Leven na een beroerte

Transcriptie

1 Leven na een beroerte

2 Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving.

3 Leven na een beroerte Jenny Palm Tweede, herziene druk Houten 2011

4 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. De uitgever heeft bij het gebruik van illustratiemateriaal getracht alle rechthebbenden te achterhalen. Mocht u menen rechten te kunnen doen gelden, dan kunt u contact opnemen met de uitgever. ISBN NUR 777 Ontwerp omslag: Jos Peters, Huizen Cartoons: Marcel Jurriëns Bohn Stafleu Van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

5 Voorwoord Als ik maar eerder geweten had dat zijn gedrag een rechtstreeks gevolg is van zijn hersenbeschadiging, dan hadden mijn man en ons hele gezin minder schade geleden, vertelde een echtgenote. Wanneer mensen een beroerte hebben doorgemaakt, is de aandacht in eerste instantie gericht op overleven. Pas daarna komt de vraag overleven, ja maar hoe dan? In het algemeen zijn mensen niet goed voorbereid op wat zij kunnen verwachten na een beroerte. Veel mensen hebben er nooit bij stilgestaan dat hun arm en been aangestuurd worden door de hersenen. Ze ervaren opeens dat zelfs de meest getrainde arm of been niet meer (goed) functioneert, doordat de beroerte een hersenbeschadiging heeft teweeggebracht. Dat de hersenbeschadiging nog meer, uiterlijk niet direct waarneembare gevolgen heeft, is vaak nog minder bekend. Na een beroerte gedragen mensen zich vaak zó anders dan daarvóór, dat hun omgeving zegt dat het totaal andere mensen zijn geworden. Wanneer iemand een beroerte aan de linkerkant van de hersenen heeft doorgemaakt, treden vaak problemen op met de taal. Dit is snel merkbaar in het dagelijks gedrag. Afasie, zoals we dit probleem noemen, wordt daardoor door de omgeving gemakkelijker begrepen dan problemen die optreden bij een beroerte aan de rechterkant. Maar bij een rechtszijdige beroerte kunnen mensen bijvoorbeeld grote problemen krijgen met hun inzicht. Door hun beschadiging hebben ze grote moeite te begrijpen wat er met hen aan de hand is. Ze hebben de nei- 5

6 ging om te bagatelliseren: het valt allemaal wel mee, dat kan ik heus nog wel. De omgeving ziet dat de persoon in kwestie dit absoluut niet meer kan. Zij herkennen dit gedrag zonder voorlichting niet als een handicap, rechtstreeks voortkomend uit de hersenbeschadiging, maar als een lastige karaktertrek. Dit kan leiden tot grote irritatie en frustratie zowel bij de sociale omgeving als ook bij hulpverleners, die hier in hun opleiding niet op worden voorbereid. Dit boek gaat vooral over de neuropsychologische en de psychologische gevolgen van een beroerte: wat betekent het voor je leven wanneer je opeens geconfronteerd wordt met de gevolgen van een beroerte. De eerste drie hoofdstukken zijn informatieve hoofdstukken, waarin basale medische achtergrondinformatie gegeven wordt. In dit boek wordt uitleg gegeven over specifieke problemen, die mensen kunnen ervaren. De problemen worden vrij schematisch behandeld, zodat gemakkelijk op te zoeken is wat verwacht kan worden na een bepaald type beroerte. Een dergelijke opzet draagt een risico in zich. De werking van de hersenen is zo complex, dat een simpele uitleg de werkelijkheid snel geweld aandoet. Ik heb geprobeerd hier zo zorgvuldig mogelijk in te zijn. Als klinisch gedragswetenschapper ben ik gefascineerd door wat beschadigingen in het menselijk brein teweegbrengen, met name wat betreft cognitie en gedrag. Daarnaast raak ik elke keer onder de indruk van de individualiteit van mensen die getroffen zijn door een beroerte: geen mens en geen sociale omgeving reageert precies hetzelfde. Toch zijn er ook overeenkomsten. Deze overeenkomsten in gedrag van de getroffene en zijn sociale omgeving heb ik in dit boek beschreven. Werken met mensen met hersenletsel is voor mij werken met gezinnen met hersenletsel: ouders, partners, broers, zussen en kinderen. Het hersenletsel treft hen allen. Jarenlange praktijkervaring heeft mij geleerd hoe inventief mantelzorgers kunnen zijn, wanneer zij weten wat er aan de hand is. Pas op het moment waarop onvermogen niet 6

