alle biologische maatlatten (one out - all out), <1% voldoet aan ecologie Verbetering van 4 tot 12 procentpunten per maatlat 16

17 Huidige toestand: grondwaterkwantiteit Algemene kwantitatieve toestand: goed Regionaal: aanzienlijk deel grondwaterafhankelijke Natura 2000-gebieden verdroogd 17

18 Huidige toestand: grondwaterkwaliteit Algemene kwalitatieve toestand: bijna overal goed Regionaal: problemen bij een aantal waterwinningen en in een aantal natuurgebieden Nitraat: meerdere waterlichamen in zandgebied dicht tegen de norm aan! 18

19 Huidige toestand: nitraat in grondwater : dalende trend; voor ondiep grondwater minder duidelijk in recente jaren Ondiep grondwater: vanaf 2004 overschrijding van de norm in ca. 20% van de meetpunten Toestand ligt rond de grens voor goede KRW-kwaliteit (overschrijding op <20% van de meetpunten) 19

20 2. Effecten overig (niet-krw) beleid 20

21 Overig beleid: mestbeleid Berekening met Mest en Ammoniak Model voor Beleidsondersteunend Onderzoek (MAMBO, LEI): 2013 als basis, aangepast aan gebruiksnormen en werkingscoëfficiënten van stikstof uit dierlijke mest van het 5e NAP; levert ruimtelijke verdeling bodembelasting in 2027 Invoer voor het model STONE (Alterra); levert uit- en afspoeling naar het oppervlaktewater en nutriënten toestand grondwater in

22 Overig beleid: mestbeleid Afname in zandgebied (vooral zuid); toename in deel kleigebieden door Gemiddeld van 24 naar 23 kg/ha/jr; afname ca. 5% verruiming norm; toename door vervanging varkens -> rundermest 22

23 Overig beleid: mestbeleid Zowel stikstof als fosfor: afname ca. 5% 23

24 Overig beleid: mestbeleid Kleine daling in nitraatconcentraties; Zuidelijke zandgronden: norm nog ruim overschreden 24

25 Overig beleid: mestbeleid Afschaffing melkquotering per 1 april 2015 Verwachting: groei melkproductie met 20%; nu al voor ¾ gerealiseerd Fosfaat- en stikstofproductie neemt niet toe (voermaatregelen, afstoten rundvee vleesproductie), maar ook niet af Nieuwe Melkveewet kan verdere groei deels voorkomen, maar groei vóór 2014 is vrijgesteld en alleen effect voor zeer intensieve bedrijven Er moet meer mest verwerkt worden (aanscherping normen/verplichte mestverwerking); risico op onvoldoende afzetmogelijkheden 25

26 Overig beleid: Deltaplan Agrarisch Waterbeheer Doel: versterken van de Nederlandse land- en tuinbouw in 2021 is 80 % van de resterende waterkwaliteitsproblemen opgelost en in % Organisatie in opbouw Website met actuele kennis over mogelijke maatregelen, pilotprojecten gestart Effect op doelen KRW: nog niet te evalueren 26

27 Overig beleid: gewasbeschermingsmiddelen Nota Gezonde groei, duurzame oogst (2013): geen overschrijdingen in 2023 (was 2010 in vorige nota) Focus op geïntegreerde gewasbescherming (IPM): alleen chemische gewasbescherming als er daadwerkelijk een plaag of ziekte optreedt die niet met andere middelen kan worden bestreden Verder maatregelen gericht op reductie van drift en zuivering effluent kassen Betere afstemming toelatingsbeleid waterkwaliteitsbeleid (Europees en nationaal) 27

28 Overig beleid: gewasbeschermingsmiddelen IPM IPM niet per se gericht op toxische stoffen; emissiereductie en substitutie toxische stoffen efficiënter dan IPM 28

29 Overig beleid: buitenland Bijdragen belasting Nederlandse oppervlaktewateren in 2012 Bijdrage buitenland aanzienlijk en bepalend voor nutriëntconcentraties deel van de rijkswateren en kustwateren 29

30 Overig beleid: buitenland Afgelopen decennia dalende trend in nutriënten in Rijn en Maas; concentraties lager dan in veel regionale wateren 30

31 Overig beleid: buitenland Prognose toekomstige buitenlandse emissies Rijn: in % daling van bijdrage landbouw in Duitsland (Rijncommissie/internationaal ontwerpstroomgebiedbeheer-plan Rijn) Maas: lopende actie in beeld brengen N-concentraties voor de jaren 2021 en 2027 (Internationale Maascommissie) Gezien de voorgenomen maatregelen in de ontwerpstroomgebiedbeheerplannen: verdere emissiereductie van maximaal 10% t.o.v. 2012; dit leidt tot een concentratievermindering van de grensoverschrijdende aanvoer van maximaal 5% 31