7 langer voor onwil wordt gehouden komt er ruimte voor het omgaan met de veranderde persoon, de man of vrouw met een hersenbeschadiging na een beroerte. Ik hoop met dit boek bij te dragen aan begrip over de verstrekkende gevolgen van een beroerte. Jenny Palm Maarn, november

8 Een klein draadje Met dat hoofd gebeurt nog eens wat. Het gelaat ligt me al te plat op de vette hersenkast. Er gebeurt vast wat. O, als ooit dit peinskistje splijt als een vrij eetbare brij verschijnt dan dit brein van mij en bevlekt met gedachten de grond maar de dood verzegelt mijn mond, en minder dood dan wel veilig sterft het schijnheilig. Door de dood word ik graag overmand. Ik vrees meer mijn gezond verstand. Ik vrees dat leger van spinnen de zenuwcellen daarbinnen. Dat vreselijke web vol webben kan ik eigenlijk niet goed hebben. Wat zou er bijvoorbeeld gebeuren als twee draadjes zouden scheuren en contact maken met elkaar onzichtbaar, diep onder mijn haar, terwijl ik uitwendig zo maar in een winkel bezig ben groenten en vlees te kopen 8

9 Er knetteren geen vlammen en vonken. Iemand zegt: is hij dronken? Opeens zit ik voor ons huis op de stoep met zesduizend blikken soep. En zegt mijn tedere vrouw: lieverd, wat doe je nou? dan zeg ik: nu gaan we eten, o nee, ik ben de soep vergeten. Gebeurt het onder het dichten, wie purp publiek dan inlichten dat dit geen genialiteit maar een purpje los is, of kwijt? Een draadje dat de stroom opslurpt van murp gedachtengurpt. Een kurpsluiting leidt tot brurp Brarp! Hurp! Hurp! Leo Vroman (Uit: Verzamelde gedichten. Amsterdam: Querido, 1985) 9

10

11 Inhoud 1 Wat is een beroerte? 15 Vooraf 15 Inleiding 16 Wat gebeurt er bij een beroerte? 17 Indeling van verschillende beroertes/cva s 19 2 Oorzaken en risicofactoren en wat kun je er zelf tegen doen? 27 Oorzaken van een CVA in de kinderleeftijd 27 Risicofactoren voor een herseninfarct 28 3 Beloop 35 Acute of ziekenhuisfase 36 De revalidatiefase 40 De chronischefase 45 4 Gevolgen in het algemeen 49 Inleiding 49 Symptomen in het algemeen na een CVA 52 Symptomen op neurologisch gebied 53 Neurologische gevolgen 60 Psychologische problemen 67 11

12 5 Rechtszijdige beroerte 71 Inleiding 71 Lichamenlijke problemen 75 Neurologische problemen 75 Psychologische problemen 85 6 Linkszijdige beroerte 89 Inleiding 89 Lichamelijke problemen 90 neurologische problemen 91 Psychologische problemen 99 7 Beroerte frontaal 103 Inleiding 103 Lichamenlijke problemen 105 Neurologische problemen Beroerte in de hersenstam en in de kleine hersenen 115 Beroerte in de hersenstam 115 Beroerte in de kleine hersenen De sociale omgeving 123 Rolveranderingen binnen het gezin 124 Psychoeducatie 127 Wanneer er geen sociale omgeving is 127 Richtlijnen voor de sociale omgeving van de getroffene 128 Verklarende woordenlijst 131 Belangrijke adressen

13 Geraadpleegde literatuur 137 Register 141 Over de auteur 147 Reeds verschenen titels