32 3. Inhoud ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen 32

33 Inhoud ontwerp-sgbps: maatlatten en doelen Doelen vrijwel onveranderd (oppervlakte/ grondwater) Aanpassingen maatlatten oppervlaktewater, vooral als gevolg van intercalibratie: Aanscherping stikstof en fosfor in beken Waterplanten aangepast voor alle watertypen Vissen voor alle watertypen strenger, vooral in beken 33

34 Inhoud ontwerp-sgbps: maatregelen Omvang gebiedsgerichte maatregelen regionale wateren volgens SGBPs 2009 en 2014 Weinig verschillen tussen de SGBPs 2009 en

35 Inhoud ontwerp-sgbps: maatregelen Omvang gebiedsgerichte maatregelen regionale wateren volgens sgbp s 2009 en : ca. 40% van de Nederlandse beeklengte hersteld; ca. 25% van de oevers van rivieren, vaarten/kanalen en meren natuurvriendelijk 35

36 Inhoud ontwerp-sgbps: maatregelen Omvang gebiedsgerichte maatregelen regionale wateren volgens sgbp s 2009 en : alle knelpunten in waterlichamen lijken te zijn opgelost 36

37 Inhoud ontwerp-sgbps: maatregelen Omvang gebiedsgerichte maatregelen regionale wateren volgens sgbp s 2009 en 2014 Redenen voor afname: Deel van de maatregelen nu verankerd in bedrijfsvoering Vermindering o.b.v. kosten-efficiëntie Herstel van foute inschattingen 37

38 Inhoud ontwerp-sgbps: maatregelen Omvang maatregelen rijkswateren volgens SGBPs 2009 en

39 Inhoud ontwerp-sgbps: maatregelen Aantal maatregelen grondwater volgens SGBPs 2009 en

40 Inhoud ontwerp-sgbps: gebiedsgerichte uitgaven Kosteninformatie in SGBPs zeer beperkt; aangevuld met verschillende andere bronnen (kentallen, rijksbegroting, LEI, Ecorys) Kosten niet significant gewijzigd sinds 2009: totaal 4,1 miljard 40

41 4. Effecten ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen 41

42 Effecten ontwerp-sgbps: grondwater 2021 Algemene toestand grondwater in 2021 (volgens waterbeheerders) Regionale problemen verbeteren slechts beperkt in % van de waterlichamen ontoereikend voor terrestrische natuur 30% negatieve beinvloeding oppervlaktewaterkwaliteit 15% ontoereikend voor drinkwaterlocaties 42

43 Effecten ontwerp-sgbps: oppervlaktewater 2027 Effecten maatregelen gebaseerd op actuele kennis van Royal Haskoning DHV, Alterra en Deltares Berekeningen met de laatste versie van de KRW-Verkenner (IenM, Stowa, PBL, Deltares, Alterra) Ecologische modellen geactualiseerd door RHDHV en Witteveen&Bos: veranderde maatlatten, laatste monitoringsgegevens en meest actuele ecologische kennis Rijkswateren: uitgevoerde berekeningen met de KRW- Verkenner kunnen niet worden gebruikt 43

44 Effecten ontwerp-sgbps: oppervlaktewater 2027 Doelbereik nutriënten regionaal oppervlaktewater in 2027 Toename naar > 50% Verbetering vooral door RWZI-maatregelen 44

45 Effecten ontwerp-sgbps: oppervlaktewater 2027 Doelbereik biologie regionaal oppervlaktewater in 2027 Toename van 7 tot 27 procentpunten per maatlat t.o.v Grootste verbetering in stromende wateren Doelbereik per maatlat 35-50% One out - all out: doelbereik biologie blijft beperkt (ca. 15%) 45

46 Effecten ontwerp-sgbps: oppervlaktewater 2027 Niet meegenomen in de berekeningen: maatregelen die niet zijn opgenomen in de SGBPS en factsheets! Dit kan onder andere betreffen: Aangepast beheer en onderhoud Maatregelen geïnitieerd vanuit een ander beleidskader (bijvoorbeeld PAS, POP en GLB) 46

47 Effecten ontwerp-sgbps: rijkswater 2021 Doelbereik biologie rijkswateren in 2021 (inschatting WVL) Doelbereik per maatlat 45-85% One out - all out: doelbereik biologie 26% 47

48 Berekeningen vs. inschatting waterbeheerders % waterlichamen met goede toestand Algen Waterplanten Macrofauna Vis Huidig berekend inschatting waterbeheerders berekend bij halen alle N- en P-doelen Verschillen: Waterbeheerders redeneren meer vanuit de doelen dan de maatregelen en gaan ervan uit dat de benodigde maatregelen uiteindelijk genomen zullen worden, m.n. wat betreft nutriënten Maatregelen die (nog) niet in de plannen zijn opgenomen zijn niet meegenomen in de berekening 48

49 Relatieve bijdrage mestbeleid, rwzi- en inrichtingsmaatregelen % toename waterlichamen met goede toestand t.o.v. huidig Algen Waterplanten Macrofauna Vis 2027 berekend mestbeleid mestbeleid en rwzi-maatregelen sgbp mestbeleid en inrichtingsmaatregelen sgbp Mestbeleid zeer beperkt effect op biologisch doelbereik Rwzi-maatregelen significant effect op algen, waterplanten en macrofauna Inrichtingsmaatregelen groot effect op waterplanten, macrofauna en vis en minder op algen 49

50 Gat tussen maatregelen en doelen KRW Wat zou nodig zijn om 100% van de nu gestelde doelen te bereiken (dus zonder doelaanpassing of verlaging)? Meer hydromorfologische maatregelen (grofweg verdubbeling) Verdere vermindering van de belasting oppervlaktewater met nutriënten (grofweg halvering) Lokaal/regionaal: verbetering chemische toestand, waaronder bestrijdingsmiddelen Onbekend: maatregelen m.b.t. microverontreinigingen (microplastics, nanodeeltjes, geneesmiddelen) Wat is hiervan haalbaar in een dichtbevolkt, intensief gebruikt land als Nederland? Politieke afweging! 50

51 Gat tussen maatregelen en doelen KRW Hoe kan worden omgegaan met het gat tussen de voor 2027 gestelde KRW-doelen en de nu geplande maatregelen? 1. In geval van nieuwe (wetenschappelijke) inzichten over effecten van maatregelen: waar mogelijk doelen in overeenstemming brengen met de voorgestelde maatregelen; kan zonder uitgebreide procedures (art. 4.3) 2. Extra maatregelen om het gat te dichten 3. Waar, aanvullend op 1, extra maatregelen niet haalbaar worden gevonden: doelverlaging; vergt uitgebreide procedures (art. 4.5) 51

52 5. Maatregelopties voor vergroten doelbereik KRW 52

53 Maatregelopties voor vergroten doelbereik In wateren waar relevante chemische omstandigheden op orde zijn: inrichting- en beheermaatregelen het meest kostenefficiënt Aanpassen peilbeheer voor natuurlijker hydrologie Beekherstel Natuurvriendelijke inrichting en beheer oevers Vermindering nutriëntbelasting Verbeteren rwzi, in gebieden waar de rwzi-belasting groot is Vermindering uit-en afspoeling vanuit landbouwgronden (belasting regionaal water 2027: rwzi ca. 20%, landbouw ca. 75%) 53

54 Opties voor vergroten doelbereik: nutriënten Overbenutting van fosfaat en stikstof Kan afwijken van de realiteit door onzekerheden en onnauwkeurigheden in onderliggende cijfers Suggereert dat er lokaties zijn met overbenutting Overbenutting kan grote gevolgen hebben voor nutriëntuitspoeling Relevant voor het beleid om na te gaan in hoeverre er sprake is van overbenutting 54

55 Opties voor vergroten doelbereik: nutriënten Vermindering belasting oppervlaktewater met nutriënten Analyse door Alterra naar het effect van de maatregelen drainage, uitmijnen en structuurverbetering op de uitspoeling van fosfaat naar het oppervlaktewater in 2027 Berekeningen met het model PLEASE op basis van meetgegevens en eenvoudige rekenregels 55

56 Opties voor vergroten doelbereik: nutriënten Vermindering belasting oppervlaktewater met fosfaat Laag Nederland: drainage meest effectief; hoog Nederland uitmijnen Op meeste locaties 20-40% reductie mogelijk Uitmijnen hoeft niet op hele perceel: 5-10% voldoende 56

57 Opties voor vergroten doelbereik: nutriënten Binnen termijn van de KRW is het mogelijk om de belasting significant te verminderen 57

58 Opties voor vergroten doelbereik: verdeling kosten waterkwaliteit Verdeling kosten waterkwaliteitsbeheer waterschappen steeds minder in overeenstemming met de gebruiker/ vervuiler betaalt Landbouw grootste bron belasting regionaal water Stedelijk gebied grootste financiële bijdrage Meer directe koppeling tussen heffing en milieuverontreiniging (bijv. bonus-malusregeling) kan helpen veranderingen in landbouw op gang te brengen 58

59 5. Hoe verder richting 2021? 59

60 Hoe verder richting sgbp s Waar de doelen niet worden gehaald: doelaanpassing of zoeken naar mogelijkheden voor extra maatregelen (inrichting/beheer, nutriënten) Dit is dus een gebiedsgerichte invulling, maar vereist wel overkoepelende samenhang Oplossingen kunnen op verschillende (bestuurlijke) niveau s liggen: gezamenlijk traject overheden en stakeholders Meest efficiënt: inrichting/beheermaatregelen waar chemie op orde is 60

61 Hoe verder richting SGBPs ? Opties voor vermindering nutriënten vanuit landbouw: onderzoeken overbenutting, peilgestuurde drainage (laag- Nederland), uitmijnen (hoog-nederland); samen met DAW! Overgebleven doelen die niet kunnen worden gehaald in combinatie met andere functies en doelen: expliciet prioriteren welk doel we voorrang willen geven en zonodig doelverlaging; politieke afweging! 61

62 62